Uzasadnienie 09.07.2015

UZASADNIENIE
Niniejsze rozporządzenie opracowane zostało w związku z wejściem w życie ustawy z dnia
6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty
emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. poz.
1717; dalej: ustawa nowelizująca), zmieniającej m.in. przepisy art. 141 ustawy z dnia 28
sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (dalej: ustawa).
Ustawa nowelizująca zmieniła m.in. - zawarte w art. 141 ust. 7 ustawy - fakultatywne
upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, innych kategorii
lokat aktywów funduszu emerytalnego, niż wymienione w art. 141 ust. 1 ustawy, mając na
względzie typy ryzyka, które powinny być ograniczane, dostępność instrumentów
umożliwiających zmniejszenie ryzyka, możliwość wyceny tych instrumentów oraz efekty ich
stosowania, w celu zapewnienia ochrony interesów członków funduszu.
Jednocześnie, niniejsze rozporządzenie ma na celu realizację, wskazanych w art. 141 ust. 8
ustawy, wytycznych odnoszących się do przypadku określenia lokat w prawa pochodne. W
związku z tym, w § 1 projektu rozporządzenia wskazano, iż określa ono:
1) warunki zawierania przez fundusz emerytalny umów, których przedmiotem są
instrumenty pochodne;
2) warunki i zasady zajmowania przez fundusz emerytalny pozycji w instrumentach
pochodnych;
3) sposób wyznaczenia maksymalnego zaangażowania funduszu emerytalnego w
instrumenty pochodne;
4) warunki, jakie muszą spełniać indeksy stanowiące bazę instrumentów pochodnych, oraz
wykaz tych indeksów.
Zasadniczym celem wprowadzenia możliwości stosowania instrumentów pochodnych jako
kategorii lokat aktywów funduszy emerytalnych jest zabezpieczanie przed ryzykiem
rynkowym, w tym przede wszystkim ryzykiem związanym ze zmianami kursów akcji.
Lokowanie aktywów funduszy w te instrumenty powinno umożliwić funduszom osiąganie
zysków w okresach spadków na rynkach, jak również w okresach osłabienia polskiej waluty
w stosunku do walut zagranicznych. Ma również pozwolić funduszom na maksymalizowanie
rentowności dokonywanych lokat oraz skuteczne konkurowanie efektywnością
dokonywanych inwestycji.
W § 2 projektu rozporządzenia zamieszczono słowniczek. Zgodnie z ujętą w nim definicją,
kontrahent oznacza podmiot będący stroną umowy z funduszem emerytalnym.
§ 3 ust. 1 projektu rozporządzenia stanowi, iż lokowanie aktywów funduszu emerytalnego w
instrumenty pochodne jest równoznaczne z zawieraniem przez fundusz umów mających za
przedmiot instrumenty pochodne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 maja 2004 r.
o funduszach inwestycyjnych. W myśl art. 2 pkt 18 ustawy o funduszach inwestycyjnych przez
instrumenty pochodne rozumie się prawa majątkowe, których cena rynkowa zależy
bezpośrednio lub pośrednio od ceny lub wartości papierów wartościowych, o których mowa
w art. 3 pkt 1 lit. a ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz inne prawa majątkowe,
których cena rynkowa bezpośrednio lub pośrednio zależy od kształtowania się ceny rynkowej
walut obcych lub od zmiany wysokości stóp procentowych. Natomiast papiery wartościowe, o
których mowa w art. 3 pkt 1 lit. a ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, to akcje,
prawa poboru w rozumieniu przepisów ustawy - Kodeks spółek handlowych, prawa do akcji,
warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty
inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe
1
odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na
podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego.
