7. Inwentaryzacja i waloryzacja szaty roślinnej
advertisement
Przedsiębiorstwo Wielobranżowe 30 – 023 Kraków, ul. .Mazowiecka 108 Sp. z.o.o. tel: +48(12) 294-52-20 do 24 fax: +48(12) 294-52-23, e-mail: [email protected] www.krameko.com.pl Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego GMINA JĘDRZEJÓW Opracowanie szczegółowe z komentarzami mapowymi Za P.W. “KRAMEKO” sp. z o.o. Marcin Czerny Nadzór naukowy: Prof. dr hab. Stefan Michalik Wykonał zespół w składzie: Lech Dąbrowski Maciej Frąckowiak Igor Kornaś Dariusz Gala Kraków 2007 urządzanie lasów, terenów zielonych i rekultywacja Adela i Ryszard Kryniccy *nr identyfikatora 008398858 Przedsiębiorstwo Wielobranżowe 30 – 023 Kraków, ul. .Mazowiecka 108 Sp. z.o.o. tel: +48(12) 294-52-20 do 24 fax: +48(12) 294-52-23, e-mail: [email protected] www.krameko.com.pl urządzanie lasów, terenów zielonych i rekultywacja Adela i Ryszard Kryniccy *nr identyfikatora 008398858 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Spis treści 1. Wstęp ....................................................................................................................................... 5 2. Charakterystyka terenu badań .................................................................................................. 6 2.1. Położenie i granice ........................................................................................................... 6 2.2. Położenie fizycznogeograficzne ...................................................................................... 6 2.3. Położenie geobotaniczne .................................................................................................. 6 2.4. Położenie przyrodniczo-leśne .......................................................................................... 7 2.5. Budowa geologiczna i rzeźba terenu ............................................................................... 7 2.6. Sieć hydrograficzna........................................................................................................ 10 2.7. Klimat ............................................................................................................................ 12 3. Waloryzacja gleb .................................................................................................................... 16 3.1. Ogólna charakterystyka gleb .......................................................................................... 16 3.2. Systematyka gleb występujących na obszarze gminy .................................................... 17 3.3. Struktura użytkowania gruntów ..................................................................................... 21 3.4. Klasyfikacja gleb pod kątem rolniczej przydatności...................................................... 21 4. Struktura środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów. Klasyfikacja i charakterystyczne cechy typowych geokompleksów .............................................................................................. 26 5. Waloryzacja przyrodnicza lasów .......................................................................................... 28 5.1. Ogólna charakterystyka zasobów leśnych ...................................................................... 28 5.2. Typy siedliskowe lasów ................................................................................................. 28 5.3. Funkcje lasów ................................................................................................................ 30 5.4. Wpływ środowiska leśnego na organizm człowieka...................................................... 30 5.5. Zagrożenia środowiska leśnego ..................................................................................... 31 6. Waloryzacja krajobrazu kulturowego .................................................................................... 34 6.1. Cechy krajobrazu gminy ................................................................................................ 34 6.2. Tereny o wybitnych walorach krajobrazowych .............................................................. 35 6.3. Obiekty zabytkowe, miejsca pamięci narodowej, stanowiska archeologiczne. ............. 36 7. Inwentaryzacja i waloryzacja szaty roślinnej ......................................................................... 39 7.1. Flora roślin naczyniowych ............................................................................................. 39 7.2. Gatunki chronione, rzadkie i zagrożone ........................................................................ 41 7.3. Waloryzacja flory ........................................................................................................... 43 7.4. Charakterystyka naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk i zespołów roślinnych ........ 44 7.5. Wykaz obiektów i obszarów chronionych ..................................................................... 54 7.6. Wykaz obiektów i obszarów proponowanych do ochrony............................................. 56 7.7. Lista flory roślin naczyniowych gminy .......................................................................... 56 8. Inwentaryzacja wybranych grup zwierząt .............................................................................. 73 8.1. Ryby ............................................................................................................................... 73 8.2. Płazy............................................................................................................................... 76 8.3. Gady ............................................................................................................................... 81 8.4. Ptaki ............................................................................................................................... 83 8.5. Ssaki ............................................................................................................................... 92 8.6. Motyle ............................................................................................................................ 96 8.7. Chrząszcze ................................................................................................................... 100 8.8. Ważki ........................................................................................................................... 102 8.9. Wykaz zwierząt wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r....................................................................................... 104 8.10. Szlaki migracji zwierząt – korytarze ekologiczne. .................................................. 105 9. Literatura.............................................................................................................................. 106 10. Dokumentacja fotograficzna ...............................................................................................110 P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 3 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Załączone mapy: 1. Mapa geokompleksów z waloryzacją fizjograficzną 2. Mapa struktury przyrodniczo-gospodarczej gleb 3. Mapa struktury przyrodniczo-gospodarczej lasów 4. Mapa wód powierzchniowych wraz z występowaniem gatunków ryb 5. Mapa zróżnicowania roślinności naturalnej i półnaturalnej 6. Mapa chronionych, zagrożonych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych z waloryzacją szaty roślinnej 7. Mapa występowania gatunków ssaków, płazów i gadów 8. Mapa występowania gatunków ptaków 9. Mapa występowania gatunków motyli 10. Mapa występowania gatunków chrząszczy i ważek 11. Mapa waloryzacji krajobrazu kulturowego 12. Mapa ochrony i funkcjonowania przyrody na tle WJOChK 13. Mapa inwentaryzacji, wartościowania i ochrony przyrody 14. Mapa funkcjonowania przyrody, zagospodarowania terenu i antropopresji 1. Wstęp Województwo świętokrzyskie bez wątpienia należy zaliczyć do najciekawszych regionów naszego kraju. Decyduje o tym przede wszystkim niezwykłe bogactwo różnych formacji geologicznych oraz liczne elementy osobliwości przyrodniczej i kulturowej. W celu zachowania cennych walorów przyrodniczych ziemi świętokrzyskiej, w które obfituje ten rejon Polski (około 64 % powierzchni to obszary chronione) ustanowiono wiele form ochrony (park narodowy, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary NATURA 2000, pomniki przyrody żywej i nieożywionej, użytki ekologiczne itp.). Większość terenów województwa została już dobrze poznana i opisana. Pozostała część natomiast wymaga prowadzenia wszelkiej działalności poznawczej, dotyczącej wszystkich elementów środowiska na obszarach do tej pory uznawanych za mniej atrakcyjne. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej poszczególnych gmin ma za P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 4 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW zadanie zbadanie stanu środowiska przyrodniczego oraz zmian w nim zachodzących pod wpływem działalności antropogenicznej. Ważną rolę powinno odgrywać w tym procesie budowanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności, mające na celu stworzenie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze, a tym samym pełniejszą ochronę dóbr kulturowych oraz krajobrazowych. 2. Obszar gminy Jędrzejów jest w małym stopniu powiązany z formami ochrony przyrody. Zadecydowała o tym przewaga krajobrazu rolniczego, raczej monotonnego, gdyż przeważają w nim pola uprawne i łąki. Przeciętna atrakcyjność omawianego terenu wpływa więc na mniejsze zainteresowanie nim miłośników przyrody. Tym też należy tłumaczyć skąpą wiedzę na temat obszaru gminy. Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżyć i ułatwić poznanie najcenniejszych składników zróżnicowanego środowiska przyrodniczego, a jednocześnie zachęcić do prowadzenia dalszych badań na terenie gminy. Być może przyczyni się do wzrostu zainteresowania ziemią jędrzejowską, uwypuklając jej walory, a znajomość wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych, skłoni do objęcia ochroną nowych obszarów pod różnymi postaciami.Charakterystyka terenu badań 2.1. Położenie i granice Gmina Jędrzejów znajduje się w województwie świętokrzyskim z siedzibą w Kielcach, w centralnej części powiatu jędrzejowskiego. Rejon ten od północnego-wschodu graniczy z gminą Sobków, od północy z gminami Oksa i Małogoszcz, od zachodu z gminą Nagłowice, a od południa z gminami Imielno, Wodzisław i Sędziszów. Granica ma kształt bardzo nieregularny. Omawiany obszar w całości znajduje się pomiędzy dwoma rzekami, od strony północnej jest to Biała Nida (stanowiąca źródliskowy fragment Nidy) , od strony południowej Mierzawa (prawy dopływ Nidy). Rzeki te stanowią jednocześnie fragmenty północnej i południowej granicy gminy. W strukturze gminy wyodrębnia się miejscowość gminna Jędrzejów. Położona jest ona centralnie w stosunku do obszaru całej gminy i stanowi najgęściej zaludniony rejon (Miasto Jędrzejów i jego okolice). 2.2. Położenie fizycznogeograficzne Gmina Jędrzejów położona jest, według regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki, 2000), prawie w całości w granicach mezoregionu Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Jedynie północno zachodni fragment, stanowiący część doliny Białej Nidy położony jest w obrębie mezoregionu Niecki Włoszczowskiej. Jej położenie w hierarchicznym układzie regionów wygląda następująco: Obszar: EUROPA ZACHODNIA P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 5 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Podobszar: POZAALPEJSKA EUROPA ZACHODNIA (3) Prowincja: WYŻYNA MAŁOPOLSKA (34) Podprowincja: WYŻYNA ŚRODKOWO-MAŁOPOLSKA (342) 2.3. Makroregion: NIECKA NIDZIAŃSKA (342.2) Mezoregion: PŁASKOWYŻ JĘDRZEJOWSKI (342.21) Makroregion: WYŻYNA PRZEDBORSKA (342.1) Mezoregion: NIECKA WŁOSZCZOWSKA (342.14) Położenie geobotaniczne Obszar gminy Jędrzejów należy, w ujęciu W. Szafera (1972), do następujących jednostek geobotanicznych: Państwo: Obszar: HOLARKTYKA EUROSYBERYJSKI Prowincja: NIŻOWO-WYŻYNNA, EUROSYBERYJSKA Dział: BAŁTYCKI Poddział: PAS WYŻYN ŚRODKOWYCH Kraina: ŚWIĘTOKRZYSKA Okręg: PRZEJŚCIOWY Według nowszego podziału geobotanicznego podanego przez Jana Matuszkiewicza (1993), obszar ten położony jest: 2.4. Prowincja: ŚRODKOWOEUROPEJSKA Podprowincja: ŚRODKOWOEUROPEJSKA WŁAŚCIWA Dział: WYŻYN POŁUDNIOWOPOLSKICH Kraina: WYŻYN ŚRODKOWOPOLSKICH Okręg: WŁOSZCZOWSKI Kraina: WYŻYN MIECHOWSKO - SANDOMIERSKICH Okręg: MIECHOWSKO - PIŃCZOWSKI Położenie przyrodniczo-leśne Gmina Jędrzejów pod względem podziału przyrodniczo-leśnego (Trampler i in., 1990), zaliczana jest do Krainy Małopolskiej: Kraina: Dzielnica: VI MAŁOPOLSKA VI.9 WYŻYN ŚRODKOWOPOLSKICH P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 6 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW VI.9.a JĘDRZEJOWSKO-WŁOSZCZOWSKI Mezoregion: 2.5. Budowa geologiczna i rzeźba terenu Tektonika Gmina Jędrzejów pod względem geologicznym położona jest w Niecce Nidziańskiej, która jest wyraźnym obniżeniem pomiędzy pasmem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a wypiętrzeniem Gór Świętokrzyskich. Synklinorium miechowskie (do którego przynależy niecka nidziańska) od NE graniczy z antyklinorium świętokrzyskim, od W z monokliną śląsko – krakowską, zaś na południu chowa się pod utwory zapadliska przedkarpackiego. W podłożu podpermskim niecka nidziańska zaznacza się wydłużonym obniżeniem (NWSE), wypełnionym osadami permu i mezozoiku. Podpermskie podłoże jest mocno zaangażowane tektonicznie (fałdowanie Gór Świętokrzyskich). Trzeciorzędowe deformacje tektoniczne, które ostatecznie uformowały nieckę nidziańską, związane były z fałdowaniem Karpat zewnętrznych wieku neogeńskiego. Utwory permu i młodsze leżą prawie poziomo i poddawane były wielokrotnie procesom denudacyjnym. Osady mezozoiczne zwiększają swoją miąższość w kierunku osi niecki, która przebiega przez Włoszczową, Jedrzejów, w kierunku Działoszyc. W rejonie tym miąższość osadów kredy sięga 1000 m. Północno – wschodnie skrzydło niecki nidziańskiej jest sfałdowane (bliskość Gór Świętokrzyskich), a upady warstw sięgają 30o. W pozostałym rejonie warstwy zalegają prawie poziomo, poprzecinane licznymi uskokami. Na obszarze gminy Jędrzejów utwory kredy górnej mają przebieg W–E , o kilku stopniowym upadzie na S. Wykazują liczne spękania, generalnie o azymutach 130-165o oraz 2045o. Rzadziej spotykane są spękania o kierunkach południkowych czy równoleżnikowych. Stratygrafia Kreda górna (senon). Najstarszymi utworami odsłaniającymi sie na terenie gminy Jędrzejów są margle, margle piaszczyste oraz opoki , wśród których występują wkładki piaskowców włóknistych i gez. W rejonie Chorzewy i Dziadówek Tarszawskich piaskowce i piaskowce wapniste przeławicowane są marglami i opokami. Szacunkowo określona miąższość serii piaskowcowej P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 7 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW wynosi 30-60 m. Plejstocen. Rejon gminy Jędrzejów został objęty dwoma zlodowaceniami: południowopolskim (krakowskim) oraz środkowopolskim. Zlodowacenie południowopolskie. Na utworach górnokredowych zalegają mułki lessowe, czasem zapiaszczane i warstwowane. Ich miąższość sięga 5 m. Często przykrywają je płaty spoistej gliny zwałowej, zazwyczaj piaszczystej z okruchami skał narzutowych oraz marglistych, a także przewarstwieniami piasków ze żwirem. Miąższość glin zwałowych wynosi 1-3 m, maksymalnie do 10 m (Łysaków). Zlodowacenie środkowopolskie. Reprezentowane jest przez mułki lessowe, mułki i piaski zastoiskowe oraz piaski i żwiry rzeczno-peryglacjalne. Występują one na znacznym obszarze gminy wypełniając obniżenia terenu, szczególnie dobrze są rozwinięte na N oraz NE od Jędrzejowa. W rejonie południowym lokalnie pod mułkami występują płaty lessów. Na wschód od Jędrzejowa mułki zajmują rozległe obszary, występując na powierzchni terenu, bądź pod serią osadów piaszczystych fluwio-peryglacjalnych. Miąższość warstwy spoistych mułków dochodzi do 10 m. Piaski rzeczno – peryglacjalne o miąższości od kilku do kilkunastu metrów są drobno i średnioziarniste, ze smugami żwiru i okruchami skał kredowych. Zlodowacenie północnopolskie. Omawiany obszar nie był pokryty lądolodem zlodowacenia bałtyckiego, natomiast objęty był procesami denudacyjnymi. W północnej części gminy oraz w rejonie Jędrzejowa osadziły się żwiry i piaski rzeczno-peryglacjalne, tworząc tarasy (2-6 m np. Rzeki). W rejonie Chorzewy, Przysowa, na północ od Mnichowa ciągną się pasma wydm zbudowane z utworów eolicznych – są to dobrze wysortowane piaski i utwory piaszczysto – lessowe. Holocen. Doliny rzek i cieków wypełnione sa piaskami gruboziarnistymi, w mniejszym stopniu piaskami humusowymi, madami oraz żwirami. W starorzeczach i zakolach rzek wytworzyły się torfy i namuły torfiaste. Zajmują one znaczne powierzchnie w dolinach Nidy, Grabówki i Brzeźnicy. Miąższość serii torfowych jest rzędu 1-2 m. Rzeźba terenu Rzeźba terenu gminy Jędrzejów nie jest zbyt urozmaicona. Najniżej położony punkt znajduje się w dolinie Brzeźnicy, przy wschodniej granicy gminy (201 m n.p.m.), zaś najwyższy to szczyt wzgórza Gaj (301 m n.p.m.), na północ od Jędrzejowa. W części południowej rzeźba P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 8 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW terenu ma charakter falisty, występują tu szerokie zaokrąglone garby o przebiegu w przybliżeniu NWW-SEE, oddzielone padołami, obniżonymi o 30 – 40 m, wykorzystywanymi przez cieki. Podobny charakter ma rzeźba północno – wschodniego fragmentu gminy, w okolicy Mnichowa. Część północna to płaskie obniżenie o przebiegu podobnym do układu wspomnianych wcześniej garbów, o szerokości stopniowo malejącej ku wschodowi (od 5 do 0,5 km). Rzędne terenu kształtują sie na wysokości 225-240 m n.p.m., deniwelacje nie przekraczają zasadniczo kilku metrów. Urozmaiceniem rzeźby terenu są wydmy, o wysokości 6-10 m. Wzdłuż północnej granicy gminy ( W-E) ciągnie się dolina Białej Nidy, której dno, szerokie na 0,5 do 1 km położone jest na wysokości 220-222 m npm. W obrębie gminy wyniosłości rozcięte są szeregiem dolin, na ogół stale odwadnianymi. Największą, najuboższą i najszerszą z nich jest dolina Brzeźnicy, wcięta na około 15-20 m w otaczający teren. Jej przebieg bardzo wyraźnie nawiązuje do układu wzniesień – garbów. Podobnie ukształtowana jest dolina jej dopływu Jasionki. Dopływy Mierzawy, występujące w południowym fragmencie, rozcinają poprzecznie występujące tam garby. Nachylenia wynoszą no ogół poniżej 5%, w dnach szerokich dolin i w obrębie płaskich grzbietów mogą być nawet mniejsze od 1%. Spadki powyżej 10% występują fragmentarycznie, w obrębie zboczy wąskich dolin, głównie w części południowo-zachodniej (doliny uchodzące do doliny Mierzawy). Niekiedy zaznacza się pewna asymetria – na ogół stoki o wystawie NNE są nieco bardziej nachylone niż przeciwległe (wyraźnie widoczne jest to np. w przypadku wzgórza Gaj). 2.6. Sieć hydrograficzna Jednym z czynników umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmów żywych jest woda. Jej obecność w dużym stopniu decyduje o żyzności siedlisk, a co za tym idzie o bogactwie gatunkowym. Na kształtowanie się stosunków wodnych ma wpływ szereg czynników, do których należy gęstość sieci rzecznej i retencyjnej, ilość i rozkład opadów atmosferycznych, budowa geologiczna, głębokość występowania wód podziemnych, ukształtowanie terenu, a także działalność człowieka. W ciągu okresu wegetacyjnego opady atmosferyczne dostarczają roślinom wilgoci, a także zasilają wody powierzchniowe oraz podziemne wsiąkając w głąb gleby. Ilość wody zasilającej poszczególne jej źródła uzależniona jest od rzeźby terenu oraz od rodzaju podłoża. Im spadek jest wyższy, tym więcej i szybciej wody odprowadzanej jest za pomocą cieków wodnych. Przy mniejszych spadkach spływ powierzchniowy maleje, a wzrasta przesiąkanie, i to tym bardziej im P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 9 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW lżejsze są utwory geologiczne. Ponadto tempo spływu wód gruntowych wpływa na procesy glebotwórcze, w wyniku których powstają różne poziomy genetyczne oraz typy gleb. Tereny należące administracyjnie do gminy Jędrzejów położone są w całości w obrębie zlewni rzeki Nidy. Zasadniczo przez obszar ten przepływa tylko jedna większa rzeka Brzeźnica. Północno – zachodnia granica gminy zgodna jest z przebiegiem Białej Nidy, fragment południowo – zachodniej granicy oparty jest natomiast o rzekę Mierzawę. Wspomniane wyżej rzeki determinują trzy główne kierunki odprowadzania wody z omawianego terenu. Północna część gminy obejmująca największy kompleks leśny, sięgająca na południe do Chorzewy wzgórza, „Gaj”, Wilanowa, Ignacówki oraz miejscowości Brus odwadniana jest przez rzekę Rudkę (w swym dolnym biegu nazywaną Jedlnicą), Grabówkę oraz inne cieki bez nazwy w stronę północy, zasilając Białą Nidę. Z centralnego obszaru gminy wody powierzchniowe ku zachodowi odprowadza rzeka Brzeźnica wraz ze swymi dopływami Jasionką, Murawką oraz innymi ciekami bez nazw. Niewielki obszar w okolicach miejscowości Kresy (zachodnia granica gminy) odwadniany jest w kierunku zachodnim do rzeki Brynicy. Tereny południowe gminy objęte są zlewnią rzeki Mierzawy. Rejon ten jest ubogi w wody powierzchniowe, jedynym większym ciekiem wodnym jest tutaj Potok zasilający kilka stawów i stanowiący lewobrzeżny dopływ Mierzawy. Na obszarze gminy znajduje się kilka zbiorników wodnych: Stawy – Chorzewa ( zb. Nr 237, wg programu małej retencji). Obszar ten obejmuje 6 stawów o powierzchni 27 ha zawiadywanych w przeszłości przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną „Lasków”, obecnie stanowią własność prywatną oraz dwa stawy o powierzchni 12 ha utrzymywane są przez Z.O. Kielce – Jędrzejowskie Koło Polskiego Związku Wędkarskiego, pozostałe stanowią własność prywatną. Mnichów – zbiorniki p.pożarowe. Raków – zbiornik prywatny. Lasków (zb. nr. 238) – zbiornik prywatny o powierzchni 4 ha. Potok Wielki (zb. nr. 238a). Obejmuje 5 stawów o łącznej powierzchni 2,15 ha. Stawy w miejscowościach Mniszek oraz Piaski. Stawy na rzece Murawce. Stawy w obrębie miasta Jędrzejów - rejon klasztoru OO. Cystersów oraz w Parku Miejskim przy ulicy 11 Listopada. Wody powierzchniowe na terenie gminy odznaczają się niską jakością. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt niskiego stopnia skanalizowania obszaru, co powoduje P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 10 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW przypadkowe zrzuty ścieków nieoczyszczonych bezpośrednio do rzek. Kolejnymi powodami takiej sytuacji są: spływ powierzchniowy pochodzenia rolniczego, składowiska odpadów komunalnych oraz nielegalne pozbywanie się śmieci i odpadów. Większość wód jest pozaklasowa (63,7 %) a wody I klasy czystości nie występują w ogóle. Sytuacja ta determinuje fakt, iż rzeka Brzeźnica (na całej swej długości pozaklasowa) stanowi znaczące źródło zanieczyszczenia Nidy. Tereny gminy Jędrzejów są zasobne w złoża wód podziemnych dobrej jakości co związane jest bezpośrednio z budową geologiczną regionu. Z uwagi na fakt silnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych złoża te stanowią niemal wyłączne źródło zaopatrzenia gminy w wody komunalno - przemysłowe. Wody podziemne na omawianym obszarze występują niemal wyłącznie w szczelinowatych utworach marglistych górnej kredy, tworzących dwa główne zbiorniki wód podziemnych (GWZP) nr 408 i 409. Wody te zaliczane są do klas czystości Ia i Ib – bardzo czyste i czyste, nadające się do użytkowania bez uzdatniania. Wody poziomu górnokredowego są częściowo (szczególnie w sąsiedztwie cieków wodnych) słabo izolowane od powierzchni terenu, w związku z tym narażone są na zanieczyszczenia. Jakość wody podziemnej w większości badanych studzien wierconych wykazuje Ib klasę czystości, odpowiadającą wymaganiom stawianym wodzie do spożycia przez ludzi. Lokalnie mogą zawierać podwyższoną zawartość żelaza i manganu, wymagają prostego uzdatniania. W związku z narażeniem wód podziemnych, na terenie gminy ustanowiono obszary najwyższej oraz wysokiej ochrony. W kierunku na S i częściowo SW od Jędrzejowa występuje obszar najwyższej ochrony (ONO) zbiornika GZWP 409, sięgający ku SWW w rejon Sędziszowa - poza granice gminy a ku S i SSW w rejon Książa Wielkiego i Kozłowa – także poza granicą gminy. W północno – zachodniej części obszaru gminy, w rejonie Chorzewy i doliny Białej Nidy występuje podobny obszar najwyższej ochrony (ONO) zbiornika GZWP 408. Pozostały obszar gminy Jędzrzejów niemal w całości położony jest w obrębie obszaru wysokiej ochrony (OWO) GZWP 409. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 85 zarejestrowanych studzien głębinowych, z czego czynnych jest 35, natomiast 50 studzien jest nieczynnych lub czynnych tylko doraźnie. Głębokość studzien mieści się w przedziale 30 – 80 m poniżej powierzchni terenu. Całkowita wielkość zasobów zatwierdzonych oraz określonych bez zatwierdzania na podstawie badań hydrogeologicznych dla wszystkich istniejących ujęć głębinowych wód podziemnych obszaru gminy (studzien) wynosi 2585,5 m3/godz przy depresji w przedziale 0,5 – 34 m. Łączny pobór wód z poziomu kredowego wszystkimi rodzajami ich ujęć (wraz ze studniami „dzikimi” oraz P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 11 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW płytkimi studniami gospodarskimi) wynosi około 800 m3/godz., co stanowi niespełna 31 % zasobów. W perspektywie krótkookresowej (kilka-kilkanaście lat) niewielki stopień wykorzystania wód podziemnych stanowi dobrą perspektywę, pod warunkiem, że zużycie wody nie ulegnie wyraźnemu powiększeniu, a gmina zostanie uzbrojona w niezbędną sieć rurociągów przerzutowych. W przeciwnym wypadku na braki wody może być narażony szczególnie obszar miejski zasilany obecnie jedynym poważnym źródłem ujęcia Wilanów. 2.7. Klimat Jednym z podstawowych elementów przyrody nieożywionej, kształtujących środowisko życia organizmów jest klimat. Źródłami informacji o cechach klimatu danego miejsca lub obszaru są obserwowane stany pogody i ich powtarzalność. W oparciu o wieloletnie obserwacje pogody, A. Woś (1999) dokonał podziału Polski na regiony klimatyczne, na podstawie którego obszar gminy Jędrzejów zaliczony został do Regionu Zachodniomałopolskiego (R–XX), obejmującego zachodnią część Wyżyny Małopolskiej. Region ten charakteryzuje się stosunkowo dużą liczbą dni przymrozkowych chłodnych, których jest blisko 42. Pogoda przymrozkowa umiarkowanie zimna, średnio w ciągu roku występuje 31 dni, wśród których notuje się 14 dni z opadem. Ponadto region charakteryzuje się nielicznym udziałem dni chłodnych bez opadu, których w skali roku występuje 12, oraz z pogodą chłodną z dużym zachmurzeniem, których frekwencja waha się na poziomie 20 dni (A. Woś, 1999). Klimat niniejszego terenu jest klimatem umiarkowanym, typowym dla klimatu całej środkowopolskiej strefy klimatycznej. Charakteryzuje się dużą zmiennością stanu pogody, co związane jest z przemiennym oddziaływaniem wilgotnych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego oraz kontynentalnych suchych mas powietrza ze wschodu. Strefę cyrkulacji zachodniej, obejmującej znaczną część Europy, a więc i omawiany teren, charakteryzuje przewaga przemieszczania się mas powietrza z sektora zachodniego w ciągu całego roku, zarówno z ośrodków niżowych jak i wyżowych. Z tego powodu na pierwszym miejscu należy wymienić masy powietrza polarno-morskiego (PPm) o częstości występowania w ciągu roku 65 % (tab. 1). Masy powietrza polarno-kontynentalnego (PPk) kształtują pogodę na tym terenie mniej niż 20 % dni w roku, powietrze arktyczne (PA) zaś – w ciągu 6 % dni. Najmniejszy udział ma powietrze zwrotnikowe. Masy powietrza innego pochodzenia – najczęściej silnie zmienione przez lokalne czynniki – występują równie często jak powietrze arktyczne (tab. 1). Tabela 1. Częstości występowania poszczególnych mas powietrza nad południową Polską (Hess, 1996). Częstość występowania mas powietrza [%] P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 12 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Częstość występowania mas powietrza [%] Rodzaj mas / okres PPm PPk PA PZ inne wiosna 60,0 18,2 8,4 5,6 7,8 lato 67,0 21,5 2,5 2,3 6,7 jesień 67,4 13,0 8,8 2,9 7,3 zima 64,9 25,6 3,8 1,3 4,4 rok 64,8 197,0 5,9 3,0 6,6 Średnie roczne zachmurzenie nad regionem waha się w granicach 66-69 %. Najbardziej pochmurne są miesiące zimowe: listopad i grudzień, a najmniejsze pokrycie nieba przez chmury przypada na okres od sierpnia do października. Obszar gminy swymi granicami obejmuje tereny, na których występuje średnia w skali Polski liczba mgieł. Kształtuje się ona pomiędzy 50 a 70 dni w ciągu roku, przy czym za mgłę uznaje się taką sytuację, gdy widzialność pozioma spada poniżej 1 km (Paszyński, Niedźwiedź, 1999). Roczny przebieg występowania mgieł jest zróżnicowany. Jego maksimum przypada na październik, listopad i grudzień (średnio 6-7 dni). Minimum występowania mgieł odnotowuje się w czerwcu i lipcu, a okres zmniejszonej liczby mgieł trwa od kwietnia do sierpnia. Średnia roczna temperatura badanego obszaru wynosi 7,6 C. Najzimniejszym miesiącem jest grudzień ze średnią temperaturą -1,1 C, a najcieplejszym jest lipiec ze średnią temperaturą wynoszącą 17,6 C (tab. 2). Tabela 2. Średnie wieloletnie temperatury powietrza zarejestrowane w stacji meteorologicznej w Kielcach Częstochowie (lata 1951-1990) w [C], (wg C. Koźmińskiego i B. Michalskiej). Miesiące Stacje I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII i Średnia temperatura roczna Częstochowa -2,2 -1,0 2,9 7,5 13,1 15,8 17,7 17,3 13,1 8,5 3,0 -0,7 7,9 Kielce -3,3 -1,8 2,1 7,1 12,8 15,6 17,3 16,8 12,6 7,8 2,3 -1,3 7,3 Średnia roczna liczba dni bardzo mroźnych, których temperatura maksymalna jest niższa niż –10 C, wynosi w tym regionie średnio 2. Natomiast dni upalnych, z maksymalną temperaturą przekraczającą 30 C, jest nieco ponad 6. Pierwsze jesienne przymrozki pojawiają się średnio około 10 października. Najwcześniejsze jesienne przymrozki notuje się na tym terenie już około 15 września. Ostatnie wiosenne przymrozki pojawiają się średnio około 5 maja. Natomiast najpóźniejsze wiosenne przymrozki zanotowano jeszcze około 31 maja. Najwcześniejsze jesienne przygruntowe przymrozki pojawiają się już około 10 września, natomiast najpóźniejsze wiosenne jeszcze około 10 czerwca (Woś, 1999). P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 13 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Średnia długość okresu wegetacji dla regionu geobotanicznego, w którym położony jest obszar gminy, wynosi 212 dni (Woś, 1999). Roczne sumy opadów atmosferycznych dla gminy Jędrzejów wynoszą 618 mm. Najwyższe średnie wartości opadów które wynoszą 83 mm, notuje się w lipcu, w tym też okresie najczęściej zdarzają się ekstremalne opady burzowe. Najniższe średnie opady występują w lutym i osiągają wartość 30 mm (tab. 3). Tabela 3. Średnie wieloletnie sumy opadów zarejestrowane w stacji meteorologicznej w Kielcach i Częstochowie (lata 1951-1990) w [C], (wg C. Koźmińskiego i B. Michalskiej). Miesiące Stacje Suma opadów I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Częstochowa 34 27 33 41 67 78 84 75 52 43 38 38 610 Kielce 40 32 35 42 55 73 83 76 52 42 43 49 622 Pokrywa śnieżna tworzy się najczęściej pomiędzy 20 a 30 listopada. Średnio na tym obszarze pokrywa śnieżna pojawia się 22 listopada. Najwcześniej zanotowano ją (w latach 19511980) 26 października, a najpóźniej 23 grudnia. Potencjalny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi średnio 124 dni, natomiast rzeczywista liczba dni z pokrywą wynosi średnio 62. Zanikanie pokrywy śnieżnej występuje około 25 marca, ale najpóźniej pokrywa utrzymała się do 26 kwietnia. Na zakończenie warto podkreślić, że w powyższym rozdziale został opisany klimat całego regionu. W charakterystyce nie uwzględniono różnic mikroklimatycznych wynikających z ukształtowania terenu, stopnia pokrycia powierzchni przez roślinność oraz oddziaływania zbiorników i cieków wodnych. 