Poczekalnia - "Dysleksja"
advertisement
DYSLEKSJA ROZWOJOWA – PROBLEM ZNANY I NIEZNANY Dysleksja rozwojowa to termin często używany zarówno w środowisku szkolnym, jak też w prasie i telewizji. W ostatnich latach temat dysleksji zaczął pojawiać się także w filmach, a nawet w wywiadach ze sławnymi osobami, które ujawniają, że miały taki problem w dzieciństwie. Dlatego też, gdy kogoś pytamy, czy termin ten jest znany, większość odpowiada twierdząco. Jednak próba wyjaśnienia tego zjawiska przez te same osoby często sprawia trudności. Tymczasem wiedza na temat dysleksji, jej przeciwdziałania i eliminowania, jest potrzebna nie tylko wszystkim pedagogom czy lekarzom, ale przede wszystkim rodzicom dzieci dyslektycznych, aby mogli się porozumiewać oraz współdziałać z nauczycielami czy ze specjalistami. Badania prowadzone w Polsce wskazują, że dysleksja rozwojowa występuje u ok. 15% populacji, z czego lżejsze przypadki stanowią ok. 10%, a poważniejsze ok. 4%. Oznacza to, że w każdej klasie można spotkać średnio troje dzieci z tym problemem, a co najmniej jedno dziecko ma specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Liczba osób z dysleksją wzrasta ze względu na zwiększanie się liczby dzieci pochodzących z zagrożonych ciąż i trudnych porodów. Niekorzystne czynniki kulturowe, takie jak brak naturalnych okazji do ćwiczenia funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu (np. dzieci nie rysują, mniej manipulują, nie rozwijają isę ruchowo podczas zabaw na podwórku), oraz brak kontaktu z książką, która wypiera telewizja również są przyczyną wzrastającej liczby osób z dysleksją. Z powyższych powodów zjawisko dysleksji rozwojowej należy uznać za problem nie tylko indywidualny, ale i społeczny, który powinien być często podnoszony. Ogromną rolę w kształtowaniu świadomości społecznej odegrało Polskie Towarzystwo Dysleksji, które powstało w 1990 r. i jest członkiem Europejskiego Towarzystwa Dysleksji. Trudności w czytaniu i pisaniu mają różne przyczyny, a ich uświadomienie jest podstawą udzielenia skutecznej pomocy. Trudności te występują w wypadkach upośledzenia umysłowego i wówczas pojawiają się one na tle ogólnych trudności w uczeniu się niemal wszystkich przedmiotów. Uczniowie z takimi problemami wymagają specjalnych metod nauczania i specjalnego programu edukacyjnego. Podobnie dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna mają uogólnione trudności w nauce, w tym również w czytaniu i pisaniu. Potrzebują one zawężenia zakresu materiału i obniżenia wymagań. Trudności w czytaniu i pisaniu mogą występować też u dzieci z powodu wad zmysłu wzroku i słuchu. W tym wypadku dostosowanie się do zaleceń okulisty (dobrze dobrane okulary) lub laryngologa foniatry może zlikwidować problem. Oczywiście u niektórych z tych dzieci można zdiagnozować dysleksję rozwojową, ale tylko w takim wypadku, gdy zasadnicza przyczyna ich trudności leży w zaburzeniach typowych dla specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu np. obok wady zmysłu występują zaburzenia funkcji słuchowojęzykowych. Trudności mają również dzieci zaniedbane środowiskowo, które nie widzą w domu rodziców czytających książki, którym nie czyta się systematycznie i nie rozwija zainteresowania książką, które nie ćwiczą codziennie czytania, poczynając od klasy zerowej, aż do uzyskania pełnej biegłości technicznej i pełnego rozumienia czytanego tekstu, a więc do momentu, kiedy czynność czytania nie zautomatyzuje się. We wszystkich wymienionych wypadkach mamy do czynienia z trudnościami w czytaniu i pisaniu, ale nie z dysleksją rozwojową. DYSLEKSJA ROZWOJOWA, CZYLI SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU Dysleksja rozwojowa to termin określający zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie „rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. „Dysleksja nabyta” to utrata już opanowanej umiejętności czytania, co zdarza się w wyniku urazu mózgu, na przykład po wypadku. W Polsce najczęściej stosuje się następującą terminologię: dysleksja rozwojowa – nazwa całego zespołu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, w uproszczonej formie zwany dysleksją. Trudności w czytaniu i pisaniu objęte tą nazwą mogą występować u dziecka w trzech formach – w postaci izolowanej, np. tylko w postaci trudności z nauczeniem się poprawnej pisowni, lub jako zespół