ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO ROZDZIAŁ X 1 Zakład Auksologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska Department of Auxology, University of Jan Kochanowski in Kielce 2 Fakulta zdravotnických věd Univerzita Palackého v Olomouci, Czechy Department of Health Education, Palacky University,Olomouc, Czech Republic ANDRZEJ JOPKIEWICZ1, MIROSLAV KOPECKY2 Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej Comparative analysis of body height, body mass and the BMI in children and teenagers living in Poland and the Czech Republic Słowa kluczowe: Polska, Czechy, dzieci i młodzież, wysokość ciała, masa ciała, wsk. BMI Key words: Poland, Czech Republic, children and teenagers, body height, body mass, Body Mass Index (BMI) Podstawowe cechy somatyczne, tj. wysokość i masa ciała, a także należna masa ciała (BMI) są bezpośrednimi pozytywnymi miernikami stanu zdrowia dzieci i młodzieży. Możliwie szerokie stosowanie tych mierników zdrowia pozwala na znaczne pogłębienie diagnozy rozwojowej do warunków życia i funkcjonowania dziecka w szkole. Przy czym istotne w tym względzie są nie tylko porównania wewnątrzosobnicze i międzyosobnicze, ale także międzypopulacyjne, tym bardziej, że Polska i Czechy w obrębie krajów Unii Europejskiej należą do państw charakteryzujących się podobną dynamiką przemian politycznych, ekonomicznych i społecznych. Przemiany te dotyczą również stylu i trybu życia, tj. różnych elementów zachowań zdrowotnych, wpływających bezpośrednio na procesy wzrastania, a zwłaszcza kształtowanie się proporcji wagowo-wzrostowych dzieci i młodzieży. ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Negatywne skutki obecnie zachodzących przemian cywilizacyjnych objawiają się przede wszystkim wzrostem liczby osób z nadwagą i otyłością. Zjawisko to występuje niemal we wszystkich krajach wysokorozwiniętych, a przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, oraz w państwach Europy zachodniej i południowej, np. Malta ma najwyższy odsetek dzieci z nadwagą i otyłością w Europie – odpowiednio 25,4% i 7,9% [9]. Problem ten dotyka w coraz szerszym stopniu najmłodsze pokolenia i niesie ze sobą szereg niepożądanych następstw zdrowotnych. Dlatego wszelkiego rodzaju porównania międzypopulacyjne rozwoju dzieci i młodzieży powinny uwzględniać także ten aspekt. Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży stanowi obecnie narastający problem zdrowotny i społeczny, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się, gdyż ma charakter światowej epidemii. Według raportu International Obesity Task Force (IOTF) 155 milionów dzieci na świecie, będących w wieku szkolnym, wykazuje nadwagę lub otyłość. Wśród nich 30–45 milionów to otyłe dzieci i młodzież w wieku 5– 17 lat [8]. Szacuje się, że rocznie przybywa ok.400 tys. dzieci z nadwagą i 85 tys. dzieci otyłych [18]. Niepokój budzi duża dynamika wzrostu częstości występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Wskazują na to m.in. badania przeprowadzone w latach 1971-2006 wśród młodzieży w wieku 11-15 lat, uczęszczających do warszawskich szkół [3], a także badania Jopkiewicza i in. [10] w których stwierdzono, że nadwaga i otyłość w większym stopniu dotyczy chłopców niż dziewcząt, których sylwetki charakteryzują się znacznie masywniejszą budową ciała, niż w badaniach wcześniejszych, prowadzonych na terenie Kielc w latach wcześniejszych. Stad też celem pracy jest porównanie wysokości i masy ciała oraz wskaźnika BMI dzieci i młodzieży w wieku 7 – 16 lat, zamieszkałej w środowisku miejskim na terenie Polski i Czech. MATERIAŁ I METODY Badania w obu krajach przeprowadzono w tym samym czasie, tj. latach 2008 – 2009, wydzielając 10 grup wiekowych od 7 do 16 lat. Ogółem