3. 3.1. Waloryzacja gleb Ogólna charakterystyka gleb W rejonie gminy Jędrzejów występują głównie gleby wytworzone z utworów kredowych- rędziny, gleby związane z podłożem piaszczysto-gliniastym: bielicowe, brunatne, mady i gleby mułowe, rzadziej gleby o podłożu organicznym czy organiczno-mineralnym: torfowe, murszowe i mułowo- torfowe. Gmina pod względem geomorfologicznym położona jest w Niecce Nidziańskiej, która ma P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 14 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW charakter tektonicznej niecki zbudowanej z utworów kredowych ery mezozoicznej, na większości powierzchni przykrytych utworami deluwialnymi zlodowacenia środkowopolskiego, o różnej miąższości. Ponadto na całym obszarze występują utwory czwartorzędowe z przewagą piasków akumulacji lodowcowej i fragmentami utworów czołowomorenowych, pokrywających kredowe podłoże. Utwory polodowcowe, w zależności od głębokości zalegania, tworzą gleby piaszczyste, głównie w postaci piasków akumulacji lodowcowej i rzecznej, o różnej zawartości części spławialnych. Lokalnie, zazwyczaj w pobliżu zabudowań oraz infrastruktury technicznej, można spotkać przekształcone gleby antropogeniczne, w powstaniu których decydującą rolę odegrał człowiek. W ścisłym związku z wyżej wymienionymi utworami geologicznymi, składem mechanicznym gleb i warunkami wilgotnościowymi wytworzyły się głównie następujące typy gleb: a) na terenach nieleśnych (uprawy, łąki, role itd.): rędziny czarnoziemne i brunatne, brunatne właściwe i wyługowane, bielicowo-brunatne, bielicowe, czarne ziemie, b) na terenach leśnych: bielicowe , brunatne właściwe i kwaśne, rdzawe, rędziny, czarne ziemie gruntowo-glejowe Ponadto w zasięgu gminy występują także mady i gleby mułowe jak również gleby o podłożu organicznym (w obniżeniach terenu, w dolinach rzek i strumieni) czy też organicznomineralnym: torfowe, murszowe i mułowo-torfowe. Inwentaryzację oraz waloryzację gleb wykonano w oparciu o obserwacje terenowe, istniejące mapy i opracowania : 1. Mapy glebowo-rolnicze poszczególnych wsi gminy Jędrzejów w skali 1:5000. 2. Szkic geologiczny, skala 1:200000 – objaśnienia do szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Jędrzejów (883) P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 15 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 3. Szkic geomorfologiczny, skala 1:100000 – objaśnienia do szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Jędrzejów (883) 4. "Klasyfikację gleb leśnych Polski" (CILP, Warszawa 2000). 5. Podręczniki gleboznawcze. 3.2. Systematyka gleb występujących na obszarze gminy Gleby na terenie gminy Jędrzejów są zróżnicowane. Odnosi się to zarówno do gleb leśnych, jak i gleb występujących na terenach nieleśnych. Poniżej podano ich krótką charakterystykę. Symbolikę poszczególnych gleb przyjęto zgodnie z obowiązującą nomenklaturą (jedynie w opracowaniu mapowym, w odniesieniu do terenów nieleśnych, dla gleb użytków rolnych i zielonych, pozostawiono symbole używane powszechnie w dawniejszej nomenklaturze). Rędziny (R) Rędziny są glebami wytworzonymi ze zwietrzelin skał węglanowych: wapieni, dolomitów, opok i margli różnych formacji geologicznych (rędziny węglanowe) lub gipsów (rędziny siarczanowe). Gleby te tworzą wyspowe zasięgi związane z wychodniami skał wapiennych. Są to gleby śródstrefowe, których właściwości ekologiczne warunkowane są zasobnością skały macierzystej w składniki pokarmowe (wapń, magnez). Rędziny są glebami o bardzo zróżnicowanej budowie profilu uwarunkowanej środowiskiem ich powstawania. W zależności od rozwoju profilu glebowego w typie rędzin wyróżnia się podtypy: rędziny inicjalne skaliste, rędziny inicjalne rumoszowe, rędziny butwinowe, rędziny próchniczne, rędziny właściwe, rędziny czarnoziemne, rędziny brunatne, rędziny czerwonoziemne. Rędziny są dominującym typem gleb na terenach nieleśnych gminy Jędrzejów. Ten typ gleb jest reprezentowany na omawianym obszarze przez dwa podtypy rędziny czarnoziemne i rędziny brunatne. Pierwszy z podtypów stanowi najlepsze gleby tego rejonu i obejmuje ponad 21 % powierzchni gruntów ornych. Gleby te zlokalizowane są głównie na wyrównanych wierzchowinach garbów, przecinających opisywany teren ze wschodu na zachód. Rędziny brunatne występujące na około 25 % powierzchni gruntów ornych, pokrywają przeważnie łagodne zbocza garbów, co zwiększa ich podatność na erozję. Gleby brunatne (BR) Gleby brunatne powstają z różnych utworów macierzystych i charakteryzują się szerokim zakresem odczynu, w zależności od podtypu gleby. Skałą macierzystą są najczęściej gliny zwałowe, utwory pyłowe różnego pochodzenia, lessy, piaski gliniaste i na glinie, zwietrzeliny P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 16 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW piaskowców i łupków ilastych. Charakteryzują się brunatnym zabarwieniem w całym profilu glebowym. Zabarwienie jest skutkiem wymycia węglanów i następczych procesów wietrzenia fizycznego oraz biochemicznego, jak też wtórnej syntezy minerałów i związków mineralnoorganicznych. Charakteryzują się różną kwasowością w zależności od podtypu gleby. Na obszarze gminy Jędrzejów gleby brunatne reprezentowane są zasadniczo przez dwa podtypy: brunatne właściwe - pojawiają się one głównie w środkowej części obszaru i stanowią 6 % powierzchni gruntów ornych oraz brunatne wyługowane – występują w dużych konturach wśród gleb brunatnych i stanowią około 32 % powierzchni gruntów ornych. Gleby brunatne stanowią dominujący typ gleb na terenach leśnych tego rejonu, stanowią one 28,6 % wszystkich typów (w tym 22,3 % stanowi gleba brunatna wyługowana). Gleby bielicowe (B) Utwory glebowe określone w tym typie należą do najuboższych w składniki pokarmowe gleb leśnych i rolnych. Dominującym podtypem są tutaj gleby bielicowe właściwe, glejobielicowe torfiaste oraz glejo-bielicowe murszaste wytworzone na piaskach, luźnych i słabo gliniastych, o charakterze wydmowym, które zróżnicowały się w wyniku panowania odmiennych stosunków wodnych. Odczyn gleb bielicowych jest na ogół kwaśny i silnie kwaśny. Proces powstania tych gleb wiąże się z rozkładem minerałów pierwotnych i wtórnych, występujących w górnej części profilu i dalszym, selektywnym wymywaniem produktów tego rozkładu w głąb profilu glebowego. Wymywaniu minerałów towarzyszy równoczesne przemieszczenie ruchomych substancji próchnicznych. Jest to jeden z dominujących typów gleb terenów leśnych gminy (stanowi około 26 % wszystkich typów gleb na terenach leśnych), a znaczna część terenów użytkowanych rolniczo również związana jest właśnie z nimi (stanowią 15 % powierzchni gruntów ornych). Z siedlisk leśnych wykształconych na tych glebach należy wymienić: bory świeże, bory mieszane wilgotne Jędrzejowa gleby bielicowe sa położone przeważnie i bory wilgotne. Występujące w rejonie w obniżeniach terenowych, co sprzyja ich większemu uwilgotnieniu. Gleby rdzawe (RD) Geneza gleb rdzawych wiąże się ze zwietrzelinami granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców, oraz z głębokimi osadami piaszczystymi. Na charakteryzowanym obszarze wykształciły się głównie na piaskach słabo gliniastych i gliniastych płytkich oraz na piaskach zwykłych, z podtypami rdzawe właściwe i rdzawe bielicowe. Podstawowym procesem prowadzącym do ich powstania jest proces rdzawienia. Polega on na tworzeniu nieruchliwych P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 17 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW kompleksów próchnicy z półtoratlenkami, które wraz z wolnymi tlenkami żelaza i glinu nie ulegają przemieszczaniu w głąb profilu glebowego, lecz pozostają w miejscu i tworzą rdzawe otoczki na ziarnach pyłu oraz iłu. Na tych typach gleb wykształciły się głównie bory świeże oraz bory mieszane świeże występujące głównie w największym zwartym kompleksie leśnym obejmującym północny obszar gminy. Gleby gruntowoglejowe (G) Na obszarach, na których poziom wody stale sięga powierzchni gruntu, wykształcił się podtyp gleb gruntowoglejowych torfowych i torfiastych. Zajmują najczęściej obniżenia terenu, niecki lub obrzeża torfowisk. Powstają przeważnie z glin lub piasków zalegających na cięższym podłożu. Proces, w wyniku którego powstają, zachodzi przy niedoborze tlenu, w obecności materii organicznej podatnej na rozkład i aktywności bakterii anaerobowych. Towarzyszy temu efekt barwny sięgający najwyżej 30 cm. Gdy oglejenie obejmuje poziom próchniczny, przyjmuje on wówczas barwę stalową lub popielatoszarą. Gleby tego typu występują w postaci niewielkich płatów w północnej części gminy i zajmowane są zazwyczaj przez użytki zielone oraz siedliska leśne w typie boru mieszanego bagiennego i wilgotnego. Gleby torfowe (T) Na obszarach leśnych gminy spośród gleb torfowych wyróżnić można podtypy gleb torfowisk wysokich i niskich. Powstają w wyniku procesów zachodzących w akumulowanej materii organicznej, polegających na przemianie szczątków roślinnych w torf przy udziale organizmów beztlenowych. Istotnym czynnikiem biorącym udział w ich powstawaniu jest powolny przepływ wód powierzchniowych przy niewielkim wpływie wody gruntowej. Gleby torfowe są ubogie w składniki odżywcze, a siedliska leśne, które je pokrywają, to najczęściej olsy z olszą czarną i jesionem. W gospodarce rolnej zajmowane są przez użytki zielone. Najczęściej występują w okolicy cieków wodnych i obniżeniach terenowych. W gminie Jędrzejów są to obszary położone wzdłuż cieków: Biała Nida, Brzeźnica, Jasionka oraz ich dopływów. Gleby murszowe (M) Utwory murszowe powstają na skutek zakłócenia stosunków wodnych na glebach torfowych. W wyniku obniżenia poziomu wód gruntowych przerwany został proces akumulacji materii organicznej. Zachodzi wówczas murszenie płytkiego utworu organicznego zalegającego na mineralnym podłożu, objawiające się malejącą objętością złoża torfu, mułu i gytii, w wyniku czego następuje wzrost zagęszczenia gleby, zmniejszenie porowatości ogólnej i pojemności P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 18 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW wodnej, wzrost popielności i stopnia humifikacji oraz powstaje charakterystyczna dla tego procesu struktura agregatowa. Na glebach murszowych rosną drzewostany na siedlisku olsu, w których dominuje olsza czarna. W rejonie gminy Jędrzejów gleby te występują w tych samych położeniach co gleby torfowe. Czarne ziemie (CZ) Skałami macierzystymi są węglanowe piaski, utwory pyłowe i iły wodnej sedymentacji oraz mineralne i mineralno-organiczne osady jeziorne. Charakterystyczny dla czarnych ziem jest czarno zabarwiony, zadarniony poziom próchniczny, o gruzełkowatej strukturze, na ogół bogaty w azot. Czarne ziemie zdegradowane i właściwe utworzyły się fragmentami w obniżeniach terenu. Powstały na skutek wahań poziomu wód gruntowych. Skład mechaniczny to przeważnie piasek gliniasty i glina średnia zalegająca na piasku zwykłym i glinie. Występują głównie na gruntach ornych i użytkach zielonych. Zlokalizowane są w okolicach cieków wodnych. Występują niewielkimi płatami i stanowią około 1 % powierzchni gruntów ornych. Mady rzeczne (MD) Geneza mad wiąże się z przepływem wód powierzchniowych, a ich cechą charakterystyczną jest budowa warstwowa. Na obszarze gminy wyróżnić można trzy podtypy w zależności od stopnia i kierunku rozwoju procesu glebotwórczego. Mady o niewykształconym profilu to młode utwory, w których proces geologiczny polegający na osadzaniu materiału rzecznego przeważa nad procesem glebotwórczym. Mady czarnoziemne powstają przy wysokim zwierciadle wody gruntowej i udziale roślinności łąkowej i leśnej, natomiast mady brunatne powstały przy udziale roślinności lasów liściastych w części terasy rzecznej nie podlegającej stałym zalewom. Wszystkie podtypy zajmują niewielkie obszary najczęściej są to kompleksy użytków zielonych w północnej i centralnej części gminy. Struktura użytkowania gruntów 3.3. Struktura użytkowania gruntów gminy w udziale procentowym przedstawia się następująco: użytki rolne razem: 69,6 % grunty orne: 89,3 % sady: 2,0 % łąki i pastwiska: 8,7 % lasy: 22,6 % P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 19 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW pozostałe grunty i nieużytki: 7,8 % Z powyższego zestawienia wynika, że największą powierzchnię gminy Jędrzejów zajmują grunty orne. W gminie znajduje się 2316 indywidualnych gospodarstw rolnych. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosi 5,7 ha. W ostatnich latach przeprowadzono na terenie gminy analizę gruntów pod względem przydatności rolniczej. Grunty nieprzydatne lub o małej przydatności powinny zostać przeznaczone do zalesienia. Wyraźnie dominującym udziałem w strukturze użytków rolnych charakteryzują się grunty orne. Zajmują one 69,6 % powierzchni, co zalicza gminę Jędrzejów do grupy gmin o wysokim udziale gruntów ornych. Lesistość gminy na tle gmin z południowego sąsiedztwa również kształtuje się wysoko. Udział powierzchniowy klas bonitacyjnych gleby w całkowitej powierzchni gruntów ornych przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 4. Powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych gleb gminy Jędrzejów. Powierzchnia gruntów ornych Klasa bonitacyjna 3.4. [ha] [%] II 410 3 III 4049 25 IV 7141 44 V 3100 19 VI 1463 9 Ogółem 16163 100,0 Klasyfikacja gleb pod kątem rolniczej przydatności Z uzyskanych danych wynika, że grunty występujące na obszarze gminy Jędrzejów, charakteryzują się dobrą przydatnością rolniczą. Na jej terenie dominują gleby IV klasy bonitacji (44% terenów rolnych). Powierzchnia gruntów należących do najwyższej na terenie gminy II klasy wynosi 3 % z całkowitej powierzchni terenów rolnych, natomiast III klasa bonitacji, zaliczana do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, wynosi 25 % z całkowitej powierzchni terenów rolnych. Obszary charakteryzujące się najlepszą żyznością występują w południowym rejonie gminy (okolice wsi Łysaków, Zagaje, Węgleniec, Zalesie, Koszarka). Tereny gminy Jędrzejów są bardzo różnorodne pod względem żyzności gleb, kompleksy o wysokiej przydatności rolniczej przeplatają się z fragmentami uboższymi, mozaikowatość ta P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 20 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW spowodowana jest zróżnicowaniem rzeźby terenu charakterystycznym dla Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Najniższe klasy bonitacji osiągają gleby we wschodnim rejonie omawianego obszaru. W gminie Jędrzejów uprawia się głównie zboża (żyto, owies, mieszanki zbożowe), ziemniaki i rośliny na pasze (kukurydza, seradela, łubin, wyka i inne) oraz tytoń. Szczegółowa charakterystyka kompleksów rolnych występujących na obszarze gminy, o różnej przydatności rolniczej, przedstawia się następująco: Kompleks pszenny bardzo dobry Kompleks ten obejmuje najlepsze gleby naszego kraju, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym, głębokim poziomie próchnicznym, dobrej strukturze, przepuszczalne, przewiewne, a jednocześnie magazynujące duże ilości wody. Gleby te występują w terenach płaskich lub na bardzo łagodnych pochyłościach, nie wymagają regulacji stosunków wodnych i są stosunkowo łatwe do uprawy. Osiąga się na nich wysokie i dość wierne plony, najbardziej wymagających roślin. Łatwo nabywają i zachowują cechy wysokiej kultury. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zaliczane są do I i II klasy. Kompleks pszenny dobry Do kompleksu tego zaliczamy gleby nieco mniej urodzajne niż do kompleksu opisanego powyżej. Gleby te są zwięźlejsze i trudniejsze do uprawy. Tam gdzie poziom wody gruntowej może ulegać pewnym wahaniom, są one okresowo gorzej przewietrzane albo wykazują okresowo niewielkie niedobory wody. Na glebach tego kompleksu udaje się uprawiać wszystkie rośliny, lecz otrzymanie odpowiednio wysokich plonów zależne jest w pewnym stopniu od poziomu agrotechniki i przebiegu pogody. Gleby tego kompleksu zaliczane są do III klasy bonitacyjnej. Kompleks pszenny wadliwy Kompleks ten obejmuje gleby pszenne średnio zwięzłe i zwięzłe, które nie są zdolne do magazynowania większych ilości wody i w pewnych okresach wykazują jej niedobór (gleby okresowo za suche). Należą tutaj dwie grupy gleb. Pierwszą z nich stanowią gleby zwięzłe, płytkie, zalegające na zbyt przepuszczalnym podłożu. Drugą grupę tworzą gleby średnio zwięzłe oraz zwięzłe głębokie całkowite, zlokalizowane na zboczach wzniesień i narażone na spływ powierzchniowy wód oraz erozję. Labilny układ stosunków wodnych gleb tego kompleksu powoduje bardzo duże wahania plonów roślin. W latach mokrych plony mogą być bardzo wysokie, nierzadko wyższe niż na glebach kompleksu pszennego dobrego, w latach suchych zaś bardzo niskie. Do omawianego kompleksu zalicza się gleby klas IIIb oraz IV. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 21 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Kompleks żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) Kompleks ten występuje najczęściej na piaskach gliniastych mocnych. Tworzą go najlepsze, lekkie gleby wytworzone z piasków gliniastych mocnych. Obejmuje gleby brunatne deluwialne i wyługowane. Są one strukturalne, mają dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz właściwe stosunki wodne. Niewielkie płaty tego kompleksu występują we wsiach Bernów i Skrzyszów. Kompleks żytni dobry Tworzą go głównie gleby lżejsze i mniej urodzajne od zaliczanych do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Gleby te uważa się za typowo żytnio-ziemniaczane. Są to najczęściej gleby bielicowe właściwe i pseudobielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich, piasków gliniastych mocnych oraz gliny lekkiej. Największe powierzchnie kompleksu żytniego dobrego zajmują grunty należące do wsi Kamienna Wola i Korytków, na pozostałym obszarze gminy występuje w postaci niewielkich płatów. Kompleks żytni słaby Zaliczane są do tego kompleksu głównie gleby ubogie w składniki pokarmowe, wytworzone z piasków słabogliniastych, gliniastych lekkich i luźnych. Obejmuje głównie gleby brunatne wyługowane i bielicowe. Ze względu na dużą przepuszczalność słabo zatrzymują wodę, stąd są okresowo lub stale zbyt suche. Składniki niewykorzystane przez rośliny są bardzo szybko wymywane z gleby. Powierzchnie z udziałem tego kompleksu występują głównie w centralnej części gminy w okolicach miejscowości Komaszyce, Rogówek, Kupimierz i Jędrzejów. Kompleks zbożowo-pastewny mocny Zalicza się tu utwory średnio zwięzłe i ciężkie, powstałe z piasków gliniastych mocnych, gliny lekkiej lub średniej. Najczęściej towarzyszą im gleby brunatne wyługowane i deluwialne, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby bielicowe. Są one zasobne w składniki pokarmowe i potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego uwilgotnienia. Pod warunkiem uregulowania stosunków wodnych mogą mieć średnie wartości rolnicze. Największe obszary tych gleb występują w południowo–wschodniej części gminy. Kompleks zbożowo-pastewny słaby Obejmuje gleby lekkie wytworzone najczęściej z piasków luźnych, piasków gliniastych lekkich i glin lekkich, okresowo podmokłe na skutek występowania w dolnej części profilu P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 22 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW warstw słabo przepuszczalnych lub położenia gleby w obniżeniu terenowym. Obejmuje gleby bielicowe właściwe i pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane oraz ziemie szare, przydatne do upraw roślin pastewnych o niskich wymaganiach. Zaliczane są do V i VI klasy bonitacyjnej sporadycznie do IV. Są to gleby o niskiej wartości rolniczej, z wyłączeniem płatów gleby organicznej. Kompleksy tego typu występują na południe od Gowarczowa i w północnej części gminy. Kompleks żytnio-łubinowy Zajmuje gleby brunatne silnie kwaśne wytworzone z piasków luźnych lub słabogliniastych. Są to obszary ubogie w składniki pokarmowe i przeważnie zbyt suche. Kompleks żytniołubinowy charakteryzuje się najniższą wartością rolniczą. Kompleks ten zalicza się głównie do VI klasy bonitacyjnej, rzadziej do V. Uprawia się tu wyłącznie żyto i łubin. Gleby tego kompleksu występują w rozproszeniu na całym terenie gminy (z większą koncentracją w jego wschodniej części) z wyjątkiem części południowej, gdzie spotykane są sporadycznie. Kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych Zalicza się tutaj użytki zielone (łąki i pastwiska) na glebach mineralnych i mułowotorfowych. Użytki te znajdują się w warunkach, które pozwalają na regulowanie stosunków wodnych lub też w warunkach naturalnych o najkorzystniejszym układzie tych stosunków. Należą tutaj użytki zielone zaliczane do I i II klasy bonitacyjnej. Kompleks użytków zielonych średnich Kompleksy tego typu występują najczęściej na glebach mineralnych, torfowych i murszowych, zajmujących przeważnie dna dolin rzecznych. Ze względu na swoją lokalizację, charakteryzuje je zmienne uwilgotnienie. Są to gleby o średniej wartości, stanowiące siedliska grądowe i łęgowe, zaliczane do IV klasy bonitacji. Najczęściej powstają z pyłów zwykłych na piaskach luźnych lub słabogliniastych. Kompleksy zielone średnie występują wzdłuż cieków wodnych w okolicy Gowarczowa, Rogówka, Skrzyszowa i Kamiennej Woli. Kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych Obejmuje użytki zielone na glebach mineralnych i organicznych zbyt suchych lub zbyt wilgotnych oraz na glebach torfowych przesuszanych lub podtapianych. Najczęstszym typem są gleby murszowate na piaskach luźnych i mułowo–torfowych, a rzadziej brunatne i mady. Stanowią one najsłabsze siedliska łęgowe i grądowe oraz pobagienne o niskiej wartości rolniczej. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 23 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Zaliczane są do V i VI klasy bonitacyjnej. Tereny zajmowane przez te kompleksy są zbyt suche na pastwiska, a zbyt mokre na łąki. Kompleksy te są zlokalizowane w okolicach wszystkich wsi, jednak największe przestrzenie zajmują we wschodniej części gminy. 4. Struktura środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów. Klasyfikacja i charakterystyczne cechy typowych geokompleksów Środowisko przyrodnicze można podzielić na stosunkowo jednorodne jednostki przestrzenne, zwane geokompleksami. O ich jednorodności stanowi zbliżona geneza, której efektem jest znaczne podobieństwo elementów środowiska przyrodniczego takich jak budowa geologiczna, rzeźba, klimat, gleby, szata roślinna, użytkowanie terenu itp. Poszczególne, zbliżone charakterem do siebie geokompleksy, można łączyć w typy oraz większe jednostki. Ich przestrzenne zróżnicowanie tworzy hierarchiczną strukturę środowiska przyrodniczego. Strukturę tą można także rozpatrywać w popularnym w literaturze anglosaskiej modelu matrycy-płatówkorytarzy. Na zróżnicowanie struktury środowiska w gminie najbardziej istotny wpływ ma podłoże geologiczne wraz z rzeźbą oraz użytkowanie terenu. Powierzchniowo, na analizowanym obszarze, przeważają geokompleksy wykształcone na podłożu kredowym częściowo pokryte utworami piaszczysto-żwirowymi, ze zlodowacenia środkowopolskiego i południowopolskiego. Na obszarze gminy występują następujące typy geokompleksów: Geokompleksy dna dolin rzecznych W obrębie gminy mamy do czynienia z tego typu kompleksami w systemie dolinnym dorzecza Brzeźnicy, Białej Nidy i Mierzawy. Zachowały się tutaj dwie powierzchnie terasowe: dna dolin i teras nadzalewowych. Ich szerokości są zmienne i wahają się od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. W związku z lokalizacją geneza tych formacji jest związana głównie z czynnikami hydrologicznymi. W strukturze krajobrazu pełnią one rolę korytarzy ekologicznych. Tereny równin na podłożu piaszczystym Tworzą one rozległe powierzchnie w północnym fragmencie gminy. Ich nagromadzenie związane jest z działaniem surowego klimatu okresu glacjalnego oraz z działalnością wiatru. Dzięki temu możemy obserwować w północnej części gminy pas równin o podłożu piasków rzeczno – peryglacjalnych. Lokalnie, na północy i zachodzie opisywanego obszaru, zachowały się P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 24 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW formy pochodzenia eolicznego w postaci niewysokich wydm i równin piasków przewianych. Tereny równin falistych na podłożu glin zwałowych Występują niewielkimi płatami wśród innych typów geokompleksów w środkowej i południowej części gminy. Wykształciły się one w dwóch odmianach – równin glin zwałowych, zachowanych stosunkowo dobrze oraz glin znacznie silniej zdenudowanych. Geokompleksy tego typu wykorzystuje się głównie jako użytki rolne. Tereny wzgórz, grzbietów i łagodnych stoków Formacje tego typu ukształtowały się na podłożu przedczwartorzędowym. Na omawiany ogólny typ składają się wzniesienia kredowe z przewarstwieniami piaskowców pokryte utworami erozyjnymi. Geokompleksy te budują charakterystyczny dla tego rejonu krajobraz łagodnych wzniesień. Te typy geokompleksów użytkować można jako tereny rolnicze, leśne, budowlane lub tereny zielone. Tereny przekształceń antropogenicznych Geokompleksy tego typu znane są na obszarze gminy jako nasypy, groble. Najsilniej widoczne są w pobliżu siedzib ludzkich w postaci infrastruktury technicznej jak linie kolejowe, drogi wszelkiego typu czy mosty. Geokompleksy te nawiązują do naturalnej struktury środowiska w bardzo niewielkim stopniu, tworząc niejako odrębną strukturę przestrzennofunkcjonalną. W skład tego geokompleksu wchodzą również zabudowania stanowiące domy mieszkalne jak również zaplecze gospodarcze wszelkiego rodzaju działalności. Waloryzacja przyrodnicza lasów 5. 5.1. Ogólna charakterystyka zasobów leśnych Obszar gminy Jędrzejów pokryty jest w 22,6 % lasami, co zalicza ją do gmin o niewielkiej lesistości, wynik ten kwalifikuje jednak gminę na tle województwa na średnim poziomie. Lasy i grunty leśne pokrywają w sumie 5192 ha, a powierzchnia przez nie zajmowana nieustannie się powiększa, dzięki zalesianiu terenów o małej przydatności rolniczej. Stan lasów z punktu widzenia sanitarno-zdrowotnego określa się jako zadowalający. Większość drzewostanów w granicach gminy (27 % powierzchni leśnej gminy) należy do kategorii ochronnych (głównie wodochronnych), wymagających mniej intensywnych sposobów zagospodarowania. W stosunku do nich zaleca się m.in. ograniczenie regulacji stosunków wodnych do prac niezbędnych dla potrzeb odnowienia lasu oraz użytkowania sąsiadujących z nim gruntów ornych. Lasy na terenie P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 25 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW gminy stanowią bardzo istotny element środowiskotwórczy na tle rolniczego krajobrazu, tworząc ostoje zwierzyny w tym miejsca gniazdowania wielu ptaków m.in. bociana czarnego. Tereny leśne objęte granicami gminy w większości należą do Skarbu Państwa i podlegają administracji Nadleśnictwa Jędrzejów wchodzącego w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa stanowią w gminie niespełna 26% (1371 ha). Nadzór nad lasami prywatnymi pełni wyżej wymienione nadleśnictwo. Lasy na terenie gminy w związku z dosyć dużym zróżnicowaniem warunków naturalnych reprezentowane są praktycznie przez wszystkie typy siedliskowe lasu występujące na Niżu Polskim, wykazują jednak, wyraźną dominację siedlisk boru mieszanego świeżego. W związku z dominacją siedlisk borowych, głównym gatunkiem budującym drzewostany jest sosna pospolita, występująca przeważnie w jednogatunkowych kompleksach. Natomiast na siedliskach boru mieszanego wilgotnego, lub lasu mieszanego wilgotnego, gatunkiem towarzyszącym sośnie jest dąb szypułkowy. Powierzchnie zajmowane przez drzewostany jedno i dwugatunkowe są zbliżone. Mniej zróżnicowana jest struktura drzewostanów. Przeważają tutaj lasy jednopiętrowe, stanowiące blisko 100 % powierzchni leśnej. 