Depresja dzieci

Depresja u dzieci i młodzieży – jak rozpoznać i pomóc.
Depresja w potocznym rozumieniu to złe samopoczucie, stan przygnębienia, pesymistyczna
wizja rzeczywistości. Diagnoza depresji oparta jest na ocenie zaburzeń nastroju, motoryki i rytmów
biologicznych, a podstawą do jej postawienia jest głębokość zaburzeń i czas ich trwania. Rozpoznanie
depresji uzasadnione jest wówczas, gdy natężenie jej objawów zakłóca funkcjonowanie dziecka lub
nastolatka. Obraz depresji u dzieci i młodzieży zależy od etapu rozwoju biologicznego.
Depresja u dzieci często bywa „maskowana” takimi objawami, jak bóle brzucha, bóle głowy,
moczenie nocne czy zaburzenia zachowania (np. autoagresja). Obraz depresji młodzieńczej jest
bardzo złożony, co ma związek z procesem dojrzewania fizycznego oraz problemami
psychologicznymi, które towarzyszą temu okresowi rozwojowemu. Wraz z transformacją społeczną,
polityczną i ekonomiczną w Polsce pojawiły się nowe problemy psychologiczne, związane ze
zmianami w funkcjonowaniu rodziny, poszukiwaniem autorytetów i nowego modelu życia. Dzisiaj nie
można być słabym, liczą się tylko sukcesy, trwa „wyścig szczurów”. A jeżeli ten wyścig jest za trudny?
Badanie epidemiologiczne (prowadzone przez zespół H. Jaklewicz i J. Bomby) wskazują, jak trudne dla
współczesnej młodzieży jest znalezienie bezpiecznego miejsca w zmieniającej się rzeczywistości.
Depresja u dzieci w wieku szkolnym.
Podjęcie nauki szkolnej jest najważniejszym wydarzeniem dzieciństwa. Dziecko musi sprostać nowym
wyzwaniom: być uczniem i partnerem w grupie rówieśniczej. Nie wszystkie jednak dzieci
rozpoczynające naukę dojrzały społecznie i emocjonalnie do podjęcia tych nowych zadań. Reakcją na
pojawiające się problemy mogą być objawy nerwicowe, zaburzenia zachowania lub depresja.
Przyczynami, które mogą mieć wpływ na rozwój depresji u dziecka, są niepowodzenia szkolne, złe
relacje z rówieśnikami i problemy rodzinne. Na niepowodzenia w nauce mogą wpływać:
● Dysleksja, czyli specyficzne trudnościach w czytaniu i pisaniu, wyrażające się opóźnionym w
stosunku do rówieśników nabywaniem umiejętności czytania; często współistnieje z problemami w
nauce prawidłowego pisania. Dziecko dyslektyczne ma trudności w łączeniu głosek lub sylab,
zniekształca wyrazy, tempo jego czytania jest wolne, a czytany tekst nie zawsze jest dla niego
zrozumiały. Trudności w opanowaniu techniki prawidłowego pisania polegają na nieprawidłowym
różnicowaniu liter zbliżonych strukturą graficzną, na przykład p-b lub fonetyczną – t-d, dodawaniem
liter lub sylab na początku lub końcu wyrazu. W późniejszym etapie nauki charakterystyczne są błędy
ortograficzne, mimo znajomości zasad ortografii.
● Wady rozwojowe, na przykład wrodzona krótkowzroczność, patologiczna otyłość czy defekty
urody; mogą one stać się przyczyną przezwisk lub żartów ze strony rówieśników. Ma to znaczenie w
budowaniu akceptacji własnej fizyczności, co z kolei odgrywa ogromną rolę w okresie dojrzewania.
● Mała sprawność fizyczna dziecka, która bywa często pretekstem do agresywnych wobec niego
zachowań ze strony silniejszych kolegów.
● Ubiór, świadczący o gorszej lub lepszej pozycji w grupie. Dzieci niemające możliwości
„szpanowania” markowymi ciuchami są traktowane jako gorsze i często poniżane. Dziecko z
problemami w nabyciu umiejętności szkolnych bywa kozłem ofiarnym w swojej klasie, stanowi obiekt
żartów bądź przykrych komentarzy. Taka sytuacja ma wpływ na budowanie poczucia własnej
wartości. W genezie depresji u dzieci i młodzieży duże znaczenie mają problemy rodzinne, w tym
także te, które związane są z transformacją społeczną, jaka dokonała się w Polsce (dotychczas nie
wypracowano jeszcze modelu funkcjonowania rodziny, który uwzględniałby te zmiany). Problemy
rodzinne, które mogą stać się przyczynami depresji:
● Zapracowani rodzice, którzy nie mają czasu na rozmowy z dzieckiem, wspólne spędzanie wolnego
czasu.
