struktura systemu bankowego
advertisement
STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO System bankowy to liczba i rodzaje banków funkcjonujących w danym kraju, tworzących logiczną i zwartą całość. Chodzi przy tym nie tylko o cechy organizacyjne systemu, ale także o ogólne i szczególne uwarunkowania prawne i ekonomiczne, różnicujące narodowe systemy bankowe. Generalnie system bankowy składa się z pewnej liczby elementów o określonych własnościach; elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane. Trzy cechy, jakie określają naturę i zasady zachowania się systemu to: elementy systemu; konkretne własności poszczególnych elementów; powiązania miedzy elementami; 1 System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono m. in.. rodzaje banków, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego. Struktura polskiego systemu bankowego jest dwupoziomowa. Wyróżnić można dwa szczeble: 1) szczebel nadrzędny, reprezentowany przez bank centralny; 2) szczebel podrzędny, reprezentowany przez banki komercyjne; Dwupoziomowość jest obecnie powszechnie spotykaną na świecie cechą systemu bankowego. Wiąże się to z właściwym gospodarce rynkowej dualizmem kreowania pieniądza. Pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków działających w systemie mają banki centralne, które zajmują także pozycję monopolistyczną, jeśli idzie o emisję pieniądza bazowego. Schemat 1 Struktura polskiego systemu bankowego NARODOWY BANK POLSKI BANKI DZIAŁAJĄCE NA ZASADACH OGÓLNYCH GRUPY BANKOWE PION BANKOWOŚCI SPÓŁDZIELCZEJ BANKI SPECJALISTYCZE 2 BANKI PAŃSTWOWE Według ustawy z 1995 r. Bank dominujący BANKI SPÓŁDZIELCZE BANKI SPÓŁKI AKCYJNE Banki zależne Według Prawa Bankowego z 1997 r. Bank dominujący Bank krajowy BANKI HIPOTECZNE Banki regionalne Banki Spółdzielcze Banki zrzeszające banki spółdzielcze Banki spółdzielcze KASY OSZCZĘDNOŚCIOWO BUDOWLANE BANKI INWESTYCYJNE Banki zależne Rola Banku Centralnego Banki centralne istnieją w większości współczesnych krajów. W jakimś stopniu służą one rządowi i systemowi bankowemu, choć zakres przeprowadzanych operacji, uprawnienia i stosowane techniki mogą być różne w różnych państwach. Podstawowym obszarem działalności banków centralnych jest cena i dostępność pieniądza oraz kredytu. Ze względu na spełniane funkcje i realizowane cele są one uważane za instytucje sektora publicznego (ale niekoniecznie rządowego). Początkowo banki centralne były instytucjami prywatnymi nastawionymi na zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa oraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie 3 ilości pieniądza w obiegu, ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej. Bank centralny odgrywa bardzo istotną rolę, z którą nierozerwalnie związane są jego funkcje. Do najważniejszych zaliczyć należy: funkcję emisyjną; funkcję banku banków (w tym przejawia się jego szczebel nadrzędny); prowadzenie polityki pieniężnej; funkcję banku państwa; zarządzanie rezerwami walutowymi kraju; funkcję nadzoru bankowego; Funkcja emisyjna polega na wykorzystywaniu przez bank centralny wyłącznych uprawnień do wprowadzania do obiegu pieniądza gotówkowego w postaci banknotów i monet. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są to złotówki i grosze. Wielkość znaków pieniężnych jak i termin ich wprowadzenia do obiegu a także wzory i wartość nominalną banknotów oraz masę, stop i próbę monet ustala w drodze zarządzenia Prezes banku centralnego. Znaki pieniężne emitowane w ramach tej funkcji są prawnym środkiem płatniczym i zarazem ostatecznym środkiem zapłaty. W latach osiemdziesiątych obrót gotówkowy wzrósł dziesięciokrotnie. Jednak na przestrzeni ostatnich lat znaczenie pieniądza gotówkowego zostało znacznie ograniczone. I tak w latach dziewięćdziesiątych zaobserwować można spadek obiegu pieniądza gotówkowego na rzecz pieniądza bezgotówkowego, który