5.2. Typy siedliskowe lasów Dominującymi typami siedliskowymi lasów na obszarze gminy są siedliska borowe. Największy udział w powierzchni drzewostanów mają bór mieszany świeży „BMśw” i bór świerzy „Bśw”, zajmujące większość obszaru leśnego. Oba typy różnią się od siebie przede wszystkim żyznością gleb na których występują. W składzie gatunkowym drzewostanu dominuje sosna pospolita, która na tych siedliskach znajduje swoje optimum rozwojowe. Gatunkami towarzyszącymi są brzoza, olsza, modrzew, a rzadziej inne. Nieco rzadsze są siedliska boru mieszanego wilgotnego „BMw”, którego płaty znajdują się w okolicy cieków wodnych przecinających kompleks leśny „Tarszawa”. Zajmują głównie gleby bielicowe i rdzawe z poziomem wód gruntowych w zasięgu korzeni. Gatunkiem głównym budującym drzewostany jest sosna pospolita z domieszką dębu, brzozy i osiki. Rzadziej pojawia się jodła. W dosyć dobrze rozwiniętej warstwie podszytu występują: kruszyna, wierzby, leszczyna, jarzębina. Najrzadziej spotykanym siedliskiem leśnym na terenie gminy jest siedlisko boru bagiennego, występujące w kompleksie „Tarszawa” w postaci niewielkich enklaw zlokalizowanych w zagłębieniach terenu w obrębie dolin cieków wodnych na podłożu torfu wysokiego. Roślinami charakterystycznymi są tutaj: bagno zwyczajne (Ledum palustre), borówka P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 26 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW bagienna (Vaccinium uliginosum), żurawina błotna (Oxycoccus palustris). Ze względu na trudne warunki glebowe roślinność drzewiasta reprezentowana jest przez niewielki wachlarz gatunków osiągających na omawianym siedlisku niskie klasy bonitacyjne (IV, V); są to: sosna pospolita (Pinus sylvestris), brzoza omszona (Betula pubescens), świerk pospolity (Picea abies). Wśród siedlisk lasowych największy udział wykazuje typ lasu świeżego „Lśw”, występujący w tym rejonie na glebach typu rędzin. Jest to siedlisko o dużej żyzności i korzystnym uwilgotnieniu. Na siedlisku tym gatunkiem głównym jest dąb szypułkowy, rzadziej buk. Gatunki domieszkowe to klon, jawor, lipa, osika, modrzew, grab. Las świeży występuje na terenie gminy w dwóch dużych kompleksach „Gaj” oraz „Lasków”. Oba kompleksy otoczone terenami uprawnymi stanowią bardzo cenny element środowiska przyrodniczego. Las mieszany świeży „LMśw” oraz las mieszany wilgotny „LMw” zajmują żyźniejsze gleby typu bielicowego, brunatnego lub gleby murszowate. Większe fragmenty z ich udziałem występują w środkowo – wschodnich rejonach kompleksu leśnego „Tarszawa”. Piętro drzewostanu budują głównie gatunki liściaste z przewagą dębu i buka. Z gatunków iglastych najliczniej występuje sosna. Dzięki zróżnicowanej roślinności, lasy mieszane charakteryzuje wysoka wartość ekologiczna, przejawiająca się dużą odpornością na zagrożenia biotyczne i abiotyczne. Lasy na tych siedliskach nie posiadają dużych walorów turystyczno-rekreacyjnych. Na podmokłych terenach, głównie wzdłuż cieków wodnych, występują olsy typowe „Ol” oraz olsy jesionowe “OlJ”. Najczęściej powstają na glebach mułowych oraz torfowo– mineralnych, z wysokim poziomem wód gruntowych. W składzie gatunkowym drzewostanów panuje olsza czarna w olsie typowym, lub jesion w olsie jesionowym. Z gatunków domieszkowych najczęściej występują brzoza i świerk. W dobrze rozwiniętej warstwie krzewów, najczęściej spotyka się czeremchę, bez czarny, kruszynę oraz porzeczkę czarną i czerwoną. Na terenie gminy występują również niewielkie fragmenty lasu wilgotnego „Lw” i lasu mieszanego bagiennego „LMb” . Na siedlisku lasu wilgotnego głównym gatunkiem jest dąb z szerokim wachlarzem liściastych gatunków domieszkowych i bardzo bogatym podszyciem. Las mieszany bagienny jest natomiast siedliskiem które wykształca się na torfach przejściowych rzadziej wysokich. Występują tutaj dosyć trudne warunki wzrostu dla większości naszych gatunków drzew. Siedlisko to porasta zwykle sosna pospolita i świerk II-III bonitacji, w domieszce spotykana jest brzoza omszona. 5.3. Funkcje lasów Pomimo faktu, iż lesistość gminy Jędrzejów kształtuje się na poziomie niższym od średniej P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 27 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW krajowej drzewostany te wywierają znaczny wpływ na zależności ekologiczne, występujące pomiędzy lasem, a klimatem i glebą. W drzewostanie prędkość wiatru jest niższa, dzięki czemu wilgotność powietrza utrzymuje się na wyższym poziomie, niższe są amplitudy temperatur, a zatem klimat leśny jest łagodniejszy. Śnieg dłużej zalega pod okapem drzewostanu, a gleba nie zamarza tak głęboko jak na otwartym terenie. Pozytywne oddziaływanie lasu na środowisko, przejawia się w spełnianiu szeregu funkcji ochronnych, z których wymienić należy: glebochronne, wodochronne, uzdrowiskowo-klimatyczne i krajobrazowe. Równie ważną, mającą duże znaczenie dla gospodarki kraju jest funkcja produkcyjna, związana z pozyskiwaniem surowca drzewnego, którą spełniają lasy wszystkich kategorii własności. 5.4. Wpływ środowiska leśnego na organizm człowieka Las, jak każde środowisko przyrodnicze, w mniejszym lub w większym stopniu, charakteryzuje się pewnymi właściwościami zdrowotnymi. Wynikają one ze współdziałania kompleksu czynników, do których należą: właściwości bioklimatyczne (insolacja, wilgotność powietrza, przewietrzanie, produkcja tlenu, jonizacja powietrza, stężenie i charakter aerozoli); właściwości filtracyjno-detoksykacyjne (hamowanie wiatru, tłumienie fal akustycznych, zdolność oczyszczania mas powietrza z pyłów, oddziaływanie detoksykacyjno- mikrobiologiczne); inne specyficzne właściwości zdrowotne (allelopatyczne roślinności i gleb, zoopatyczne związane z zagrożeniem zdrowia i jakości wypoczynku przez zwierzęta). Zbiorowiska leśne odznaczają się pozytywnym, neutralnym lub negatywnym wpływem bioterapeutycznym na organizm ludzki. Posiadają one odmienne właściwości zdrowotne i oddziałują różnie na człowieka, w zależności od swojej specyfiki związanej np. ze składem gatunkowym czy też siedliskiem, na którym występują. Bory suche oraz bory świeże wpływają pozytywnie na układ krwionośny (rozszerzanie naczyń krwionośnych, obniżanie ciśnienia krwi) oraz oddechowy (przeciwastmatycznie i przeciwgruźlicznie). Substancje lotne zawarte w olejkach eterycznych wydzielanych przez drzewa, posiadają właściwości antyseptyczne, z czym wiąże się podwyższenie ogólnej odporności organizmu. Ponadto bioklimat borów suchych i świeżych, korzystnie wpływa na układ nerwowy (właściwości uspokajające). Bory mieszane oddziałują na organizm ludzki głównie odkażająco. Na podnoszenie odporności organizmu, jak i na właściwości przeciwastmatyczne i przeciwgruźliczne, mają średni P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 28 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW wpływ. Natomiast w niewielkim stopniu oddziałują na naczynia krwionośne, powodując ich rozszerzanie oraz na układ nerwowy. Największy wpływ zbiorowisk grądowych przejawia się w podnoszeniu odporności organizmu oraz we właściwościach pobudzających. Równie istotne jest ich oddziaływanie na układ krwionośny, a tylko w niewielkim stopniu na oddechowy. Lasy wilgotne, olsy i łęgi raczej nie wyróżniają się specyficznymi właściwościami, które ograniczają się głównie do podnoszenia odporności organizmu. Zagrożenia środowiska leśnego 5.5. Lasy gminy Jędrzejów narażone są na niekorzystne oddziaływanie czynników biotycznych i abiotycznych. Za najbardziej uciążliwe, chociaż występujące ze stosunkowo niewielkim nasileniem należy uznać imisje przemysłowe, a także obserwowane w perspektywie długoterminowej obniżanie się poziomu wód gruntowych. Istotnym elementem wpływającym na kondycję tutejszych lasów są wcześniejsze działania gospodarcze w lasach, czego efektem są zmiany degradacyjne siedlisk wynikające z niedostosowania składów gatunkowych drzewostanów do ich potencjalnej żyzności, dotyczy to szczególnie siedliska lasu świeżego. Zagrożenie środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów stanowi również zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz gruntowych. Lasy omawianego terenu znajdują się w zasięgu ujemnego oddziaływania emisji przemysłowych pochodzących z lokalnych zakładów oraz tzw. źródeł dalekiego transportu. Największym lokalnym źródłem szkodliwych pyłów i gazów jest położona w sąsiedniej gminie Małogoszcz cementownia. Głównymi emitorami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego położonymi na terenie gminy Jędrzejów są (wg sprawozdawczości WIOŚ za rok 2001): „Dalkia”-Termika S.A. w Jędrzejowie, Universal Leaft Tobacco Poland Sp. z o.o. oddział w Jędrzejowie, Browary „Strzelec” S.A. w Jędrzejowie, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Zakład Produkcyjny w Jędrzejowie Ze źródeł dalekiego transportu ze względu na panujące wiatry wymienić należy rejony: Częstochowy, Górnego Śląska oraz Krakowa. Wyniki monitoringu powietrza atmosferycznego prowadzone dla województwa świętokrzyskiego przedstawione w „Raporcie o stanie środowiska – WIOŚ Kielce '2006” wskazują, iż obszar gminy w całości znajduje się w klasie zanieczyszczeń oznaczonej symbolem P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 29 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW „A”. Warunkiem przyporządkowania do tej klasy jest nieprzekraczanie poziomu dopuszczalnego dla każdej z substancji o normowanym poziomie dopuszczalnym. Przekroczenia wartości dopuszczalnych zanieczyszczeń mogą występować jedynie okresowo w rejonie miasta Jędrzejowa przede wszystkim ze względu na duże obciążenie emisją spalin. W związku z tym należy ocenić, że stan zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy jest niewielki i należało by dążyć do jego utrzymania na dotychczasowym poziomie ewentualnie obniżenia go. Spośród czynników abiotycznych, zagrażających lasom oraz zamieszkującym je zwierzętom, wymienić należy pożary. Drzewostany gminy Jędrzejów należą do II kategorii zagrożenia pożarowego, a zatem ryzyko jego wywołania jest średnie. Corocznie notuje się szkody o zróżnicowanym nasileniu, a głównym winowajcą jest człowiek. Do zagrożeń biotycznych, mających największy wpływ na miejscowe drzewostany, należą szkody powodowane przez owady, zwierzynę łowną oraz patogeniczne grzyby, których oddziaływanie – w pewnych warunkach – może wywołać choroby pojedynczych drzew jak i doprowadzić do osłabienia i zagrożenia trwałości całych drzewostanów. W lasach porastających obszar gminy utrzymuje się stałe, lecz niewielkie zagrożenie ze strony szkodników owadzich. Do głównych należą brudnica mniszka, szeliniak sosnowiec, cetyniec większy, cetyniec mniejszy oraz przypłaszczek granatek. Dzięki systematycznym kontrolom oraz zwalczaniu poprzez wykładanie pułapek klasycznych jak i feromonowych udaje się zapobiec masowym pojawom szkodników. Najczęstszymi szkodami wynikającymi z bytowania zwierzyny łownej na obszarze gminy są uszkodzenia upraw i odnowień. Najczęstszą przyczyną uszkodzeń jest zgryzanie pędów przez sarny i jelenie oraz spałowanie i czemchanie przez jeleniowate. Znaczenie gospodarcze tego typu uszkodzeń stale rośnie. Szczególnie uciążliwe są te powodowane przez sarnę, polegające na zgryzaniu pędów dębu, buka, jodły w uprawach. Grzyby pasożytnicze nie stanowią w lasach omawianej gminy istotnego, dotykającego konkretne obszary zagrożenia. Pewne – chociaż niewielkie – znaczenie posiadają potencjalnie najgroźniejsze patogeny: Heterobasidion annosum oraz grzyby z rodzaju Armillaria. Przedstawione powyżej zagrożenia środowiska naturalnego, skłaniają do przeanalizowania czynników mających największy wpływ na stan i funkcjonowanie przyrody oraz do podjęcia dalszych kroków, w celu zachowania naturalnych siedlisk leśnych. Rozpatrując to zagadnienie, należy zwrócić szczególną uwagę na: prawidłową gospodarkę melioracyjną, polegającą na regulacji stosunków wodnych a nie osuszeniu terenu, utrzymanie istniejącej retencji terenu poprzez utrzymanie lasów i obszarów podmokłych, P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 30 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW zwiększenie retencji wodnej w zlewni przeznaczając pod zalesienia nowe obszary, stosować technologie minimalizujące negatywne skutki pozyskania drewna, w celu ochrony obszarów wydmowych. 6. 6.1. Waloryzacja krajobrazu kulturowego Cechy krajobrazu gminy Waloryzacja wartości krajobrazowych i kulturowych gminy Jędrzejów przeprowadzona została na podstawie danych literaturowych, informacji uzyskanych od miejscowej ludności oraz mapy topograficznej w skali 1:25 000. Uzyskane informacje pozwoliły wstępnie określić zasób walorów kulturowych gminy oraz wyodrębnić główne jednostki krajobrazowe. Terenowe badania krajobrazowe oparto na metodach przedstawionych w dotychczasowych opracowaniach gmin oraz w oparciu o metodykę przedstawioną w „Ekologii krajobrazu” (Richling, Solon, 2002). Na podstawie definicji krajobrazu (Richling, Solon, 2002; za Zonneveld, 1990) uwzględniono szereg kryteriów, tj. formę ukształtowania terenu wraz z siecią hydrologiczną, formę oraz stopień pokrycia roślinnością, formę pokrycia kulturowego oraz infrastrukturę techniczną, dostępność terenu, stopień urbanizacji. W oparciu o wyżej wymienione kryteria wyróżniono 5 jednostek architektoniczno-krajobrazowych: I – krajobraz o wybitnych walorach naturalnych, harmonijny, obejmujący zwarte kompleksy leśne, porastające zarówno obszary równinne jak i pofalowane, z siecią pomniejszych cieków wodnych oraz niewielkich zbiorników, teren bez zabudowy o ograniczonej penetracji, poprzecinany nielicznymi szlakami komunikacyjnymi; II – krajobraz o wysokich walorach naturalnych, lokalnie dysharmonijny, obejmujący kompleksy rolniczo-leśne lub rozczłonkowane powierzchnie leśne, o różnorakich stosunkach wodnych, obszar niezabudowany o zróżnicowanym dostępie terenu; III – krajobraz naturalny o wysokich walorach przyrodniczych i widokowych w warunkach użytków rolnych, dysharmonijny, bez zabudowy, poprzecinany licznymi drogami gruntowymi i liniami energetycznymi; IV – krajobraz o wysokich wartościach przyrodniczych i widokowych, lokalnie dysharmonijny, obejmujący dna dolin rzecznych, poprzecinany rowami melioracyjnymi i liniami P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 31 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW energetycznymi, bez zabudowy o zróżnicowanym dostępie terenu; V – krajobraz o średniej lub małej wartości naturalnej oraz średniej i dużej wartości kulturowej, zurbanizowany, dysharmonijny, obejmujący osiedla mieszkaniowe oraz zabudowania gospodarcze. Opierając się na metodyce Przemyskiego i in. (2001), w obrębie głównych jednostek krajobrazowych wydzielono pomniejsze strefy będące lokalnymi jednostkami krajobrazowymi (wartościowanie lokalne). Obszary te zróżnicowane są pod względem formy ukształtowania terenu (odosobnione wzniesienia, zbocza wzniesienia, pagóry, powierzchnie sfalowane, wydmy, równiny, doliny rzek i cieków), formy pokrycia kulturowego (brak zabudowy, zabudowania zwarte, zabudowa luźna wiejska) oraz formy pokrycia naturalnego (las zwarty, las pocięty, pola orne z zadrzewieniami, pola orne niezadrzewione, bagna i mokradła, zbiorniki wodne). Wiodącym typem krajobrazu w gminie Jędrzejów jest krajobraz rolniczy, zajmujący znaczne powierzchnie środkowej i południowej części gminy, poprzecinany drogami łączącymi poszczególne miejscowości. Dzięki temu, że prawie cały omawiany obszar pokryty jest pasmami wzgórz, dominacja krajobrazu rolniczego nie jest tak uciążliwa w odbiorze estetycznym jak to bywa w terenach o niezróżnicowanej rzeźbie terenu. Na północy występują zwarte kompleksy leśne sztucznego pochodzenia. W pozostałym obszarze kompleksy te występują w silnym rozproszeniu, a największym z nich jest kompleks „Łysaków” położony w pobliżu południowej granicy gminy. Teren ten reprezentuje typy krajobrazu rolniczego lub rozczłonkowanych kompleksów leśnych, charakterystyczne dla II grupy. Wzdłuż północnej granicy, w części centralnej, południowo-zachodniej i zachodniej występują niewielkie obszary dolin rzecznych i rozległych łąk, którym przeciwstawić można krajobrazy wspomnianych wcześniej wzgórz, z ciekawymi punktami widokowymi. Kryteria V typu spełnia część centralna obejmująca zabudowania miasta Jędrzejów, wsie rozrzucone równomiernie na obszarze gminy oraz niewielkie osady zlokalizowane na obrzeżach kompleksów leśnych. 6.2. Tereny o wybitnych walorach krajobrazowych Północna część gminy Jędrzejów jest położona w zasięgu zwartych kompleksów leśnych znajdujących się w obrębie Włoszczowsko – Jędrzejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszar ten charakteryzuje się bardzo dużymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. O jego atrakcyjności decyduje obecność rozległych leśnych kompleksów z bardzo ciekawą linią brzegową posiadającą walory biocenotyczne. Teren gminy związany jest bezpośrednio z P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 32 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW dolinkami rzek Brzeźnicy, Grabówki, Jedlnicy oraz nieznacznie z dolinami Białej Nidy i Mierzawy. Walorami krajobrazowymi tych dolinek są: naturalny charakter rzek, cenne bicenotycznie, a jednocześnie bardzo rozległe powierzchniowo połacie łąk i torfowisk wraz z szuwarami, zakrzewieniami, licznymi ciekami i oczkami wodnymi. Wymienione wcześniej miejsca posiadają wybitne walory estetyczne. Wiąże się to z zachowaniem krajobrazu w jego niemal nienaruszonym stanie, a nieduże wsie które założono wiele lat temu zdążyły wkomponować się w przyrodę łącząc wszystko w harmonijną całość. Wszystko to sprawia, że w krajobrazie kulturowym gminy wyznaczyć można obszary o wyróżniających się cechach, które różnicują go na określone jednostki. W ramach tych jednostek, krajobrazem kulturowym o wybitnych walorach naturalnych określono obszary leśne w północnej części gminy, obejmujące Włoszczowsko – Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu . Na ich terenie występuje wiele gatunków fauny i flory, zarówno pospolitych jak i rzadkich. 6.3. Obiekty zabytkowe, miejsca pamięci narodowej, stanowiska archeologiczne. Bardzo ważnymi elementami kształtującymi krajobraz danego obszaru są obiekty związane z gospodarczą i kulturową działalnością człowieka. Szczególnie cennymi są te, które powstały wiele lat temu. Obiekty te oprócz tego, że podnoszą atrakcyjność regionu pełnią również nieocenioną funkcję dydaktyczną. Świadczą one o przeszłości danego obszaru, jego dziejach, kulturze i kierunkach rozwoju. Jedną z najwyższych wartości charakteryzują się miejsca pamięci narodowej. Pomagają przypomnieć tożsamość narodową i pielęgnują pamięć o wielkich wydarzeniach i o poległych w obronie kraju. Obiekty zabytkowe Gmina Jędrzejów obejmuje tereny bogate w zabytki dziedzictwa kulturowego. Najdawniejsze dzieje okolic Jędrzejowa sięgają epoki neolitu i czasów rzymskich. Z okresów tych pochodzą bowiem pierwsze znaleziska archeologiczne dotyczące zamieszkującej tam ludności. Trudno jest ostatecznie ustalić, kto i kiedy nadał dawnej osadzie targowej obecną nazwę Jędrzejów. Pewnym jest, że nazwa Jędrzejów (villa Andreovia) wymieniana jest już z okazji nadań książęcych w 1166r., a zatem osada o takiej nazwie istniała już w tym czasie. Prawa miejskie Jędrzejów otrzymał od Bolesława Wstydliwego w dniu 16 lutego 1271r. W dokumencie wydanym w Krakowie, a znajdującym się obecnie w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Z początkami Jędrzejowa związany jest nierozerwalnie klasztor cysterski, założony w latach 11401149, oddziałujący przez kilka wieków na gospodarczy i kulturowy rozwój miasta. W dniu P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 33 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW dzisiejszym w skład stanowiącego zabytek w rejestrze archeologicznym zespołu klasztornego wchodzi: kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, klasztor, dzwonnica i ogród. Kościół to trzynawowa późnoromańska bazylika z przekształceniami z okresu gotyku i baroku. Znajdują się tutaj bardzo cenne zabytki, między innymi: płyta nagrobna Pakosława z Mstyczowa z 1319 roku i barokowe organy z zachowaną do dziś oryginalną klawiaturą drewnianą. W ogrodzie przyklasztornym, otoczonym murami z kolistymi basztami w narożach, który został założony na planie renesansowym XVII wieku, wśród wielu innych okazów rosną 250 i 300 letnie graby. W latach 1218-1223 w klasztorze przebywał oraz zakończył życie mistrz Wincenty Kadłubek, biskup krakowski, pierwszy Polak historyk i zapewne pierwszy Polak zakonnik w tym klasztorze. W Jędrzejowie ochroną konserwatorską objęto średniowieczny układ rynku i przyległych ulic z zachowaną zabudową z XVIII-XIX wieku oraz kościół św. Trójcy z 1479 r. Najstarszymi zabytkami w kościele są krucyfiks i chrzcielnica z brązu z XV wieku. W dwóch zabytkowych kamienicach przy rynku mieści się Państwowe Muzeum im. Przypkowskich z jedyną w Polsce kolekcją zegarów słonechnych, wśród których najcenniejszym eksponatem jest zegar gwiazdowy z 1524 roku. W muzeum ponadto znajduje się wiele ciekawych zbiorów z dziedzin takich jak: astronomia, bibliofilstwo, farmacja, gastronomia oraz dział dotyczący historii Jędrzejowa i okolic. Oprócz wymienionych wyżej obiektów, w Jędrzejowie istnieje jeszcze kilka wpisanych do rejestru zabytków. Są to: kaplica i cmentarz z okresu I wojny światowej; cztery domy murowane z okresu XVII-XVIII wieku; linia kolei wąskotorowej (funkcjonująca w okresie letnim) i hale napraw wagonów Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej wraz z kuźnią i odlewnią. Jednym z najbogatszych miejsc pod względem dziedzictwa kulturowego znajdującym się na terenie gminy jest wieś Mnichów. Znajdujący się tam drewniany kościół pod wezwaniem św. Szczepana Diakona, wzniesiony w latach 1765-1770, wraz z dzwonnicą stanowi jeden z najciekawszych drewnianych kościołów w Polsce oraz jedyny ocalały w Europie kościół drewniany z wystrojem rokokowym. W miejscowości tej znajduje się ponadto park z zabytkową aleją lipową wpisaną do rejestru zabytków w 1957 roku. Atrakcją miejscowości jest dąb „Mnich”, który liczy 500-700 lat. Jak głosi legenda, wyrósł on na miejscu bohaterskiej śmierci założyciela osady Mnichów – mnicha Rotwalda, który zginął w obronie miejscowej niewiasty przed zbójnikami. Do pozostałych zabytków ziemi Jędrzejowskiej należą parki podworskie, wpisane do rejestru zabytków. Znajdują się we wsiach Lasków i Zagaje. W obu przypadkach parki zostały przekomponowane na przełomie XIX-XX wieku. Na terenie gminy zachowały sią również zespoły dworskie w miejscowościach Brus oraz Jasionna oraz pozostałości dworskie w P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 34 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW miejscowości Zagaje. W rejestrach zabytków województwa świętokrzyskiego dotyczących gminy Jędrzejów znajdują się jeszcze dwa inne obiekty zabytkowe, które fizycznie nie istnieją. Obecnie toczy się postępowanie dokumentacyjne w sprawie ich skreślenia z rejestru zabytków. W związku z powyższym obiekty te nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu. Miejsca pamięci narodowej Kolejną grupą obiektów posiadającą wartość historyczną są miejsca pamięci narodowej. Jędrzejów jest gminą o bardzo bogatej przeszłości o czym świadczy wiele miejsc upamiętniających wydarzenia historyczne. Na omawianym obszarze znajduje się kilka cmentarzy wojennych, mogił i pojedynczych kwater, tablice pamiątkowe oraz pomnik z okresu I i II wojny światowej. Tabela 5. Miejsca pamięci narodowej znajdujące się na terenie gminy Jędrzejów Lp. Miejscowość, miejsce położenia Rodzaj obiektu 1. Cmentarz Paraf. Św. Wincentego Kadłubka, ul. Cmentarz wojenny Konarskiego w Jędrzejowie 2. Cmentarz Paraf. Św Trójcy, ul. Cmentarna w Cmentarz wojenny Jędrzejowie 3. Las „Gaj” w Laskowie Cmentarz wojenny 4. Las „Łysaków” w Łysakowie Grób wojenny 5. Cmentarz Paraf. Św Trójcy, ul. Cmentarna w Mogiła powstańców 1863-1864r Jędrzejowie 6. Mnichów - Ignacówka Dwie bezimienne mogiły wojenne 7. Mnichów - Ignacówka Mogiła wojenna oficerów AK 8. Jędrzejów ul. Partyzantów Pomnik Bohaterom Ziemi Jędrzejowskiej 9. Jędrzejów ul. 11 Listopada Tablica na byłej siedzibie Gestapo 10. Jędrzejów ul. 11 Listopada Tablica upamiętniająca nauczycieli zamordowanych w okresie II wojny światowej 11. Jędrzejów ul. Dr Kwarty Tablica upamiętniająca akcję żołnierzy AK 12. Szkoła Podstawowa Nr 1 w Jędrzejowie Tablica upamiętniająca nauczycieli zamordowanych w okresie II wojny światowej 13. Dworzec kolejowy w Jędrzejowie Tablica upamiętniająca kolejarzy zamordowanych poległych w okresie II wojny światowej 14. Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie Tablica poświęcona pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego 15. Liceum Ogólnokształcące w Jędrzejowie Tablica upamiętniająca 11 mieszkańców zamordowanych 9 czerwca 1943 roku 16. Leśniczówka Leśnictwa Lasków Tablica pamiątkowa w miejscu dawnej kwatery dowództwa Armii Krajowej Obwodu Jędrzejów. i Jędrzejowa Stanowiska archeologiczne Terminem tym określa się zwarty, oddzielony od innych podobnych wycinek przestrzeni, P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 35 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW w obrębie którego występują ślady materialnej działalności ludzkiej z przeszłości. Ślady te mogą mieć postać wytworów ludzkiej ręki, jego wpływu na środowisko, jak też i szczątki samych ludzi. W obrębie gminy Jędrzejów znajdują się trzy obiekty tego rodzaju. Pierwszy z nich znajduje się w miejscowości Zagaje nieopodal granicy gminy i ma postać kopca ziemnego usypanego w czasach starożytnych. Kolejne dwa obiekty to ślady osadnictwa odnalezione w okolicy miejscowości Mnichów oraz w pobliżu zespołu klasztornego cystersów w Jedrzejowie. 7. Inwentaryzacja i waloryzacja szaty roślinnej Waloryzację i inwentaryzację flory roślin naczyniowych gminy Jędrzejów opracowano w oparciu o własne badania terenowe oraz na podstawie danych zaczerpniętych z literatury. Wizje terenowe przeprowadzano wielokrotnie w sezonie wegetacyjnym między 15 maja a 30 września 2007 r. Na podstawie wstępnego rozpoznania terenowego oraz map glebowo-siedliskowych wyróżniono możliwie największą liczbę siedlisk, które objęto pracami inwentaryzacyjnymi. W terenie głównie poruszano się pieszo, a przebieg marszruty miał charakter losowy lub subiektywny, który wymuszała konieczność uwzględnienia jak największej zmienności gatunkowej roślin naczyniowych. Identyfikacji zespołów roślinnych dokonano na podstawie badań fitosocjologicznych przeprowadzonych metodą Braun–Blanqueta. 7.1. Flora roślin naczyniowych W krajobrazie gminy Jędrzejów dominują pola uprawne poprzecinane miedzami, porosłymi gdzieniegdzie krzewami, niewysokimi drzewami. Miejscami w płytkich dolinkach przepływają bezimienne cieki wodne a wzdłuż północnej granicy gminy oraz przez jej centralną część toczą swoje wody największe w okolicy rzeczki Biała Nida i Brzeźnica. Północna część opisywanego obszaru to zwarty kompleks leśny, na pozostałym obszarze lasy występują w postaci niewielkich kompleksów o dużym rozproszeniu. Każde z przedstawionych środowisk posiada swoją specyficzną florę. Na terenie gminy Jędrzejów występują 693 gatunki roślin naczyniowych, z 6 klas, 52 rzędów i 81 rodzin. Dużą, a niekiedy nawet dominującą rolę we florze opisywanego terenu odgrywają gatunki pospolite, szeroko rozpowszechnione zarówno w górach jak i na niżu. Bogata i różnorodna jest flora dolin rzecznych. Przeważają tu gatunki niżowe, wśród których szczególnie interesujące są dwie grupy: rośliny ciepłolubne oraz rośliny wodne i bagienne. Gatunki ciepłolubne występują na silnie nasłonecznionych zboczach dolin, na stromych P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 36 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW skarpach, kopcach kamieni a także na nadrzecznych kamieńcach i odsłonięciach skalnych. W tych miejscach zachowały się fragmenty świetlistych zarośli i ciepłolubnych zbiorowisk murawowych, wśród których można spotkać: chaber austriacki Centaurea phrygia, dzwonek brzoskwiniolistny Campanuna persicifolia, koniczynę pagórkowatą Triforium montanum. Późnym latem spotkać można duże kwiatostany dziewięćsiła pospolitego Carlina vulgaris. Na śródpolnych kopcach kamieni częste są rozchodniki: ostry Sedum acre, sześciorzędowy S. sexangulare i wielki S. maximum. Najbogatsze stanowiska flory ciepłolubnej położone są w północnej części gminy, na terenie potencjalnego obszaru NATURA 2000 „Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie”. Rośliny wodne koncentrują się na niskich zalewowych tarasach dolin rzecznych w starych korytach rzek, zastoiskach powodziowych i rowach. Spotkać tu można: włosienicznik (jaskier) wodny Batrachium aquatile, rdestnice kędzierzawą Potamogeton crispus, rdestnice pływającą P. natans, rzęsę drobną Lemna minor i inne gatunki wodne. Liczniejszą grupą są rośliny bagienne zajmujące mokradła w dolinach. Wśród tych gatunków wymienić można: babkę wodną Alisma plantago-aquatica, czermień błotną Calla palustris, pałkę szerokolistną Typha latifolia trzcinę pospolitą Phragmites australis oraz liczne gatunki turzyc, m.in. Carex gracilis, C. elongata, C. remota, C. spicata, C. vulpina i wiele innych gatunków. Dla torfowisk najbardziej typowa jest wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium Spotkać można również rosiczkę okrągłolistną Drosera rotundifolia i żurawinę błotną Oxycoccus palustris. Na florę opisywanego terenu duży wpływ wywarł człowiek, poprzez niszczenie i przekształcanie siedlisk naturalnych oraz tworzenie siedlisk sztucznych, takich jak wysypiska śmieci, tereny komunikacyjne, pola uprawne, przychacia itp. Siedliska te opanowują gatunki synantropijne. Do roślin synantropijnych zaliczamy gatunki rodzime, które łatwo przenoszą się z siedlisk naturalnych do sztucznych, jak np. łoczyga pospolita Lapsana communis oraz tzw. antropofity, czyli gatunki obce rodzimej florze, pochodzące nieraz z bardzo odległych zakątków kuli ziemskiej, które przywędrowały z człowiekiem jako rośliny uprawne lub ozdobne, względnie zostały przypadkowo zawleczone. Niektóre antropofity zadomowiły się w zbiorowiskach roślinności wodnej, np. tatarak Acorus calamus oraz leśnych i zaroślowych, jak niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora i gruczołowaty I. glandulifera. Na terenie gminy Jędrzejów występuje 107 gatunków antropofitów i 8 gatunków prawdopodobnych antropofitów. Na ryc. 1 przedstawiono liczebność 11 najbogatszych rodzin roślin naczyniowych występujących na terenie gminy Jędrzejów (Asteraceae, Poaceae, Fabaceae, Rosaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae, Brassicaceae, Cyperaceae, Ranunculaceae, Apiaceae, P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 37 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Polygonaceae).W rozkładzie tym zaznacza się wyraźna dominacja rodzinn złożone (Astraceae) i trawy (Poaceae). Taki obraz udziału najliczniejszych w gatunki rodzin jest charakterystyczny Fa ac e ea Po tra c As a ba e c R eae os a La cea C ar mi a e yo c ph eae B r ylla S c ass cea ic e ro ph ace ula ae ri C ace y a R per e an ac un e cu ae la c A p eae P o iac ly g ea on e ac ea e 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 e Liczba gatunków w rodzinie dla większości miejscowych flor, zarówno w skali regionu jaki i Polski. Ryc. 1 Liczebność 12 najliczniejszych rodzin flory na terenie gminy Jędrzejów. 