dwóch lub nawet trzech form tych zaburzeń: DYSGRAFIA – trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma; DYSLEKSJA – specyficzne trudności w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu; DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (nie tylko błędy ortograficzne). Dysgrafia – obniżony poziom graficzny pisma jest, podobnie jak dysleksja, zjawiskiem patologicznym. Utrzymuje się zazwyczaj długo i nie ustępuje ani poprzez stereotypowe działania, ani przez perswazję i zalecenia. Wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmującej sprawność manualno-wzrokową, kierunkowoprzestrzenną oraz lateralizację dziecka. Pismo dysgraficzne charakteryzuje się: Nieadekwatną strukturą litery; brakiem niektórych elementów, deformacją litery; Zmiennym kierunkiem pisma: różnym położeniem liter w wyrazie, wyrazów w zdaniu; Zachwianiem proporcji liter; różnymi wielkościami liter w wyrazie, wyrazów w zdaniu; Niewłaściwym zagęszczeniem liter w wyrazie: różnym odstępem między literami i wyrazami; Dowolnym sposobem łączenia liter: łączeniem na różnym poziomie, brakiem połączeń międzyliterowych; Skreślaniem, przeprawianiem liter. O dysgrafii mówimy wtedy, kiedy kilka tych nieprawidłowych symptomów występuje równocześnie w pisaniu u dziecka, ale nie sporadycznie, przypadkowo, tylko regularnie przez dłuższy czas. Dysortografia – niemożność opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania, podobnie jak dysleksja, jest zjawiskiem patologicznym. Utrzymujące się długo błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi sposobami, do których zalicza się wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu. Te nieskuteczne „środki dydaktyczne” muszą być zastąpione specjalnym programem działania, który będzie uwzględniać rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo-manualnej. Związek między dysleksją a dysortografią rozumiany jest przez badaczy w różny sposób. Dla jednych dysortografia jest zaburzeniem głębszym, podstawowymi dłużej utrzymującym się od dysleksji. Dla M. Monroe dysortografia jest zaburzeniem, które można łatwo zlikwidować. Dysortografia – niemożność opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania, podobnie jak dysleksja, jest zjawiskiem patologicznym. Utrzymujące się długo błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi sposobami, do których zalicza się wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu. Te nieskuteczne „środki dydaktyczne” muszą być zastąpione specjalnym programem działania, który będzie uwzględniać rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo-manualnej. Związek między dysleksją a dysortografią rozumiany jest przez badaczy w różny sposób. Dla jednych dysortografia jest zaburzeniem głębszym, podstawowymi dłużej utrzymującym się od dysleksji. Dla M. Monroe dysortografia jest zaburzeniem, które można łatwo zlikwidować. SYNDROM DYSLEKSJI Mimo indywidualnych różnic charakterystycznych dla poszczególnych dzieci dyslektycznych lansowanych przez niektórych francuskich badaczy teorii, że tyle jest dysleksji, ilu dyslektyków, to jednak znaczna większość badaczy twierdzi, że istnieje specyficzny dla dysleksji syndrom (zespół objawów), odróżniających ją od pokrewnych patologicznych zjawisk. Wszystkie te symptomy mogą występować w różnych układach i w różnym stopniu nasilenia. Należą do nich: 1. wyraźna rozbieżność między poziomem czytania a rezultatem w nauce innych przedmiotów (na niekorzyść czytania); 2. wyraźna rozbieżność między poziomem rozwoju umysłowego a poziomem czytania; 3. często występujące błędy w pisaniu, niekiedy obniżony poziom graficzny pisma; 4. trudność w opanowaniu języków obcych; 5. obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej; 6. obniżona zdolność analizy i syntezy słuchowej; 7. zaburzenia w rozwoju mowy, artykulacji; 8. zaburzenia orientacji czasowo-przestrzennej; 9. zaburzenia rozwoju ruchowego, sprawności manualnej; 10. zaburzenia procesu lateralizacji; 11. częściej występujące trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż u dziewcząt; 12. współwystępujące z trudnościami w czytaniu i pisaniu objawy nerwowości i zaburzenia zachowania; 13. dość często mikrouszkodzenia tkanki mózgowej w okresie okołoporodowym; 14. brak uszkodzenia narządu wzroku i słuchu. OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ (ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ) ubogie słownictwo, agramatyzmy, zniekształcanie wyrazów, opóźnienie i zaburzenia mowy niewłaściwe rozumienie i stosowanie się do poleceń słownych problemy z uczeniem się na pamięć wierszyków i piosenek męczenie się podczas słuchania dłuższych opowiadań i historyjek trudności w ćwiczeniach i zabawach rytmicznych trudności z wyodrębnianiem dźwięków ze struktur złożonych (analiza słuchowa) tzn. sylab i głosek w wyrazie, wyrazów w zdaniu oraz ze scalaniem pojedynczych dźwięków w całość (synteza słuchowa) np. głosek i sylab w wyraz OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI WZROKOWEJ (ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ) ubogi opis obrazka, dziecko zauważa małą liczbę szczegółów ubogie i niedokładne rysunki, trudności w przerysowywaniu i odtwarzaniu różnych form graficznych i figur geometrycznych trudności z wyodrębnianiem elementów z całości, a także z łączeniem ich w całość, niechęć do układania obrazków wg wzoru, puzzli i historyjek obrazkowych niezauważanie różnic w dwu pozornie identycznych obrazkach brak umiejętności dobierania w pary obrazków z uwzględnieniem cechy wspólnej oraz segregowania obrazków na podstawie określonej cechy problemy z zapamiętywaniem i odtwarzaniem przedmiotów, obrazków niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych eksponowanych na krótko OBJAWY ZABURZEŃ W SFERZE RUCHOWEJ (ze szczególnym zwróceniem uwagi na sprawność manualną) braki w zakresie umiejętności samoobsługi i codziennych czynności (ubieranie się, jedzenie) niesprawność manualna, trudności w rysowaniu, wycinaniu, wiązaniu, nieprawidłowy sposób trzymania ołówka, długopisu, powolne ruchy, brak precyzji i zręczności manualnej nadmierne napięcie mięśniowe, zbyt silny nacisk przyboru piszącego, zbyt mocne kreślenie linii, stąd przedzieranie kartki i łamanie ołówka; w rysunkach przeważają linie proste, pogrubione, rzadko występują linie faliste zbyt małe napięcie mięśniowe, brak siły do wycinania nożyczkami, słaba chwytliwość palców, stąd częste upuszczanie przedmiotów z dłoni; linie rysunku są słabo widoczne, linie proste są nierówne, faliste, przeważają rysunki drobne i małe Prawidłowe funkcjonowanie percepcji wzrokowej, słuchowej oraz sprawności manualnej warunkuje naukę pisania i czytania. Te umiejętności stanowią pewną całość psychomotoryczną, na którą składają się takie elementy, jak: słuchowe wydzielenie głoski, znalezienie jej odpowiednika literowego, kolejne rozmieszczenie liter w wyrazie przy pisaniu rozpoznanie litery, nadanie odpowiadającego jej dźwięku i scalenie wszystkich dźwięków wyrazu w całość przy czytaniu Dzięki prawidłowo funkcjonującej percepcji wzrokowej dziecko uczy się szybko rozpoznawać obrazy graficzne i rozróżniać podobne kształty, zapamiętuje, rozpoznaje i rozróżnia litery, w tym podobne np. m - n - w. Ponadto lepiej orientuje się w kierunkach - do poprawnego czytania konieczne jest odróżnianie liter podobnych lecz inaczej ukierunkowanych np. u - n, b - p. Natomiast brak zaburzeń w sferze percepcji słuchowej warunkuje zdolność rozróżniania podobnych dźwięków, a więc rozróżniania liter o podobnym brzmieniu np. g - k, d - t, b - p) oraz określania kolejności następujących po sobie dźwięków w wyrazie (kolejność głosek musi być zgodna z kolejnością liter w wyrazie). Poznanie przez dziecko sylabowo - głoskowo - literowej struktury wyrazów pozwala opanować umiejętność czytania i pisania. Dziecko prawidłowo kojarzące grafemy (znaki graficzne - litery) z odpowiadającymi im fonemami (dźwiękami) uczy się czytać. Sprawność manualna to z kolei konieczny warunek do nauki pisania, prawidłowego odtwarzania obrazu graficznego liter z zachowaniem proporcji, równomiernego zagęszczenia i pochylenia liter pod względem linii poziomej, właściwego utrzymania pisma w liniaturze, odpowiedniego rozplanowania pisma na stronie zeszytu oraz wysokiego poziomu graficznego pisma. Prawidłowy rozwój funkcji percepcyjno - motorycznych oraz ich integracja ma fundamentalne znaczenie we wczesnym etapie nauki czytania i pisania. Dlatego tak ważne jest, aby jak najwcześniej dostrzegać najdrobniejsze objawy zaburzeń taj sfery i jak najszybciej rozpoczynać pracę wyrównującą opóźnienia rozwojowe u przedszkolnego, by mogło cieszyć się z pójścia do szkoły i być pewne swego sukcesu. dziecka