zyskuje coraz większe grono zwolenników. Ilość pieniądza gotówkowego jest jednym z czynników określających możliwość kreacji kredytów (pieniądz bezgotówkowy). Bank centralny dzięki emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny i złożone w nim wkłady są całkowicie pewne. Nawet jeżeli poniósłby straty i tak będzie w stanie zaspokoić roszczenia ich posiadaczy. Jako bank banków bank centralny refinansuje inne banki oraz prowadzi ich rachunki, na których gromadzony jest pieniądz rezerwowy. Na rachunkach tych banki komercyjne utrzymują swoje rezerwy pieniężne. Bank centralny uczestniczy również w rozliczeniach dokonywanych pomiędzy tymi bankami będąc współorganizatorem rynku finansowego i rynku międzybankowego. Bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych). 4 Tworzy on dwa rodzaje pieniądza: 1) banknot jako centralny pieniądz gotówkowy; 2) pieniądz żyrowy — centralny pieniądz rezerwowy; Bank banków spełnia następujące funkcje: reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego); reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne; reguluje płynność całego systemu bankowego; kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne. Celem prowadzenie polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza, co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Przyjmując, że Bank Centralny ma wpływ na podaż pieniądza wyróżniamy trzy grupy celów polityki pieniężnej, mianowicie: - cele strategiczne; - cele pośrednie; - cele operacyjne; Cele strategiczne mają charakter finalny, kształtujący długookresową aktywność gospodarczą. Celem takim może być zatem stabilizacja cen, przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia. Celem pośrednim jest kontrola podaży pieniądza i kształtowania kursu walutowego. Cele operacyjne polegają na kształtowaniu wielkości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkość płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. W warunkach nie w pełni wykształconego rynku pieniężnego i kapitałowego bank centralny musi wykorzystywać instrumenty różnego charakteru. Dlatego ogromnie istotną sprawą jest zsynchronizowanie działania tych instrumentów. Z jednej strony – bank centralny zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego oraz określa globalną wielkość kredytów, które mogą być udzielone całej gospodarce. 5 Z drugiej strony – bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez: stopę rezerwy obowiązkowej; stopę procentową; wielkość udzielanych kredytów refinansowych; Wprowadzenie stopy rezerwy obowiązkowej ma na celu stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków komercyjnych oraz ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych. Zdolność kreowania pieniądza bankowego przez banki zależy od poziomu posiadanych przez nie rezerw w pieniądzu banku centralnego w stosunku do poziomu minimalnej rezerwy. I tak: a) podwyższenie stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków; b) zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy zwiększa możliwość kreacji kredytu przez banki; Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady nie banków w bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa, jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku. Przy ustalaniu wielkości stopy rezerwy obowiązkowej mogą być stosowane różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. Zróżnicowanie to może zależeć od: a) terminów zobowiązań; b) osoby właściciela; c) wielkości wkładu; Wyższa stopa rezerwy obowiązkowej jest na ogół ustalana dla wkładów a’vista. Polityka obowiązkowych rezerw może służyć określonej redystrybucji środków między banki. Wysokość stopy rezerwy, pozwalająca nagromadzić bankowi centralnemu poważne środki pieniężne, a pozbawić ich bogate banki, stwarza możliwość uruchomienia większego kontyngentu kredytu redyskontowego czy