badaniami objęto 3286 dziewcząt i chłopców z Polski, zamieszkałych na terenie Kielc oraz 3331 ich rówieśników z Czech mieszkających w Ołomuńcu. Czechy i Polska to kraje, wywodzące się z bloku postkomunistycznego, będące na etapie dynamicznych przemian, które śmiało zintegrowały się z tzw. starą Europą, czego zwieńczeniem było ich przystąpienie w 2004 r. do Unii Europejskiej. Także miasta, w których przeprowadzono badania są jednostkami administracyjnymi o zbliżonej charakterystyce. Powierzchnia Kielc wynosi 109,45 m2, natomiast Ołomuńca 103,36 m2, przy czym Kielce cechuje większe zaludnienie, gdyż wynosi ono ok. 200 tys. mieszkańców, natomiast Ołomuniec zamieszkuje ok. 102 tysięcy obywateli. Przeprowadzono pomiary podstawowych cech somatycznych, tj. wysokości i masy ciała, umożliwiające obliczenie wskaźnika BMI. Wysokość ciała mierzono antropometrem przy ustawieniu głowy w płaszczyźnie oczno-usznej z dokładnością do 1mm, a masę ciała na wadze mechanicznej typu SECA z dokładnością do 100g. Do 150 Andrzej Jopkiewicz, Miroslav Kopecky Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej oceny należnej masy ciała wykorzystano klasyfikację Cole’a, która jest międzynarodowym standardem IOTF ( International Obesity Task Force), umożliwiającym oceny nadwagi i otyłości prostej u dzieci w różnym wieku [4, 5]. Przyjęto, że nadwagą charakteryzują się dzieci i młodzież, u których ten wskaźnik wynosi 111-120%, a otyłością gdy wartość wskaźnika wynosi powyżej 120% [4,5], przy czym w porównaniach międzypopulacyjnych uwzględniono podział zarówno na trzy grupy, tj.: niedowagę, normę i nadwagę, jak i bardziej szczegółowy uwzględniający sześć grup. Bazę danych utworzono w pakiecie programów statystycznych Statistica 7.1 i w tym programie wykonano też wszystkie obliczenia. Do porównań wykorzystano podstawowe charakterystyki liczbowe oraz test t – Studenta, a także testy nieparametryczne: chi-kwadrat i korelacji rang Spearmana, przyjmując prawdopodobieństwo 0,05 i 0,01. WYNIKI Dokonując charakterystyki wartości wysokości ciała dziewcząt z Polski i Czech zaobserwowano wyższe średnie wartości w grupie Czeszek, choć różnice istotne statystyczne miały miejsce jedynie u 10 –latek (tab.I). Natomiast w zakresie wysokości ciała chłopców różnice istotne statystyczne zaobserwowano jedynie u 16-latków, na korzyść młodzieży polskiej i 7-latków na korzyść dzieci czeskich (tab. II). Tab. I. Charakterystyka średnich wartości wysokości ciała dziewcząt z Polski i Czech Polska Wiek x 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 123,96 129,41 134,27 138,95 147,47 153,04 159,74 161,97 163,56 164,62 Czechy s 5,53 6,08 6,15 7,42 7,32 7,27 6,88 6,74 6,68 6,06 x 124,91 129,90 135,37 141,18 147,17 154,66 160,31 162,60 163,56 162,35 s 5,37 5,46 5,85 6,66 7,42 7,53 6,54 6,48 5,72 5,85 t -1,357 -0,787 -1,464 -2,379 0,339 -1,934 -0,862 -1,035 -0,007 1,360 Tab. II. Charakterystyka średnich wartości wysokości ciała chłopców z Polski i Czech Polska Wiek x 7 8 9 10 124,80 129,87 136,44 140,64 s 5,58 5,16 6,17 6,48 Czechy t s 126,72 5,65 -2,593 131,06 5,90 -1,848 135,83 6,47 0,724 142,22 6,58 -1,923 x 151 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Polska Wiek x 11 12 13 14 15 16 146,13 151,60 160,62 167,05 172,29 174,39 s 6,88 7,98 8,67 9,03 8,10 6,32 Czechy t s 146,97 7,17 -1,014 152,38 8,10 -0,888 159,57 8,50 1,301 167,07 8,36 -0,030 171,82 7,13 0,604 171,90 6,16 2,225 x W odniesieniu do dziewcząt w większości grup wiekowych zaobserwowano wyższe średnie wartości masy ciała Czeszek, choć różnice istotne statystyczne stwierdzono jedynie u 12 i 14 – latek (tab.III). U chłopców różnice istotne statystyczne w zakresie masy ciała zaobserwowano jedynie u 16-latków, gdzie młodzież