Etyka

Etyka - wykład 5
Źródło moralności
i
sumienie
5. źródło moralności
Kategorie aktów w zależności od wartości
moralnej:
 akty moralnie dobre;
 akty moralnie złe;
 akty moralnie obojętne.
5. źródło moralności
Źródło moralności – zasada dzięki której dokonuje
się oceny czynu.
Należą do nich:
 cel przedmiotowy, czyli przedmiot działania
(finis operis);
 cel podmiotowy, czyli intencja działającego
(finis operantis)
 okoliczności czynu (circumstantiae)
5. źródło moralności
Wszystkie razem noszą nazwę źródeł
moralności (fontes moralitatis).
Czyn ludzki jest dobry, gdy wszystkie te trzy
elementy zgadzają się z normą moralną. Jest
moralnie zły, gdy choć jeden jest z nią
sprzeczny (zgodnie z zasadą: bonum ex
integra causa, malum ex quovis defectu).
5. źródło moralności – przedmiot czynu
1)
W dynamicznej strukturze aktu prostego
najbardziej kluczową i rzutująca na wygląd całości
pozycję zajmuje przedmiot aktu, czyli cel
czynności. Jest on przedmiotem zamierzenia ze
strony podejmującego akt człowieka.
Przedmiotem aktu (celem czynności, celem
przedmiotowym) jest skutek aktu do którego
urzeczywistnienia zmierza akt mocą właściwej
sobie wewnętrznej celowości.
5. źródło moralności - okoliczności
2)
Obok naturalnego skutku, tożsamego z celem przedmiotowym, akt
może wywoływać skutki zmienne, tzw. skutki uboczne (jeżeli podmiot
zwraca się do któregoś z nich, staje się on wówczas celem sprawcy
czynu, celem podmiotowym). Wraz ze innymi zmiennymi czynnikami
aktu, do których należą motywy, uczucia, warunki czasu i miejsca,
tworzą one okoliczności aktu ludzkiego.
Okoliczności to ogół zmiennych czynników w strukturze aktu,
które łącznie z celem sprawcy czynu osiągalnym jako skutek uboczny
dopełniają dynamiczną rzeczywistość aktu ludzkiego, opartą na
stałym fundamencie celowości aktu.
5. źródło moralności - okoliczności
Okoliczności aktu można określić zadając pytania:
 quis - kto (dziecko czy dorosły podpalił dom)
 quid - co (kradzież cennej pamiątki czy rzeczy obojętnej)
 ubi - gdzie (kradzież w kościele czy w sklepie)
 quibus auxiliis - jakimi środkami (działa sam czy za zachętą i
pomocą innych)
 cur - dlaczego (cel - kwestia odrębna)
 quomodo - w jaki sposób (zabicie przez zagłodzenie czy
zastrzelenie)
 quando - kiedy (jałmużna złożona w czasie głodu).
5. źródło moralności - okoliczności
Okoliczności aktu mogą mieć charakter fizyczny bądź
moralny.
Aby okoliczność miała charakter moralny, musi ona zawierać
w swej treści odpowiedni sens moralny,
1)
sprawiający, że akt moralnie obojętny staje się aktem
dobrym lub złym, lub
2)
powiększający albo pomniejszający istniejące dobro lub
zło czynu.
5. źródło moralności - okoliczności









Okoliczności mogą wpływać na moralność aktu w
następujący sposób:
pozytywnie:
- czynią lepszym akt dobry sam z siebie
- czynią dobrym akt obojętny z przedmiotu
- czynią akt zły mniej złym
negatywnie:
- czynią akt zły bardziej złym
- czynią złym akt obojętny
- czynią akt dobry mniej dobrym lub złym
5. źródło moralności – intencja

* cel podmiotowy (finis operantis)


- to powód, dla którego osoba działająca
podejmuje się wykonania czynu, inaczej to cel, do
którego zmierza działający.
1)
Cel (intencja) nie uświęca środków!
5. źródło moralności
Pierwszą i podstawową wartościowość moralną aktu prostego
określa jego przedmiot (cel czynności), natomiast okoliczności,
wśród nich także cel sprawcy czynu pełnią rolę czynników
wtórnych, dopełniających podstawową wartościowość
przedmiotu.
Przyznanie pierwszeństwa w moralnej ocenie aktu jego celowi
przedmiotowemu wskazuje na nieprzekraczalne granice dobra i
zła moralnego. Takich granic nie zakłada ani teleologizm, ani
sytuacjonizm etyczny.
Sumienie i prawda
12
SUMIENIE


13
„Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i
sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on
sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu
rozbrzmiewa” (KDK 16)
W sumieniu poznajemy jakąś ważną dla
naszego życia prawdę.
SUMIENIE



14
Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć, kim
jest, co stanowi o jego wielkości i gdy usiłuje
tą prawdą w życiu się kierować;
dopiero wtedy działa na miarę tego, kim jest
– na miarę swej rozumnej wielkości.
Nawet gdy błądzi, ale uczciwie szuka
prawdy, nie traci swej osobowej postawy i
godności.
SUMIENIE



15
Sumienie to głos mojego własnego rozumu:
mój własny osąd, co w danej chwili
powinienem czynić, co odpowiada prawdzie
o dobru.
Za każdym wyrzutem sumienia kryje się
szczególny wstyd.
Sam człowiek broni się przed tym, co go
„odczłowiecza”.
SUMIENIE