lombardowego. Celowe jest ustalenie przez parlament maksymalnej wysokości rezerwy obowiązkowej. Natomiast wysokość tej rezerwy dla poszczególnych rodzajów wkładów i banków ustala prezes NBP. Stopa procentowa. Realna stopa procentowa może być dodatnia lub ujemna. Wysoka realna stopa procentowa jest korzystna dla właścicieli kapitału i skłania ich do zwiększania oszczędności, ale równocześnie negatywnie wpływa na koszt kredytu. Natomiast ujemna 6 realna stopa procentowa zniechęca do oszczędzania. Jeżeli inwestycje w dany instrument finansowy cechują się ujemną stopą procentową, to dopływ kapitału w danej dziedzinie maleje na rzecz innych instrumentów finansowych. Obecnie panuje pogląd, iż w gospodarce rynkowej dodatnia realna stopa procentowa jest na dłuższą metę ważnym warunkiem rozwoju gospodarczego. Bank centralny ustala cenę kredytu refinansowego. Refinansowanie banku polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa oraz państwu. Są to kredyty refinansowe: redyskontowy; lombardowy; w rachunku bieżącym; na inwestycje centralne; dla budżetu państwa finansując część deficytu budżetowego; Będąc bankiem państwa bank centralny jest z jedn e j s t r o n y regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony — bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia. Będąc bankiem państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych. Bank centralny, pełniąc rolę banku państwa, reprezentuje kraj w międzynarodowych instytucjach finansowych a także inicjuje tzw. operacje otwartego rynku. Operacje otwartego rynku polegają na interwencjach banku centralnego na rynku pieniężnym w formie sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych w celu regulowania podaży pieniądza i płynności banków komercyjnych. Transakcjami kupna i sprzedaży państwowych papierów wartościowych zajmuje się bank centralny. Handel dotyczy głównie walorów krótkoterminowych, tych jest najwięcej. Stopa 7 procentowa, po jakiej są realizowane operacje otwartego rynku ma duży wpływ na sytuację finansową kraju. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Zakup papierów wartościowych powiększa aktywa banku centralnego zwiększa też obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela banku centralnego zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie tj. zmniejsza obieg pieniężny. Bank centralny może połączyć operacje zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede wszystkim operacje repo i reverse repo, będące operacjami odkupu. Operacje repo polegają na kupnie papierów wartościowych po określonej cenie z jednoczesnym odkupieniem tych papierów po ceni wyższej w określonym dniu w przyszłości. Operacje reverse repo polegają na sprzedaży papierów wartościowych, z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości. Bank centralny może wpływać na wysokość ceny, po jakiej przeprowadza powyższe operacje. Operacje te są krótkoterminowe (1 dzień – 6 miesięcy), a ich przedmiotem są na ogół papiery wartościowe Skarbu Państwa. W ramach operacji otwartego rynku bank centralny prowadzi także operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży – zabiera pieniądz bankom komercyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych lub kupionych papierów wartościowych czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny albo odstąpić je temu bankowi. Bank centralny pełni rolę centrum walutowego kraju z tego względu decyduje on o zapasach złota i walut zagranicznych, czyli pieniędzy innych krajów, a ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obronie kursu waluty krajowej. Bank centralny sprawuje kontrolę w sprawach dewizowych, która realizowana jest na mocy ustawy Prawo Dewizowe. 