z Polski osiągnęła istotnie wyższe średnie wartości (tab.IV). Ryc. III. Charakterystyka średnich wartości masy ciała dziewcząt z Polski i Czech Poland Wiek x 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 24,83 27,34 31,33 33,59 38,68 44,00 49,29 51,66 55,02 54,42 s 4,01 5,25 6,42 7,76 8,73 10,02 9,08 8,94 9,18 8,06 Czechy x 25,16 28,26 31,26 35,46 39,53 46,38 50,61 54,60 56,31 55,93 s 4,59 5,87 7,34 9,38 8,94 10,24 9,99 11,42 11,24 9,73 t -0,587 -1,480 0,078 -1,536 -0,815 -2,088 -1,398 -3,211 -1,185 -0,668 Tab. IV. Charakterystyka średnich wartości masy ciała chłopców z Polski i Czech Wiek 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 152 Poland s 25,90 5,03 28,13 5,43 32,18 6,84 36,68 8,49 38,86 8,67 43,97 10,75 51,50 12,33 55,60 12,69 60,52 11,92 63,29 11,47 x Czechy s 25,76 4,44 27,97 5,30 31,68 6,95 36,44 7,45 40,47 9,77 46,23 12,73 50,12 12,32 55,83 11,40 60,45 9,88 59,31 9,60 x t 0,218 0,264 0,544 0,240 -1,446 -1,739 1,183 -0,214 0,058 1,997 Andrzej Jopkiewicz, Miroslav Kopecky Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej Wyższe średnie wartości wskaźnika BMI częściej uzyskiwały dziewczęta z Czech, ale różnicę istotną statystycznie pomiędzy badanymi grupami stwierdzono jedynie u 14-latek. Natomiast u chłopców różnicę istotną statystycznie zaobserwowano w grupie 7-latków, w której chłopcy z Polski charakteryzowali się wyższymi średnimi wartościami należnej masy ciała (tab. V i VI). Tab. V. Charakterystyka średnich wartości wskaźnika BMI dziewcząt z Polski i Czech Wiek Polska Czechy x x 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 16,08 16,26 17,28 17,25 17,64 18,67 19,24 19,63 20,53 20,03 s 1,71 2,39 2,70 2,84 2,86 3,30 2,95 2,78 2,94 2,57 16,03 16,64 16,92 17,61 18,12 19,26 19,64 20,60 20,96 21,20 s 2,09 2,57 3,01 3,51 3,16 3,37 3,44 3,86 3,54 3,35 t 0,212 -1,354 0,988 -0,785 -1,322 -1,579 -1,260 -3,267 -1,263 -1,607 Tab. VI. Charakterystyka średnich wartości wsk. BMI chłopców z Polski i Czech Polska Wiek x 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 16,51 16,58 17,22 18,38 18,03 18,92 19,76 19,78 20,27 20,75 s 2,26 2,47 2,74 3,13 3,12 3,31 3,54 3,62 3,10 3,22 Czechy x 15,96 16,21 17,06 17,91 18,61 19,68 19,51 19,85 20,42 20,02 s 1,93 2,34 2,77 2,84 3,65 4,06 3,62 2,88 2,76 2,69 t 1,977 1,363 0,447 1,256 -1,399 -1,844 0,763 -0,243 -0,496 1,301 Dokonując oceny relatywnej masy ciała dziewcząt 7-16-letnich w odniesieniu do klasyfikacji Cole’a, dziewczęta z Czech częściej niż Polki można umiejscowić w przedziale nadwagi. Natomiast Polki częściej cechują się prawidłowym stosunkiem masy ciała do wysokości (ryc.1). W grupie chłopców 7-16-letnich większy odsetek prawidłowej masy ciała jak i nadwagi, uzyskiwali chłopcy z Czech. Przy czym większy odsetek Polaków niż Czechów charakteryzowało się niedowagą (ryc.2). 153 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo χ2 Pearsona =14,141, df=2, p=0,0001; χ ^NW =14,140, df=2, p=0,0009; R rang Spearmana= 0,0369, t=2,140, p=0,0330 Ryc. 1. Odsetki dziewcząt 7-16- letnich z Polski i Czech charakteryzujących się niedowagą, nadwagą oraz mających prawidłową masę ciała, według klasyfikacji Cole’a χ 2 Pearsona =18,201, df=2, p=0,0001; χ ^NW =18,201, df=2, p=0,0001; R rang Spearmana =0,056, t=3,260, p=0,0011 Ryc.2. Odsetki chłopców 7-16-letnich z Polski i Czech charakteryzujących się niedowagą, nadwagą oraz posiadających prawidłową masę ciała, według klasyfikacji Cole’a 154 Andrzej Jopkiewicz, Miroslav Kopecky Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej Dokonując charakterystyki relatywnej masy ciała dziewcząt w klasyfikacji Cole’a, w odniesieniu do 6 grup, zaobserwowano występowanie otyłości prostej wśród Czeszek 7-16- letnich ponad dwukrotnie częściej