Kolejne ustępy § 3 projektu rozporządzenia określają warunki zawierania przez fundusz
umów, których przedmiotem są instrumenty pochodne. Odzwierciedlają one adekwatne
warunki zawierania takich umów określone w art. 94 ustawy o funduszach inwestycyjnych dla
funduszu inwestycyjnego otwartego. Wprowadza się zatem możliwość zawierania przez
fundusz emerytalny umów mających za przedmiot instrumenty pochodne dopuszczone do
obrotu na rynku regulowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na rynku
regulowanym w państwach innych niż Rzeczpospolita Polska w rozumieniu ustawy, pod
warunkiem, że statut funduszu wskazuje ten rynek. Ograniczenie możliwości lokowania
aktywów funduszu emerytalnego do instrumentów pochodnych dopuszczonych do obrotu na
rynku regulowanym (a zatem brak możliwości lokowania aktywów w niewystandaryzowane
instrumenty pochodne) ma bowiem istotne znaczenie z punktu widzenia ograniczenia ryzyka
inwestycyjnego.
Ponadto, możliwość zawierania przez fundusz emerytalny umów mających za przedmiot
instrumenty pochodne ograniczona jest następującymi warunkami:
1) zawarcie umowy jest zgodne z celem inwestycyjnym funduszu, określonym w statucie
funduszu;
2) umowa ma na celu zapewnienie ograniczenia ryzyka inwestycyjnego związanego ze
zmianą:
a) kursów, cen lub wartości papierów wartościowych i instrumentów rynku pieniężnego
posiadanych przez fundusz albo papierów wartościowych i instrumentów rynku
pieniężnego, które fundusz zamierza nabyć w przyszłości, w tym umowa pozwala na
przeniesienie ryzyka kredytowego związanego z tymi instrumentami finansowymi,
b) kursów walut w związku z lokatami aktywów funduszu,
c) wysokości stóp procentowych w związku z lokatami w depozyty, dłużne papiery
wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego oraz aktywami utrzymywanymi na
zaspokojenie bieżących zobowiązań funduszu;
3) wykonanie umowy nastąpi przez dostawę instrumentów finansowych, o których mowa
w art. 141 ust. 1 ustawy, lub przez rozliczenie pieniężne;
4) kontrahentem jest podmiot z siedzibą w Rzeczypospolitej Polskiej lub w państwach, o
których mowa w art. 141 ust. 4 ustawy, podlegający nadzorowi właściwego organu
nadzoru nad rynkiem finansowym lub kapitałowym w tym państwie, w zakresie co
najmniej takim, jak określony w prawie Unii Europejskiej oraz wskazanym w statucie
funduszu;
5) instrumenty będące przedmiotem umowy:
a) podlegają w każdym dniu roboczym możliwej do zweryfikowania, rzetelnej wycenie
według wiarygodnie oszacowanej wartości godziwej, zgodnie z przepisami
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie
szczególnych zasad rachunkowości funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 876
oraz z 2014 r. poz. 1209),
b) mogą zostać w każdym czasie przez fundusz emerytalny zbyte lub pozycja w nich
zajęta może być w każdym czasie zamknięta przez transakcję równoważącą albo
zlikwidowana.
Ostatni z ww. warunków odzwierciedla odpowiedni warunek odnoszący się do funduszu
inwestycyjnego otwartego, zgodnie z przepisem § 4 ust. 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zawierania przez fundusz inwestycyjny
otwarty umów, których przedmiotem są instrumenty pochodne, w tym niewystandaryzowane
instrumenty pochodne (Dz. U. poz. 537).
2
Weryfikacja powyższej wyceny jest dokonywana przez:
1) podmiot niezależny od kontrahenta, z częstotliwością i w sposób umożliwiający
funduszowi jej sprawdzenie, lub
2) odpowiednio przygotowaną do tego celu jednostkę organizacyjną podmiotu
zarządzającego funduszem, niezależną od jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za
zarządzanie aktywami funduszu.
W przypadku powierzenia zarządzania aktywami funduszu podmiotowi zewnętrznemu, o
którym mowa w art. 153 ust. 1 ustawy, weryfikacja wyceny może być prowadzona przez ten
podmiot, pod warunkiem, że:
1) podmiot ten jest niezależny od kontrahenta;
2) weryfikacja jest prowadzona z częstotliwością i w sposób umożliwiający funduszowi
jej sprawdzenie;
3) weryfikacja jest prowadzona przez odpowiednio przygotowaną do tego celu jednostkę
organizacyjną tego podmiotu, niezależną od jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej
za zarządzanie aktywami funduszu.