7.2. Gatunki chronione, rzadkie i zagrożone O dużych walorach krajobrazowych obok rzeźby terenu decyduje różnorodność świata roślin. Mnogość gatunków podnosi atrakcyjność obszaru zarówno pod względem estetycznym jak i naukowym. Bardzo istotne jest również znaczenie ekologiczne roślin, których zbiorowiska tworzą specyficzne nisze dla określonych grup zwierząt. W spisie florystycznym obejmującym w większości pospolicie występujące taksony, wyróżnić można grupę roślin których występowanie stanowi duży walor przyrodniczy. Należą do nich gatunki prawnie chronione (Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 9 lipca 2004 r.), gatunki które znalazły się na liście zagrożonych w Polsce (Zarzycki i in., 1992) lub w Polskiej Czerwonej Księdze (Zarzycki, Kaźmierczkowa, 1993) oraz gatunki zagrożone w skali regionu (Bróż, 1990). Oprócz pospolicie występujących roślin na terenie gminy Jędrzejów występują chronione rośliny, niejednokrotnie rzadkie w skali kraju. Osobliwością florystyczną jest obuwik pospolity P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 38 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW (Cypripedium calceolus L.) występujący w Rezerwacie „Gaj”, który utworzony został w celu ochrony i zachowania stanowiska tego gatunku. Poniżej w tabeli przedstawiono listę gatunków rzadkich i chronionych roślin. Została ona sporządzona na podstawie: informacji uzyskanych od pracowników Nadleśnictwa Jędrzejów oraz osób związanych zawodowo i amatorsko z ochroną przyrody, danych zamieszczonych w Programie Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Jędrzejów, danych zamieszczonych w Planie Ochrony Rezerwatu „Gaj”, dostępnej literatury, szczególnie „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”. Tabela 6. Wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Nazwa łacińska Nazwa_polska Bern HDIIb HDIVb CL Och Pol Adonis aestivalis L. Miłek letni CL_V Anemone sylvestris L. Zawilec Ścisła wielkokwiatowy Asarum europaeum L. Kopytnik pospolity Częściowa Batrachium aquatile Włosienicznik Ścisła (L.) Dumort. agg. wodny Bromus secalinus L. Stokłosa żytnia CL_V Centaurium erythraea Centuria pospolita Ścisła Rafn subsp erythraea Cirsium pannonicum Ostrożeń panoński Ścisła (L. f.) Link. Convallaria majalis L. Konwalia majowa Częściowa Cypripedium Obuwik pospolity Bern HDIIb HDIVb CL_V Ścisła calceolus L. Dactylorhiza Kukułka krwista Ścisła incarnata subsp typowa incarnata L. Dactylorhiza majalis Kukułka Ścisła L. szerokolistna Daphne mezereum L. Wawrzynek Ścisła wilczełyko Drosera rotundifolia Rosiczka CL_V Ścisła L. okragłolistna Frangula alnus Mill. Kruszyna pospolita Częściowa Gagea pratensis Złoć łąkowa CL_V (Pers.) Dumort. Galium odoratum (L.) Przytulia wonna Częściowa Scop. Gladiolus imbricarus Mieczyk Ścisła L. dachówkowaty Hedera helix L. Bluszcz pospolity Częściowa Hepatica nobilis Przylaszczka Ścisła Schreb. pospolita Iris sibirica L. Kosaciec syberyjski CL_V Ścisła Ledum palustre L. Bagno zwyczajne Ścisła Lilium martagon L. Lilia złotogłów Ścisła Lycopodium Widłak Ścisła annotinum L. jałowcowaty Lycopodium clavatum Widłak goździsty Ścisła Czynna Ods zak Czynna Czynna Czynna Ods zak Czynna Czynna Czynna Czynna P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 39 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Lp. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. Nazwa łacińska L. Melittis melissophyllum L. Menyanthes trifoliata L. Neottia nidus-avis (L.) Rich. Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm. Nymphaea alba L. Ononis arvensis L. Ononis spinosa L. Platanthera bifolia (L.) Rich. Primula veris L. 34. Ribes nigrum L. 35. Ranunculus arvensis L. 36. Viburnum opulus L. 37. Vinca minor L. Objasnienia: Nazwa_polska Bern HDIIb HDIVb CL Och Pol Miodownik melisowaty Bobrek trójlistkowy Ścisła Gnieźnik leśny Ścisła Grążel żółty Częściowa Grzybienie białe Wilżyna bezbronna Wilżyna ciernista Podkolan biały Częściowa Częściowa Ścisła Ścisła Pierwiosnek lekarski Porzeczka czarna Jaskier polny Częściowa Kalina koralowa Barwinek pospolity Czynna Ods zak Częściowa Częściowa CL_V Częściowa Częściowa Bern - gatunki z Konwencji Berneńskiej, HDIIb - gatunki z Dyrektywy Siedliskowej - załącznik IIb, HDIVb - gatunki z Dyrektywy Siedliskowej - załącznik IVb, Cl - gatunki Czerwonej Listy Roślin Naczyniowych w Polsce: Cl_E - gatunki wymierające, krytycznie zagrożone wymarciem, Cl_V - gatunki narażone, zagrożone, Cl_R - gatunki rzadkie, potencjalnie zagrożone, Och Pol - gatunki objęte ochroną w Polsce: Ścisła - gatunki objęte ochroną ścisłą w Polsce, Częściowa - gatunki objęte ochroną częściową w Polsce, Czynna - gatunki wymagające ochrony czynnej. Ods zak - gatunki, dla których nie stosuje się określonych w par. 7 rozporządzenia odstępstw od zakazów. Wśród roślin naczyniowych występujących na terenie gminy Jędrzejów występuje około 37 gatunków podlegających różnym formom ochrony: 1 gatunek z Konwencji Berneńskiej, 1 gatunek z Dyrektywy Siedliskowej, 20 gatunków ochrony ścisłej i 13 gatunków ochrony częściowej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Ponadto występuje 7 gatunków wymagających ochrony czynnej i jeden gatunek, dla którego nie stosuje się określonych w par. 7 rozporządzenia odstępstw od zakazów. Dodatkowo we florze naczyniowej stwierdzono około 7 gatunków roślin narażonych i zagrożonych, umieszczonych na Polskiej Czerwonej Liście Roślin. 7.3. Waloryzacja flory Na podstawie badań terenowych, które obejmowały całą powierzchnię gminy oraz wskazówek zawartych w literaturze określono lokalizację gatunków chronionych, rzadkich P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 40 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW i zagrożonych. Kryteria, którymi kierowano się przy wyborze roślin uwzględniały: obecność taksonu na liście roślin chronionych lub zagrożonych w skali kraju lub regionu; walory przyrodnicze poszczególnych gatunków powiązane z częstością występowania w skali regionu; lokalne bogactwo flory Występowanie gatunków posiadających szczególne walory przyrodnicze związane jest głównie z obszarami leśnymi we wschodniej części gminy. Siedliskami szczególnie preferowanymi przez grupę roślin podlegających tak ścisłej jak i częściowej ochronie są bór mieszany i las mieszany świeży. W mniejszym stopniu występują na siedliskach wilgotnych, takich jak olsy. Tylko nieliczne spośród roślin podlegających ochronie występują na otwartych terenach, zajmując podmokłe łąki lub suche zbocza, gdzie znajdują dogodne dla siebie warunki. Natomiast ze względu na brak większej ilości podmokłych stanowisk, najrzadziej na terenie gminy spotkać można gatunki zasiedlające torfowiska oraz zbiorniki wodne. 7.4. Charakterystyka naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk i zespołów roślinnych Podstawowym elementem wchodzącym w skład biosfery jest szata roślinna. Określone gatunki roślin, zajmujące wycinek biosfery ztanowią swoiste dla poszczególnych siedlisk zespoły i zbiorowiska roślinne powiązane zależnościami ekologicznymi. Badanie tych zależności pozwala, na podstawie rozpoznania roślinności, wnioskować o innych składnikach ekosystemów, jak również o zachodzących w nich zmianach. W wyniku przeprowadzonych prac terenowych na omawianym obszarze, wyróżniono łącznie 45 naturalne i półnaturalne syntaksony roślinne (zespołów i zbiorowisk). Reprezentują one 27 związków, 18 rzędów i 14 klas. Zbiorowiska leśne Dzięki urozmaiconej rzeźbie terenu, zróżnicowanym warunkom glebowym i wilgotnościowym, na obszarach leśnych gminy wyróżnić można kilka zespołów i zbiorowisk leśnych. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej. Grąd subkontynentalny – (Tilio – Carpinetum) – to umiarkowanie kontynentalna postać lasu dębowo – lipowo – grabowego, siedlisk eutroficznych i umiarkowanie mezoteroficznych, świeżych i wilgotnych. Grąd subkontynentalny jest najsilniej zróżnicowanym zespołem grądu P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 41 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW i chyba w ogóle najbardziej wielopostaciowym zbiorowiskiem w Polsce. Na omawianym obszarze zespół ten reprezentowany jest w umiarkowanie wilgotnym wariancie Tilio – Carpinetum astrantietosum charakterystycznym dla regionu Niecki Nidziańskiej. Wśród wielu gatunków trzon drzewostanu stanowią tutaj: lipa drobnolistna (Tilia cordata), dąb szypułkowy (Quercus robur) i grab pospolity (Carpinus betulus). Spośród roślin charakterystycznych występują: przytulia wiosenna (Cruciata glabra), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus), przytulia Shultesa (Galium shultesii), jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus). Na omawianym terenie zespół grądu obejmuje dwa duże kompleksy leśne „Gaj” oraz „Lasków”. Olsy – bagienne lasy olszowe – to zbiorowiska występujące na siedliskach, które niezależnie od pewnych różnic między nimi, odznaczają się okresowym podtapianiem przez wody gruntowe. Zbiorowiska te tworzy olsza czarna (Alnus glutinosa) z mniejszym lub większym udziałem brzozy omszonej (Betula pubescens) oraz kilku innych gatunków takich jak: sosna pospolita (Pinus sylvestris), dąb szypułkowy (Quercus robur), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Olsy zajmują siedliska położone w obniżeniach terenu, często o utrudnionym odpływie wód, co powoduje zabagnienie. Bagienne lasy olszowe występują głównie na niżu lub w niższych położeniach górskich, a ich podłożem są pokłady torfu niskiego lub przejściowego. Na obszarze gminy Jędrzejów olsy zajmują niewielką powierzchnię i występują w dużym rozproszeniu na terenie kompleksu leśnego „Tarszawa”. Zlokalizowane są one głównie w pobliżu północnej granicy gminy w sąsiedztwie Białej Nidy oraz sporadycznie w dolinach dwóch niewielkich rzek Grabówki i Jedlnicy. Najczęstszym zespołem leśnym, który je reprezentuje jest ols porzeczkowy (Ribeso nigri-Alnetum). W piętrze drzewostanu gatunkiem dominującym jest tutaj olsza czarna, której towarzyszą w domieszce brzoza brodawkowata oraz rzadziej dąb szypułkowy. W warstwie krzewów, oprócz podrostu gatunków głównych największy udział mają: kruszyna, jarzębina, czarna porzeczka i czeremcha. Do gatunków zielnych występujących w tym zespole należą: turzyca długokłosa, turzyca błotna, karbieniec pospolity, psianka słodkogórz, zachylnik błotny, wietlica samicza, knieć błotna, oraz trzcinnik lancetowaty. Znacznie rzadziej spotyka się na obszarze gminy ols torfowcowy (Sphagno squarrosi – Alnelum). Zespół ten ma charakterystykę bardzo zbliżoną do poprzedniego ale w odróżnieniu od olsu porzeczkowego brak tutaj porzeczki czarnej (Ribes nigrum) lub jej udział jest znikomy, występuje natomiast kilka gatunków torfowców, wśród nich charakterystyczny dla tego zespołu torfowiec nastroszony (Sphagnum squarrosum). Dodatkowymi cechami wyróżniającymi jest większy udział brzozy omszonej (Betula pubescens) i gatunków charakterystycznych dla borów. Olsy torfowcowe występują na terenie omawianej gminy jedynie w postaci niewielkich fragmentów w okolicy „Łąk Miejskich” w dolinie Grabówki. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 42 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Łęgi – lasy łęgowe – stanowią specywiczny typ roślinności porastającej dna dolin rzecznych i strumieni. Czynnikiem decydującym o kształtowaniu się zbiorowisk łęgowych jest woda powierzchniowa, która w przeciwieństwie do wyżej opisanych olsów musi być przepływowa. Tak ukształtowane warunki hydrologiczne tworzą siedliska wilgotne ale nie zabagnione. Zbiorowiska lasów łęgowych tworzą różne gatunki drzew, przede wszystkim z rodzajów: Alnus (wierzba), Populus (topola), Salix (wierzba), Ulmus (wiąz), i Fraxinus (jesion), spośród roślin zielnych pospolicie występują: podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), kostrzewa olbrzymia (Festuca gigantea), pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) i bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea). Na terenie gminy Jędrzejów lasy łęgowe reprezentowane są w postaci zespołu łęgu jesionowo – olszowgo (Fraxino-Alnetum), pokrywającego niewielkie fragmenty murszejących torfów, rzadziej mad rzecznych wzdłuż cieków wodych przecinających kompleks leśny „Tarszawa”. Bory - zajmują największą powierzchnię lasów gminy. Wśród nich można wyróżnić przede wszystkim zespoły na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego. Rzadziej występują zespoły na siedliskach borów mieszanych wilgotnych i borów wilgotnych, sporadycznie występują również zespoły na siedliskach boru bagiennego. Suboceaniczny bór świeży (Leucobryo-Pinetum) - tworzą drzewostany sosnowe w większości pochodzenia sztucznego na glebach bielicowych. Najczęściej obok sosny występującym gatunkiem jest brzoza brodawkowata. Z roślin runa leśnego największym stopniem pokrycia charakteryzują się borówki, a z ziół siódmaczek i pszeniec leśny. Niemały udział w tworzeniu zespołu roślinnego posiadają także mchy, z których najczęściej spotykanymi są Pleurozium schreberi oraz Leucobryum glaucum. Jest to zespół zmienny, występujący często w postaciach przejściowych w grupie borów sosnowych na glebach mineralnych, gdzie wykorzystując drobne różnice w warunkach wodnych i topoklimatycznych może upodabniać się do Peucedano-Pinetum. Kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum) - tworzą drzewostany sosnowodębowe na siedliskach borów mieszanych świeżych i wilgotnych. Zajmuje głównie słabo zbielicowane mezotroficzne gliniasto-piaszczyste gleby. Dla tego zespołu wyznacznikiem jest występowanie gatunków z rzędu Vaccinio-Piceetalia ze stałym udziałem gatunków o szerszej amplitudzie ekologicznej. Na siedliskach świeższych i żyźniejszych (lasu mieszanego świeżego) zespół ten występuje w odmianie Querco roboris-Pinetum coryletosum charakteryzującej się dużo większym udziałem gatunków przechodzących z lasów grądowych. Bory mieszane są lasami o dość złożonej strukturze piętrowej. Sosnowy bór wilgotny (Molinio caeruleae-Pinetum) - odpowiada typowi siedliskowemu P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 43 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW boru wilgotnego oraz boru mieszanego wilgotnego. Drzewostan tworzy sosna z udziałem obu gatunków brzóz oraz sporadycznym udziałem świerka. W podszycie zazwyczaj występuje kruszyna, jarzębina i brzoza. Trawiasto-krzewinkowe runo charakteryzuje się występowaniem trzęślicy modrej, borówki czernicy i płonnika zwyczajnego. Rzadziej spotyka się tutaj wrzos, brusznicę i borówkę bagienną. Istotnymi czynnikami wpływającymi na występowanie boru wilgotnego są jałowe, piaszczyste podłoża i dość wysoki lecz zmienny poziom wód gruntowych. Bór sosnowy bagienny (Vaccinio uliginosi – Pinetum) – to zespół, który związany jest z siedliskiem boru bagiennego. Podłoże stanowią tutaj pokłady torfu wysokiego, a rośliny charakterystyczne to bagno zwyczajne (Ledum paluste) i borówka bagienna (Vaccinium uliginosum). Spośród roślin drzewiastych osiągających bardzo niskie klasy bonitacyjne występują sosna pospolita (Pinus sylvestris) i brzoza omszona (Betula pubescens). Na obszarze gminy występują jedynie szczątkowe fragmenty reprezentujące ten zespół, zlokalizowane w kompleksie „Tarszawa” Zbiorowiska nieleśne Roślinność wodna Zespoły roślinności wodnej zajmują najmniejszą powierzchnię na terenie gminy. Wiąże się to z brakiem większej ilości zbiorników i cieków wodnych. Do częstych, ale tworzących małe agregacje zespołów należy zespół rzęsy garbatej (Lemnetum gibbae) i rzęsy trójrowkowej (Lemnetum trisulcae), występujący na powierzchni wód stojących oraz o ograniczonym przepływie. W płytkich wodach na podłożu organicznym, w nasłonecznionych i osłoniętych od falowania miejscach, można spotkać coraz rzadszy zespół żabiścieku pływającego (Hydrocharietum morsus - ranae). Zespoły z udziałem tego taksonu stanowią ostatnie stadium w procesie lądowacenia swobodnej powierzchni wodnej (Matuszkiewicz 2001). Wśród terenów nadwodnych najszerzej rosprzestrzenionym jest zespół szuwaru trzcinowego (Phragmitetum communis) z trzciną pospolitą (Phragmites communis), która wykazuje duże zdolności przystosowawcze, zajmując brzegi głębokich zbiorników wodnych oraz obszary okresowo zalewane. Trzcinie często towarzyszy szuwar szerokopałkowy (Typhetum latifoliae), będący zespołem tworzonym przez równie szeroko rozpowszechnioną pałkę szerokolistną (Typha latifolia), porastającą strefę płytkiej wody zbiorników eutroficznych. Natomiast na rozproszonych stanowiskach spotkać można szuwar wąskopałkowy (Typhetum angustifoliae) z pałką wąskolistną (Typha angustifolia), która dzięki dużej produkcji biomasy, przyczynia się do szybkiego lądowacenia zbiorników wodnych. Podobne znaczenie posiada turzyca dziubkowata (Carex rostrata). Szeroka amplituda ekologiczna umożliwia jej zajmowanie P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 44 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW zróżnicowanych siedlisk, a tworząc wielopostaciowe zespoły szuwarów wielkoturzycowych bierze udział w procesach sukcesji ekologicznej. W okolicach wód płynących lub stojących o znacznych wahaniach poziomu, występują zbiorowiska wysokich traw z mozgą trzcinowatą (Phalaris arundinacea), znoszące okresowe podtopienia. Roślinność szuwarową uzupełnia kosaciec żółty (Iris pseudacorus). Roślinność łąkowa Powstanie roślinności łąkowej wiąże się z ingerencją człowieka w procesy przyrodnicze. W wyniku pewnych, stałych zabiegów gospodarczych, tworzą się wtórne typy roślinności utrzymujące ten sam stopień organizacji. Roślinność łąkowa najczęściej zajmuje tereny nieprzydatne pod uprawy. Są to obszary zbyt wilgotne, zlokalizowane na tarasach dolin rzecznych. W takich miejscach najczęstszym gatunkiem jest śmiałek darniowy (Deschampsia ceaspidosa), którego zbiorowiska uchodzą za najmniej wartościowe. Ich geneza wiąże się najczęściej z zakłóceniem stosunków wodnych. Do rzadszych zespołów, wypieranych przez wymienionego wyżej śmiałka, należą tzw. łąki ostrożeniowe, tworzone przez ostrożenia warzywnego (Cirsium oleraceum) oraz łąkowego (Cirsium rivulare), w których sąsiedztwie można odnaleźć zespoły sitów (Juncus sp.) i trzęślicy modrej (Molinia caerulea). Na wilgotnych łąkach, na których zaprzestano koszenia rozwijają się zbiorowiska o charakterze wtórnym, z wiązówką błotną (Filipendula ulmaria) i bodziszkiem błotnym (Geranium palustre), które dominują wśród roślinności ziołoroślowej. Murawy napiaskowe i jałowczyska Na terenach starych ugorów, suchych ekstensywnych pastwisk, poboczach dróg gruntowych i linii kolejowych, skrajach lasów i pól rozwija się zespół goździka kropkowanego (Diantho-Armerietum elongatae). Głównymi gatunkami budującymi to zbiorowisko są gatunki znoszące surowe warunki wilgotnościowe takie jak: kostrzewa owcza (Festuca ovina), mietlica pospolita (Agrostis capillaris), macierzanka piaskowa (Thymus seryphyllum), jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella), goździk kropkowany (Dianthus deltoides). Zespoły ruderalne Zbiorowiska ruderalne, złożone z gatunków eurytypowych (o szerokiej skali ekologicznej), z dominacją antropofitów, rozwijają się na siedliskach silnie zaburzonych, z ubogą warstwą gleby lub na glebach zasobnych w różne sole mineralne, a czasami wręcz skażonych. Opanowują więc przydroża, śmietniska, gruzowiska, hałdy, żwirownie, kamieniołomy, nasypy drogowe i kolejowe, zwykle pojawiając się jako zbiorowiska pionierskie. Jednym z najczęściej spotykanych zespołów, występującym wzdłuż dróg, nasypów i na wyrobiskach wapiennych jest zespół podbiału pospolitego (Poo-Tussilaginetum farfarae). Na obszarze występowania tego zespołu spotkać P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 45 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW można nierzadko skrzyp polny (Equisetum arvense), perz właściwy (Agropyron repens), mietlicę rozłogową (Agrotis stolonifera), życicę trwałą (Lolium perenne), a także mniszek pospolity (Taraxacum officinale) i krwawnik pospolity (Achillea millefolium). Na podobnych stanowiskach występuje zespół situ chudego (Juncetum tenuis), któremu najczęściej towarzyszy mietlica pospolita (Agrostis capillaris). W pobliżu siedzib ludzkich, w miejscach najczęściej wydeptywanych występuje zespół babki zwyczajnej (Lolio – Polygonetum arenastri), która wspólnie z pięcirnikiem gęsim (Potentilla anserina), rumiankiem bezpromieniowym (Chamomilla suaveolens), rdestem ptasim (Polygonum arviculare) oraz wiechliną roczną (Poa annua) rośnie przy drogach, boiskach i osiedlach. Zespoły segetalne Zbiorowiska pól uprawnych zajmują największe obszary na omawianym terenie ze względu na rolniczy charakter tego rejonu. Powstają one w wyniku antropopresji i stanowią swoistą grupę ekosystemów utworzonych przez skupienia roślin, pojawiających się samorzutnie wśród roślin uprawnych jako chwasty. Pomimo swego antropogenicznego charakteru, podlegają również wpływom środowiska fizycznogeograficznego i mogą w stosunku do niego mieć wartość wskaźnikową. Ich cechą charakterystyczną jest zmienność w krajobrazie pól uprawnych wywołana cyklem płodozmianowym, w wyniku którego powstają i utrzymują się odmienne zbiorowiska segetalne. Najczęściej tworzą je grupy zbiorowisk upraw okopowych, zbożowych oraz ścierniskowych. Istnienie każdej z wymienionych grup jest ściśle uzależnione od ingerencji człowieka, a postępująca intensyfikacja rolnictwa, przejawiająca się mechanizacją, chemizacją i melioracją w dużym stopniu doprowadza do zmian w składzie gatunkowym zbiorowisk pól uprawnych powodując nierzadko ich ubożenie. Systematyka zbiorowisk roślinnych Systematykę wszystkich zidentyfikowanych na terenie gminy zbiorowisk roślinnych podano w oparciu o opracowanie W. Matuszkiewicza (2001). Klasa: Lemnetatea minoris R. Tx. 1955 Rząd: Lemnetalia minoris R. Tx. 1955 Związek: Lemnion gibbae R. Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx. 1974 Zespół: Lemnetum gibbae Miy. et J. Tx. 1960 – zespół rzęsy garbatej Związek: Riccio fluitantis-Lemnion trisulcae R. Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx. 1974 Zespół: Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962 – P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 46 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW zespół rzęsy trójrowkowej Klasa: Bidentetea tripartiti R. Tx., Lohm. et Prsg 1950 Rząd: Bidentetalia tripartiti Br.-Bl. et R. Tx. 1943 Związek: Bidention tripartiti Nordh. 1940 Zespół: Polygono-Bidentetum (Koch 1926) lohm. 1950 Klasa: Stellarietea mediae R. Tx., Lohm. et Prsg. 1950 Rząd: Centauretalia cyani R. Tx. 1950 Związek: Aperion spicae-venti R. Tx. et J. Tx. 1960 Podzwiązek: Aphanenion arvensis R. Tx. et J. Tx. 1960 Zespół: Vicietum tetraspermae (Kreusem. et Vlieg. 1939) Kornaś 1950 Związek: Caucalidion lappulae R. Tx. 1950 Zespół: Caucalidio-scandicetum (Libb. 1930) R. Tx. 1937 Rząd: Polygono-Chenopodietalia (R. Tx. et Lohm. 1950) J. Tx. 1961 Związek: Panico-Setarion Siss. 1946 Zespół:Echinochloo-Setarietum Krus. et Vlieg. (1939) 1940 – zespół chwastnicy jednostronnej i włośnic Związek: Sisymbrion offficinalis R. Tx., Lohm, Prsg 1950 Zespół: Sisymbrietum sophiae Kreh. 1935 Hordeetum murini Libb 1933 Atriplicetum nitensis Knapp 1945 Klasa: Epilobietea angustifolii R. Tx. et Prsg 1950 Rząd: Atropetalia Vlieg. 1937 Związek: Sambuco-Salicion R. Tx. et Neum. 1950 Zespół: Sambucetum nigrae Oberd. 1973 Epilobio-Salicetum nigrae Oberd. 1973 Klasa: Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg et R. Tx. 1950 Podklasa: Artemisienea vulgaris Rząd: Onopordetalia acanthii Br.-Bl. et R. Tx. 1943 em. Görs 1966 Związek: Onopordion acanthii Br.-Bl. 1926 Podzwiązek: Dauco-Melilotenion Görs 1966 Zespół: Artemisio-Tanacetetum vulgaris Br.-Bl. 1931 corr. 1949 P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 47 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rząd: Artemisietalia vulgaris Lohm. in R. Tx. 1947 Związek: Arction lappae R. Tx. 1937 em. 1950 Zespół: Arctio-Artemisietum vulgaris Oberd. ex Seybold et Müller 1972 Podklasa: Galio-Urticenea (Pass. 1967) Rząd: Convulvuletalia sepium R. Tx. 1950 Związek: Convolvulion sepium R. Tx. 1947 em. Müll. 1981 Zespół: Urtico-Calystegietum sepium Görs et Müll. 1969 Klasa: Agropyretea intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs 1969 Rząd: Agropyretalia intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs 1969 Związek: Convolvulo-Agropyrion repentis Görs 1966 Zespół: Poo-Tussilaginetum farfarae R. Tx. 1931 Klasa: Potametea R. Tx. et Prsg. Rząd: Potametalia Koch 1926 Związek: Potamion Koch 1926 em. Oberd. 1957 Zespół: Potametum pectinati Carstensen 1955 Związek: Nymphaeion Oberd. 1957 Zespół: Hydrocharitetum morsus-ranae Landendomck 1935 – zespół żabiścieku pływającego Związek: Hottonion Segal 1964 Zespół: Hottonietum palustris R. Tx. 1937 Klasa: Phragmitetea R. Tx. et Prsg. 1942 Rząd: Phragmitetelia Koch 1926 Związek: Phragmition Koch 1926 Zespół: Typhetum angustifoliae (Allörge 1922) Soó 1927 – zespół pałki wąskolistnej Typhetum latifoliae Soó 1927 – zespół pałki szerokolistnej Phragmitetum communis (Gams 1927) Schmale 1939 – zespół trzciny pospolitej Związek: Magnocaricion Koch 1926 Zespół: Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R.Tx. 1937 Caricetum rostratae Rübel 1912 – zespół turzycy dzióbkowatej P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 48 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Caricetum vesicariae Br.-Bl. et Denis 1926 Phalaridetum atundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931 – zespół mozgi trzcinowatej Klasa: Koelerio Glaucae-Corynephoretea Canescentis Klika in Klika et Nowak 1941 Rząd: Corynephoretalia canescentis R. Tx. 1937 Związek: Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae Brzeg in Brzeg et M.Wojt. 1996 Zespół: Diantho-Armerietum elongatae Krausch 1959 Klasa: Molinio-Arrhenatheretea R. Tx. 1937 Rząd: Plantaginetalia maioris R. Tx. (1947) 1950 Związek: Polygonion avicularis Br. Bl. 1931 Zespół: Lolio – Plantaginetum arenastri Br.-Bl. 1930 em. Lohm. 1975 Zespół: Juncetum – Tenius (Diem., Siss. et Westh. 1940) Schwick. 1944 em. R. Tx. 1950 Rząd: Molinietalia Koch 1926 Związek: Fillipendulion ulmariae Segal 1966 Zespół: Fillipendulo-Geranietum Koch 1926 – zespół wiązówki błotnej i bodziszka błotnego Zespół: Valeriano-Filipenduletum Siss. in Westh. et all. 1946 Związek: Molinion Koch 1926 Zespół: Junco-Molinietum Prsg. 1951 – zespół sitów i trzęślicy modrej Związek: Calthion palustris R. Tx. 1936 em. Oberd. 1957 Zespół: Angelico-Cirsietum oleracei R. Tx. 1937 em. Oberd. 1967 Cirsietum rivularis Ralski 1939 – zespół ostrożenia łąkowego Nieschamieniem caespitosae Horvatič 1930 – zespół śmiałka darniowego Rząd: Arrhenantheretalia Pawł. 1928 Związek: Arrhenatherion elatioris (Br.-Bl. 1925) Koch 1926 Zespół: Arrhenatheretum elatioris Br.-Bl. Ex Scherr. 1925 – łąka owsicowa Związek: Cynosurion R. Tx. 1947 Zespół: Lolio-Cynosuretum R. Tx. 1937 Klasa: Alnetea glutinosae Br.–Bl. et R. Tx. 1943 Rząd: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937 P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 49 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Związek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936 Zespół: Ribo nigri-Alnetum Sol.–Górn. 1975 – ols porzeczkowy Zespół: Sphagnosquarrosi-Alnetum Sol.–Górn. 1975 – ols torfowcowy Klasa: Vaccinio–Piceetea Br.–Bl. 1939 Rząd: Cladonio-Vaccinietalia Kiell. -Lund 1967 Związek: Dicrano–Pinion Br.–Bl. 1938 Zespół: Leucobryo–Pinetum Mat. (1962) 1973 – suboceaniczny bór świeży Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat. et J.Mat 1973 – śródlądowy bór wilgotny Querco roboris-Pinetum (W.Mat. 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 – sosnowy bór bagienny Klasa: Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937 Rząd: Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokol. et Wall. 1928 Związek: Alno-Ulmion Br.–Bl. Et R. tx. 1943 Zespół: Fraxino-Alnetum W.Mat. 1952 – łęg jesionowo-olszowy Zespół: Tilio-Carpinetum Tracz 1962 – grąd subkontynentalny Typy siedlisk przyrodniczych podlegające ochronie Ochrona krajowa Na terenie gminy występują następujące rodzaje siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie zgodnie z “Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000”. 