niż w grupie Polek (ryc.3). Również w grupie chłopców Czesi częściej charakteryzowali się otyłością prostą niż Polacy (ryc.4). Ryc. 3. Odsetki dziewcząt 7-16-letnich z Polski i Czech charakteryzujących się dużą niedowagą, średnią niedowagą, małą niedowagą, nadwagą, otyłością prostą, oraz mających prawidłową masę ciała, według klasyfikacji Cole’a Dokonując charakterystyki relatywnej masy ciała dziewcząt 7-16 - letnich w klasyfikacji Cole’a, w podziale na 6 grup, zaobserwowano występowanie otyłości prostej u Czeszek ponad dwukrotnie częściej niż u Polek (ryc.3). Również w grupie chłopców Czesi częściej charakteryzowali się otyłością prostą niż Polacy (ryc.4). 155 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Ryc.4.Odsetki chłopców 7-16- letnich z Polski i Czech charakteryzujących się dużą niedowagą, średnią niedowagą, małą niedowagą, nadwagą, otyłością prostą, oraz mających prawidłową masę ciała, według klasyfikacji Cole’a DYSKUSJA Porównania poziomu rozwoju fizycznego między populacjami pochodzącymi z różnych krajów nie należą do częstych, w przeciwieństwie do porównań dokonywanych w obrębie danego kraju [14,19]. Poszczególne kraje różnią się zwykle wielkością dochodów przypadających na jedną osobę, czy stopniem zaawansowania gospodarczego. Ponieważ czynniki te zazwyczaj występują w sposób grupowy (agregatowy), to mogą wpływać w sposób pośredni na poziom rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Zauważyć można, że przebieg wzrastania dziewcząt i chłopców, w obu porównywanych krajach, we wczesnym dzieciństwie jest bardzo zbliżony, jednak w stopniu zaawansowania poszczególnych cech somatycznych dziewczęta wykazują wyższy poziom rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Natomiast w bezwzględnych wielkościach podstawowych parametrów antropometrycznych obserwuje się większe średnie wartości u chłopców niż dziewcząt (tab. I-IV). Przy czym wielkość wskaźnika BMI nie wykazuje zróżnicowania ze względu na płeć (tab.V-VI ), co jest zgodne z jego konstrukcją, gdyż charakteryzuje on proporcje wagowo-wzrostowe na podstawie wartości bezwzględnych. W zakresie względnej masy ciała wyniki badań wielu autorów, prowadzone przez różne ośrodki, zarówno w Polsce jak i na świecie wskazują, że częstość nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży wyraźnie wzrasta [13,16]. Przy czym jeszcze do 156 Andrzej Jopkiewicz, Miroslav Kopecky Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej niedawna z reguły nie stwierdzano różnic w częstości jej występowania między płciami, bądź otyłość częściej występowała u dziewcząt niż chłopców [11,13]. Jednak obecnie w wielu krajach Europy nadwaga i otyłość występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt [16]. Przeprowadzone przez nas badania potwierdzają te spostrzeżenia, wskazując, że problem nadwagi i otyłości występuje nieco częściej u chłopców niż dziewcząt i fakt ten wiąże się zapewne z większą dbałością dziewcząt o smukłą sylwetkę. W porównaniach tych, zarówno w odniesieniu do dziewcząt jak i chłopców 7-16- letnich, istotnie częściej otyłość prosta, wynikająca z nadmiaru masy ciała, ma miejsce u dzieci i młodzieży czeskiej niż polskiej. Należy podkreślić, że prawie 1/3 populacji młodzieży z nadmierną masą ciała ma cechy zespołu metabolicznego, czyli współwystępowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego [2,12]. Udowodniono, że w stosunku do rówieśnika z prawidłową masą ciała, dziecko otyłe w wieku 10-13 lat jest 6-7 krotnie bardziej zagrożone występowaniem otyłości w wieku dorosłym [6]. Must i wsp. [por.1] stwierdzili, że występowanie otyłości wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością po 50 roku życia, niezależnie od masy ciała tych osób