8 Funkcja zarządzania rezerwami walutowymi polega przede wszystkim na: udzielaniu i zaciąganiu kredytów zagranicznych; udzielaniu i przyjmowaniu poręczeń i gwarancji w obrotach z zagranicą; udzielaniu zezwoleń dewizowych i dokonywaniu kontroli dewizowej (w myśl przepisów Prawa Dewizowego); udzielaniu zezwoleń na działalność kantorową; organizowanie współpracy z bankami zagranicznymi; kontroli działalności banków krajowych nie posiadających zezwoleń na dokonywanie rozliczeń obrotów z zagranicą (nie każdy bowiem bank ma zezwolenie na dokonywanie takich rozliczeń); podejmowaniu interwencji na krajowym rynku dewizowym z wykorzystaniem centralnych dostaw dewizowych; Bank Centralny pełnieni także nadzór bankowy nad systemem bankowym i instytucjami kredytowymi. Duża rola nadzoru bankowego sprawia, że ważne jest jego usytuowanie. W tym zakresie obserwujemy daleko idącą ewolucję. W XIX wieku i na początku XX wieku nadzór bankowy był sprawowany przez rządy, a ściślej przez ministerstwa skarbu lub finansów. W dziedzinach uznawanych za techniczne rząd delegował znaczne uprawnienia bankom centralnym. Z czasem rola banków centralnych zaczęła wzrastać, bowiem uznawano, że chroni to system bankowy przed bezpośrednią ingerencją polityków, realizujących cele doraźne, a nie biorących pod uwagę długoterminowego interesu państwa. W połowie XX wieku w większości krajów świata zasadnicze funkcje nadzoru bankowego należały już do banku centralnego. Potężne banki centralne stawały się coraz bardziej niezależne od ingerencji polityków. Z czasem jednak wzrost roli tych banków przestał budzić entuzjazm, coraz częściej stwierdzano, że mają one zbyt wielkie znaczenie, stają się „państwem w państwie", prowadzącym własną politykę. Było to krytykowane zarówno przez banki, jak i przez polityków. Począwszy od lat sześćdziesiątych XX wieku zaczęto wprowadzać nowa rozwiązania, a mianowicie utworzono kolegialne instytucje nadzoru, o różnym charakterze. Były to najczęściej rady, w skład których wchodzili kierownicy wybranych instytucji państwowych (np. Minister Finansów, Prezes banku centralnego) i przedstawiciele banków. Ewolucja następowała stopniowo, w końcu lat dziewięćdziesiątych już w większości krajów zasadnicze znaczenie w sprawowaniu nadzoru bankowego miały wspomniane instytucje kolegialne, nadal pewną rolę odgrywają także banki centralne. 9 Celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładcom. Dotyczy to zarówno wkładów oszczędnościowych jak i wkładów terminowych. Ponad to bank centralny ma za zadanie zapewnienie zgodności działania banków z Prawem Bankowym. Funkcja ta jest realizowana poprzez: kontrolę, obserwację i koordynację wykorzystania środków pieniężnych przez baki komercyjne. Wśród zadań banku centralnego wyprowadzanych logicznie z dążenia do zapewnienia stabilności cen szczególne znaczenie ma dbałość o stabilność systemu bankowego. To właśnie system bankowy w sensie operacyjno-wykonawczym realizuje założenia polityki pieniężnej banku centralnego, który ma w swojej dyspozycji opisane wyżej instrumenty tej polityki. Dbałość o stabilność i bezpieczeństwo systemu bankowego jest tym szczególnym zadaniem, które wiąże się z koniecznością zewnętrznego nadzorczego oddziaływania na sektor bankowy. Bank centralny odgrywa także dużą rolę w wykonywaniu pewnych czynności administracyjnych, takich jak np. kontrola banków w określonych sytuacjach. Jest też odpowiedzialny za zarządzanie długiem publicznym, w tym za emisję nowych obligacji mających zastąpić stare, których termin wykupu właśnie mija. Bank centralny określa warunki funkcjonowania rynków finansowych, czyli wpływa na podaż funduszy kredytowych i popyt na nie. Inaczej mówiąc, wpływa na ceny i rozmiary kredytów, a to określa wielkość podaży pieniądza. W ten sposób bank centralny dąży do takiego ustawiania gospodarki, aby osiągnęła produkcję przy pełnym zatrudnieniu czynników wytwórczych i bez inflacji. Bank Centralny jest instytucją o charakterze publicznym, nie jest więc nastawiony na zyski. Na ogół jest własnością państwa