luki technologicznej - WZ UW
advertisement
Uniwersytet Warszawski Wydział Zarządzania Zakład Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze Temat zajęć: TEORIE NEOCZYNNIKOWE oraz TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE Prowadzący: mgr Leila Isainowa Kraje wysoko uprzemysłowione oraz uprzemysłowione Teorie neoczynnikowe • P.B.Kenen, I.Keesing, H.Y.Wachren, E.Yudina KAPITAŁ ŁUDZKI • R.E.Baldwin, G.C.Hufbauer i E.E.Leamer ZASOBY NATURALNE Teoria luki technologicznej Posnera • 1961 r. • Zwraca uwagę na różnice w potencjale technologicznym krajów, wpływające na warunki ich handlu międzynarodowego • Technologia nie jest czynnikiem powszechnie dostępnym w gospodarce światowej – niektóre kraje charakteryzują się większym dynamizmem technologicznym niż pozostałe, co daje im przewagę w produkcji i eksporcie dóbr wymagających dużego nasycenia wiedzą 5 TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA Dynamizm technologiczny • Zdolność kraju do tworzenia własnych innowacji oraz szybkości naśladowania innowacji powstałych w innych krajach; • Różnice w dynamizmie wynikają zależą od: – Wyjściowego potencjału innowacyjnego każdego kraju, czyli od początkowej przewagi lub luki technologicznej – Zdolności krajów opóźnionych do naśladowania innowacji kraju przodującego, czyli od warunków i czasu zamykania luki technologicznej 6 TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA Luka technologiczna • Na wyjściowy potencjał innowacyjny ma wpływ: – Baza naukowo-badawcza kraju – Wielkość nakładów na badania i technologie – Efektywność procesów badawczych – Szybkość wdrażania nowych rozwiązań do działalności gospodarczej – Liczebność i kwalifikacje kadry naukowej – Zaangażowanie sektora prywatnego w prace badawcze i wdrożeniowe – Liczebność i dynamizm liderów technologicznych wśród ogółu przedsiębiorstw 7 TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA Luka technologiczna • Do opisani sytuacji luki technologicznej można wykorzystać pojęcia: – Opóźnienie reakcji w kraju przodującym, czyli niedostateczna szybkość z jaką krajowi importerzy naśladują rozwiązania firm wiodących, – Zagraniczne opóźnienie imitacyjne, czyli okres w jakim wiodący producenci w kraju opóźnionym podejmują się zadania naśladowania wzorów tworzonych przez dostawców z kraju wiodącego technologicznie – Opóźnienie popytu w kraju importera, czyli okres niezbędny dla pojawienia się krajowego popytu wystarczająco dużego by zapewnić opłacalną produkcję i zbyt nowych produktów 8 TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA Luka technologiczna • Okres pierwszy – przed rozpoczęciem procesu naśladowczego w kraju importera – Wyłącznym producentem i eksporterem jest nowych dóbr jest kraj przodujący technologicznie – Kraj opóźniony jest importerem nowych dóbr • Okres drugi – Kraj imitator podejmuje próbę uruchomienia własnej produkcji nowego dobra – Ograniczenie importu – Kraj przodujący musi ograniczyć eksport nowego dobra do kraju imitatora • Okres trzeci – Znika eksport nowych dóbr z kraju przodującego i ich import przez kraj imitatora – Koniec handlu wywołanego luką technologiczną 9 TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA Luka technologiczna • Wyjaśnia istnienie wymiany między krajami różniącymi się potencjałem naukowo- badawczym i technologicznym, czyli między krajami lepiej i słabiej rozwiniętymi. 10 • Wynalazcą bankomatu był John ShepherdBarron, a pierwsze urządzenie tego typu na świecie pojawiło się w oddziale Barclays Bank w Londynie 27 czerwca 1967 r. W zależności od wieku i fazy rozwoju różnie się zachowujemy, różne mamy preferencje… Z produktami jest tak samo… 12 Teoria cyklu życia produktu • Zgodnie z tą teorią lokalizacja produkcji zmienia się z jednych krajów na inne; • Zmiany te zależą od poziomu rozwoju kraju i fazy cyklu życia produktu. • Podstawowe założenie: każdy produkt przechodzi na rynku przez kolejne fazy rozwoju; 13 Teoria cyklu życia produktu • Założenia: • Różnicowanie produktów wg. krajów. • Proces produkcji podlega ekonomii skali. • Obrót strumieniem informacji jest ograniczony. • Ulegają zmianie techniczne i marketingowe charakterystyki produktu i wzór tych zmian jest przewidywalny. 