Zgodnie z § 4 projektu rozporządzenia (odzwierciedlającym przepisy § 3 rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zawierania przez fundusz
inwestycyjny otwarty umów, których przedmiotem są instrumenty pochodne, w tym
niewystandaryzowane instrumenty pochodne) fundusz emerytalny może zawierać transakcje,
których przedmiotem są instrumenty pochodne, pod warunkiem, że utrzymuje część aktywów
na poziomie zapewniającym realizację tych transakcji, przy czym aktywa te obejmują:
1) papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe - w
przypadku gdy fundusz jest obowiązany do ich fizycznej dostawy;
2) środki pieniężne, papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, Narodowy
Bank Polski, rządy lub banki centralne państw, o których mowa w art. 141 ust. 4
ustawy (tj. państw UE, EOG lub OECD), z zastrzeżeniem art. 141 ust. 2 ustawy (tj. z
uwzględnieniem braku możliwości lokat aktywów otwartych funduszy emerytalnych w
skarbowe papiery wartościowe) - w przypadku, gdy uregulowanie zobowiązań z tytułu
rozliczeń następuje w środkach pieniężnych.
W przypadku opcji powyższy warunek uznaje się za spełniony, jeżeli fundusz utrzymuje
aktywa odpowiednio do wymogów ust. 1 pkt 1 albo pkt 2 na poziomie odpowiadającym
iloczynowi wartości nominalnej transakcji i prawdopodobieństwa realizacji opcji, pod
warunkiem opracowania i wdrożenia metodologii wyznaczania tego prawdopodobieństwa
oraz dokumentowania wyznaczanych wielkości tego prawdopodobieństwa.
§ 5-6 projektu rozporządzenia realizują wytyczne zawarte w delegacji ustawowej, dotyczące
określenia sposobu wyznaczenia maksymalnego zaangażowania funduszu emerytalnego w
instrumenty pochodne, jak również warunków i zasad zajmowania pozycji w instrumentach
pochodnych. Stanowią on jednocześnie odzwierciedlenie przepisów § 8-9 rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zawierania przez fundusz
inwestycyjny otwarty umów, których przedmiotem są instrumenty pochodne, w tym
niewystandaryzowane instrumenty pochodne, przy uwzględnieniu obowiązujących regulacji
dotyczących ograniczeń inwestycyjnych funduszy emerytalnych.
Projektowany § 5 ustanawia obowiązek uwzględniania przez fundusz emerytalny - przy
stosowaniu limitów inwestycyjnych określonych w ustawie oraz w § 2-4 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie dodatkowych ograniczeń w zakresie
prowadzenia działalności lokacyjnej przez fundusze emerytalne - kwoty zaangażowania w
instrumenty pochodne w ten sposób, że:
1) w przypadku zajęcia przez fundusz pozycji w instrumentach pochodnych, skutkującej
powstaniem po stronie funduszu zobowiązania do sprzedaży papierów wartościowych
3
lub instrumentów rynku pieniężnego albo do spełnienia świadczenia pieniężnego
wynikającego z zajętej pozycji - od wartości papierów wartościowych lub
instrumentów rynku pieniężnego danego emitenta znajdujących się w portfelu
inwestycyjnym funduszu należy odjąć kwotę zaangażowania w instrumenty pochodne,
dla których bazę stanowią papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego tego
emitenta;
2) w przypadku zajęcia przez fundusz pozycji w instrumentach pochodnych skutkującej
powstaniem po stronie funduszu zobowiązania do zakupu papierów wartościowych lub
instrumentów rynku pieniężnego albo do spełnienia świadczenia pieniężnego
wynikającego z zajętej pozycji - do wartości papierów wartościowych lub
instrumentów rynku pieniężnego danego emitenta znajdujących się w portfelu
inwestycyjnym funduszu należy dodać kwotę zaangażowania w instrumenty pochodne,
dla których bazę stanowią papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego tego
emitenta.