w wieku dorosłym. Ponadto dzieci otyłe są dyskryminowane przez rówieśników, mają niską samoocenę, niekiedy objawy depresyjne, a depresja ta jest tym silniej wyrażana, im wyższy jest wskaźnik BMI [7]. Zaburzenia te sprzyjają również powstawaniu jadłowstrętu psychicznego i bulimii [17]. Ze względu na znaczenie problemu nadwagi i otyłości dzieci i młodzieży z punktu widzenia zdrowia publicznego (konsekwencje medyczne, psychologiczne, ekonomiczne), a także zapoczątkowane w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce i Czechach, które nadal zmieniają sytuację ekonomiczną, styl życia i warunki poszczególnych warstw społecznych i grup zawodowych, tendencje zmian częstości występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży, powinny być dokładnie monitorowane. Przede wszystkim obserwuje się obniżenie poziomu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży („couch potato kid”). Coraz częściej konkurentami dla aktywności fizycznej są zajęcia związane z bezruchem, a zwłaszcza: oglądanie telewizji, słuchanie radia, korzystanie z komputera itp. [15]. Stąd też odpowiedni poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży stanowi istotny element profilaktyki nadwagi i otyłości. Zaobserwowano, że w zapobieganiu dalszemu przyrostowi masy ciała wśród dzieci otyłych lepszy efekt przynieść może skupienie działań na redukcji siedzącego trybu życia, poprzez zachęcanie do zabaw i gier ruchowych, niż nakładanie obowiązku ćwiczeń lub zmniejszenie spożycia żywności [15]. WNIOSKI 1. Dzieci i młodzież czeska zamieszkała w dużym mieście, w przedziale wieku 7 – 16 lat, w porównaniu do swoich rówieśników z Polski zamieszkałych w podobnym środowisku społecznym, będącym miejscem ich stałego zamieszkania, charakteryzuje się podobnymi średnimi wartościami wysokości i masy ciała, nato157 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo miast nieco większymi wartościami należnej masy ciała, wskazującymi na częstsze występowanie nadwagi i otyłości prostej zarówno w grupie dziewcząt jak i chłopców. 2. Zaobserwowane różnice we względnej masie ciała (BMI) dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej wiążą się zapewne ze złymi nawykami żywieniowymi, ograniczeniem aktywności fizycznej i siedzącym trybem życia. 3. Ze względu na znaczenie problemu nadwagi i otyłości z punktu widzenia zdrowia publicznego ( konsekwencje medyczne, psychologiczne, ekonomiczne), tendencje zmian w częstości występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży pochodzących z różnych krajów powinny być dokładnie monitorowane. PIŚMIENNICTWO 1. Baghi D, Preuss H.G: Obesity. Epidemiology, Pathophysiology, and Prevention. CRC Series in Modern Nutrition Science, Boca Raton 2007. 2. Buczyńska-Zachurzok A, Małecka-Tendera E: Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokrynologia. Otyłość. Zaburzenia Przemiany Materii, 2006;1(3):13-20. 3. Chabros E, i wsp.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u młodzieży warszawskiej w wieku pokwitania. [w] Charzewska J, Bergman P, Kaczanowski H (red): Otyłość epidemią XXI wieku. Wyd. AWF, Warszawa 2006:54-62. 4. Cole TJ i wsp.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000; 6:1240-1243. 5. Cole T.J. I wsp.: Body mass index cut offs to define thinness in children and adolescents: international survey, Br. Med. Jour.,2007;335, 1-8. 6. Epstein L.H.: Family-based behavioural intervention for obese children. Int. J. Obes. 1996; 20 (supl.1):14–21. 7. Goodman E, Whitaker RC: A prospective study of the role of depression in the development and persistence of adolescent obesity. Pediatrics, 2002;110:912921. 8. International Obesity TaskForce. Childhood Report: IASO Newsletter. 2004;6:10–11. 