14 Koncepcja cyklu życia produktu R.Vernona a handel międzynarodowy Model wiąże handel światowy z występowani em różnic w zakresie postępu technicznego TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Fazy cyklu życia produktu według Vernona • Wstępna faza życia produktu (T0 - T1): Produkcja jedynie na rynek wewnętrzny USA; przedsiębiorstwo zdobywa doświadczenie. • Dojrzała faza życia produktu w USA (T1 – T2): Produkcja masowa i eksport z USA do innych KWR (które są importerami towaru). • Faza zwolnionej dynamiki eksportu produktu przez USA (T2 – T4): Amerykański produkt nadal eksportowany, chociaż możliwości zbytu w innych KWR coraz bardziej ograniczone, bo te ostatnie podjęły własną produkcję, ograniczyły import, a w T3 rozpoczęły eksport. Natomiast od T2 pojawia się eksport z USA do KSR. • Standardowa faza życia produktu w KWR, a jednocześnie faza schyłkowa w USA: Od momentu T4 USA importerem netto tego towaru i ograniczają własną produkcję, podczas gdy inne KWR dominują na światowym rynku, eksportując do USA i KSR. • Faza przenoszenia produkcji do KSR (z racji wzrostu kosztów pracy), które od T5 stały się eksporterami netto (podczas gdy KWR ograniczyły produkcję i eksport, a od T6 przeobraziły się w importerów netto). • Praktycznym przykładem faz cyklu życia produktu ewolucja procesu produkcji i eksportu telewizorów (lub komputerów). 16 Teoria cyklu życia produktu - etapy • • • • początek wzrost dojrzałość zmierzch (produkt standardowy) 17 18 TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Faza wstępna charakteryzuje się: • Innowacyjnością w odpowiedzi na zaobserwowane potrzeby, • Eksportem z krajów innowatorów, • Rozwojem cech produktu 19 TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Wzrost charakteryzuje się : • Rosnącym eksportem z krajów - innowatorów • Zwiększoną konkurencją (nowi producenci) • Zwiększonym zapotrzebowaniem na kapitał • Początkiem przemieszczeń lokalizacji produkcji dla realizacji korzyści (inne kraje rozwinięte) 20 TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Dojrzałość charakteryzuje się: • Spadkiem eksportu z kraju-innowatora • Zwiększoną standaryzacją produktu • Dużym zapotrzebowaniem na kapitał • Rosnącą konkurencyjnością cenową • Pojawieniem się produkcji na rynkach wschodzących 21 Teoria cyklu życia produktu Zmierzch charakteryzuje się: • Koncentracją produkcji w krajach wschodzących, • Kraj – innowator staje się importerem netto 22 TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Przykład • Przykład : Xerox systematyczny wzrost popytu skłonił firmę do uruchomienia • Produkcji z miejscowymi partnerami w Wielkiej Brytanii (Rank-Xerox) i w Japonii (Fuji-Xerox). Po wygaśnięciu patentu pojawili się konkurencji np. Canon w Japonii, Olivetti we Włoszech. • Stopniowo eksport kserokopiarek z USA zmniejszył się, a niektórzy odbiorcy amerykańscy zaczęli sprowadzać je z zagranicy, głównie z Japonii. • Po pewnym czasie firmy japońskie, ze względu na zbyt wysokie koszty produkcji, przeniosły fabryki do krajów słabiej rozwiniętych (Tajlandia, Singapur) • Ostatecznie Wielka Brytania, Japonia i inne kraje rozwinięte dołączyły do USA, stając się importerami kserokopiarek. 