W myśl § 6 projektu rozporządzenia przy zawieranych przez fundusz umów mających za
przedmiot instrumenty pochodne w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego związanego z
papierami wartościowymi, instrumentami rynku pieniężnego lub innymi prawami
majątkowymi, które fundusz zamierza nabyć w przyszłości, fundusz może zająć pozycję w
tych instrumentach pochodnych skutkującą powstaniem jego zobowiązania albo uprawnienia
do zakupu papierów wartościowych, instrumentów rynku pieniężnego lub innych praw
majątkowych albo do spełnienia świadczenia pieniężnego, w wysokości odpowiadającej
wartości świadczenia w tej umowie sprzedaży, lub stosować szczególną strategię
inwestycyjną z wykorzystaniem instrumentów pochodnych, której skutkiem miałby być efekt
analogiczny do zajęcia takiej pozycji, o ile łącznie zostaną spełnione następujące warunki:
1) zawarcie planowanej transakcji nabycia papierów wartościowych, instrumentów rynku
pieniężnego lub innych praw majątkowych jest wysoce prawdopodobne, co potwierdza
opracowana i wdrożona przez fundusz metodologia wyznaczania tego
prawdopodobieństwa oraz dokumentowania wyznaczanych wielkości tego
prawdopodobieństwa;
2) zajęcie takiej pozycji lub zastosowanie takiej szczegółowej strategii jest uzasadnione
prognozami wysokości kursów, cen lub wartości papierów wartościowych,
instrumentów rynku pieniężnego lub innych praw majątkowych.
Wysokie prawdopodobieństwo zawarcia planowanej transakcji będzie musiała potwierdzać
wdrożona przez fundusz metodologia wyznaczania tego prawdopodobieństwa oraz
dokumentowania wyznaczanych jego wielkości. Stosowana metodologia będzie stanowić
składnik systemu zarządzania ryzykiem obowiązującego w funduszu i opierać się będzie na
mających zastosowanie i istotnych metodach aktuarialnych i technikach statystycznych.
Jednocześnie, przy wyznaczaniu wielkości prawdopodobieństwa metodologia ta każdorazowo
będzie musiała uwzględniać kryteria określone w § 3-5 projektu rozporządzenia, w
szczególności wskazujące, że: zawarcie planowanej transakcji jest zgodne z celem
inwestycyjnym funduszu określonym w jego statucie i ma na celu zapewnienie ograniczenia
ryzyka inwestycyjnego, instrumenty będące przedmiotem takiej transakcji będą podlegać w
każdym dniu roboczym możliwej do zweryfikowania, rzetelnej wycenie i będą mogły zostać
w każdym czasie zbyte lub pozycja w nich zajęta będzie być mogła zamknięta albo
zlikwidowana, jak również że fundusz utrzymuje część swoich aktywów na poziomie
zapewniającym realizację tych transakcji i uwzględnia kwotę zaangażowania w przedmiotowe
instrumenty.
Wprowadzenie powyższych warunków jest istotne zwłaszcza w kontekście potrzeby ochrony
interesów funduszy emerytalnych. Należy bowiem zaznaczyć, iż niezależnie od tego, że
4
zasadniczym celem stosowania instrumentów pochodnych jako kategorii lokat aktywów
funduszy emerytalnych jest zabezpieczenie przed ryzykiem rynkowym, stosowanie ich w
niewłaściwy sposób może prowadzić do dużych strat, co w przypadku otwartych funduszy
emerytalnych może skutkować obniżeniem wysokości świadczeń emerytalnych wypłacanych
członkom funduszy.