1. [3150] – Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Potamnion 2. [6410] – Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 3. [91E0] – Łęgi olszowe i jesionowe* 4. [91D0] – Bory i lasy bagienne* 5. [9170] – Grąd subkontynentalny * Siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 50 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Ochrona międzynarodowa W Dyrektywie Rady Wspólnot Europejskich 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (dyrektywa sporządzona w Brukseli przez Radę Wspólnot Europejskich, adresowana do państw członkowskich (Bruksela, 1992)) wyróżniono za Załącznikiem 1 – Typy siedlisk naturalnych ważnych dla miejscowych społeczności, których ochrona wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych. Na obszarze gminy do takich należą: 1. [22.13] – Naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością typu Magnopotamion lub Hydrocharition 2. [37.31] – Łąki z Molinia na kredzie i glinie (Eu-Molinion) 3. [44.A2] – Sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi - Pinetum)* 4. [44.3] – Pozostałości lasów aluwialnych Alnion glutinoso-incanae 5. [41.26] – Lasy grądowe Galio-Carpinetum * Siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym. 7.5. Wykaz obiektów i obszarów chronionych Obszary chronionego krajobrazu Na terenie gmin Oksa, Krasocin, Włoszczowa, Małogoszcz, Nagłowice, Sobków, Jędrzejów, Imielno i Kije dnia 29 września 1995 roku ustanowiono Włoszczowsko – Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszar ten – (pow. 69090 ha), położony jest w zachodniej i centralnej części województwa; prawie 1/3 powierzchni obszaru zajmują kompleksy leśne. Ta wielkoprzestrzenna forma ochrony przyrody obejmuje ponad połowę całkowitej powierzchni gminy, jej południowa granica przebiega przez centralną część gminy w okolicy rzeki Brzeźnicy i północnych krańców miasta Jedrzejowa. Pokrywa roślinna tego terenu jest bardzo zróżnicowana. Zbiorowiska leśne, torfowiskowe, wodne i szuwarowe oraz łąkowe stanowią harmonijną całość o dużych wartościach wodochronnych i klimatycznych. Najważniejszą funkcją Włoszczowsko – Jędrzejowskiego OChK jest ochrona wód zlewni Pilicy i Nidy, jak również zbiornika wód podziemnych „Niecka Miechowska”. Spełnia on także istotną funkcję klimatyczną. Użytki ekologiczne W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody – użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 51 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW biologicznej oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Na terenie gminy Jędrzejów tą formą ochrony objęto dwa obiekty, zatwierdzone 23-go listopada 2001 roku. Oba użytki usytuowane są na terenie stanowiącym własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Jędrzejów, Obrębu Jędrzejów, Leśnictwa Kanice w pobliżu północnej granicy gminy, niedaleko ujścia cieku wodnego o nazwie Grabówka do Białej Nidy. Mimo niewielkiej odległości pomiędzy użytkami, reprezentują one zupełnie odmienne środowiska. Pierwszy z nich znajduje się w oddziale 121d, zajmuję powierzchnię 0,62 ha i reprezentuje zbiorowisko roślin charakterystyczne dla mokradeł i bagien. Drugi z użytków położony jest w oddziale 122h, obejmuje on obszar łąki śródleśnej o powierzchni 5,75 ha, teren ten wykazuje cechy zbiorowiska kserotermicznych muraw o charakterze stepowym. Pomniki przyrody Obecnie na terenie gminy Jędrzejów znajduje się 13 obiektów zatwierdzonych rozporządzeniem Wojewody Kieleckiego jako pomniki przyrody. Charakterystykę i lokalizację pomników przyrody przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7. Wykaz istniejących pomników przyrody . Lp. Obręb ewidencyjny Działka ewidencyjna Gatunek Wysokość [m] Obwód [cm] 1. Sudół 246 Czereśnia 20 139 2. Sudół 246 Czereśnia 20 133 3. Sudół 246 Czereśnia 22 171 4. Sudół 249 Lipa 24 460 5. Sudół 249 Jesion 28 400 6. Sudół 249 Jawor 25 250 7. Sudół 243 Dąb szypułkowy 25 314 8. Lasków 1143 Dąb szypułkowy 19 314 9. Mnichów 1294 Dąb szypułkowy 24 555 10. Łączyn 528/1 Dąb szypułkowy 26 370 Łączyn 529/2 Dąb szypułkowy 27 325 12. Łączyn 532 Grupa drzew - trzy 25-26 dęby szypułkowe 250; 280; 290 13. Lścin 318 Grupa drzewdziesięć lip drobnolistnych 245; 276; 215; 305; 246; 260; 273; 248; 237; 237 11. 7.6. 20-25 Wykaz obiektów i obszarów proponowanych do ochrony P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 52 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Obszary proponowane do ochrony Na terenie gminy Jędrzejów nie ma obszarów o wybitnych walorach przyrodniczo – krajobrazowych. Najbardziej wartościowy pod względem przyrodniczym północny rejon gminy został objęty ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu. Północny fragment kompleksu leśnego „Tarszawa”, wchodzący w skład Włoszczowsko - Jedrzejowskiego OChK planuje się włączyć do tworzonego w ramach programu „Natura 2000” Specjalnego Obszaru Ochrony Wzgórza Chęcińsko – Kieleckie. W centralnej części gminy na uwagę zasługuje dolina rzeki Brzeźnicy, gdzie roślinność podmokłych łąk i łozowiska przerywają monotonność rolniczego krajobrazu. W odniesieniu do tego rejonu planowane jest utworzenie zbiornika „Chwaścice Wólka” na rzece Brzeźnicy. Po wybudowaniu zbiornika istnieje możliwość wprowadzenia go do programu „Zrównoważony rozwój gospodarczy zlewni rzeki Nidy w związku z obszarami Natura 2000”. Omawiane przedsięwzięcie wpłynęłoby zasadniczo na podniesienie atrakcyjności tego ubogiego w zbiorniki wód powierzchniowych terenu. Proponuje się objęcie w formie użytku ekologicznego fragment nieużytku zlokalizowany w miejscowości Potok Mały. Jest to teren położony na zachodnim zboczu niewielkiego wzniesienia, porośnięty roślinnością zielną oraz sporadycznie krzewami. Występuje tam wiele ciekawych roślin ciepłolubnych o charakterze antropofitów. Miejsce to ze względu na rozmaitość roślin kwiatowych jest bardzo chętnie odwiedzane przez szereg gatunków trzmieli, motyli i innych owadów. Wśród ciernistych gałęzi tarniny porastającej gdzieniegdzie ten obszar znajdują schronienie niewielkie ptaki, takie jak świergotki, skowronki czy gąsiorki. 7.7. Lista flory roślin naczyniowych gminy Poniżej zestawiono listę gatunków w układzie systematycznym z uwzględnieniem antropofitów. Lp. Nazwa łacińska Lp. Nazwa łacińska Klasa Coniferopsida Iglaste (Szpilkowe) Rząd Pinales Szpilkowce Rodzina Cupressaceae 1 Juniperus communis L.subsp communis Rodzina Pinaceae 2 3 4 5 Nazwa polska Antropofity Nazwa polska Antropofity Abies alba Mill. Picea abies (L.) H. Karst. Pinus sylvestris L. Larix decidua Mill. Uwagi Uwagi Cyprysowate Jałowiec pospolity typowy Sosnowate Jodła pospolita Świerk pospolity Sosna zwyczajna Modrzew europejski P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 53 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Klasa Dicotyledoneae Dwuliścienne Rząd Apiales Baldaszkowce, selerowce Rodzina Apiaceae Baldaszkowate 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Chaerophyllum hirsutum L. Sanicula europaea L. Peucedanum palustre (L.) Moench Angelica sylvestris L. Oenanthe aquatica (L.) Poir. Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Chaerophyllum bulbosum L. Chaerophyllum temulum L. Astrantia major L. Falcaria vulgaris Bernh. Torilis japonica (Houtt.) DC. Cicuta virosa L. Heracleum sphondylium L. agg. Pimpinella saxifraga L. Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr. Seseli annuum L. Aegopodium podagraria L. Aethusa cynapium L. agg. Pastinaca sativa L. Świerząbek orzęsiony Żankiel zwyczajny Gorysz błotny Dzięgiel leśny Kropidło wodne Trybula leśna Świerząbek bulwiasty Świerząbek gajowy Jarzmanka większa Sierpnica pospolita Kłobuczka pospolita Szalej jadowity Barszcz zwyczajny Biedrzeniec mniejszy Gorysz siny Zebrzyca roczna Podagrycznik pospolity Blekot pospolity Pasternak zwyczajny 25 26 27 28 Daucus carota L. Carum carvi L. Selinum carvifolia (L.) L. Laserpitium latifolium L. Marchew zwyczajna Kminek zwyczajny Olszewnik klimkolistny Okrzyn szerokolistny Rodzina Araliaceae 29 Hedera helix L. Rząd Aristolochiales Rodzina Aristolochiaceae 30 Asarum europaeum L. Rząd Asterales Rodzina Asteraceae 31 Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. 32 Senecio sylvaticus L. 33 Taraxacum officinale F. H. Wigg. 34 Gnaphalium uliginosum L. 35 Tanacetum vulgare L. 36 Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake 37 Senecio vernalis Waldst. & Kit. 38 Filago minima (Sm.) Pers. 39 Chamomilla recutita (L.) Rauschert 40 Filago arvensis L. 41 Eupatorium cannabinum L. 42 Helianthus tuberosus L. 43 Cichorium intybus L. subsp intybus 44 Bellis perennis L. 45 Senecio jacobaea L. 46 Bidens cernua L. 47 Carduus crispus L. 48 Centaurea cyanus L. 49 Centaurea jacea L. 50 Scorzonera humilis L. 51 Solidago canadensis L. 52 Solidago gigantea Aiton 53 Gnaphalium luteo-album L. 54 Solidago virgaurea L. agg. 55 Sonchus arvensis L. s. l. 56 Bidens tripartita L. Prawdopodobny antropofit Araliowate Bluszcz pospolity Kokornakowce Kokornakowate Kopytnik pospolity Astrowce Złożone Rumianek bezpromieniowy Starzec leśny Mniszek pospolity Szarota błotna Wrotycz pospolity Żółtlica owłosiona Starzec wiosenny Nicennica drobna Rumianek pospolity Nicennica polna Sadziec konopiasty Słonecznik bulwiasty Cykoria podróżnik Stokrotka pospolita Starzec Jakubek Uczep zwisły Oset kędzierzawy Chaber blawatek Chaber łąkowy Wężymord niski Nawłoć kanadyjska Nawłoć późna Szarota żółtobiała Nawłoć pospolita Mlecz polny Uczep trójlistkowy Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 54 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 Carlina vulgaris L. Galinsoga parviflora Cav. Tragopogon pratensis L. s. s. Centaurea phrygia L. Centaurea scabiosa L. Centaurea stoebe L. Serratula tinctoria L. Senecio vulgaris L. Gnaphalium sylvaticum L. Sonchus oleraceus L. Sonchus asper (L.) Hill Lapsana communis L. s. s. Rudbeckia laciniata L. Arctium tomentosum Mill. Hieracium lachenalii C. C. Gmel. Arctium lappa L. Conyza canadensis (L.) Cronquist Anthemis tinctoria L. Anthemis arvensis L. Antennaria dioica (L.) Gaertn. Lactuca serriola L. Erigeron annuus (L.) Pers. Cirsium rivulare (Jacq). All. Crepis biennis L. Cirsium vulgare (Savi) Ten. Dziewięćsił pospolity Żółtlica drobnokwiatowa Kozibród łąkowy Chaber austriacki Chaber driakiewnik Chaber nadreński Sierpik barwierski Starzec zwyczajny Szarota leśna Mlecz zwyczajny Mlecz kolczasty Łoczyga pospolita Rudbekia naga Łopian pajęczynowaty Jastrzębiec Lachenala Łopian większy Konyza kanadyjska Rumian żółty Rumian polny Ukwap dwupienny Sałata kompasowa Przymiotno białe Ostrożeń łąkowy Pępawa dwuletnia Ostrożeń lancetowaty 82 Matricaria maritima L. subsp inodora (L.) Dostal 83 Leontodon autumnalis L. s. l. 84 Leontodon hispidus L. s. l. 85 Crepis paludosa (L.) Moench 86 Crepis praemorsa (L.) Trausch 87 Crepis tectorum L. 88 Leucanthemum vulgare Lam. agg. 89 Achillea pannonica Scheele 90 Achillea millefolium L. agg. 91 Xanthium spinosum L. 92 Erigeron acris L. 93 Artemisia vulgaris L. 94 Onopordum acanthium L. 95 Carduus acanthoides L. Maruna nadmorska bezwonna Brodawnik jesienny Brodawnik zwyczajny Pępawa blotna Pępawa różyczkolistna Pępawa dachowa Jastrun właściwy Krwawnik pannoński Krwawnik pospolity Rzepień kolczasty Przymiotno ostre Bylica pospolita Popłoch pospolity Oset nastroszony 96 Hieracium murorum L. 97 Hieracium pilosella L. 98 Hieracium sabaudum L. 99 Cirsium arvense (L.) Scop. 100 Hieracium umbellatum L. 101 Hypochoeris glabra L. 102 Cirsium oleraceum (L.) Scop. 103 Arctium minus (Hill) Bernh. 104 Tussilago farfara L. 105 Arnoseris minima (L.) Schweigg. & Koerte 106 Mycelis muralis (L.) Dumort. 107 Cirsium pannonicum (L. f.) Link. 108 Inula britannica L. 109 Hypochoeris radicata L. 110 Artemisia absinthium L. 111 Artemisia campestris L. s. l. 112 Cirsium palustre (L.) Scop. Jastrzębiec leśny Jastrzębiec kosmaczek Jastrzębiec sabaudzki Ostrożeń polny Jastrzębiec baldaszkowaty Prosienicznik gładki Ostrożeń warzywny Łopian mniejszy Podbiał pospolity Chłodek drobny Rząd Boraginales Rodzina Boraginaceae Sałatnik leśny Ostrożeń panoński Oman łąkowy Prosienicznik szorstki Bylica piołun Bylica polna Ostrożeń błotny Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Ogórecznikowce Szorstkolistne P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 55 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 113 Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. s. l. 114 Myosotis arvensis (L.) Hill 115 Symphytum officinale L. 116 Anchusa officinalis L. Niezapominajka błotna 117 Myosotis stricta Link ex Roem. & Schult. 118 Echium vulgare L. 119 Cynoglossum officinale L. 120 Lithospermum arvense L. 121 Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. 122 Pulmonaria angustifolia L. 123 Cerinthe minor L. Niezapominajka piaskowa Rząd Campanulales Rodzina Campanulaceae 124 Campanula patula L. 125 Jasione montana L. 126 Campanula cervicaria L. 127 Campanula glomerata L. 128 Campanula rapunculoides L. 129 Campanula persicifolia L. 130 Campanula rotundifolia L. 131 Campanula trachelium L. Rząd Capparales Rodzina Brassicaceae Niezapominajka polna Żywokost lekarski Farbownik lekarski Żmijowiec zwyczajny Ostrożeń pospolity Nawrot polny Farbownik polny Miodunka wąskolistna Ośmiał mniejszy Dzwonkowate Kaparowce Krzyżowe 140 Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey & Schreb. 141 Lepidium ruderale L. 142 Erophila verna (L.) Cheval 143 Lepidium campestre (L.) R. Br. 144 Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek s. l. 145 Alyssum alyssoides (L.) L. 146 Teesdalea nudicaulis (L.) R. Br. 147 Erysimum cheiranthoides L. Chrzan pospolity 148 Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. 149 Rorippa sylvestris (L.) Besser 150 Rorippa palustris (L.) Besser 151 Barbarea vulgaris R. Br. agg. 152 Cardamine pratensis L. agg. 153 Sisymbrium altissimum L. 154 Sisymbrium officinale (L.) Scop. 155 Camelina microcarpa Andrz. subsp sylvestris (Wallr.) Hiitonen 156 Cardamine amara L. subsp amara 157 Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. 158 Sinapis arvensis L. 159 Diplotaxis tenuifolia L. Rzodkiewnik pospolity Rzepicha leśna Rzepicha błotna Gorycznik pospolity Rzeżucha łąkowa Stulisz pannoński Stulisz lekarski Lnicznik drobnoowocowy Caryophyllales Antropofit Dzwonek rozpierzchły Jasieniec piaskowy Dzwonek szczeciniasty Dzwonek skupiony Dzwonek jednostronny Dzwonek brzoskwiniolistny Dzwonek okragłolistny Dzwonek pokrzywolistny Ożędka groniasta Tobołki polne Dwurząd murowy Rzodkiew świerzepa Czosnaczek pospolity Rodzina Amaranthaceae Prawdopodobny antropofit Dzwonkowce 132 Neslia paniculata (L.) Desv. 133 Thlaspi arvense L. 134 Diplotaxis muralis L. 135 Raphanus raphanistrum L. 136 Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande 137 Thlaspi perfoliatum L. 138 Erysimum hieraciifolium L. 139 Berteroa incana (L.) DC. Rząd Antropofit Tobołki przerosłe Pszonak jastrzębcolistny Pyleniec pospolity Pieprzyca gruzowa Wiosnówka pospolita Pieprzyca polna Rzeżusznik piaskowy Smagliczka kielichowata Chroszcz nagołodygowy Pszonak drobnokwiatowy Rzeżucha gorzka typowa Tasznik pospolity Gorczyca polna Dwurząd wąskolistny Antropofit Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Goździkowce Szarłatowate P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 56 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 160 Amaranthus retroflexus L. Rodzina Caryophyllaceae Szarłat szorstki Antropofit Goździkowate 161 Lychnis flos-cuculi L. 162 Silene nutans L. s. l. 163 Scleranthus annuus L. 164 Melandrium noctiflorum (L.) Fr. 165 Melandrium album (Mill.) Garcke Firletka poszarpana Lepnica zwisła Czerwiec roczny Bniec dwudzielny Bniec biały 166 Silene otites (L.) Wibel 167 Silene dichotoma Ehrh. 168 Cucubalus baccifer L. 169 Agrostemma githago L. 170 Viscaria vulgaris Roehl. 171 Dianthus carthusianorum L. 172 Dianthus deltoides L. 173 Scleranthus perennis L. 174 Spergula arvensis L. 175 Stellaria media (L.) Vill. agg. 176 Sagina procumbens L. 177 Sagina nodosa (L.) Fenzl 178 Stellaria nemorum L. 179 Stellaria palustris Retz. 180 Stellaria graminea L. 181 Spergularia rubra (L.) J. Presl & C. Presl 182 Saponaria officinalis L. 183 Cerastium arvense L. 184 Silene vulgaris (Moench) Garcke 185 Herniaria glabra L. 186 Myosoton aquaticum L. 187 Moehringia trinervia (L.) Clairv. 188 Stellaria holostea L. 189 Arenaria serpyllifolia L. 190 Gypsophila muralis L. 191 Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl Lepnica wąskopłatkowa Lepnica dwudzielna Wyżpin jagodowy Kąkol polny Smółka pospolita Goździk kartuzek Goździk kropkowany Czerwiec trwały Sporek polny Gwiazdnica pospolita Karmnik rozesłany Karmnik kolankowaty Gwiazdnica gajowa Gwiazdnica błotna Gwiazdnica trawiasta Muchotrzew polny Rodzina Chenopodiaceae 192 Chenopodium hybridum L. 193 Chenopodium polyspermum L. 194 Chenopodium urbicum L. 195 Chenopodium bonus-henricus L. 196 Chenopodium album L. agg 197 Chenopodium glaucum L. 198 Atriplex nitens Schkuhr 199 Atriplex patula L. Rząd Celastrales Rodzina Celastraceae 200 Euonymus europaeus L. 201 Euonymus verrucosus Scop. Rząd Cornales Rodzina Cornaceae 202 Cornus sanguinea L. s. l. Rząd Dipsacales Rodzina Caprifoliaceae 203 Lonicera xylosteum L. 204 Sambucus racemosa L. 205 Viburnum opulus L. 206 Sambucus nigra L. Rodzina Dipsacaceae 207 Knautia arvensis (L.) J. M. Coult. 208 Succisa pratensis Moench 209 Dipsacus sylvestris L. Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Mydlnica lekarska Rogownica polna Lepnica rozdęta Połonicznik nagi Kościenica wodna Możylinek trójnerwowy Gwiazdnica wielkokwiatowa Piaskowiec macierzankowy Łyszczec polny Rogownica pospolita Komosowate Komosa wielkolistna Komosa wielonasienna Komosa trójkątna Komosa strzałkowata Komosa biała Komosa sina Łoboda błyszcząca Łoboda rozłożysta Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Dławiszowce Trzmielinowate Trzmielina zwyczajna Trzmielina brodawowata Dereniowce Dereniowate Dereń świdwa Szczeciowce Przewiertnikowate Wiciokrzew suchodrzew Bez koralowy Kalina koralowa Bez czarny Szczeciowate Świerzbnica polna Czarcikęs łąkowy Szczeć pospolita P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 57 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzina Valerianaceae 210 Valerianella dentata (L.) Pollich 211 Valeriana dioica L. 212 Valeriana officinalis L. 213 Valeriana simplicifolia (Rchb.) Kabath Rząd Ericales Rodzina Ericaceae 214 Calluna vulgaris (L.) Hull 215 Andromeda polifolia L. 216 Vaccinium myrtillus L. 217 Vaccinium uliginosum L. agg. 218 Oxycoccus palustris Pers. 219 Ledum palustre L. 220 Vaccinium vitis-idaea L. Rodzina Pyrolaceae 221 Monotropa hypopitys L. s. l. 222 Orthilia secunda (L.) House Rząd Euphorbiales Rodzina Euphorbiaceae 223 Mercurialis perennis L. 224 Euphorbia angulata Jacq. 225 Euphorbia amygdaloides L. 226 Euphorbia cyparissias L. 227 Euphorbia esula L. 228 Euphorbia exigua L. 229 Euphorbia peplus L. 230 Euphorbia helioscopia L. Rząd Fabales Rodzina Fabaceae 231 Ononis spinosa L. 232 Trifolium campestre Schreb. 233 Trifolium aureum Pollich 234 Medicago lupulina L. 235 Trifolium arvense L. 236 Onobrychis viciifolia Scop. 237 Vicia tenuifolia Roth 238 Ononis arvensis L. 239 Trifolium dubium Sibth. 240 Lathyrus pratensis L. 241 Vicia sepium L. 242 Lathyrus niger (L.) Bernh. 243 Lathyrus vernus (L.) Bernh. 244 Medicago falcata L. 245 Medicago sativa L. 246 Trifolium hybridum L. s. l. 247 Anthyllis vulneraria L. 248 Trifolium montanum L. 249 Melilotus officinalis (L.) Pall. 250 Trifolium pratense L. 251 Trifolium repens L. s. l. 252 Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray 253 Vicia cracca L. 254 Astragalus glycyphyllos L. 255 Vicia angustifolia L. 256 Lathyrus tuberosus L. 257 Melilotus alba Medik. 258 Trifolium medium L. 259 Coronilla varia L. 260 Chamaecytisus supinus (L.) Link 261 Lembotropis nigricans (L.) Griseb. Kozłkowate Roszpunka ząbkowana Kozłek dwupienny Kozłek lekarski Kozłek całolistny Antropofit Wrzosowce Wrzosowate Wrzos zwyczajny Modrzewnica zwyczajna Borówka czarna Borówka bagienna Żurawina błotna Bagno zwyczajne Borówka brusznica Gruszyczkowate Korzeniówka pospolita Gruszkówka jednostronna Wilczomleczowce Wilczomleczowate Szczyr trwały Wilczomlecz kątowy Wilczomlecz migdłolistny Wilczomlecz sosnka Wilczomlecz lancetowaty Wilczomlecz drobny Wilczomlecz ogrodowy Wilczomlecz obrotny Antropofit Antropofit Antropofit Strączkowce Motylkowate Wilżyna ciernista Koniczyna różnoogonkowa Koniczyna złocistożółta Lucerna nerkowata Koniczyna polna Sparceta siewna Wyka długożagielkowa Wilżyna bezbronna Koniczyna drobnogłówkowa Groszek łąkowy Wyka płotowa Groszek czerniejący Groszek wiosenny Lucerna sierpowata Lucerna siewna Koniczyna białoróżowa Przelot pospolity Koniczyna pagórkowa Nostrzyk żółty Koniczyna łąkowa Koniczyna biała Wyka drobnokwiatowa Wyka ptasia Traganek szerokolistny Wyka wąskolistna Groszek bulwiasty Nostrzyk biały Koniczyna pogięta Cieciorka pstra Szczodrzeniec główkowaty Szczodrzyk czerniejący Antropofit Antropofit Antropofit Stanowisko wątpliwe P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 58 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 262 Lupinus polyphyllus Lindl. 263 Lotus corniculatus L. 264 Genista tinctoria L. 265 Vicia villosa Roth 266 Robinia pseudacacia L. 267 Chamaecytisus ratisbonensis (Schaeff.) Rothm. 268 Vicia tetrasperma (L.) Schreb. 269 Lotus uliginosus Schkuhr 270 Lathyrus sylvestris L. 271 Sarothamnus scoparius (L.) Wimm. Rząd Fagales Rodzina Betulaceae 272 Corylus avellana L. 273 Betula pendula Roth. 274 Alnus incana (L.) Moench 275 Alnus glutinosa (L.) Gaertn. 276 Betula pubescens Ehrh. subsp pubescens 277 Carpinus betulus L. Rodzina Fagaceae 278 Quercus petraea (Matt.) Liebl. 279 Fagus sylvatica L. 280 Quercus robur L. 281 Quercus rubra L. Rząd Gentianales Rodzina Apocynaceae 282 Vinca minor L. Rodzina Asclepiadaceae 283 Vincetoxicum hirundinaria Medik. Rodzina Gentianaceae 284 Centaurium erythraea Rafn subsp erythraea 285 Genista germanica L. Rodzina Menyanthaceae 286 Menyanthes trifoliata L. Rodzina Rubiaceae 287 Cruciata glabra (L.) Ehrend. 288 Galium verum L. agg. 289 Galium boreale L. 290 Sherardia arvensis L. 291 Galium odoratum (L.) Scop. 292 Galium palustre L. agg. 293 Galium schultesii Vest 294 Galium uliginosum L. 295 Galium aparine L. 296 Galium mollugo L. agg. Rząd Geraniales Rodzina Geraniaceae 297 Geranium sanguineum L. 298 Geranium robertianum L. 299 Geranium pusillum Burm. f. ex L. 300 Geranium pratense L. 301 Geranium palustre L. 302 Erodium cicutarium (L.) L`Her. 303 Geranium dissectum L. 304 Geranium molle L. Rodzina Oxalidaceae 305 Oxalis acetosella L. 306 Oxalis stricta L. Łubin trwały Komonica zwyczajna Janowiec barwierski Wyka kosmata Robinia akacjowa Szczodrzeniec rozesłany Antropofit Wyka czteronasienna Komonica błotna Groszek leśny Żarnowiec miotlasty Antropofit Antropofit Antropofit Bukowce Brzozowate Leszczyna pospolita Brzoza brodawkowata Olsza szara Olsza czarna Brzoza omszona typowa Grab zwyczajny Bukowate Dąb bezszypułkowy Buk zwyczajny Dąb szypułkowy Dąb czerwony Goryczkowce Toinowate Barwinek pospolity Trojeściowate Ciemiężyk białokwiatowy Goryczkowate Centuria pospolita Janowiec ciernisty Bobrkowate Bobrek trójlistkowy Marzanowate Przytulinka wiosenna Przytulia właściwa Przytulia północna Rolnica pospolita Przytulia wonna Przytulia błotna Przytulia Schultesa Przytulia bagienna Przytulia czepna Przytulia pospolita Antropofit Bodziszkowce, gerianowce Bodziszkowate Bodziszek czerwony Bodziszek cuchnący Bodziszek drobny Bodziszek łąkowy Bodziszek błotny Iglica pospolita Bodziszek porozcinany Bodziszek kosmaty Antropofit Antropofit Antropofit Szczawikowate Szczawik zajęczy Szczawik żółty Antropofit P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 59 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rząd Lamiales Rodzina Lamiaceae 307 Galeopsis pubescens Besser 308 Clinopodium vulgare L. 309 Lamium purpureum L. 310 Galeobdolon luteum Huds. s. l. 311 Acinos arvensis (Lam.) Dandy 312 Ajuga reptans L. 313 Betonica officinalis L. 314 Galeopsis ladanum L. agg. 315 Lamium amplexicaule L. 316 Leonurus cardiaca L. 317 Galeopsis tetrahit L. 318 Glechoma hederacea L. 319 Ballota nigra L. s. l. 320 Galeopsis bifida Boenn. 321 Stachys annua (L.) L. 322 Thymus serpyllum L. em. Fr. 323 Thymus pulegioides L. 324 Melittis melissophyllum L. 325 Stachys sylvatica L. 326 Mentha longifolia (L.) L. 327 Prunella vulgaris L. 328 Stachys palustris L. 329 Mentha aquatica L. 330 Scutellaria galericulata L. 331 Salvia verticillata L. 332 Salvia pratensis L. 333 Mentha x verticillata L. 334 Origanum vulgare L. 335 Lamium album L. 336 Stachys recta L. 337 Prunella grandiflora (L.) Scholler 338 Mentha arvensis L. 339 Lycopus europaeus L. Rodzina Verbenaceae 340 Verbena officinalis L. Rząd Malvales Rodzina Malvaceae 341 Malva neglecta Wallr. 342 Malva pusilla Sm. 343 Malva sylvestris L. 344 Lavatera thuringiaca L. Rodzina Tiliaceae 345 Tilia cordata Mill. 346 Tilia platyphyllos Scop. Rząd Myrtales Rodzina Lythraceae 347 Lythrum salicaria L. Rodzina Onagraceae 348 Oenothera rubricaulis Kleb. 349 Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. 350 Epilobium montanum L. 351 Epilobium palustre L. 352 Epilobium hirsutum L. 353 Oenothera salicifolia Desf. ex G. Don 354 Oenothera biennis L. 355 Epilobium parviflorum L. Jasnotowce, wargowce Wargowe Poziewnik miękkowłosy Klinopodium pospolite Jasnota purpurowa Gajowiec żółty Czyścica drobnokwiatowa Dąbrówka rozłogowa Bukwica zwyczajna Poziewnik polny Jasnota różowa Serdecznik pospolity Poziewnik szorstki Bluszczyk kurdybanek Mierznica czarna Poziewnik dwudzielny Czyściec roczny Macierzanka piaskowa Macierzanka zwyczajna Miodownik melisowaty Czyściec leśny Mięta długolistna Głowienka pospolita Czyściec blotny Mięta nadwodna Tarczyca pospolita Szałwia okręgowa Szałwia łąkowa Mięta okręgowa Lebiodka pospolita Jasnota biała Czyściec prosty Głowienka wielkokwiatowa Mięta polna Karbieniec pospolity Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Werbenowate Werbena pospolita Antropofit Ślazowce, malwowce Ślazowate Ślaz zaniedbany Ślaz drobnokwiatowy Ślaz dziki Ślazówka turyngska Antropofit Antropofit Antropofit Lipowate Lipa drobnolistna Lipa szerokolistna Mirtowce Krwawnicowate Krwawnica pospolita Wiesiołkowate Wiesiołek czerwonołodygowy Wierzbówka kiprzyca Wierzbownica górska Wierzbownica błotna Wierzbownica kosmata Wiesiołek wierzbolistny Antropofit Wiesiołek dwuletni Wierzbownica P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 60 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 356 Epilobium roseum L. Rząd Nymphaeales Rodzina Nymphaeaceae 357 Nymphaea alba L. 358 Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm. Rząd Oleales Rodzina Oleaceae 359 Fraxinus excelsior L. Rząd Papaverales Rodzina Papaveraceae 360 Papaver argemone L. 361 Papaver dubium L. 362 Papaver rhoeas L. 363 Chelidonium majus L. 364 Fumaria officinalis L. s. l. 365 Fumaria vaillantii Loisel. Rząd Passiflorales Rodzina Cucurbitaceae 366 Echinocystis lobata L. Rząd Polemoniales Rodzina Convolvulaceae 367 Calystegia sepium (L.) R. Br. 368 Convolvulus arvensis L. Rodzina Cuscutaceae 369 Cuscuta europaea L. 370 Cuscuta epithymum L. Rząd Polygalales Rodzina Polygalaceae 371 Polygala vulgaris L. Rząd Polygonales Rodzina Polygonaceae drobnokwiatowa Wierzbownica bladoróżowa Grzebieniowce Grzybieniowate Grzybienie białe Grążel żółty Oliwkowce Oliwkowate Jesion wyniosły Makowce Makowate Mak piaskowy Mak wątpliwy Mak polny Glistnik jaskółcze ziele Dymnica pospolita Dymnica drobnokwiatowa Dyniowate Kolczurka klapowana Wilecowce Powojowate Kielisznik zaroślowy Powój polny Kaniankowate Kanianka pospolita Kanianka macierzankowa Krzyżownicowce Krzyżownicowate Krzyżownica zwyczajna Rdestowce Rdestowate Rdest szczawolistny Rdest plamisty Rdest łagodny Rdest ostrogorzki Rdest wężownik Rdest ziemnowodny Rdest ptasi Szczaw wodny Szczaw kędzierzawy Szczaw zwyczajny Szczaw rozpierzchły 383 Rumex obtusifolius L. 384 Rumex conglomeratus Murray 385 Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai 386 Polygonum lapathifolium subsp lapathifolium 387 Rumex sanguineus L. 388 Rumex acetosella L. Szczaw tępolistny Szczaw skupiony Rdestowiec sachaliński Primulales Rodzina Primulaceae 389 Trientalis europaea L. 390 Lysimachia vulgaris L. 391 Primula veris L. 392 Hottonia palustris L. 393 Lysimachia thyrsiflora L. Antropofit Antropofit Męczenninowce 372 Polygonum lapathifolium L. agg. 373 Polygonum persicaria L. 374 Polygonum mite Schrank 375 Polygonum hydropiper L. 376 Polygonum bistorta L. 377 Polygonum amphibium L. 378 Polygonum aviculare L. 379 Rumex aquaticus L. 380 Rumex crispus L. 381 Rumex acetosa L. 382 Rumex thyrsiflorus Fingerh. Rząd Antropofit Antropofit Antropofit Prawdopodobny antropofit Antropofit Rdest szczawolistny typowy Szczaw gajowy Szczaw polny Pierwiosnkowce Pierwiosnkowate Siódmaczek leśny Tojeść pospolita Pierwiosnek lekarski Okrężnica bagienna Tojeść bukietowa P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 61 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 394 Lysimachia nummularia L. 395 Centunculus minimus L. 396 Anagallis arvensis L. Rząd Ranunculales Rodzina Berberidaceae 397 Berberis vulgaris L. Rodzina Ranunculaceae 398 Actaea spicata L. 399 Batrachium circinatum (Sibth.) Fr. 400 Anemone sylvestris L. 401 Anemone nemorosa L. 402 Ficaria verna Huds. 403 Adonis aestivalis L. 404 Acorus calamus L. 405 Batrachium aquatile (L.) Dumort. agg. 406 Ranunculus cassubicus L. agg. 407 Consolida regalis Gray 408 Clematis vitalba L. 409 Hepatica nobilis Schreb. 410 Ranunculus repens L. 411 Ranunculus polyanthemos L. 412 Caltha palustris L. s. l. 413 Ranunculus flammula L. 414 Thalictrum flavum L. 415 Ranunculus bulbosus L. 416 Ranunculus arvensis L. 417 Ranunculus sceleratus L. 418 Ranunculus acris L. s. s. 419 Calla palustris L. 420 Thalictrum aquilegiifolium L. 421 Ranunculus lanuginosus L. Rząd Rhamnales Rodzina Rhamnaceae 422 Frangula alnus Mill. 423 Rhamnus catharticus L. Rodzina Vitaceae 424 Parthenocissus inserta (A. Kern.) Fritsch Rząd Rosales Rodzina Rosaceae 425 Rubus nessensis Hall 426 Pyrus pyraster Burgsd. 