16
Sumienie jest głosem poznania prawdy.
„Człowiek (…) nie może odnaleźć się w pełni
inaczej, jak tylko poprzez bezinteresowny dar
z siebie samego” (KDK 24).
SUMIENIE


17
„Przez sumienie dziwnym sposobem staje się
wiadome to prawo, które wypełnia się
miłowaniem Boga i bliźniego.
Przez wierność sumieniu chrześcijanie łączą się
z resztą ludzi w poszukiwaniu prawdy i
rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów
moralnych, które narzucają się tak w życiu
jednostek, jak i we współżyciu społecznym”
(KDK 16).
SUMIENIE




18
W procesie formowania się decyzji sumienia można
wyróżnić trzy fazy:
- faza 1: osądzanie, ocenianie, wartościowanie
danego działania, a więc konkretyzacja norm ogólnych
- faza 2: podjęcie właściwej decyzji sumienia, czyli
osobiste opowiedzenie się za lub przeciw dobru w danej
sytuacji;
- faza 3: tzw. sumienie pouczynkowe, które dokonuje
jakby wtórnej oceny decyzji (czynu), i aprobuje ją, albo
wyraża dezaprobatę;
SUMIENIE

A. Podziały sumienia:






19
a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy
działania sumienia):
* uprzednie, przeduczynkowe - działa przed czynem i
wtedy ostrzega, nakazuje lub zakazuje. Odwołujemy się do niego przed
wyborem, przed podjęciem działania (element bardzo ważny, szczególnie
przy formacji sumienia prawego);
* towarzyszące - jego głos towarzyszy wykonywanej
czynności i ją aprobuje lub nie;
* następcze, pouczynkowe, retrospektywnym - po czynie,
wtedy akceptuje, usprawiedliwia lub oskarża. Kojarzymy go bądź z
wyrzutami sumienia lub odczuciem pewnej satysfakcji duchowej.
SUMIENIE










20
a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia):
* uprzednie,
* towarzyszące
* następcze,
b) w zależności od stosunku do obiektywnej normy moralności:
* prawdziwe,
* błędne, fałszywe (conscientia erronea)
+ błędne niepokonalnie
+ pokonalnie błędne
c) w zależności od charakteru sądu:
 pewne
 Wątpliwe
SUMIENIE
Rodzaje sumienia wypaczonego:
 Szerokie
 Skrupulackie
 Faryzejskie
Rozróżnia się także podział na sumienie prawe i niedbałe

* Prawe – zwracamy uwagę na wysiłek człowieka, czy
zrobił wszystko, co możliwe, aby dotrzeć do prawdy. Chciał poznać
prawdę i choćby obiektywnie zbłądził, działał słusznie. Gdy mówimy o
sumieniu prawym, mamy coś innego na myśli niż sumienie prawdziwe.
Choć sumienie prawe może być prawdziwe.

* Niedbałe – brak osobistej troski o sumienie
21

SUMIENIE





22
B. Właściwy i pożądany sąd sumienia „zdrowego”, dobrze
uformowanego powinny charakteryzować trzy właściwości, czyli winien
on być:
* pewny - bez możliwości zbłądzenia, wydanemu sądowi nie
towarzyszą żadne rozumne wątpliwości; należy zawsze działać tylko z
sumieniem pewnym;
* prawdziwy - zgodny z obiektywną normą moralności (wolą Bożą);
(„Owocem prawego sumienia jest przede wszystkim nazywanie po
imieniu dobra i zła...” DV 43)
[* prawe – z pełnym zaangażowaniem do poznanie prawdy]
* delikatny - chodzi o sumienie czułe w zakresie dobra i zła, wrażliwe
na duże i małe sprawy bez przesady w jakąkolwiek stronę.
Czy zawsze należy być posłusznym swemu
sumieniu?
23
SUMIENIE
24

niewiedza zawiniona – obciąża moralnie
sumienie

niewiedza niezawiniona – nie obciąża
moralnie sumienia
SUMIENIE



25
Zgodnie ze swym sumieniem postępuje ten,
kto uzasadnia swą decyzję jakimiś racjami, a
więc ten, kto kieruje się prawdą.
Dlatego trzeba usiłować dobrze odczytać
prawdę!!!
A następnie wybierać w działaniu tak
poznane prawdziwe dobro.
SUMIENIE



26
Sumienie jest ostateczną normą moralności,
tzn. zawsze moralnie wiążącą!
Sumienie jest normą ostateczną, ale
subiektywnie!
Tzn. ma moc normować moje postępowanie
tylko wtedy, kiedy samo jest „normowane”
obiektywną prawdą o dobru.
SUMIENIE



27
Oznacza to, że nie można zbyt łatwo
zasłaniać się autorytetem sumienia.
Sensowna krytyka innych powinna być dla
mnie sygnałem ostrzegawczym.
Jeśli nie przejmuję się tym, być może
dotknęła mnie już nieprawość
SUMIENIE




28
Kwestia formacji sumienia
Błąd co do faktów
Błąd co do prawa
Niebezpieczeństwo samoznieprawienia –
dokonuje się tam, gdzie próbuje się
podporządkować obiektywną prawdę
własnym życzeniom.
SUMIENIE




29
Kwestia formacji sumienia
Błąd co do faktów
Błąd co do prawa
Niebezpieczeństwo samoznieprawienie –
dokonuje się tam, gdzie próbuje się
podporządkować obiektywną prawdę
własnym życzeniom.