Wprowadzając projektowane rozwiązania, należy mieć na względzie ryzyka, jakie mogą być
związane z dokonywaniem przez fundusze emerytalne lokat w instrumenty pochodne, tj.:
- ryzyko instrumentu bazowego - wartości bazowego instrumentu finansowego stanowią
podstawę wyceny i/lub rozliczenia instrumentu pochodnego, przy czym cena instrumentu
pochodnego może odbiegać od wartości instrumentu bazowego; dodatkowo, w przypadku
niewystandaryzowanych instrumentów pochodnych ryzyko inwestycyjne związane jest z
tym, że instrumenty te z natury oparte są na silnej dźwigni finansowej, która zwiększa
ryzyko zmienności ceny instrumentów bazowych, i ryzyko inwestycyjne zwiększa się wraz
ze wzrostem dźwigni finansowej;
- ryzyko zmienności - kurs rynkowy w krótkim okresie może podlegać znaczącym wahaniom,
powodując istotną fluktuację wartości zainwestowanego kapitału, co powoduje
zwielokrotnienie ryzyka inwestycyjnego w przypadku gwałtownych i znaczących zmian
kursu instrumentu pochodnego;
- ryzyko przyszłego kształtowania się kursu instrumentów pochodnych - brak pewności co do
kierunku kształtowania się ceny instrumentów pochodnych w przyszłości potencjalnie
skutkujący stratą części bądź całości zainwestowanego kapitału, a w sytuacjach
nadzwyczajnych mogący skutkować stratą przekraczającą wartość zainwestowanych
początkowo środków;
- ryzyko płynności - polega na niemożliwości kupna lub sprzedaży instrumentu pochodnego
bez znaczącego wpływu na jego cenę;
- ryzyko dywidendy - w przypadku niektórych instrumentów pochodnych płatności
dywidendowe wpływają ujemnie na wycenę instrumentu bazowego, a w konsekwencji opcji
na dany instrument.
§ 7 projektu rozporządzenia stanowi z kolei odzwierciedlenie przepisu § 11 rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zawierania przez fundusz
inwestycyjny otwarty umów, których przedmiotem są instrumenty pochodne, w tym
niewystandaryzowane instrumenty pochodne, i określa następujące warunki, które powinny
łącznie spełniać indeksy stanowiące bazę instrumentów pochodnych:
1) skład indeksu uwzględnia odpowiednio wymogi rozproszenia ryzyka inwestycyjnego,
w szczególności zmiana ceny lub aktywność transakcyjna w odniesieniu do jednego
składnika indeksu nie wpływa w sposób istotny na wartość indeksu;
2) indeks stanowi miarodajny wskaźnik charakteryzujący rynek, do którego się odnosi, w
szczególności:
a) indeks w odpowiedni sposób odzwierciedla wyniki reprezentatywnej grupy
składników będących przedmiotem obrotu na rynku, do którego się odnosi,
b) dokonywana jest regularna weryfikacja składu indeksu, która może skutkować
zmianami tego składu dokonywanymi zgodnie z powszechnie dostępnymi kryteriami
w celu zapewnienia, że spełniony jest warunek, o którym mowa w lit. a,
c) składniki indeksu charakteryzują się płynnością, która w razie potrzeby umożliwia
odzwierciedlenie składu indeksu;
3) wartość i skład indeksu są podawane do publicznej wiadomości, w szczególności:
a) ustalanie wartości i składu indeksu jest prowadzone na podstawie odpowiednich
procedur gromadzenia informacji o cenach składników indeksu, obliczania wartości
5
indeksu oraz publikowania jego wartości, w tym procedur wyceny składników
indeksu w przypadku, gdy ich cena rynkowa nie jest dostępna,
b) informacje dotyczące zasad obliczania indeksu, metodologii wprowadzania zmian w
składzie indeksu, zmiany indeksu oraz trudności operacyjnych z terminowym
dostarczeniem informacji albo poprawnością informacji są udostępniane
niezwłocznie i w sposób wyczerpujący.
Wykaz indeksów stanowiących bazę instrumentów pochodnych określono w załączniku do
rozporządzenia.
Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., co jest zgodne z § 1 ust. 1
uchwały nr 20 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2014 r. w sprawie zaleceń ujednolicenia
terminów wejścia w życiw niektórych aktów normatywnych (M. P. poz. 205).
Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt rozporządzenia zostanie
zamieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji.
Rozporządzenie jest zgodne z prawem Unii Europejskiej. Projekt rozporządzenia nie podlega
procedurze notyfikacji w rozumieniu przepisów dotyczących notyfikacji norm i aktów
prawnych.
6