427 Geum rivale L. 428 Geum urbanum L. 429 Padus serotina (Ehrh.) Borkh. 430 Padus avium Mill. 431 Crataegus monogyna Jacq. 432 Crataegus laevigata (Poir.) DC. 433 Rosa agrestis Savi 434 Comarum palustre L. 435 Rosa canina L. 436 Rosa dumalis Bechts. em. 437 Rubus caesius L. 438 Prunus spinosa L. 439 Aphanes arvensis L. 440 Agrimonia eupatoria L. 441 Agrimonia procera Wallr. 442 Alchemilla acutiloba Opiz. 443 Alchemilla gracilis Opiz 444 Alchemilla monticola Opiz Tojeść rozesłana Niedośpiałek maleńki Kurzyślad polny Antropofit Jaskrowce Berberysowate Berberys zwyczajny Jaskrowate Czerniec gronkowy Włosienicznik krążkolistny Zawilec wielkokwiatowy Zawilec gajowy Ziarnopłon wiosenny Miłek letni Tatarak zwyczajny Włosienicznik wodny Jaskier kaszubski Ostróżeczka polna Powojnik pnący Przylaszczka pospolita Jaskier rozłogowy Jaskier wielokwiatowy Knieć błotna Jaskier płomiennik Rutewka żółta Jaskier bulwkowy Jaskier polny Jaskier jadowity Jaskier ostry Czermień błotna Rutewka orlikolistna Jaskier kosmaty Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Szakłakowce Szakłakowate Kruszyna pospolita Szakłak pospolity Winoroślowate Winobluszcz pięciolistkowy Antropofit Różowce Różowate Jeżyna wzniesiona Grusza pospolita Kuklik zwisły Kuklik pospolity Czeremcha amerykańska Czeremcha zwyczajna Głóg jednoszyjkowy Głóg dwuszyjkowy Róża polna Siedmiopalecznik blotny Róża dzika Róża sina Jeżyna popielica Śliwa tarnina Skrytek polny Rzepik pospolity Rzepik wonny Przywrotnik ostroklapowy Przywrotnik połyskujący Przywrotnik pasterski Antropofit Antropofit P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 62 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 445 Rubus gracilis J. Presl & C. Presl 446 Alchemilla plicata Buser 447 Rubus idaeus L. 448 Sorbus aucuparia L. em. Hedl. 449 Sanguisorba officinalis L. 450 Cerasus avium (L.) Moench. 451 Rubus saxatilis L. 452 Rubus plicatus Weihe & Ness 453 Sanguisorba minor Scop. agg. 454 Alchemilla baltica Sam. ex. Już 455 Potentilla anserina L. 456 Filipendula ulmaria (L.) Maxim 457 Fragaria viridis Duchesne 458 Potentilla alba L. 459 Potentilla recta L. 460 Potentilla reptans L. 461 Filipendula vulgaris Moench 462 Potentilla erecta (L.) Raeusch. 463 Potentilla argentea L. agg. 464 Fragaria vesca L. 465 Potentilla arenaria Borkh. Rząd Salicales Rodzina Salicaceae 466 Salix repens L. agg. 467 Salix purpurea L. 468 Salix fragilis L. 469 Salix caprea L. 470 Salix pentandra L. 471 Salix aurita L. 472 Salix alba L. 473 Populus tremula L. 474 Salix cinerea L. 475 Salix triandra L. 476 Salix viminalis L. Rząd Sapindales Rodzina Aceraceae 477 Acer negundo L. 478 Acer platanoides L. 479 Acer pseudoplatanus L. Rodzina Balsaminaceae 480 Impatiens parviflora DC. 481 Impatiens noli-tangere L. 482 Impatiens glandulifera Royle Rząd Saxifragales Rodzina Crassulaceae 483 Sedum sexangulare L. 484 Sedum maximum (L.) Hoffm. 485 Sedum acre L. Rodzina Droseraceae 486 Drosera rotundifolia L. Rodzina Saxifragaceae 487 Ribes alpinum L. 488 Ribes spicatum E. Robson 489 Ribes nigrum L. 490 Chrysosplenium alternifolium L. 491 Ribes uva-crispa L. Rząd Scrophulariales Rodzina Plantaginaceae 492 Plantago major L. 493 Plantago media L. Jeżyna ostręga Przywrotnik płaskolistny Malina właściwa Jarząb pospolity Krwiściąg lekarski Czereśnia dzika Malina kamionka Jeżyna fałdowana Krwiściąg mniejszy Przywrotnik bałtycki Pięciornik gęsi Wiązówka błotna Poziomka twardawa Pięciornik biały Pieciornik wyprostowany Pięciornik rozłogowy Wiązówka bulwkowa Pięciornik kurze ziele Pięciornik srebrny Poziomka pospolita Pięciornik piaskowy Wierzbowce Wierzbowate Wierzba płożąca Wierzba purpurowa Wierzba krucha Wierzba iwa Wierzba pięciopręcikowa Wierzba uszata Wierzba biała Topola osika Wierzba szara Wierzba trójpręcikowa Wierzba wiciowa Mydleńcowce Klonowate Klon jesionolistny Klon zwyczajny Klon jawor Antropofit Niecierpkowate Niecierpek drobnokwiatowy Niecierpek pospolity Niecierpek gruczołowaty Antropofit Antropofit Skalnicowce Gruboszowate Rozchodnik sześciorzędowy Rozchodnik wielki Rozchodnik ostry Rosiczkowate Rosiczka okragłolistna Skalnicowate Porzeczka alpejska Porzeczka czerwona Porzeczka czarna Śledzienica skrętolistna Porzeczka agrest Trędnikowce Babkowate Babka zwyczajna Babka średnia P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 63 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 494 Plantago intermedia Gilib. 495 Plantago lanceolata L. Rodzina Scrophulariaceae 496 Euphrasia rostkoviana Hayne. 497 Verbascum phoeniceum L. 498 Verbascum phlomoides L. 499 Melampyrum arvense L. 500 Melampyrum pratense L. 501 Chaenorhinum minus (L.) Lange 502 Scrophularia nodosa L. 503 Rhinanthus serotinus (Schoenh.) Oborny 504 Verbascum thapsus L. 505 Melampyrum nemorosum L. 506 Veronica polita Fr. 507 Veronica verna L. 508 Veronica triphyllos L. 509 Veronica spicata L. s. l. 510 Verbascum lychnitis L. 511 Veronica serpyllifolia L. 512 Veronica agrestis L. 513 Veronica persica Poir. 514 Veronica officinalis L. 515 Veronica hederifolia L. agg. 516 Odontites serotina (Lam.) Rchb. Agg. 517 Linaria vulgaris (L.) Mill. 518 Veronica anagallis-aquatica L. 519 Veronica dillenii Crantz 520 Veronica arvensis L. 521 Veronica beccabunga L. 522 Veronica chamaedrys L. Rodzina Solanaceae 523 Solanum nigrum L. em. Mill. 524 Solanum dulcamara L. 525 Datura stramonium L. 526 Lycium barbarum L. Rząd Theales Rodzina Hypericaceae 527 Hypericum montanum L. 528 Hypericum perforatum L. 529 Hypericum maculatum Crantz 530 Hypericum humifusum L. Rząd Thymelaeales Rodzina Thymelaeaceae 531 Daphne mezereum L. Rząd Urticales Rodzina Cannabaceae 532 Humulus lupulus L. Rodzina Ulmaceae 533 Ulmus laevis Pall. 534 Ulmus minor Mill. Rodzina Urticaceae 535 Urtica urens L. 536 Urtica dioica L. Rząd Violales Rodzina Cistaceae 537 Helianthemum nummularium (L.) Mill. Agg. Rodzina Violaceae Babka wielonasienna Babka lancetowata Trędownikowate Świetlik łąkowy Dziewanna fioletowa Dziewanna kutnerowata Pszeniec różowy Pszeniec zwyczajny Lniczka mała Trędownik bulwiasty Szelężnik większy Dziewanna drobnokwiatowa Pszeniec gajowy Przetacznik lśniący Przetacznik wiosenny Przetacznik trójlistkowy Przetacznik kłosowy Dziewanna firletkowa Przetacznik macierzankowy Przetacznik rolny Przetacznik perski Przetacznik leśny Przetacznik bluszczykowy Zagorzałek późny Lnica pospolita Przetacznik bobownik Przetacznik Dillena Przetacznik polny Przetacznik bobowniczek Przetacznik ożankowy Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Antropofit Psiankowate Psianka czarna Psianka słodkogórz Bieluń dziędzierzawa Kolcowój szkarłatny Antropofit Antropofit Herbatowce, kameliowce Dziurawcowate Dziurawiec skąpolistny Dziurawiec zwyczajny Dziurawiec czteroboczny Dziurawiec rozesłany Oliwnikowce Wawrzynkowate Wawrzynek wilczełyko Pokrzywowce Konopiowate Chmiel zwyczajny Wiązowate Wiąz szypułkowy Wiąz pospolity Pokrzywowate Pokrzywa żegawka Pokrzywa zwyczajna Antropofit Fiołkowce Posłonkowate Posłonek rozesłany Fiołkowate P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 64 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 538 Viola hirta L. 539 Viola tricolor L. agg. 540 Viola canina L. agg. 541 Viola sylvestris Rchb. 542 Viola riviniana Rchb. 543 Viola palustris L. 544 Viola mirabilis L. 545 Viola collina Besser 546 Viola arvensis Murray Fiołek kosmaty Fiołek trójbarwny Fiołek psi Fiołek leśny Fiołek Rivina Fiołek błotny Fiołek przedziwny Fiołek pagórkowy Fiołek polny Antropofit Klasa Leptosporangiatae Paprocie cienkozarodnikowe Rząd Polypodiales Paprotnikowce Rodzina Polypodiaceae 547 Dryopteris filix-mas L. 548 Athyrium filix-femina (L.) Roth 549 Pteridium aquilinum (L.) Kuhn 550 Dryopteris carthusiana L. Paprotkowate Narecznica samcza Wietlica samicza Orlica pospolita Narecznica krótkoostna Klasa Lycopsida Widłaki Rząd Lycopodiales Widłakowce Widłakowate Rodzina Lycopodiaceae 551 Lycopodium clavatum L. 552 Lycopodium annotinum L. Widłak goździsty Widłak jałowcowaty Klasa Monocotyledoneae Jednoliścienne Rząd Alismatales Żabieńcowce Rodzina Alismataceae 553 Sagittaria sagittifolia L. 554 Hydrocharis morsus-ranae L. 555 Alisma plantago-aquatica L. 556 Elodea canadensis L. Rząd Arales Rodzina Lemnaceae 557 Lemna minor L. 558 Lemna trisulca L. 559 Spirodela polyrhiza (L.) Schleid. Rząd Cyperales Rodzina Cyperaceae 560 Schoenoplectus lacustris (L.) Palla 561 Carex flava L. 562 Carex gracilis Curtis 563 Carex lasiocarpa Ehrh. 564 Carex ericetorum Pollich 565 Carex elongata L. 566 Carex echinata Murray 567 Carex acutiformis Ehrh. 568 Carex montana L. 569 Carex leporina L. 570 Carex digitata L. agg. 571 Carex sylvatica Huds. 572 Eriophorum angustifolium Honck. 573 Cyperus fuscus L. 574 Carex hirta L. 575 Rhynchospora alba (L.) Vahl 576 Eleocharis palustris L. 577 Carex vulpina L. 578 Carex nigra Reichard 579 Carex spicata Huds. 580 Carex remota L. 581 Carex pseudocyperus L. 582 Carex paniculata L. 583 Carex panicea L. Żabieńcowate Strzałka wodna Zabiścieg pływający Żabieniec babka wodna Moczarka kanadyjska Obrazkowce Rzęsowate Rzęsa drobna Rzęsa trójrowkowa Spirodela wielokorzeniowa Turzycowce Turzycowate Oczeret jeziorny Turzyca żółta Turzyca zaostrzona Turzyca nitkowata Turzyca wrzosowiskowa Turzyca długokłosa Turzyca gwiazdkowata Turzyca błotna Turzyca pagórkowa Turzyca zającza Turzyca palczasta Turzyca leśna Wełnianka wąskolistna Cibora brunatna Turzyca owłosiona Przygiełka biała Ponikło błotne Turzyca lisia Turzyca pospolita Turzyca ściśniona Turzyca rzadkowłosa Turzyca nibyciborowata Turzyca prosowa Turzyca prosowata P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 65 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 584 Carex pallescens L. 585 Scirpus sylvaticus L. Rząd Iridales Rodzina Iridaceae 586 Iris pseudacorus L. 587 Iris sibirica L. 588 Gladiolus imbricarus L. Rząd Juncales Rodzina Juncaceae 589 Juncus effusus L. 590 Juncus conglomeratus L. em. Leers 591 Luzula pilosa (L.) Willd. 592 Juncus tenuis Willd. 593 Juncus squarrosus L. 594 Luzula multiflora (Retz.) Lej. 595 Juncus articulatus L. em. K. Richt. 596 Juncus capitatus Weigel 597 Luzula campestris (L.) DC. 598 Juncus bufonius L. 599 Juncus inflexus L. 600 Juncus compressus Jacq. Rząd Liliales Rodzina Liliaceae 601 Polygonatum verticillatum (L.) All. 602 Convallaria majalis L. 603 Paris quadrifolia L. 604 Gagea pratensis (Pers.) Dumort. 605 Maianthemum bifolium (L.) F. W. Schmidt 606 Allium vineale L. 607 Allium oleraceum L. 608 Polygonatum odoratum (Mill.) Druce 609 Polygonatum multiflorum (L.) All. 610 Lilium martagon L. Rząd Orchidales Rodzina Orchidaceae 611 Dactylorhiza incarnata subsp incarnata L. 612 Cypripedium calceolus L. 613 Platanthera bifolia (L.) Rich. 614 Dactylorhiza majalis L. 615 Neottia nidus-avis (L.) Rich. Rząd Pandanales Rodzina Sparganiaceae 616 Sparganium erectum L. em. Rchb. s. s. 617 Sparganium minimum Wallr. Rodzina Typhaceae 618 Typha angustifolia L. 619 Typha latifolia L. Rząd Poales Rodzina Poaceae 620 Dactylis glomerata subsp glomerata L. 621 Anthoxanthum aristatum Boiss. 622 Anthoxanthum odoratum L. 623 Poa trivialis L. 624 Cynosurus cristatus L. Turzyca blada Sitowie leśne Kosaćcowce Kosaćcowate Kosaciec żółty Kosaciec syberyjski Mieczyk dachówkowaty Sitowce Sitowate Sit rozpierzchły Sit skupiony Kosmatka owłosiona Sit chudy Sit sztywny Kosmatka licznokwiatowa Sit członowaty Sit główkowaty Kosmatka polna Sit dwudzielny Sit siny Sit ścieśniony Antropofit Liliowce Liliowate Kokoryczka okółkowa Konwalia majowa Czworolist pospolity Złoć łąkowa Konwalijka dwulistna Czosnek winnicowy Czosnek zielonawy Kokryczka wonna Kokoryczka wielokwiatowa Lilia złotogłów Storczykowce Storczykowate Kukułka krwista typowa Obuwik pospolity Podkolan biały Kukułka szerokolistna Gnieźnik leśny Rezerwat "Gaj" Pandanowce Jeżogłówkowate Jeżogłówka gałęzista Jeżogłówka najmniejsza Pałkowate Pałka wąskolistna Pałka szerokolistna Wiechlinowce, trawowce, plewowce Wiechlinowate Kupkówka pospolita Tomka oścista Tomka wonna Wiechlina zwyczajna Grzebienica pospolita Antropofit P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 66 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 625 Agropyron caninum (L.) P. Beauv. s. l. 626 Agropyron repens (L.) P. Beauv. 627 Lolium multiflorum Lam. 628 Agrostis canina L. 629 Agrostis capillaris L. 630 Agrostis gigantea Roth. 631 Agrostis stolonifera L. s. l. 632 Phleum pratense L. 633 Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. 634 Danthonia decumbens L. 635 Phalaris arundinacea L. 636 Echinochloa crus-galli L. 637 Digitaria sanguinalis L. 638 Alopecurus pratensis L. 639 Digitaria ischaemum L. 640 Glyceria fluitans (L.) R. Br. 641 Deschampsia flexuosa L. 642 Deschampsia caespitosa L. 643 Lolium perenne L. 644 Calamagrostis stricta (Timm) 645 Koeleria glauca (Spreng.) DC. 646 Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv. 647 Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. 648 Briza media L. 649 Bromus hordeaceus L. agg. 650 Bromus inermis Leyss. 651 Bromus secalinus L. 652 Festuca arundinacea Schreb. 653 Calamagrostis epigejos (L.) Roth 654 Molinia caerulea (L.) Moench agg. 655 Calamagrostis villosa (Chaix) J. F. Gmel. 656 Milium effusum L. 657 Poa pratensis L. agg. 658 Poa compressa L. s. l. 659 Setaria viridis (L.) P. Beauv. 660 Setaria pumila (Poir.) Roem. & Schult. 661 Poa nemoralis L. s. l. 662 Calamagrostis arundinacea (L.) Roth 663 Avena strigosa Schreb. 664 Eragrostis minor Host 665 Holcus lanatus L. 666 Holcus mollis L. 667 Puccinellia distans (Jacq.) Parl. 668 Corynephorus canescens (L.) P. Beauv. 669 Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex. J. Presl & C. Presl 670 Trisetum flavescens (L.) P. Beauv. 671 Melica uniflora Retz. 672 Avena fatua L. 673 Melica nutans L. 674 Trifolium alpestre L. 675 Festuca gigantea (L.) Vill. 676 Festuca ovina L. agg 677 Festuca pratensis Huds. 678 Festuca psammophila (Hack. ex Perz psi Perz właściwy Życica wielokwiatowa Mietlica psia Mietlica pospolita Mietlica olbrzymia Mietlica rozłogowa Tymotka łąkowa Trzcina pospolita Antropofit Izgrzyca przyziemna Mozga trzcinowata Chwastnica jednostronna Palusznik krwawy Wyczyniec łąkowy Palusznik nitkowaty Manna jadalna Śmiałek pogięty Śmiałek darniowy Życica trwała Trzcinnik prosty Strzęplica sina Kłosownica pierzasta Kłosownica leśna Drżączka średnia Stokłosa miękka Stokłosa bezostna Stokłosa żytnia Kostrzewa trzcinowa Trzcinnik piaskowy Trzęślica modra Trzcinnik owłosiony Prosownica rozpierzchła Wiechlina łąkowa Wiechlina spłaszczona Włośnica zielona Włośnica sina Antropofit Antropofit Antropofit Wiechlina gajowa Trzcinnik leśny Owies szorstki Miłka drobna Kłosówka wełnista Kłosówka miękka Mannica odstająca Szczotlicha siwa Antropofit Stanowisko synantropijne Rajgras wyniosły Konietlica łąkowa Perłówka jednokwiatowa Owies głuchy Perłówka zwisła Koniczyna dwukłosowa Kostrzewa olbrzymia Kostrzewa owcza Kostrzewa łąkowa Kostrzewa piaskowa Antropofit P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 67 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Celak.) Fritsch. 679 Festuca rubra L. agg. 680 Nardus stricta L. 681 Apera spica-venti (L.) P. Beauv. 682 Poa annua L. Rząd Potamogetonales Rodzina Potamogetonaceae 683 Potamogeton natans L. 684 Potamogeton lucens L. 685 Fallopia convolvulus (L.) A. Loeve 686 Fallopia dumetorum (L.) Holub 687 Potamogeton crispus L. Rodzina Scheuchzeriaceae Rdestnicowce Rdestnicowate Rdestnica pływająca Rdestnica połyskująca Rdestówka powojowata Rdestówka zaroślowa Rdestica kędzierzawa Antropofit Bagnicowate Klasa Sphenopsida Skrzypy Rząd Equisetales Skrzypowce Rodzina Equisetaceae Skrzypowate Skrzyp łąkowy Skrzyp błotny Skrzyb bagienny Skrzyp polny Skrzyp leśny 689 Equisetum pratense Ehrh. 690 Equisetum palustre L. 691 Equisetum fluviatile L. 692 Equisetum arvense L. 693 Equisetum sylvaticum L. 8. Antropofit Świbka błotna 688 Triglochin palustre L. 8.1. Kostrzewa czerwona Bliźniczka psia trawka Miotła zbożowa Wiechlina roczna Inwentaryzacja wybranych grup zwierząt Ryby Obszar gminy Jędrzejów jest rejonem ubogim jeżeli chodzi o ilość wód powierzchniowych. Przez teren gminy przepływa zasadniczo tylko jedna większa rzeka Brzeźnica oraz kilka mniejszych cieków, największe wśród nich to: Grabówka, Jasionka i Jedlnica. Przepływające przez obszar gminy rzeki to jedynie wąskie i płytkie cieki, których charakter nie pozwala na to, by w ich wodach znalazły schronienie ciekawsze gatunki ryb. Sytuację poprawiają jednak stawy hodowlane, które pomimo tego że są tworem sztucznym i spełniają rolę produkcyjną, zwiększają przynajmniej okresowo bogactwo fauny na terenie gminy. Do największych obiektów należą stawy położone w pobliżu miejscowości Chorzewa, Mnichów i Potok. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono występowanie 17 gatunków ryb należących do 5 rodzin. Najliczniejszą, jest reprezentowana przez 11 gatunków, rodzina karpiowatych. Trzy spośród dwudziestu stwierdzonych gatunków to gatunki obcego podchodzenia (amur, tołpyga, pstrąg tęczowy). Poniżej przedstawiono spis gatunków, których występowanie w wodach gminy zostało stwierdzone w wyniku obserwacji własnych, jak również w oparciu o informacje uzyskane z wywiadu środowiskowego. Systematyka ryb P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 68 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Klasa: Pisces – ryby Gromada: Osteichthes – ryby kostne Rodzina: Cyprinidae – karpiowate Gatunki: Cyprinus carpio - Karp Carassius carassius – Karaś Gobio gobio – Kiełb Ctenopharyngodon idella – Amur biały Tinca tinca – Lin Hypophthalmichthys molitrix - Tołpyga biała Aspius aspius - Boleń Alburnus alburnus – Ukleja Rutilus rutilus - Płoć Leusiscus idus – Jaź Abramis brama – Leszcz Rodzina: Esocidae – szczupakowate Gatunek: Esox lucius – Szczupak Rodzina: Percidae – okoniowate Gatunek: Perca fluviatilis – Okoń Sander lucioperca – Sandacz Gymnocephalus cernuus - Jazgarz Rodzina: Salmonidae – Łososiowate Oncorhynchus mykiss – Pstrąg tęczowy Rodzina: Siluridae – Sumowate Gatunek: Silurus glanis – Sum Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie Karp jest na tym terenie gatunkiem hodowlanym, zasiedlającym jedynie większe stawy. Jest to ryba ciepłolubna, dlatego najczęściej spotkać ją można na płyciznach. Tam też żeruje, trzymając się głównie dna. Podejmuje pokarm tak roślinny jak i zwierzęcy. Karaś jest gatunkiem zamieszkującym głównie środowiska wód stojących. Nie ma określonych wymagań co do warunków siedliskowych, przez co spotkać go można w oczkach, gliniankach i dołach potorfowych. Karaś jest odporną rybą, jednak w niekorzystnych warunkach, w zbiornikach z nadmiernie rozwiniętą populacją ulega skarleniu. Przez cały dzień, aktywnie poszukuje pokarmu, który najchętniej pobiera z dna. Zamieszkuje wszystkie większe stawy P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 69 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW wespół z karpiem. Kiełb zamieszkuje wody płynące o niezbyt szybkim nurcie oraz stawy. Ryby te przebywają na niedużej głębokości, najchętniej przy granicy nurtu i spokojnej wody, za zatopionymi pniami, w zagłębieniach pomiędzy kamieniami. W ciągu dnia odpoczywają oparte płetwami piersiowymi o podłoże, a wieczory i ranki poświęcają na poszukiwanie pokarmu. Kiełb jako ryba posiadająca dolny aparat gębowy, jest przystosowany do pobierania pokarmu wyłącznie z dna zbiornika. Odżywia się wszelkimi organizmami dennymi, które wyszukuje za pomocą pary wąsików. Na obszarze gminy spotyka się go w wodach Białej Nidy oraz w stawach hodowlanych. Lin występuje w stawach koło Mnichowa i Chorzewy. Lubi wody o spokojnym nurcie i miękkim dnie, w którym najczęściej żeruje. Żywi się rozmaitymi organizmami bezkręgowymi, a w szczególności ślimakami. Szczupak podobnie jak poprzedni gatunek zasiedla wymieniane wcześniej stawy hodowlane, ponadto występuje również w wodach Brzeźnicy i Białej Nidy. Za stanowiska obiera sobie najczęściej gęsto zarośnięte brzegi. W takich miejscach czuje się bezpiecznie, i może spokojnie oczekiwać na zdobycz, którą stanowią mniejsi przedstawiciele ichtiofauny. Okoń może występować w dobrze natlenionych wodach stojących oraz w płynących. Jest to drapieżny gatunek, polujący w młodości na każdy żywy organizm, który tylko zdoła przełknąć. Na łowy wyrusza za dnia, a ofiarą okonia padają w młodości bezkręgowce, natomiast w starszym wieku ryby. Do tarła przystępuje wczesną wiosną, składając na dnie lub na roślinach długie taśmy, sklejonej galaretowatą substancją ikry. Okoń jest znajdowany w wodach większych stawów. Boleń jest rybą typowo rzeczną, choć występuje także w zbiornikach zaporowych oraz zalanych wyrobiskach. Miejsce jego bytowania jest związane z porą roku i rodzajem akwenu. Najczęściej bolenie można spotkać na płyciznach, które penetruje w poszukiwaniu pokarmu – uklei i innych drobnych ryb. Gatunek ten spotykany jest na stawach hodowlanych w miejscowości Chorzewa. Sum to największa ryba słodkowodna Europy. Osiąga długość 2 m i wagę ponad 100 kg. Ryba ta występuje głównie w rzekach i zbiornikach zaporowych w jeziorach sporadycznie. Aktywny zazwyczaj po zmroku, dzień spędza leżąc nieruchomo na dnie w głębokich miejscach o spokojnym przepływie. Na terenie gminy Jędrzejów gatunek ten spotykany jest w wodach stawów hodowlanych. Sandacz występuje w słodkich wodach śródlądowych oraz w słonawych zalewach przymorskich. Ze względu na smaczne mięso chętnie zarybia się tym gatunkiem stawy hodowlane. Sandacz to drapieżnik polujący na mniejsze od siebie gatunki ryb: świnkę, okonia, ukleję. Gatunek ten podobnie jak poprzedni spotykany jest na stawach hodowlanych. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 70 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Ukleja żyje zazwyczaj gromadnie w większości naszych wód. Gatunek ten zasiedla spokojne nurty rzek oraz wody stojące. Ta niewielkich rozmiarów ryba stanowi ważny składnik łańcucha pokarmowego, występując w dużych ilościach jest naturalnym pokarmem wielu gatunków ryb drapieżnych. Płoć występuje w całej Europie, w wodach stojących i wolno płynących. Jest to ryba typowo stadna, która lubi przybrzeżną strefę porośniętą roślinnością . Odżywia się drobnymi organizmami zwierzęcymi oraz fragmentami roślin. Rybę tą spotkać można w wodach Brzeźnicy, Białej Nidy oraz stawów hodowlanych. Jaź to ryba rzeczna, czasami tylko spotykana w jeziorach, przebywa głównie w strefie pelagialnej. Żywi się owadami, mięczakami i skorupiakami. Gatunek ten ma spore znaczenie gospodarcze – poławiany zarówno przez rybaków śródlądowych jak i wędkarzy. Na terenie gminy spotkać go można w Białej Nidzie oraz sporadycznie na stawach chodowlanych „Chorzewa”. Jazgarz wyglądem bardzo przypomina okonia, lecz odznacza się mniej kontrastowym ubarwieniem. Ze względu na preferencje pokarmowe (bezkręgowce, ikra, narybek) gatunek ten uważany jest przez wędkarzy za szkodnika. Rozprzestrzeniony jest on w całej Polsce, zasiedla średni i dolny bieg rzek, przydenne warstwy jezior, zalewy a nawet baseny portowe. Jazgarz spotykany jest na całym obszarze gminy. Leszcz jest gatunkiem bytującym w głębokich wodach stojących i wolno płynących rzekach. Żyje i żeruje stadnie penetrując przydenne warstwy w poszukiwaniu drobnych cząstek organicznych zalegających w mule. Jest to gatunek ciepłolubny, na terenach gminy Jędrzejów występuje w obrębie stawów hodowlanych. Pstrąg tęczowy został sprowadzony na kontynent europejski z Ameryki w XIX wieku. Spotkać go można w każdej niemal rzece oraz w wielu stawach i jeziorach. Ponieważ osobniki tego gatunku dobrze znoszą wyższe temperatury i mają mniejsze wymagania tlenowe od pstrąga potokowego dlatego są przenoszone i hodowane w wodach stojących. Gatunek ten można spotkać w wodach Białej Nidy oraz na stawach hodowlanych. Amur biały ze względu na zalety użytkowe aklimatyzowany został w wielu krajach świata. W Polsce introdukowany został w latach sześćdziesiątych w kompleksie jezior konińskich skąd przedostał się do innych zbiorników wodnych i rzek. Początkowo amur odżywia się zooplanktonem, osobniki dorosłe natomiast przechodzą na pokarm roślinny. Gatunek ten jest hodowany na stawach „Chorzewa”. Tołpyga biała podobnie jak dwa poprzednie gatunki jest obcym składnikiem naszej ichtiofauny, pochodzącym z Azji. Ryba ta została wprowadzona do wielu zbiorników na terenie naszego kraju, jej zaletą jest regulowanie nadmiernego wzrostu fitoplanktonu. Ryba ta ceniona P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 71 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW jest również z powodu smacznego mięsa. Podobnie jak poprzedni gatunek tołpygę spotkać można na stawach hodowlanych „Chorzewa” 8.2. Płazy Na temat występowania i liczebności płazów na obszarze gminy brak jest szczegółowych informacji. W oparciu o własne obserwacje, dane zawarte w operatach urządzenia lasu oraz na podstawie opisów Młynarskiego (1991), stwierdzono 13 gatunków z gromady Amphibia. W obrębie oznaczonych gatunków wyróżniono dwa, należące do grupy płazów ogoniastych. Najliczniejszą grupę stanowią na charakteryzowanym terenie żabowate, których stwierdzono 5 gatunków. Wyniki inwentaryzacji przedstawiono w poniższym zestawieniu. Status ochronny gromady płazów ukazano w tabeli 9, a dokładną lokalizację gatunków zamieszczono na mapie nr 7. Systematyka płazów Gromada: Amphibia – Płazy Rząd: Salientia – Płazy bezogonowe Rodzina: Discoglossidae – Ropuszkowate Gatunek: Bombina bombina – Kumak nizinny Rodzina: Pelobatidae – Grzebiuszkowate Gatunek: Pelobates fuscus – Grzebiuszka ziemna Rodzina: Bufonidae – Ropuchowate Gatunek: Bufo bufo – Ropucha szara Gatunek: Bufo viridis – Ropucha zielona Gatunek: Bufo calamita – Ropucha paskówka Rodzina: Hylidae – Rzekotkowate Gatunek: Hyla arborea – Rzekotka drzewna Rodzina: Ranidae – Żabowate Gatunki: Rana „esculenta” – Żaba wodna Rana ridibunda – Żaba śmieszka Rana lessonae – Żaba jeziorkowa Rana temporaria – Żaba trawna Rana arvalis – Żaba moczarowa Rząd: Caudata – Płazy ogoniaste P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 72 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzina: Salamandridae – Salamandrowate Gatunki: Triturus vulgaris – Traszka zwyczajna Triturus cristatus – Traszka grzebieniasta Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie Kumak nizinny przypomina wyglądem ropuchę o delikatnej budowie. Długość ciała dojrzałych płciowo samców osiąga od 2,6 cm do 6,0 cm, a samic od 3,0 cm do 5,7 cm (Juszczyk 1987). Skóra kumaka jest chropowata, grzbiet ciemny, brunatny. Brzuch niebieskawy, niemalże granatowy upstrzony jaskrawymi, pomarańczowymi plamami. Pierwsze osobniki pojawiają się końcem kwietnia. Spotyka się je w dużych stawach rybnych, jak i w niewielkich gliniankach. Unikają wody bieżącej. Kumak zaobserwowany był w okolicy miejscowości Lasków. Grzebiuszka ziemna, zwana również huczkiem, jest niewielkim zwierzęciem dochodzącym do 8 cm długości. Ciało jej jest krępe, ale kształtne. Głowa jest krótka, wyraźnie oddzielona od tułowia, oczy wypukłe maja pionową źrenicę. U nasady pierwszego palca tylnych nóg występuje u tego gatunku charakterystyczna rogowa narośl, służąca do zagrzebywania się w ziemi. Grzebiuszka zamieszkuje tereny o lekkiej piaszczystej glebie. Prowadzi ukryty tryb życia w norach, które sama wygrzebuje w miękkiej glebie; wykorzystuje też korytarze kretów i gryzoni. Na łowy wychodzi nocą. Ropucha szara jest jednym z największych z naszych płazów. Dojrzałe płciowo samice są większe od samców i osiągają do 12,5 cm. Charakteryzuje się krępym i masywnym ciałem z dużą głową. Aktywna jest już w marcu, z którego końcem przystępuje do rozrodu. W trakcie godów przebywa w stawach, towarzysząc często żabie trawnej. Występuje dość licznie na całej powierzchni gminy. Ropucha zielona jest zwierzęciem mniejszym od ropuchy szarej, dochodzącym maksymalnie do 14 cm długości. Ciało jest delikatniejsze, chociaż mocne i krępe. Brodawki skórne są mniejsze u tej ropuchy, dzięki czemu skóra nie robi wrażenia szorstkości. Jest to gatunek odporny na brak wody, występujący na terenach suchych, stepowych i półpustynnych. Częsta jest np. na rżyskach pól lub na nasłonecznionych zboczach jarów albo skalistych wzgórz. Ropucha paskówka jest najmniejszą i najrzadszą z ropuch krajowych. Długość okazów sięga do 8 cm. Ciało tej ropuchy jest krótkie, płaskie i krępe. Nogi tylne są krótkie i dlatego ropucha nie może wykonywać skoków, jednakże biega bardzo szybko. Ubarwieniem i wyglądem zewnętrznym na pierwszy rzut oka przypomina ropuchę szarą. Cechą charakterystyczną jest u tego gatunku jaśniejsza pręga przebiegająca przez sam środek grzbietu. Ropucha ta żyje na P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 73 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW terenach o lekkiej glebie, w której zagrzebuje się przy użyciu przednich i tylnych nóg. Rzekotka drzewna jest jedynym europejskim przedstawicielem żab drzewnych. Osiąga wielkość do 5 cm. Ciało płaza jest gładkie, palce długie, zakończone przylgami umożliwiającymi utrzymanie się na powierzchni liści. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu, a do godów przystępuje w maju. Po zakończeniu godów, wędruje na tereny leżące w znacznej odległości od zbiorników wodnych. Zamieszkuje siedliska z gatunkami liściastymi, rzadziej środowiska łąkowe. Żaba jeziorkowa jest jedną z mniejszych żab. Długość jej ciała dochodzi w Polsce do 8 cm (Młynarski 1991). Jest żabą najsilniej związaną ze środowiskiem wodnym, rzadko oddala się od zbiorników, zamieszkując tylko małe oczka, glinianki i rowy położone najczęściej na terenach leśnych. Aktywne życie rozpoczyna w kwietniu, a do godów przystępuje w maju lub na początku czerwca. Najczęściej spotykana jest w okolicy stawów w Mnichowie, Chorzewie i Potoku. Żaba wodna jest jednym z najpospolitszych płazów spotykanych w Polsce. Jest naturalnym mieszańcem żaby śmieszki i żaby jeziorkowej. Aktywność rozpoczyna w marcu lub w kwietniu, natomiast okres godów przypada na początek maja. Żyje w niewielkich i płytkich zbiornikach wodnych, takich jak stawy rybne, zatoki jezior, rowy. Poza okresem godowym spotkać ją można nad brzegami wolno płynących cieków wodnych. Występuje pospolicie w zbiornikach wodnych na całej powierzchni gminy. Żaba śmieszka jest największą z naszych żab o masywnej budowie ciała. Długość ciała dojrzałych płciowo samic dochodzi do 13 cm. Ma chropowatą skórę grzbietu o barwie oliwkowo zielonej. Ze snu zimowego budzi się w końcu marca, a okres godowy rozpoczyna, gdy woda osiągnie temperaturę 17–23oC. Zamieszkuje większe zbiorniki wodne, jeziora, stawy oraz starorzecza. Żaba trawna należy do najpospolitszych żab brunatnych. Jest to płaz spędzający większość swojego życia na lądzie. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje najpóźniej w kwietniu. Najczęściej występuje w lasach liściastych i parkach o wilgotnym podłożu. Ponadto zasiedla środowiska łąk i pól uprawnych. Zazwyczaj poluje o zmroku lub w czasie deszczowej pogody. Jest pospolitym przedstawicielem płazów na tym terenie. Żaba moczarowa jest gatunkiem podobnym do żaby trawnej, a zmienne ubarwienie utrudnia ich odróżnienie. Dominującym typem ubarwienia są różne odcienie brązu. W okresie godów samce przybierają błękitną barwę. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje w końcu miesiąca lub na początku kwietnia. Po zakończeniu godów prowadzi lądowy tryb życia. Występuje najczęściej na łąkach, torfowiskach i bagnach. Spotykana jest na podmokłych łąkach w północnej i centralnej części gminy. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 74 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Traszka zwyczajna jest gatunkiem o długości ciała około 10 – 12 cm. Odbywa gody w rozmaitych stawach, gliniankach, rowach obfitujących w roślinność wodną. Zimuje gromadnie w kryjówkach na lądzie. Ochronne ubarwienie upodabnia ją do otaczającego ją środowiska. Traszka była widziana w okolicy stawów hodowlanych w Mnichowie oraz kompleksu stawów „Chorzewa”. Traszka grzebieniasta to gatunek nieco większy niż traszka zwyczajna (dochodzi do 15 cm). Ciało jej jest masywne, mocne, walcowate. Skóra – zawsze chropowata, pokryta w części grzbietowej i po bokach jak gdyby drobnymi guzkowatymi brodawkami. Ubarwienie grzbietu jest prawie czarne, spód natomiast pomarańczowy z czarnymi plamkami. Pojawia się zwykle w większych zbiornikach wodnych. Ulubionym jej środowiskiem są np. doły po torfie, gliniaste rowy lub sadzawki. Podobnie jak kumak nizinny gatunek ten spotykany był w okolicy miejscowości Lasków. Ochrona gatunkowa Tabela 8. Chronione gatunki płazów, występujące w wodach gminy Jędrzejów (objaśnienia do tabeli na końcu rozdziału 8, str 107). Lp. Nazwa gatunkowa (polska i łacińska ) Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa 1. Kumak nizinny (Bombina bombina) s DD Bern2 2. Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) s - Bern3 3. Ropucha zielona (Bufo viridis) s - Bern3 4. Ropucha paskówka (Bufo calamita) s - Bern2 5. Ropucha szara (Bufo bufo) s - Bern3 6. Rzekotka drzewna (Hyla arborea) s - Bern2 7. Żaba wodna (Rana esculenta) cz - Bern3 8. Żaba śmieszka (Rana ridibunda) cz - Bern3 9. Żaba jeziorkowa (Rana lessonae) cz - Bern3 10. Żaba moczarowa (Rana arvalis) s - Bern3 11. Żaba trawna (Rana temporaria) s - Bern3 12. Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) s NT Bern2 13. Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) s - Bern3 Zagrożenia Różnorodność środowisk, jakie można znaleźć na obszarze gminy, sprzyja występowaniu różnych gatunków płazów. Żaby zielone i kumaki przez cały okres życia żyją w wodzie, lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Ropuchy w parkach, ogrodach i na obrzeżach lasów, a żaby brunatne na łąkach, w ogrodach i w rzadkich lasach. Ze względu na pożyteczną funkcję jaką pełnią w ekosystemie, zasługują na większą uwagę, przejawiającą się ochroną naturalnych stanowisk P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 75 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW godowych. Największym zagrożeniem dla zwierząt ziemnowodnych są zmiany zachodzące w stosunkach wodnych. Obniżenie poziomu wód gruntowych wywołane nieprzemyślanymi melioracjami, przejawia się wysychaniem oczek wodnych, małych zbiorników i zabagnień będących naturalnym miejscem rozrodu wielu gatunków płazów (Leśniak i in., 1995). Do głównych przyczyn ograniczenia liczebności płazów należy zaliczyć również zanieczyszczenie i eutrofizację wód oraz występowaniem kwaśnych deszczy mających duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju skrzeku i kijanek. Lokalnie duże znaczenie dla egzystencji tej grupy zwierząt mają również szlaki komunikacyjne niezabezpieczone odpowiednimi przepustami podziemnymi. Na szczęście dla płazów zagrożenia związane z obniżeniem poziomu wód gruntowych, a tym samym z wysychaniem płytkich oczek jest coraz mniejsze. Jest to związane ze zmianą polityki środowiskowej- dąży się do zaniechania uproduktywnienia fragmentów naturalnych środowisk (nieodwadnianie terenów zabagnionych), dzięki czemu zwiększa się bioróżnorodność i atrakcyjność przyrodnicza rejonu. Powoduje to, że płazy nadal znajdują tutaj schronienie i korzystne warunki dla rozwoju swoich larw. 8.3. Gady Gromada gadów jest reprezentowana w rodzimej faunie przez 9 gatunków, z czego 5 występuje na terenie gminy Jędrzejów. Stanowią one najmniej liczną grupą zwierząt zamieszkujących obszar gminy. Wynika to w dużej mierze z dominacji krajobrazu rolniczego, który nie sprzyja ich występowaniu. Do najczęściej występujących gadów należy jaszczurka zwinka oraz żyworodna. Padalec, zaskroniec i żmija zygzakowata spotykane są na tym terenie rzadko. Dokładna lokalizacja gatunków gadów została przedstawiona na mapie nr 7. Systematyka gadów Gromada: Reptilia – Gady Rząd: Squamata – Łuskonośne Rodzina: Anguidae – Padalcowate Gatunek: Anguis fragilis – Padalec zwyczajny Rodzina: Lacertidae – Jaszczurkowate Gatunki: Lacerta agilis – Jaszczurka zwinka Lacerta vivipara – Jaszczurka żyworodna Rodzina: Colubridae – Wężowate Gatunek: Natrix natrix – Zaskroniec zwyczajny P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 76 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzina: Viperidae – Żmijowate Gatunek: Vipera berus – Żmija zygzakowata Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie Jaszczurka zwinka jest najpospolitszym gadem. Ciało smukłe, masywne. Nogi silne, długie palce zakończone pazurkami. Największe osobniki osiągają 20 cm długości (Młynarski 1991). Ubarwienie jaszczurki jest brunatne, urozmaicone jasnymi plamkami. W okresie godowym samce przybierają ozdobne, zielone ubarwienie. Ze snu zimowego budzi się w marcu lub na początku kwietnia. Gody trwają od kwietnia do czerwca. Najchętniej zamieszkuje silnie nasłonecznione polany leśne, skraje dróg i wrzosowisk. Jaszczurka zwinka należy do najpospolitszych gadów spotykanych na terenie gminy. Jaszczurka żyworodna jest gadem o delikatnej budowie. Długość ciała rzadko przekracza 14 cm. Ubarwienie grzbietu jest brunatne z rzędami punktów i plamek. Żyworódka jest wolniejsza od zwinki, przez co łatwiej ją zaobserwować. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje w maju lub na początku czerwca. Jej środowiskiem są wilgotne lasy oraz małe polany w pobliżu wody. Jaszczurka żyworodna spotykana jest w okolicach miejscowości Mnichów, Chorzewa, Lasków, Potok Wielki. Padalec zwyczajny jest niewielką, beznogą jaszczurką, przypominającą kształtem małego węża. Ciało tego gada jest wydłużone, walcowate. Głowa mała, słabo odgraniczona od tułowia. Ubarwienie najczęściej brunatnobrązowe, rzadziej szare. Żyje w lasach i zaroślach. Zagrzebuje się pod mchem i w ściółce prowadząc ukryty tryb życia. Ze snu zimowego budzi się w marcu lub w kwietniu, a gody rozpoczyna w maju. Jest zwierzęciem jajożyworodnym. Padalec występuje w lasach na zachód od Łysakowa i w kompleksach leśnych „Tarszawa” oraz „Gaj”. Zaskroniec zwyczajny należy do węży niejadowitych. W Polsce okazy zaskrońca nie przekraczają długości 1m. W ubarwieniu części grzbietowej dominują barwy brunatna lub lekko oliwkowa. Występuje na terenach ze zbiornikami wodnymi, ale spotykany bywa również w miejscach suchych. Budzi się w marcu, a gody rozpoczyna w kwietniu i w maju. W związku ze środowiskiem, w którym najczęściej przebywa, na dietę zaskrońca składają się głównie żaby. Trenami, na których najchętniej przebywa i jest spotykany są okolice cieków wodnych w północnej części gminy oraz na terenach podmokłych łąk w pobliżu rzeki Brzeźnicy, Białej Nidy oraz stawów hodowlanych. Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem żyjącym w Polsce. Ubarwienie ciała żmii jest bardzo zmienne. Spotykane są formy szare, brązowe i melanistyczne. Ulubionym miejscem bytowania są polanki w podmokłych lasach. Pojawia się w marcu, a do godów P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 77 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW przystępuje w kwietniu i w maju. Jest gatunkiem jajożyworodnym. W upalne dni lubi wygrzewać się w słońcu. Poluje prawie wyłącznie na drobne ssaki. W sen zimowy zapada w październiku. Żmija występuje głównie w północnej części gminy, zarówno na terenach leśnych jak i w ich pobliżu. Ochrona gatunkowa Tabela 9. Ochrona gatunkowa gadów w Polsce (objaśnienia na str. 107). Lp. Nazwa gatunkowa (polska i łacińska) Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodow a 1. Padalec zwyczajny (Anguis fragilis) s - Bern3 2. Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) s - Bern2 3. Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara) s - Bern3 4. Zaskroniec (Natrix natrix) s - Bern3 5. Żmija (Vipera berus) s - Bern3 Zagrożenia Grupa gadów jest jedną z najbardziej zagrożonych grup zwierząt w Polsce. Ze względu na swą pożyteczność, istotną rolę w biocenozie oraz w wielu przypadkach reliktowy charakter, nasze gady zasługują na jak najdalej idącą ochronę i opiekę. O stanie naszej herpetofauny decyduje szereg czynników wymienionych w rozdziale poświęconemu płazom. Pomimo objęcia wszystkich gadów ochroną ścisłą i ochrony stanowisk występowania poszczególnych gatunków, czyha na nie wiele niebezpieczeństw. Oprócz zagrożeń związanych z ruchem drogowym oraz przekształceniem naturalnych siedlisk, wymienić należy niską kulturę ekologiczną. Mała świadomość społeczna odnośnie roli gadów w przyrodzie oraz przesądy i obawy, są przyczyną nieuzasadnionego tępienia tych rzadkich zwierząt, a ofiarami są zarówno bezbronne zaskrońce i padalce, jak i jadowite żmije. W związku z powyższym, zachodzi konieczność opracowania stosownego programu edukacyjnego dla młodzieży, zarówno w szkołach podstawowych, jak i w średnich. 8.4. Ptaki Dane dotyczące składu gatunkowego awifauny występującej na terenie Gminy Jędrzejów opracowano na podstawie wizji terenowych przeprowadzanych w okresie od maja do końca września. Aby uzupełnić obserwacje ptaków o okres migracji, posiłkowano się informacjami i wskazówkami leśników, jak również skorzystano z prac badawczych Tomiałojcia (1990), P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 78 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW ogólnodostępnych publikacji przyrodniczych oraz informacji zamieszczanych na witrynach internetowych. Na podstawie zebranych informacji liczebność ptaków określono na 95 gatunków. Dla potrzeb inwentaryzacji na obszarze gminy wydzielono 5 podstawowych typów środowisk, z którymi w mniejszym lub większym stopniu związane są określone gatunki ptaków. Do określonych typów należą: zbiorniki wodne i torfowiska, wilgotne łąki, pola uprawne, lasy oraz tereny zurbanizowane. Ptaki zbiorników wodnych i torfowisk Awifauna środowisk wodnych nie prezentuje się imponująco. Lista gatunków zawiera 24 pozycje. Wszystkie gatunki lęgowe związane są z pasem trzcin, w których znajdują dogodne miejsce do gniazdowania. Najbardziej sprzyjające warunki występują na zbiornikach otoczonych drzewostanami w północnej części gminy, gdzie obok śródleśnych stawów na rozległej powierzchni występują podmokłe łąki. Nieco ponad połowa z notowanych ptaków to gatunki przelotne. Niechęć do zakładania gniazd na tym obszarze wiąże się zapewne z gospodarczym charakterem zbiorników wodnych. W związku z tym, jedynymi gatunkami lęgowymi są drobne ptaki jak brzęczka, łozówka, pliszka siwa, potrzos lub trzciniak. Więksi przedstawiciele awifauny jak czapla, widywane są niemal przez cały rok. Pozostałe gatunki można tutaj spotkać w okresie wiosennych bądź jesiennych migracji. Tabela 10. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach zbiorników wodnych i torfowisk w gminie Jędrzejów. Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 1. Brzęczka (Locustella luscinioides) L 2. Czapla siwa (Ardea cinerea) N 3. Czapla modronosa (Ardeola ralloides) N 4. Czernica (Aythya fuligula) N 5. Cyranka (Anas querquedula) N 6. Głowienka (Aythya ferina) N 7. Kokoszka wodna (Gallinula chloropus) N 8. Krzyżówka (Anas platyrhynchos) N 9. Łabędź niemy (Cygnus olor) N 10. Łozówka (Acrocephalus palustris) L 11. Łyska (Fulica atra) N 12. Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) N 13. Perkozek (Tachybaptus ruficollis) N 14. Piecuszek (Phylloscopus trochilus) L 15. Pliszka siwa (Motacilla alba) L 16. Płaskonos (Anas clypeata) N P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 79 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 17. Potrzos (Emberiza schoeniclus) L 18. Rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo) N 19. Samotnik (Tringa ochropus) N 20. Świerszczak (Locustella naevia) L 21. Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) L 22. Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus) L 23. Zimorodek (Alcedo atthis) N 24. Żuraw (Grus grus) N L – gatunki lęgowe, P – gatunki prawdopodobnie lęgowe, N – gatunki nielęgowe Ptaki siedlisk łąkowych Część powierzchni gminy zajmują obszary o niskiej przydatności rolniczej. Niezbyt szerokie doliny rzeczne zostały przeznaczone pod użytki zielone tworząc zespoły łąk kośnych i pastwisk. Większość z nich skupia się w centralnej i wschodniej części gminy. Krajobraz dodatkowo urozmaicają zarośla krzewiaste, zapewniając dogodne miejsca do odbywania lęgów. W tych warunkach występują ptaki zakładające gniazda na ziemi, jak świergotek łąkowy i skowronek. Spośród gatunków znajdujących tutaj pożywienie należą powszechnie występujące krukowate, szpaki i bociany. Niskie krzewy zachęcają do zakładania gniazd przez pokląskwę, dzwońca czy gąsiorka. W wyższych szuwarach schronienie znajdują łozówka i świerszczak, a wzdłuż brzegów rowów spotkać można pliszkę siwą czy potrzosa. Tabela 11. Gatunki ptaków stwierdzone na siedliskach łąkowych w gminie Jędrzejów. Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 1. Bażant (Phasianus colchicus) L 2. Bocian biały (Ciconia ciconia) L 3. Cierniówka (Sylvia communis) P 4. Czajka (Vanellus vanellus) P 5. Dziwonia (Carpodacus erythrinus) L 6. Dzwoniec (Cardelius chloris) L 7. Gąsiorek (Lanius collurio) L 8. Gawron (Corvus frugilegus) L 9. Jarzębatka (Sylvia nisoria) L 10. Jaskółka dymówka (Hirundo rustica) L 11. Jaskółka oknówka (Delichon urbica) L 12. Krogulec (Accipiter nisus) L 13. Łozówka (Acrocephalus palustris) L 14. Muchołówka szara (Musciacapa striata) L P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 80 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 15. Myszołów (Buteo buteo) P 16. Pliszka siwa (Motacilla alba) L 17. Pokląskwa (Saxicola rubetra) L 18. Potrzos (Emberiza schoeniclus) N 19. Skowronek polny (Alauda arvensis) L 20. Sroka (Pica pica) L 21. Srokosz (Lanius excubitor) L 22. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) L 23. Szczygieł (Cardelius cardelius) L 24. Szpak (Sturnus vulgaris) L 25. Śmieszka (Larus ridibundus) N 26. Świergotek łąkowy (Anthus pratensis) L 27. Świergotek polny (Anthus campesris) L 28. Świerszczak (Locustella naevia) L 29. Wrona siwa (Corvus corone) L 30. Zięba (Fringilla coelebs) L L – gatunki lęgowe, P – gatunki prawdopodobnie lęgowe, N – gatunki nielęgowe Ptaki pól uprawnych Obszar gminy Jędrzejów w znacznej mierze zajmują pola uprawne. Zabiegi agrotechniczne przeprowadzane w sezonie lęgowym na ogół nie sprzyjają zasiedlaniu tego środowiska przez ptaki. Dodatkowym minusem jest mały udział zadrzewień śródpolnych, które stanowią swoiste ostoje w ubogim krajobrazie pól uprawnych. Najczęstszymi mieszkańcami pól są pliszka żółta, świergotek polny oraz skowronek. Z kuraków najliczniejszy jest bażant, rzadziej widuje się kuropatwy oraz przepiórki. Zadrzewienia zasiedlane są przez sroki i gawrony, a w formacjach krzewiastych gniazda zakładają kulczyk, makolągwa, szczygieł i gąsiorek. Tabela 12. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach pól uprawnych w gminie Jędrzejów. Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 1. Bażant (Phasianus colchicus) L 2. Bocian biały (Ciconia ciconia) L 3. Gąsiorek (Lanius collurio) L 4. Gawron (Corvus frugilegus) L 5. Gołąb grzywacz (Columba palumbus) L 6. Jaskółka dymówka (Hirundo rustica) L 7. Jaskółka oknówka (Delichon urbica) L 8. Kawka (Corvus monedula) L P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 81 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Lp. 9. Gatunek obserwowany Kulczyk (Serinus serinus) Kategoria lęgowości L 10. Kuropatwa (Perdix perdix) L 11. Makolągwa (Cardueliscannabina) L 12. Myszołów (Buteo buteo) L 13. Pliszka żółta (Motacilla flava) L 14. Przepiórka (Coturnix coturnix) P 15. Pustułka ( Falco tinnunculus) L 16. Skowronek polny (Alauda arvensis) L 17. Śmieszka (Larus ridibundus) N 18. Sroka (Pica pica) L 19. Świergotek polny (Anthus campesris) L 20. Szczygieł (Cardelius cardelius) L 21. Szpak (Sturnus vulgaris) L 22. Zięba (Fringilla coelebs) L L – gatunki lęgowe, P – gatunki prawdopodobnie lęgowe, N – gatunki nielęgowe Ptaki środowisk leśnych Zróżnicowane siedliskowo lasy obszaru gminy Jędrzejów dają schronienie wielu gatunkom ptaków. Bogate siedliska lasowe z dobrze rozwiniętym podszyciem stanowią bazę pokarmową oraz miejsca gniazdowania wielu gatunków ptaków. Natomiast siedliska uboższe to miajsca bytowania lelka, sikory czubatki i trznadla. Gatunkami powszechnie spotykanymi w lasach są kowaliki, zięby, sójki oraz rudziki. Równie często spotykane są kosy i dzięcioły. Z rzadkich ptaków drapieżnych na uwagę zasługuje jastrząb, puszczyk, kruk i płomykówka. Tabela 13. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach lasów w gminie Jędrzejów. Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 1. Bażant (Phasianus colchicus) L 2. Bocian czarny (Ciconia nigra) L 3. Dudek (Upupa epops) L 4. Dzięcioł duży (Dendrocopos major) L 5. Dzięcioł średni (Dendrocopos medius) L 6. Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) L 7. Dzięcioł zielony (Picus viridis) L 8. Dzięciołek (Dendrocopos minor) L 9. Gil (Pyrrhula pyrrhula) N 10. Gołąb grzywacz (Columba palumbus) L P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 82 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 11. Grubodziób (Coccothraustes coccothraustes) N 12. Jastrząb gołębiarz (Accipiter gentiles) N 13. Kos (Turdus merula) L 14. Kowalik (Sitta europea) L 15. Kruk (Corvus corax) L 16. Kukułka (Cuculus canorus) L 17. Kwiczoł (Turdus pilaris) P 18. Lelek kozodój (Caprimulgus europaeus) L 19. Muchołówka szara (Musciacapa striata) L 20. Myszołów (Buteo buteo) P 21. Paszkot (Turdus viscivorus) P 22. Pełzacz leśny (Certhia familiaris) L 23. Piecuszek (Phylloscopus trochilus) L 24. Pierwiosnek (Phylloscopus collybita) L 25. Płomykówka (Tyto alba) P 26. Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla) L 27. Pokrzewka ogrodowa (Silvia borin) L 28. Puszczyk (Strix aluco) N 29. Rudzik (Erithacus rubecula) L 30. Samotnik (Tringa ochropus) N 31. Sikora bogatka (Parus maior) L 32. Sikora sosnówka (Parus ater) L 33. Sikora uboga (Parus palustris) L 34. Słowik szary (Luscinia luscinia) L 35. Sójka (Garrulus glandarius) L 36. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) L 37. Szpak (Sturnus vulgaris) L 38. Trznadel (Emberiza citrinella) L 39. Wilga (Oriolus oriolus) L 40. Zaganiacz (Hippolais icterina) L 41. Zięba (Fringilla coelebs) L L – gatunki lęgowe, P – gatunki prawdopodobnie lęgowe, N – gatunki nielęgowe Ptaki terenów zurbanizowanych Gmina Jędrzejów jest gminą miejsko - wiejską o stosunkowo rozproszonej zabudowie. Większość miejscowości zlokalizowana jest na otwartym terenie i rzadko spotkać w nich można większe grupy drzew. Czynnikami zwiększającymi atrakcyjność osiedli ludzkich pod względem miejsc lęgowych, są pozostałości parków podworskich oraz wszelkiego rodzaju krzewy sadzone P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 83 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW w formie żywopłotów lub pojedynczo, niskie drzewa ozdobne, zaniedbane ogrody lub zabudowania gospodarcze (wiaty, stodoły i obory). Najczęstszymi mieszkańcami ogrodów są sikory, poza nimi powszechne są pokrzewki i szczygły, natomiast rzadziej spotkać można rudziki oraz muchołówki. Z zabudowaniami gospodarczymi ściśle związane są jaskółki gnieżdżące się w oborach lub w szpaletach okien, a wróble i kawki nierzadko zasiedlają otwory wentylacyjne w murach. Różne zakamarki, szczeliny pod dachami, a także sterty desek na schronienie wykorzystują kopciuszki oraz pliszki. Tabela 14. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach zurbanizowanych w gminie Jędrzejów. Lp. Gatunek obserwowany Kategoria lęgowości 1. Bocian biały (Ciconia ciconia) L 2. Dzięcioł średni (Dendrocopos medius) L 3. Dzięciołek (Dendrocopos minor) L 4. Dzwoniec (Cardelius chloris) L 5. Gawron (Corvus frugilegus) L 6. Gołąb grzywacz (Columba palumbus) L 7. Jaskółka dymówka (Hirundo rustica) L 8. Jaskółka oknówka (Delichon urbica) L 9. Kawka (Corvus monedula) L 10. Kopciuszek (Phoenicurus ochruros) L 11. L Kos (Turdus merula) 12. Kowalik (Sitta europea) L 13. Kulczyk (Serinus serinus) L 14. Kwiczoł (Turdus pilaris) L 15. Mazurek (Passer montanus) L 16. Muchołówka szara (Musciacapa striata) L 17. Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla) L 18. Pokrzewka ogrodowa (Silvia borin) L 19. Rudzik (Erithacus rubecula) L 20. Sierpówka (Streptopelia decaocto) L 21. Sikora bogatka (Parus maior) L 22. Sikora modra (Parus caeruleus) L 23. Sójka (Garrulus glandarius) L 24. Sroka (Pica pica) L 25. Szczygieł (Cardelius cardelius) L 26. Szpak (Sturnus vulgaris) L 27. Wróbel (Passer domesticus) L L – gatunki lęgowe, P – gatunki prawdopodobnie lęgowe, N – gatunki nielęgowe P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 84 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Tabela 15. Wykaz gatunków ptaków stwierdzonych na terenie gminy Jędrzejów (Objaśnienia na końcu rozdziału 8, str. 107). Lp. Gatunek obserwowany Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa Dyrektywa ptasia 1. Bażant (Phasianus colchicus) - - Bern3 BD2, BD3 2. Bocian biały (Ciconia ciconia) s - Bern2 BD1 3. Bocian czarny (Ciconia nigra) s - Bern2 BD1 4. Brzęczka (Locustella luscinioides) s - Bern2 - 5. Cierniówka (Sylvia communis) s - Bern2 - 6. Czajka (Vanellus vanellus) s - Bern2 - 7. Czapla siwa (Ardea cinerea) cz* - Bern3 - 8. Czernica (Aythya fuligula) - - Bern3 BD2, BD3 9. Cyranka (Anas querquedula) s - Bern3 BD2 s - Bern2 - s - Bern3 - 12. Dzięcioł średni (Dendrocopos medius) s - Bern3 BD1 13. Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) s - Bern3 BD1 14. Dzięcioł zielony (Picus viridis) s - Bern3 - 15. Dzięciołek (Dendrocopos minor) s - Bern3 - 16. Dziwonia (Carpodacus erythrinus) s - Bern3 - 17. Dzwoniec (Cardelius chloris) s - Bern2 - 18. Gawron (Corvus frugilegus) cz - - BD2 19. Gąsiorek (Lanius collurio) s - Bern2 - 20. Gil (Pyrrhula pyrrhula) s - Bern3 - 21. Głowienka (Aythya ferina) - - Bern3 BD2, BD3 22. Gołąb grzywacz (Columba palumbus) - - - BD2, BD3 s - Bern2 - 24. Jarzębatka (Sylvia nisoria) s - Bern3 BD1 25. Jaskółka dymówka (Hirundo rustica) s - Bern2 - 26. Jaskółka oknówka (Delichon urbica) s - Bern2 - 27. Jastrząb gołębiarz (Accipiter gentiles) s - Bern3 - 28. Kawka (Corvus monedula) - - - BD2 29. Kokoszka wodna (Gallinula chloropus) s - Bern3 BD2 30. Kopciuszek (Phoenicurus ochruros) s - Bern3 - 31. Kos (Turdus merula) s - Bern3 BD2 32. Kowalik (Sitta europea) s - Bern2 - 33. Krogulec (Accipiter nisus) s - Bern3 - 34. Kruk (Corvus corax) s - Bern3 BD2 35. Krzyżówka (Anas platyrhynchos) - - Bern3 BD2, BD3 36. Kukułka (Cuculus canorus) s - Bern3 - 10. Dudek (upupa epops) 11. 23. Dzięcioł duży (Dendrocopos major) Grubodziób (Coccothraustes coccothraustes) P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 85 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa Dyrektywa ptasia 37. Kulczyk (Serinus serinus) s - Bern2 - 38. Kuropatwa (Perdix perdix) - - Bern3 BD2, BD3 39. Kwiczoł (Turdus pilaris) s - Bern3 BD2 40. Łabędź niemy (Cygnus olor) s - Bern3 BD2 41. Lelek kozodój (Caprimugus europaeus) s - Bern3 - 42. Łozówka (Acrocephalus palustris) s - Bern2 - 43. Łyska (Fulica atra) - - Bern3 BD2, BD3 44. Makolągwa (Carduelis cannabina) s - Bern2 - 45. Mazurek (Passer montanus) s - Bern3 - 46. Muchołówka mała (Ficedula parva) s - Bern3 BD1 47. Muchołówka szara (Musciacapa striata) s - Bern2 - 48. Myszołów (Buteo buteo) s - Bern2 - 49. Paszkot (Turdus viscivorus) s - Bern3 BD2 50. Pełzacz leśny (Certhia familiaris) s - Bern2 - 51. Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) s - Bern3 - 52. Perkozek (Tachybaptus ruficollis) s - Bern2 - 53. Piecuszek (Phylloscopus trochilus) s - Bern2 - 54. Pierwiosnek (Phylloscopus collybita) s - Bern2 - 55. Płaskonos (Anas clypeata) s - Bern3 BD2, BD3 56. Płomykówka (Tyto alba) s - Bern3 - 57. Pliszka siwa (Motacilla alba) s - Bern3 - 58. Pliszka żółta (Motacilla flava) s - Bern3 - 59. Pokląskwa (Saxicola rubetra) s - Bern2 - 60. Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla) s - Bern2 BD1 61. Pokrzewka odrodowa (Silvia borin) s - Bern2 - 62. Potrzos (Emberiza schoeniclus) s - Bern2 - 63. Przepiórka (Coturnix coturnix) s DD Bern3 BD2 64. Pustułka (Falco tinnunculus) s - Bern3 - 65. Puszczyk (Strix aluco) s - Bern2 - 66. Rudzik (Erithacus rubecula) s - Bern2 - 67. Rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo) s - Bern2 BD1 68. Samotnik (Tringa ochropus) s - Bern2 - 69. Sierpówka (Streptopelia decaocto) s - Bern3 - 70. Sikora bogatka (Parus maior) s - Bern2 - 71. Sikora modra (Parus caeruleus) s - Bern2 - 72. Sikora sosnówka (Parus ater) s - Bern2 - 73. Sikora uboga (Parus palustris) s - Bern2 - 74. Skowronek polny (Alauda arvensis) s - Bern3 - Lp. Gatunek obserwowany P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 86 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa Dyrektywa ptasia 75. Słowik szary (Luscinia luscinia) s - Bern2 - 76. Sójka (Garrulus glandarius) s - - - 77. Sroka (Pica pica) cz - - BD2 78. Srokosz (Lanius excubitor) s - Bern3 - 79. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) s - Bern2 - 80. Szczygieł (Cardelius cardelius) s - Bern3 - 81. Szpak (Sturnus vulgaris) s - Bern3 - 82. Śmieszka (Larus ridibundus) s - Bern3 BD2 83. Świergotek łąkowy (Anthus pratensis) s - Bern3 - 84. Świergotek polny (Anthus campesris) s - Bern3 - 85. Świerszczak (Locustella naevia) s - Bern2 - 86. Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) s - Bern2 - 87. Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus) s - Bern2 - 88. Trznadel (Emberiza citrinella) s - Bern2 - 89. Wilga (Oriolus oriolus) s - Bern2 - 90. Wrona siwa (Corvus corone) cz - - BD2 91. Wróbel (Passer domesticus) s - - - 92. Zaganiacz (Hippolais icterina) s - Bern2 - 93. Zięba (Fringilla coelebs) s - Bern3 - 94. Zimorodek (Alcedo atthis) s - Bern2 BD1 95. Żuraw (Grus grus) s - Bern2 BD1 Lp. 8.5. Gatunek obserwowany Ssaki Pomimo tego, że w gminie Jędrzejów dominuje krajobraz rolniczy liczba gatunków ssaków występujących na tym terenie jest stosunkowo duża. Sytuacja taka ma miejsce głównie dzięki dużej różnorodności siedlisk leśnych występujących w zwartym kompleksie północnej części gminy. W oparciu o przeprowadzone obserwacje terenowe oraz informacje zaczerpnięte z różnorodnych opracowań sporządzono listę gatunków występujących na terenie gminy. Lista zawiera 45 pozycji, z czego 25 to gatunki chronione. Spośród nich 6 podlega ochronie częściowej, a 19 ochronie ścisłej. Żaden z wymienionych ssaków nie jest notowany w czerwonej księdze zwierząt ani nie podlega ochronie międzynarodowej. Trzy spośród niżej wymienionych gatunków (piżmak, norka amerykańska, jenot) to gatunki obce, niewystępujące pierwotnie w faunie naszego kraju. Na obszarze gminy stwierdzono występowanie następujących przedstawicieli ssaków: P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 87 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 1. Badylarka (Micromys minutus) 2. Borowiec wielki (Nyctalus noctula) 3. Borsuk (Meles meles) 4. Bóbr europejski (Castor fiber) 5. Dzik (Sus scrofa) 6. Gacek szary (Plecotus ausriacus) 7. Gronostaj (Mustela erminea) 8. Jeleń (Cervus elaphus) 9. Jenot (Nuctereutes procyonioides) 10. Jeż (Erinaceus europaeus) 11. Karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris) 12. Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) 13. Karlik większy (Pipistrellus nathusii) 14. Kret (Talpa europaea) 15. Kuna leśna (Martes martes) 16. Kuna domowa (Martes foina) 17. Lis (Vulpes vulpes) 18. Łasica (Mustela nivalis) 19. Łoś (Alces alces) 20. Mopek (Barbastella barbastellus) 21. Mroczek późny (Eptesicus serotinus) 22. Mysz domowa (Mus musculus) 23. Mysz leśna (Apodemus flavicollis) 24. Mysz polna (Apodemus agrarius) 25. Mysz zaroślowa (Apodemus silvaticus) 26. Nocek duży (Myotis myotis) 27. Nocek Natterera (Myotis Nattereri) 28. Nocek rudy (Myotis daubentoni) 29. Norka amerykańska (Mustela vision) 30. Nornica ruda (Clethrionomys glareolus) 31. Orzesznica (Muscardinus avellanarius) 32. Piżmak (Ondatra zibethicus) 33. Polnik bury (Microtus agrestis) 34. Polnik zwyczajny (Microtus arvalis) P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 88 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 35. Popielica (Glis glis) 36. Ryjówka aksamitna (Sorex araneus) 37. Ryjówka malutka (Sorex minutus) 38. Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) 39. Sarna (Capreolus capreolus) 40. Smużka (Sicista betulina) 41. Szczur wędrowny (Rattus norvegicus) 42. Tchórz pospolity (Mustela putorius) 43. Wiewiórka (Sciurus vulgaris) 44. Wydra (Lutra lutra) 45. Zając szarak (Lepus europaeus) Spośród wymienionego wyżej szeregu taksonów, 25 to zwierzęta podlegające prawnej ochronie. Ich listę i status ochronny przedstawiono w tabeli 17. Tabela 16. Lista ssaków chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie symboli na końcu rozdziału 8, str 107). Lp. Nazwa gatunkowa(polska i łacińska ) Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa 1. Badylarka (Micromys minutus) cz - - 2. Borowiec wielki (Nyctalus noctula) s - Bern2 3. Bóbr europejski (Castor fiber) cz - Bern3 4. Gacek szary (Plecotus ausriacus) s - Bern2 5. Gronostaj (Mustela erminea) s - Bern3 6. Jeż (Erinaceus europaeus) s - Bern3 7. Karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris) cz* - - 8. Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) s - Bern3 9. Karlik większy ( Pipistrellus nathusii) s - Bern2 cz* - - 11. Łasica (Mustela nivalis) s - Bern3 12. Mopek (Barbastella barbastellus) s - Bern2 13. Mroczek późny (Eptesicus serotinus) s - Bern2 14. Mysz zaroślowa (Apodemus silvaticus) cz - - 15. Nocek duży (Myotis myotis) s - Bern2 10. Kret (Talpa europaea) P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 89 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa 16. Nocek Natterera (Myotis Nattereri) s - Bern2 17. Nocek rudy (Myotis daubentoni) s - Bern2 18. Orzesznica (Muscardinus avellanarius) s - - 19. Popielica (Glis glis) s NT - 20. Smużka (Sicista betulina) s - - 21. Ryjówka aksamitna (Sorex araneus) s - Bern3 22. Ryjówka malutka (Sorex minutus) s - Bern3 23. Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) s - Bern3 24. Wiewiórka (Sciurus vulgaris) s - Bern3 cz* - Bern2 Lp. Nazwa gatunkowa(polska i łacińska ) 25. Wydra (Lutra lutra) Jak wspominano w poprzednich rozdziałach, granice gminy obejmują obszary zdominowane przez rolnictwo, ale charakteryzujące się dosyć dużą zmiennością warunków siedliskowych. Obszary podmokłe, położone nad brzegami rzek, kanałów i stawów sprzyjają głównie występowaniu drobnych gryzoni, z pośród których najczęstszymi jest polnik, nornica, karczownik i badylarka. Dzięki gęstym zaroślom znajdują one dogodne miejsce na schronienie oraz obfitość pożywienia. W pobliżu cieków wodnych spotkać można bobra oraz wydrę. Obszary stawów w nocy często są odwiedzane przez nocka rudego polującego tuż nad powierzchnią wody. Na łąkach i pastwiskach o średnim uwilgotnieniu odnaleźć można kopce ziemne. Są one oznaką bytowania kreta. Jakkolwiek na otwartej przestrzeni jego obecność nikomu nie przeszkadza, to jednak w przydomowych ogrodach uważany jest za szkodnika i skutecznie przez człowieka tępiony. Pola uprawne to miejsce przebywania głównie małych gryzoni. Ich obecności sprzyjają śródpolne zadrzewienia i porośnięte krzewami miedze, na których czują się bezpiecznie. Występują tutaj myszy i polniki, które znajdują mnóstwo łatwo dostępnego pokarmu w postaci ziaren zbóż, strąków lub bulw. Oprócz małych ssaków na polach spotkać można również żerujące zające, sarny oraz lisy polujące na gryzonie. Obszary leśne na terenie gminy, dzięki swej różnorodności stanowią środowisko o największym bogactwie gatunkowym. Tereny te dzięki swej mozaikowości dostarczają dużej ilości kryjówek, które zapewniają bezpieczne schronienie zamieszkującym je zwierzętom. Z drobnych ssaków zamieszkujących lasy na uwagę zasługują: ryjówka aksamitna oraz malutka. Pomimo niewielkich rozmiarów jest bardzo żarłoczna, a zjada w ciągu doby tyle owadów i innych bezkręgowców ile sama waży, co stawia ją na czele zwierząt pożytecznych. Na bogatszych P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 90 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW siedliskach leśnych z obfitym podszyciem spotkać można orzesznicę, popielicę i smużkę. Do największych ssaków chroniących się w lasach należą parzystokopytne, które opuszczają swe ostoje jedynie wieczorem, aby udać się na żerowiska na pobliskich łąkach. Najczęściej spotykanymi gatunkami na obszarze gminy są sarna oraz dzik, jeleń występuje tutaj rzadziej. Na podmokłych terenach śródleśnych północnej części gminy spotkać można również łosia. Otoczenie domostw sprzyja głównie występowaniu gryzoni jak mysz domowa lub szczur. Spośród rzadszych zwierząt na uwagę zasługują nietoperze, które na strychach starych chałup znajdują schronienie, a w ich otoczeniu poszukują pokarmu. Równie rzadka, choć przez właścicieli gospodarstw niepożądana jest kuna domowa. Ilość gatunków zamieszkujących siedziby ludzkie jest zmienna w ciągu roku. Jest to związane z dostępnością pokarmu, którego ilość w okresie zimowym jest znacznie mniejsza na polach. W związku z tym część drobnych gryzoni zazwyczaj zamieszkujących pola przenosi się do stodół, piwnic i na strychy, stając się uciążliwymi lokatorami. 8.6. Motyle Z racji swojego wyglądu, motyle stanowią jedną z najciekawszych i najbardziej rzucających się w oczy grup owadów. Zwierzęta te są bardzo wrażliwe na różne czynniki środowiskowe z powodu ich złożonego cyklu życiowego. Ich obecność związana jest z występowaniem roślin żywicielskich. Im bogatsza w jest flora danego obszaru, tym więcej gatunków motyli można na nim zaobserwować. Motyle zasiedlają rozmaite rodzaje środowisk. Można je spotkać w lasach, na łąkach, polach uprawnych i brzegami wód. Część gatunków zadomowiła się nawet wśród siedzib ludzkich, gdzie znajduje pokarm lub schronienie przed niesprzyjającymi warunkami. Intensyfikacja rolnictwa następująca od ponad wieku w znaczącym stopniu przyczyniła się do fragmentacji i niszczenia wielu siedlisk. Postępująca urbanizacja i zagospodarowanie kraju, które są często realizowane bez uwzględnienia wymagań ekologicznych, melioracje, skażenia toksycznymi związkami, prowadzą do zaburzenia funkcjonowania ekosystemów. Procesy te powodują również wyraźny spadek liczebności motyli. Jako główny czynnik ograniczający wymienia się stosowanie środków ochrony roślin w uprawach rolniczych. Niewielką nadzieję na chwilowe powstrzymanie zjawiska zanikania pewnych grup motyli budzi porzucanie drobnych upraw rolnych na rzecz ugorów. Zarastające roślinnością zielną pola stwarzają sprzyjające warunki owadom, zapewniając schronienie oraz pożywienie zarówno larwom jak i osobnikom doskonałym. Listę gatunków motyli, obejmującą 88 taksonów, których występowanie stwierdzono na terenie gminy Jędrzejów, przedstawiono poniżej. Jeden z wymienionych gatunków podlega P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 91 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW ochronie i wymieniony został w “Polskiej czerwonej księdze zwierząt". Dokładną lokalizację poszczególnych gatunków przedstawiono na mapie nr 9 “Występowanie gatunków motyli”. Wykaz systematyczny gatunków motyli w oparciu o podział zaproponowany przez W. Forstera i T. A. Wohlfahrta (1960, 1976, 1971): Rząd: Motyle – Lepidoptera Rodzina: Pazie – Papilionidae Gatunek: 1. Paź królowej – Papilio machaon 2. Paź żeglarz – Iphiclides Podalirius Rodzina: Bielinki – Pieridae Gatunki: 3. Bielinek kapustnik – Pieris brassicae 4. Bielinek bytomkowiec – Pieris napi 5. Bielinek rzepnik – Pieris rapae 6. Bielinek rukiewnik – Pieris diaplicae 7. Listkowiec cytrynek – Gonepteryx rhammi 8. Zorzynek rzeżuchowiec – Anthocharis cardamines 9. Wietek gorczycznik – Leptidea sinapis 10. Szlaczkoń sylwetnik – Colias crocea 11. Szlaczkoń siarecznik – Colias hyale Rodzina: Rusałki – Nymphalideae Gatunki: 12. Dostojka aglaja – Agrynis aglaja 13. Dostojka malinowiec – Agrynis paphia 14. Przeplatka atalia – Melitaea athalia 15. Rusałka admirał – Vanessa atalanta 16. Rusałka pokrzywnik – Aglais urticae 17. Rusałka pawik – Nymphalis io 18. Rusałka wierzbowiec – Nymphalis polychloros 19. Rusałka ceik – Polygonia c–album 20. Rusałka osetnik – Vanessa cardui 21. Rusałka kratkowiec – Araschnia levana 22. Mieniak stróżnik – Apatura ilia 23. Mieniak tęczowiec Apatura iris 24. Perłowiec mniejszy – Issoria lathonia 25. Perłowiec selene – Clossiana selene P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 92 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 26. Przeplatka zwyczajna – Melitaea cinxia Rodzina: Oczennice – Satyridae Gatunki: 27. Polowiec szachownica – Melanargia galathea 28. Przestrojnik trawnik – Aphantopus hyperantus 29. Przestrojnik wielki – Maniola jurtina 30. Strzępotek ruczajnik – Coenonympha pamphilus Rodzina: Modraszki – Lycaenidae Gatunki: 31. Modraszek ikar – Polyommatus icarus 32. Modraszek wieszczek – Celastrina agrilus 33. Czerwończyk żarek – Lycaena phlaeas 34. Czerwończyk dukacik – Lycaena virgaureae 35. Pazik brzozowiec – Thecla betulae 36. Zieleńczyk ostrężyniec – Callophrys rubi Rodzina: Powszelatki – Hesperiidae Gatunki: 37. Karłątek przecinek – Hesperia comma 38. Karłątek ceglasty – Adopaea sylvestris 39. Karłątek kreseczka – Ochlodes venatus 40. Karłątek kniejczyk – Ochlodes faunus Rodzina: Brudnice – Lymantriidae Gatunki: 41. Szczotecznica szarawka – Dasychira pudibunda 42. Białka wierzbówka – Leucoma salicis 43. Brudnica nieparka – Lymantria dispar 44. Brudnica mniszka – Lymantria monacha 45. Kuprówka rudnica – Euproctis chrysorrhoea Rodzina: Niedźwiedziówki – Arctiidae Gatunki: 46. Niedźwiedziówka gosposia – Arctia caja 47. Niedźwiedziówka rumienica – Phragmatobia fuliginosa 48. Szewnica miętówka – Spilosoma lumbricipeda Rodzina: Garbatki – Notodontidae Gatunki: 49. Narożnica zbrojówka – Phalera bucephala 50. Dzióbica słomka – Euchila palpina 51. Wzjeżka łozówka – Clostera curtula Rodzina: Kraśniki – Zyganeidae Gatunki: 52. Kraśnik sześcioplamek – Zygaena filipendulae P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 93 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 53. Lśniak pospolity – Procris statices Rodzina: Zawisaki – Sphingidae Gatunki: 54. Gryzuń półpawik – Smerinthus ocellatus 55. Zawisak powojowiec – Agrius convolvuli 56. Zawisak borowiec – Hyloicus pinastri Rodzina: Barczatki – Lasiocampidae Gatunki: 57. Barczatka dębówka – Lasiocampa quercus 58. Barczatka koniczynówka – Lasiocampa trifolii 59. Barczatka sosnówka – Dendrolimus pini 60. Napójka łąkówka – Eutryx potatoria 61. Prządka pierścienica – Malacosoma neustria Rodzina: Sówkowate – Noctuidae Gatunki: 62. Rolnica tasiemka – Noctua pronuba 63. Rolnica aksamitka – Noctua fimbriata 64. Rolnica przepaska – Noctua janthina 65. Rolnica panewka – Amathes c–nigrum 66. Zimsterla bukówka – Eupsilia transversa 67. Rolnica szkółkówka – Agrotis vestigialis 68. Rolnica zbożówka – Agrotis segetum 69. Agatówka łobodnica – Trachea atriplicis 70. Literówka jarzynówka – Autographa gamma 71. Błyszczka spiżówka – Plusia chrysitis 72. Wstęgówka pąsówka – Catocala nupta 73. Szczerbówka ksieni – Scoliopteryx libatrix 74. Authographa bractea 75. Piętnówka mokradlica – Mynthimna conigera 76. Piętnówka chmurówka – Polia nebulosa 77. Strzygonia choinówka – Panolis flammea Rodzina: Miernikowce – Geometridae Gatunki: 78. Poproch cetyniak – Bupalus piniarius 79. Piędzik przedzimek – Operophtera brumata 80. Piędzik siewierak – Operophtera fagata 81. Piędzik ogołotnik – Operophtera defoliaria Rodzina: Molowce – Microlepidoptera P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 94 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Gatunki: 82. Zwójka zieloneczka – Tortrix viridana 83. Zwójka sosnóweczka – Rhiacionia buoliana 84. Wąsik runowiaczek – Nemophora degeerella 85. Piórolotek śnieżynka – Pterophorus pentadactyla Rodzina: Omacnicowate – Pyralidae Gatunki: 86. Szyszeń pospolity – Dioryctria abietella 87. Szyszen sosnowy – Dioryctria mutatella Rodzina: Trociniarkowate – Cossidae Gatunek: 88. Trociniarka czerwica – Cossus cossus Najliczniejszą grupą spośród obserwowanych motyli jest rodzina sówkowatych, reprezentowana przez 16 gatunków, co stanowi blisko 16 % wszystkich stwierdzonych taksonów. Wśród przedstawicieli tej rodziny znaleźć można zarówno osobniki szare i niepozorne, jak i duże motyle z ciekawym rysunkiem na skrzydłach, do których należy wstęgówka pąsówka. Niedźwiedziówki zamieszkują rozmaite siedliska, począwszy od wilgotnych łąk, brzegów stawów i potoków, na polach, ogrodach, parkach i lasach kończąc. Równie liczną na obszarze gminy, lecz skupiającą najpiękniejsze gatunki motyli jest rodzina rusałek, która obejmuje tutaj 15 taksonów. Spośród rusałek najbardziej wyróżniają się mieniak strużnik oraz mieniak tęczowiec, które do niedawna podlegały ochronie. Natomiast do najczęściej spotykanych należą pospolite w całym kraju rusałka admirał, rusałka pokrzywnik oraz sadownik pawie oczko. Do bardzo interesujących należą gatunki z rodziny zawisaków. Na terenie gminy stwierdzono występowanie jedynie trzech gatunków, z których jeden jest częstym szkodnikiem drzewostanów sosnowych. Są to piękne motyle, głównie nocne, charakteryzujące się zdolnością zawisania w locie. Równie pięknym jak rzadkim jest do niedawna jeszcze chroniony paź królowej, którego obserwowano w pobliżu ściany lasu na południe od Laskowa. Roślinami żywicielskimi gąsienic tego gatunku są baldaszkowate, do których należy m. in. marchew, w związku z czym, nierzadko można je odnaleźć w przydomowych ogrodach. Najrzadszym gatunkiem wśród motyli Ziemi Jędrzejowskiej jest paź żeglarz. Owad ten jest jednym z największych motyli naszego kraju. Występuje on w lasach liściastych, ogrodach oraz obszarach zarośniętych niskimi krzewami tarniny, bzu, czeremchy. Motyle najczęściej obserwowane są na wapiennych wzniesieniach, gdzie zlatują się w słoneczne dni osobniki z całej okolicy. Gatunek ten znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz objęty jest P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 95 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW ochroną gatunkową. Motyle spotykane były równie często na całej powierzchni gminy, jednak największe bogactwo zachowało się w okolicach terenów leśnych oraz na wilgotnych łąkach w pobliżu cieków wodnych. Ze względu na rolniczy charakter gminy, w jej centralnej i wschodniej części dominowały gatunki pospolite takie jak bielinki czy rolnice. Tabela 17. Lista motyli chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie pod tabelą). Lp. 1. 8.7. Nazwa gatunkowa(polska i łacińska ) Paź żeglarz (Iphiclides Podalirius) Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa s VU - Chrząszcze Chrząszcze tworzą najliczniejszą w gatunki grupę owadów. Szacuje się, że liczba wszystkich taksonów może sięgać kilku milionów. Chrząszcze to zwierzęta kosmopolityczne, zamieszkujące najrozmaitsze środowiska i klimaty. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, pasożytnicze. Ze względu na olbrzymią różnorodność zwierzęta te można spotkać niemal w każdym zakątku kuli ziemskiej. Ze względu na olbrzymią liczbę gatunków (9 tys. szacowanych, ok. 7 tys. opisanych w Polsce) tego rzędu owadów, w opracowaniu tym przedstawiono wybrane gatunki podlegające ochronie. Spośród gatunków chrząszczy objętych w Polsce ochroną gatunkową ścisłą na Ziemi Jędrzejowskiej spotkać można gatunki z rodziny biegaczowatych (Carabidae), a wśród nich gatunki z rodzaju biegacz (Carabus) oraz tęcznik (Calosoma). Owady należące do wymienionych rodzajów to zwierzęta drapieżne, posiadające duże znaczenie w ograniczaniu liczebności szkodliwych owadów. Na szczególną uwagę zasługują tęcznik liszkarz (Calosoma sycophanta L.) oraz tęcznik mniejszy (Calosoma inquisitor L.), polujące na gąsienice szkodliwych gatunków motyli takich jak: brudnica mniszka (Lymantria monacha L.), zawisak borowiec (Sphinx pinastri L.). Wykaz systematyczny chronionych gatunków chrząszczy występujących na omawianym terenie: Rząd: Chrząszcze – Coleoptera Rodzina: Biegaczowate – Carabidae Gatunek: 1. Biegacz skórzasty – Carabus coriaceus 2. Biegacz złocisty – Carabus auratus P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 96 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 3. Biegacz zielonozłoty – Carabus auronitens 4. Biegacz gajowy – Carabus nemoralis 5. Biegacz wręgaty – Carabus cancellatus 6. Biegacz ogrodowy – Carabus hortensis 7. Biegacz błyszczący – Carabus nitens 8. Biegacz fioletowy – Carabus violaceus 9. Tęcznik liszkarz – Calosoma sycophanta 10. Tęcznik mniejszy – Calosoma inquisitor Tabela 18. Lista chrząszczy chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie symboli na końcu rozdziału 8, str 107). Lp. Nazwa gatunkowa(polska i łacińska ) Rodzaj ochrony Polska Czerwona Księga Zwierząt Ochrona międzynarodowa 1. Biegacz skórzasty – Carabus coriaceus s - - 2. Biegacz złocisty – Carabus auratus s - - 3. Biegacz zielonozłoty – Carabus auronitens s - - 4. Biegacz gajowy – Carabus nemoralis s - - 5. Biegacz wręgaty – Carabus cancellatus s - - 6. Biegacz ogrodowy – Carabus hortensis s - - 7. Biegacz błyszczący – Carabus nitens s - - 8. Biegacz fioletowy – Carabus violaceus s - - 9. Tęcznik liszkarz – Calosoma sycophanta s - - 10. Tęcznik mniejszy – Calosoma inquisitor s - - 8.8. Ważki Ważki (Odonata) to rząd owadów, który na ziemi pojawił się ponad 300 milionów lat temu, w karbonie. Obecnie opisanych jest około 5,5 tysiąca gatunków występujących na świecie. W Polsce są reprezentowane przez 73 gatunki. Ważki to owady dwuśrodowiskowe, tzn. larwy prowadzą wodny tryb życia, a owady dorosłe lądowy. Cechy charakterystyczne, wyróżniające je spośród innych owadów to: głowa z bardzo dużymi, złożonymi oczami, dwie pary niezależnych, przezroczystych skrzydeł, długi i cienki odwłok zbudowany z 10 segmentów. Ważki należą do najlepiej latających owadów. Potrafią latać we wszystkich kierunkach przekraczając prędkość 10 m/s. Jako jedne z niewielu zwierząt opanowały lot wiszący. Zarówno larwy, jak i imago są P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 97 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW drapieżnikami. Większość ważek jest mniej lub bardziej przywiązana do określonego typu środowiska wodnego. Można je spotkać w okolicy stawów, niewielkich oczek wodnych, torfowisk, jak również w pobliżu wód płynących (rzek i strumieni). W trakcie prac inwentaryzacyjnych prowadzonych na terenie opisywanej gminy stwierdzono obecność 17 gatunków. Rząd: Ważki Odonata Podrząd: Ważki równoskrzydłe Zygoptera Rodzina: Pałątkowate Lestidae Rodzaj: Straszka Sympecma Straszka pospolita Sympecma fusca Rodzaj: Pałątka Lestes Pałątka podobna Lestes dryas Pałątka pospolita Lestes sponsa Pałątka zielona Lestes viridis Pałątka mała Lestes virens Rodzina: Łątkowate Coenagrionidae Rodzaj: Tężnica Ischnura Tężnica wytworna Ischnura elegans Rodzaj: Łątka Coenagrion Łątka dzieweczka Coenagrion puella Podrząd: Ważki różnoskrzydłe Anisoptera Rodzina: Żagnicowate Aeshnidae Żagnica wielka Aeshna grandis Żagnica jesienna Aeshna mixta Żagnica sina Aeshna cyanea Rodzina: Szklarkowate Corduliidae Rodzaj: Szklarka Cordulia Szklarka zielona Cordulia aenea Rodzaj: Miedziopieś Somatochlora P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 98 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Miedziopierś błyszcząca Somatochlora metallica Rodzina: Ważkowate Libellulidae Rodzaj: Ważka Libellula Ważka czteroplama Libellula qudrimaculata Rodzaj: Lecicha Orthetrum Lecicha pospolita Orthetrum carcellatum Lecicha białoznaczna Orthetrum albistylum Rodzaj: Szablak Sympetrum Szablak krwisty Sympetrum sanguineum Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum Wśród ważek stwierdzonych na terenie gminy żadne nie są wymienione w Czerwonej Księdze, na Czerwonej Liście Zwierząt lub w wykazie gatunków chronionych. Objaśnienia: Kategorie zagrożenia według ''Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt'' (Warszawa, 2001) oraz ''Polskiej Czerwonej Księgi Roślin'' (Warszawa, 2001): EX, EX? – Gatunki wymarłe i prawdopodobnie wymarłe (Extinct and probably extinct). Gatunki zagrożone (Threatened): CR – Krytycznie zagrożone (Critically Endangered) EN – Zagrożone (Endangered) VU – Narażone (Vulnerable) Gatunki niższego ryzyka (Lower Risk) - LR: NT – Bliskie zagrożenia (Near Threatened) LC – Najmniejszej troski (Least Concern) DD – Dane niepełne (Data Deficient) Ochrona międzynarodowa: BD – EU Wild Birds Directive (79/409/EEC) / Dyrektywa Ptasia Unii Europejskiej: BD1 – gatunki silnie zagrożone wymagające szczególnej troski i ochrony, w tym głównie poprzez zabezpieczenie ich siedlisk i miejsc występowania; BD2 – gatunki chronione, na które można polować we wszystkich państwach członkowskich UE, lub tylko we wskazanych krajach Unii; gatunki wyłączone spod ochrony lub proponowane do wyłączenia; BD3 – gatunki, które mogą być sprzedawane, transportowane i przetrzymywane w celach handlowych, o ile zostały legalnie pozyskane we wszystkich krajach UE bądź we wskazanych krajach członkowskich UE. Bern – Bern Convention / Konwencja Berneńska o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 99 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW naturalnych siedlisk: Bern2 – gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; Bern3 – gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać ochronie jedynie częściowej. Rodzaje ochrony: s – ochrona ścisła cz – ochrona częściowa cz* - ochrona częściowa za wyjątkiem obiektów hodowlanych oraz zamkniętych działek i ogrodów 8.9. Wykaz zwierząt wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. Tabela 19. Wykaz zwierząt występujących na terenie gminy Jędrzejów, wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. Załącznik Gatunek Jaszczurka zwinka – Lacerta agilis HD4* Bóbr europejski – Castor fiber HD2, HD4 Smużka – Sicista betulina HD4* Wydra – Lutra lutra HD2, HD4* HD – EU Habitat Directive (92/43/EEC) / Dyrektywa Siedliskowa Unii Europejskiej: HD2 – gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk i wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony; HD4 – gatunki wymagające ochrony ścisłej; GATUNKI ZWIERZĄT o znaczeniu priorytetowym 8.10. Szlaki migracji zwierząt – korytarze ekologiczne. Jednym z podstawowych elementów prawidłowego rozwoju populacji jest możliwość przemieszczania się pomiędzy biotopami. Ruchy te można podzielić ze względu na cel w jakim przemieszcza się dany osobnik na: codzienne wędrówki wewnątrz areału osobniczego lub terytorium (poszukiwanie pożywienia, znakowanie granic); migracje sezonowe (sezonowe zmiany dostępności pokarmu, zachowania rozrodcze); migracje (dyspersyjne) młodych osobników (poszukiwanie własnego terytorium); migracje dorosłych (względy pokarmowe i rozrodcze). Brak możliwości dyspersji i migracji powoduje poważne zaburzenia w funkcjonowaniu populacji takie jak: P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 100 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW ograniczenie w zakresie kojarzenia par (zawężenie puli genowej – wady wrodzone – obniżenie odporności); zaburzenia struktur socjalnych populacji; nienaturalne rozmieszczenie (problemy zapewnienia bazy pokarmowej). Warunkiem koniecznym do zapewnienia przepływu osobników jest istnienie korytarzy ekologicznych zapewniających bezpieczne połączenia pomiędzy ostojami zwierzyny. Ze względu na zasięg terytorialny korytarze ekologiczne podzielono na: główne – o znaczeniu międzynarodowym, wyznaczające osie migracji; uzupełniające – o znaczeniu krajowym; lokalne – zagęszczające sieć szlaków na poziomie powiatów i gmin. Na terenie opisywanej gminy znajduje się jeden tor migracji o charakterze uzupełniającym, zajmuje on obszary kompleksu leśnego „Tarszawa” na północy omawianego rejonu oraz fragment doliny rzeki Brzeźnicy w pobliżu wschodniej granicy gminy. Szlak ten jest istotnym elementem na drodze wędrówek dużych ssaków, stanowi on połączenie (jeden z wariantów) korytarzy głównych Południowo – Centralnego i Południowego. Sieć migracyjna o znaczeniu lokalnym jest słabo rozwinięta w obrębie gminy Jędrzejów i oparta jest głównie o dolinę rzeki Brzeźnicy wraz z jej dopływami oraz rozproszone, niewielkie kompleksy leśne. Ponadto sieć tą uzupełniają szlaki zlokalizowane w okolicy kompleksu leśnego Łysaków oraz doliny cieku wodnego o nazwie Potok. Ciągi te przecinają rozległe tereny zdominowane przez działalność rolniczą i ułatwiają przemieszczanie się głównie małym ssakom, płazom i gadom. 9. Przebieg korytarzy ekologicznych na obszarze gminy Jędrzejów przedstawiony został na mapie nr 7.Literatura Bouchner M. 1995, Śladami zwierząt – Przewodnik. Multico. Warszawa. Bróż E., 1990. Lista wymierających i zagrożonych roślin naczyniowych Krainy Świętokrzyskiej. Roczniki Święt. 17, KTN s. 90-105. Busse P. i in., 1990. Ptaki. Mały słownik zoologiczny; tom I-II. Wiedza Powszechna. Warszawa. Gągoł J., 1999. Objaśnienia do mapy geologiczno – gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Chęciny) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Heintze J., 1990. Motyle Polski – atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa. Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., 1985, Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 101 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Geologiczne, Warszawa. Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R., Stachura K. 2004. Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt. Zakład Badania Ssaków PAN. Białowieża. Jonson L., 2003. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Wydanie II. MUZA SA, Warszawa. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red). 2001. Polska czerwona księga roślin. Instytut Botaniki PAN, Kraków. Klasyfikacja gleb leśnych Polski. 2000. CILP Warszawa. Klimaszewski M., 1995. Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kłosowscy S. i G., 2001.Flora Polski. Rośliny wodne i bagienne. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Kolik A., Starzyk J., Kinelski S., Dzwonkowski R., Atlas szkodliwych owadów leśnych. Multico O.W., Warszawa 1996. Kondracki J., 2001. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Leśniak A., Stachurski M., Wójtowicz B., 1995. Przyroda województwa kieleckiego. Wydział Ochrony Środowska, Urząd Wojewódzki w Kielcach. Łyczewska J., 1971. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa. Matuszkiewicz J. M., 2002. Zespoły leśne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Matuszkiewicz W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland a cheklist. PAN, Kraków. Młynarski M., 1991. Płazy i gady Polski. Atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. Narodowy Atlas Polski, 1978. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii. Nowak D., 1997. Objaśnienia do mapy geologiczno – gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Wodzisław) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Okołowicz W., 1978. Regiony klimatyczne. Narodowy Atlas Polski, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk. Operat glebowo-siedliskowe dla Nadleśnictwa Jędrzejów. Pancer-Kotejowa E., Ćwikowa A., Różański W., Szwagrzyk J., 1992. Rośliny naczyniowe runa leśnego. Skrypty dla szkół wyższych, AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, Kraków. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 102 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW Paszyński J., Niedźwiedź T., 1999. Klimat [w:] Starkel L (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Pawłowski B., Szafer W., 1977. Szata roślinna Polski, T. I i II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Pawłowski B., Szafer W., 1978. Regiony geobotaniczne. Narodowy Atlas Polski. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk. Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Jędrzejów. Pobratyń A., Olesiak W., 1998. Objaśnienia do mapy geologiczno – gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Nagłowice) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Pobratyń A., Bednarz K., 1999. Objaśnienia do mapy geologiczno – gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Jędrzejów) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Podział hydrograficzny Polski, 1983. IM i GW, Warszawa. Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Jędrzejów. Raport WIOŚ w Kielcach. 2006. Reichholf–Rheim H., 1996. Motyle – Leksykon przyrodniczy. Geo – Center. Warszawa. Richling A., Solon J., 2002. Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów, 2004. Ministerstwo Środowiska, Dziennik Ustaw, Nr 168, poz. 1764, z dnia 28 lipca 2004, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową, 2004. Ministerstwo Środowiska, Dziennik Ustaw, Nr 220, poz. 2237, Warszawa. Serafiński W. 1995. Ssaki Polski – Atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa. Serafiński W., Wielgus–Serafińska E, 1990. Zwierzęta świata. Ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B., 1988. Rośliny Polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych". PWRiL, Warszawa. Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 103 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW podstawach ekologiczno-fizjograficznych". PWRiL, Warszawa. Uglla H., Uglla Z. 1981.Gleboznawstwo leśne. PWRiL, Warszawa. Woś A., 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wójciak H., 2003. Flora Polski. Porosty, mszaki, paprotniki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Załachowski W. 1992. Zwierzęta świata. Ryby. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Zaręba R., 1988. Fitosocjologia i typologia leśna. Skrypty SGGW AR w Warszawie, Warszawa. Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red), 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN, Kraków, wyd. 2. P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 104 Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW 10. Dokumentacja fotograficzna P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 105