9. Janssen I. i wsp.: Comparison of overweight and obesity prevalence in schoolaged youth from 34 countries and their relationships with physical activity and dietary patterns, Obesity Review, 2005;6,123-132. 10. Jopkiewicz A. i wsp.: Pozytywne wskaźniki zdrowia dzieci i młodzieży kieleckiej. ITE -PIB, Radom-Kielce, 2011. 11. Jopkiewicz A, Zaręba M: Epidemiologiczne i społeczno-ekonomiczne aspekty nadwagi u dzieci i młodzieży szkolnej na Kielecczyźnie. [w] Jopkiewicz A (red): Auksologia a promocja zdrowia. KTN, Kielce 2000:239-245. 158 Andrzej Jopkiewicz, Miroslav Kopecky Analiza porównawcza wysokości, masy ciała i wsk. BMI dzieci i młodzieży polskiej i czeskiej 12. Knerr I.: Obesity and the metabolic syndrome in children and adolescents. MMW Fortschr Med., 2004;146:41-43. 13. Lebiedowicz K, Staśkiewicz G, Torres K: Występowanie otyłości u 15-letnich dzieci w Lublinie w porównaniu z innymi krajami i czynnikami. Nowiny Lek. 2001;70:55–60. 14. Malinowski A. i wsp.: Dziecko lubuskie, Wyd. UZ, Zielona Góra 2005. 15. Oblacińska A, Jodkowska M, (red): Otyłość u polskich nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopoczucie. IMiD, Warszawa 2007. 16. Speiser P. i wsp.: Consensus statement: Childhood obesity. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2005;90:1871–1887. 17. Szajewska H,: Otyłość u dzieci. Nowa Pediatria, 2002;3:209-211. 18. Szanecka E, Małecka-Tendera E.: Zmiana nawyków żywieniowych a problem otyłości u dzieci. Endokrynologia. Otyłość. Zaburzenia przemiany materii, 2006;2(3):102-107. 19. Żądzińska E, (red.): Dziecko łódzkie 2004. Normy rozwoju biologicznego. Wyd. UŁ, Łódź 2009. ABSTRACT The aim of the thesis is to compare body height and mass and the BMI in children and teenagers aged 7-16 living in the urban environments of Poland and the Czech Republic. Poland and the Czech Republic - EU member countries are characterized by similar dynamics of political, economic and social changes. The research was made at the same time, i.e. 2008 – 2009. Generally, 3286 girls and boys living in Kielce, Poland and their 3331 peers, living in Olomouc in The Czech Republic, were examined. Among them there were 10 age groups and the Cole’s classification was taken into consideration to assess proper body mass. The Czech children and teenagers aged 7-16, living in a large city are characterised by similar average values of height and body mass as their Polish counterparts, who live in a similar environment being their domicile, but a bit higher percentage of overweight and obesity. The observed differences in relative body mass may be related to bad food habits, physical activity limitation and sitting lifestyle. STRESZCZENIE Celem pracy jest porównanie wysokości i masy ciała oraz wskaźnika BMI dzieci i młodzieży w wieku 7 – 16 lat, zamieszkałej w środowisku miejskim na terenie Polski i Czech, Badania w obu krajach przeprowadzono w tym samym czasie, tj. latach 2008 - 2009. Ogółem zbadano 3286 dziewcząt i chłopców z Polski, zamieszkałych na terenie Kielc, oraz 3331 ich rówieśników z Czech mieszkających w Ołomuńcu. Wśród badanych wyróżniono 10 grup wiekowych, a w ocenie należnej masy ciała wzięto pod uwagę klasyfikację Cole’a. U dzieci i młodzieży 7-16-letniej pochodzących z sąsiednich krajów Unii Europejskiej, tj. z Polski i Czech nie stwierdzono istotnych 159 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo różnic w zakresie podstawowych cech somatycznych, tj. wysokości i masy ciała. Natomiast zaobserwowano różnice w zakresie wsk. BMI, świadczące o częstszym występowaniu nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży czeskiej, której główną przyczyną jest siedzący tryb życia. Artykuł zawiera 20699 znaków ze spacjami + grafika 160