23 Teoria cyklu życia produktu Lokalizacja produkcji Faza Produkcja Początek Kraj - innowator Wzrost Kraj innowator i inne kraje uprzemysłowione Wiele krajów Dojrzałość Zmierzch Głównie w krajach rozwijających się (emerging markets) Slide 2-24 Teoria cyklu życia produktu Rynek docelowy Faza Rynki Początek Głównie na rynek kraju innowatora - Mały eksport Wzrost • głównie w krajach uprzemysłowionych • produkcja lokalna zastępuje eksport na tych rynkach Dojrzałość • wzrost produkcji na rynkach wschodzących • spadek produkcji w krajach uprzemysłowionych Zmierzch • głównie na rynkach wschodzących • eksport z rynków wschodzących na rynki krajów uprzemysłowionych Slide 2-25 Teoria cyklu życia produktu Czynniki konkurencyjne Faza czynniki Początek • praktycznie pozycja monopolistyczna • sprzedaż oparta raczej na unikalności niż cenie • produkt w fazie rozwojowej – zmiana charakterystyk produktu Wzrost • szybko rosnący popyt • rosnąca liczba konkurentów • niektórzy konkurenci zaczynają stosować obniżki cen • produkt staje się bardziej wystandaryzowany • praktycznie ustabilizowany popyt • liczba konkurentów spada • cena staje się kluczowym elementem strategii, szczególnie na Dojrzałość rynkach krajów rozwijających się Zmierzch • powolny, ale nasilający się spadek popytu • cena to kluczowy element strategii • coraz większa liczba producentów ogranicza produkcję Slide 2-26 Teoria cyklu życia produktu Technologia produkcji Faza Czynniki technologiczne Początek • szybki czas uruchomienia • krótkie serie, • rozwój technologii następuje wraz z rozwojem produktu • ważniejsza wykwalifikowana i doświadczona kadra nawet niż dostępność kapitału Wzrost • rosną nakłady kapitałowe • technologie staja się standardowe Dojrzałość • długie serie z rosnącymi nakładami kapitałowymi • ścisła standaryzacja • mniejsze wymagania dotyczące jakości kadr • niewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowana Zmierzch Slide 2-27 TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU Wady teorii • W modelu tym nie można rozpatrywać handlu surowcami, • Model ten jest skupiony na inwestycjach bezpośrednich, a nie na eksporcie czy handlu licencjami, • Analizie nie podlegają konkurencyjność firm międzynarodowych lub brak konkurencyjności podmiotów lokalnych. 28 Teorie podażowo-popytowe • • Teoria podobieństwa preferencji- S. Linder Teoria zróżnicowania produktów -P.S. Armington Teoria podobieństwa preferencji- S. Linder (Hipoteza nakładającego się popytu) • Szwedzki ekonomista S. Linder w roku 1961 zaproponował własną hipotezę wyjaśniającą przyczyny handlu międzynarodowego, ograniczając analizę tylko do kwestii popytu rynkowego na przetworzone wyroby przemysłowe (tj. abstrahując od strony podaży oraz nie uwzględniając surowców i artykułów rolnych). • Dodatkowe założenia Lindera: a) Każdy kraj eksportuje tylko te towary, które są też sprzedawane na rynku wewnętrznym. b) Struktura popytu krajowego (czyli zestaw poszukiwanych towarów) zależy od poziomu rozwoju gospodarczego mierzonego wysokością PKB per capita oraz preferencje konsumentów. • HIPOTEZA GŁÓWNA Lindera: Eksport wyrobów gotowych występuje tylko w przypadku tych towarów, na które popyt w dwóch partnerskich krajach pokrywa się (tj. występuje równolegle). Graficzne ujęcie hipotezy nakładającego się popytu S. Lindnera • Ilustrację graficzną koncepcji Lindera stanowi rys. 5.4, na którym prostokąty A, B, C i D obrazują strukturę popytu w 4 krajach. • Kraj D - najwyżej rozwinięty, kraje B i C - średnio zaawansowane, kraj A - najsłabiej rozwinięty (tj. relatywnie zacofany). • Litery a, b, c,...o = popyt na poszczególne kategorie wyrobów gotowych (odpowiednio od najniższej do najwyższej jakości). KONKLUZJE płynące z analizy: • Intensywne kontakty handlowe między krajami B i C (handel towarami f, g, h,...k). • Natomiast handel krajów B i C z krajami A i D ograniczony do jednej kategorii towarów (odpowiednio: f lub k). • Kraj D (najwyżej rozwinięty) nie handluje w ogóle z krajem A (najsłabiej rozwiniętym). Teoria zróżnicowania produktów (P.S. Armington, J.Drecze i H.Hesse) Według teorii przesłankami rozwoju handlu szczególnie wysoko uprzemysłowionymi są: • Zróżnicowanie produktów ze względu na kraj pochodzenia (teza Armingtona) • Zróżnicowanie produktów jako efekt konkurencji monopolistycznej, dywersyfikacji popytu i polityki przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku poprzez elastyczną reakcję na szybką dywersyfikacje wymogów konsumentów, staraja się oferować coraz szerszą gamę