● Nadmierne wymagania wobec dziecka, od którego już na etapie szkoły podstawowej wymaga się,
by było doskonałe. Jeżeli wymagania, np. dodatkowe zajęcia, które w opinii rodziców mają zapewnić
dobry start życiowy, przekraczają możliwości dziecka, bywa, że w poczuciu niespełnienia pokładanych
nim oczekiwań, szuka ono satysfakcji w nieformalnych grupach rówieśniczych.
● Napięcia między rodzicami, niezrozumiałe dla dziecka, które przeżywa je jako zagrożenie dla siebie i
rodziny.
● Alkoholizm w domu, mający wpływ na zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka zarówno w szkole, jak
i w grupie rówieśników. Charakterystyka depresji u dzieci w wieku szkolnym Zaburzenia depresyjne
dotyczą aktywności, nastroju i objawów somatycznych. Zmiana zachowania dziecka, utrzymywanie
się objawów zaburzeń lub ich natężenie stanowi podstawę diagnozy depresji.
Zaburzenia aktywności:
● Dziecko unika wspólnych zabaw z rówieśnikami;
● Nie podejmuje zabaw, które wcześniej sprawiały mu przyjemność;
● Odmawia pójścia do szkoły;
● Wagaruje (najczęściej samotnie).
Zaburzenia nastroju:
● Dziecko nie reaguje radością na sytuacje, które wcześniej sprawiały mu radość;
● Jest smutne, często popłakuje z błahego powodu;
● Ma stany lękowe (lęk najczęściej związany jest z obawą o utratę osób bliskich; dziecko kontroluje
ich obecność, dopytuje się, gdzie wychodzą i kiedy wrócą, tworzy czarne scenariusze, gdy wyjeżdżają
lub spóźniają się z powrotem do domu);
● Wyraża nadmierną troskę o zdrowie bliskich;
● Boi się chodzić do szkoły (lęk często jest tak nasilony, że dominuje w zachowaniu dziecka).
Objawy somatyczne:
● Bóle głowy, bóle brzucha, biegunka, moczenie nocne.
U dzieci w starszym wieku szkolnym objawom depresji mogą towarzyszyć zaburzenia zachowania pod
postacią
agresji
skierowanej
ku
sobie
lub
otoczeniu.
Wskazania dla rodziców:
● Zgłaszane przez dziecko objawy somatyczne (np. bóle głowy, brzucha) wymagają konsultacji lekarza
pediatry, bowiem chorobom fizycznym zazwyczaj towarzyszy uczucie zmęczenia, mniejsza aktywność,
drażliwość i złe samopoczucie. Jeżeli dziecko jest zdrowe fizycznie, szukamy źródeł jego zmienionego
zachowania w szkole, rodzinie lub grupie rówieśniczej.
● W przypadku niepokojących zachowań dziecka należy nawiązać kontakt z wychowawcą,
pedagogiem szkolnym lub psychologiem. Przekazane informacje ukierunkują ich formy pomocy i
opieki nad dzieckiem (w nauce, kontaktach z kolegami).
● Jeżeli dziecko ma problemy z realizowaniem programu szkolnego, należy wspólnie opracować
program pomocy, uwzględniający możliwości dziecka.
● Trzeba rozmawiać z dzieckiem o tym, co dzieje się w szkole, o jego kolegach, dawać przykłady
rozwiązywania konfliktów.
● Trzeba rozmawiać z dzieckiem o tym, co dzieje się w rodzinie. Dać mu szansę na wyrażenie opinii o
tym, co je niepokoi w zachowaniu rodziców.
● Trzeba pamiętać o tym, że rodzina ma stanowić dla dziecka teren bezpieczny. Kłótnie uruchamiają
lęk dziecka o trwałość rodziny.
● Alkoholizm w rodzinie wymaga bezwzględnie podjęcia terapii przez pijącego członka rodziny. Dzieci
z rodzin alkoholików wnoszą w dorosłe życie bagaż dramatycznych doświadczeń wyniesionych z
dzieciństwa.
● Porada lekarza psychiatry jest wskazana wówczas, gdy objawy depresji dziecięcej utrzymują się i
mają tendencje do nasilania. Lekarz specjalista oceni stan zdrowia psychicznego dziecka, ustali
program terapii i współpracy z rodziną.
Na podstawie artykułu prof. Hanny Jaklewicz