wyrobów. Im wyższy dochód tym bardziej zdywersyfikowany ma gust konsument. PRZYKŁAD? • 3D, LCD, LED, PLAZMA • Przekątna (od11 do 85cal) • Producent (Panasonic, Sharp, LG, Samsung, Sony, Philips) • Rozdzielczość • HD ready/ Full HD/Ultra HD • skanowanie, USB, łącze z PC i t.d. Handel wewnątrzgałęziowy • polega na wymianie – w danym okresie-dóbr identycznych lub podobnych, będących bliskimi substytutami; • Handel wewnątrzgałęziowy może obejmować 2 zasadnicze grupy dóbr: – dobra jednorodne – mające identyczne cechy użytkowe; różnią się jedynie ceną; – dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w produkcji lub konsumpcji; 34 Handel wewnątrzgałęziowy • Handel wewnątrzgałęziowy dobrami jednorodnymi można tłumaczyć teoriami klasycznymi jeśli doda się elementy: koszt transportu, magazynowania i uszlachetnienie; 1. Koszt transportu – dla odbiorców zlokalizowanych przy granicy z Ukrainą import z Ukrainy węgla może być tańszy niż dostawy ze Śląska; 2. koszt magazynowania – dwa kraje o różnych porach wegetacji mogą wymieniać okresowe nadwyżki płodów rolnych, jeśli koszty transportu okażą się niższe od kosztów przechowywania; 3. koszt uszlachetniania – koszty opakowania, składowania, sortowania, czyszczenia itp.– Wlk. Brytania jest znaczącym dostawcą kawy, herbaty ze strefy tropikalnej – „angielskiej herbaty” 35 Źródło: Świerkocki J., „Zarys ekonomi międzynarodowej”, PWE, Warszawa 2011 Handel wewnątrzgałęziowy • Znaczna większa część handlu wewnątrzgałęziowego przypada na dobra zróżnicowane np. proste wyroby hutnicze: blachy, szyny; elektronika konsumpcyjna, samochody, sprzęt osp. domowego itd. • kraj eksportuje odmiany towaru produkowane w długich seriach (korzyści skali produkcji), a importuje te, których nie opłaca się wytwarzać na miejscu, bo nie zapewniają korzyści skali; • koncepcja cyklu życia prod. – wyjaśnia handel wewnątrzgałęziowy dobrami o różnej generacji technicznej – ze względu na przewagę technologiczną USA mogą jednocześnie eksportować dobra najnowocześniejsze (np.. telewizory plazmowe) i importować standardowe, na które stać mniej zamożnych Amerykanów; 36 Źródło: Świerkocki J., „Zarys ekonomi międzynarodowej”, PWE, Warszawa 2011 HANDEL WEWNĄTRZGAŁĘZIOWY Indeks handlu wewnątrzgałęziowego X – eksport gałęzi M – import gałęzi Powyższy indeks jest miarą względną przyjmująca wartości z przedziału [0,1]. Jeżeli B=1, to przyjmuje się, że cały handel ma charakter wewnątrzgałęziowy, . Gdy natomiast B=0, to eksport i import nie nakładają się wzajemnie w obrębie i-tej gałęzi, 37 co oznacza, że handel wewnątrzgałęziowy w ogóle nie występuje. 38 Indeks Grubel-Lloyd Niemcy a Europa Wsch. i Chiny Slide 2-39 Handel wewnątrzgałęziowy • udział h.w. w handlu światowym od wielu lat systematycznie rósł, podwajając się między 1960 a 2006 r.; • wzrost znaczenia tego handlu dotyczył przede wszystkim krajów o wysokim i średnio wysokim poziomie dochodu na mieszkańca; • w okresie od połowy lat 70.XXw. h.w. zaczął odgrywać większą rolę w przypadku części i materiałów do produkcji niż handlu dobrami finalnymi i handlu surowcami; • w okresie 1962-2006 najszybciej wzrósł udział h.w. w grupie żywność i zwierzęta żywe. 40 Źródło: Świerkocki J., „Zarys ekonomi międzynarodowej”, PWE, Warszawa 2011 HANDEL WEWNĄTRZGAŁĘZIOWY Udział h.w. w handlu Polski z UE (w %) Grupy towarowe Całość obrotów Przetwory spożywcze Produkty mineralne Maszyny i urządzenia Sprzęt transportowy Lata Zmiana 1993 2005 26,9 17,5 12,2 34,2 48,5 51,6 55,1 40,2 53,5 69,2 Źródło: Świerkocki J., „Zarys ekonomi międzynarodowej”, PWE, Warszawa 2011 24,7 37,7 28,0 19,3 20,7 HANDEL WEWNĄTRZGAŁĘZIOWY Korzyści z handlu zagranicznego: • Korzyści klasyczne (większy wolumen dóbr; większa efektywność gospodarcza; spadek cen; większy wybór). • Korzyści dynamiczne (pobudzanie wzrostu gospodarczego, większa dynamika wzrostu; pobudzanie postępu technicznego i jego dyfuzja; zmiany strukturalne) • Większa dynamika transferów kapitałowych i usług 42