lub państwo ma przeważającą część kapitału finansowego. Funkcje Banku Komercyjnego Drugim szczeblem polskiego systemu bankowego jest szczebel podrzędny reprezentowany przez banki komercyjne. Bank komercyjny to bank, którego główną funkcją jest gromadzenie wolnych funduszy pieniężnych i przekształcanie ich w pożyczki i kredyty. Jest to więc bank działający na zasadach rynkowych, nastawiony na osiąganie zysku w drodze sprzedaży oferowanych przez siebie 10 produktów bankowych, konkurujący z innymi bankami o pozyskanie klientów. W uproszczeniu można powiedzieć, że bank komercyjny dąży do osiągnięcia zysku dzięki środkom finansowym pochodzącym z depozytów przyjmowanych od klientów, które umożliwiają mu prowadzenie działalności kredytowej. Klasyczne uniwersalne banki komercyjne tworzone są w celu zapewnienia sprawnej obsługi podmiotów gospodarczych i ludności w rozliczeniach krajowych i zagranicznych (w przeciwieństwie do banków tworzonych dla realizacji określonych celów w gospodarce). Dążąc do zaspokojenia potrzeb klientów banki komercyjne m.in. poszerzają gamę oferowanych przez siebie produktów. W praktyce duża część banków komercyjnych powstaje w wyniku stopniowego przekształcania się banków specjalistycznych. Wśród banków komercyjnych wyróżnia się: banki detaliczne, obsługujące przede wszystkim osoby fizyczne i małe firmy; banki hurtowe, obsługujące wyłącznie średnie i duże firmy; W literaturze i praktyce występuje różnorodność w zakresie klasyfikacji banków komercyjnych. Stosując bardziej szczegółowy podział, wśród banków komercyjnych wyróżnić można następujące ich rodzaje: 1) ze względu na kryterium formy prawnej ich działalność; banki państwowe, banki spółdzielcze oraz działające w formie spółki akcyjnej, 2) ze względu na lokalizację siedziby banku; banki krajowe, banki zagraniczne, 3) ze względu na kryterium siedziby założycieli banku; banki utworzone przez osoby zagraniczne albo z udziałem osób zagranicznych , banki utworzone za granicą przez osoby krajowe albo z ich udziałem, 4) ze względu na kryterium szczególnych funkcji banku, wiążących się ze szczególnymi prawami i obowiązkami; banki prowadzące kasy mieszkaniowe, banki prowadzące działalność na rynku inwestycji kapitałowych , banki hipoteczne , banki regionalne zrzeszające banki spółdzielcze. Przy okazji należy podkreślić, że niewłaściwe gospodarowanie powierzonymi środkami może prowadzić nie tylko do upadłości banku, utraty części kapitału przez akcjonariuszy i deponentów, ale również do zachwiania stabilności całego sektora bankowego. W tym ogniwie gospodarki rynkowej 11 szczególnie silnie działa bowiem tzw. efekt domina, co niesie konsekwencje natury ekonomicznej, społecznej oraz politycznej. Efekt domina polega na tym, iż trudności w funkcjonowaniu czy też upadek jednego banku prowadzą, na skutek różnorakich powiązań, do kłopotów, a nawet upadku innych banków. Bank działa na kilku różnych rynkach określanych jednym wspólnym mianem rynku finansowego. Z rynku finansowego wyróżnić można: rynek pieniężny (rynek pieniądza krótkoterminowego); rynek kapitałowy (rynek pieniądza długoterminowego); rynek walutowy; Szczególne znaczenie dla pracy banku ma rynek pieniężny, tzn. rynek pieniądza krótkoterminowego, w tym krótkoterminowych depozytów bankowych. Dla wielu banków polskich jest to główne miejsce lokowania na krótkie okresy powstających nadwyżek środków, wywołanych np. nieoczekiwanym napływem pieniędzy wpłacanych przez klientów, a także źródłem pokrywania niedoborów spowodowanych nagłym spiętrzeniem wypłat. Jego znaczenie jest tym większe, że pożyczanie środków płynnych od banku centralnego w formie operacji otwartego rynku lub kredytu lombardowego jest przywilejem tylko wąskiej grupy banków. Uzupełnianie środków płynnych poprzez redyskonto weksli klientowskich skupionych wcześniej przez bank nie jest jeszcze w Polsce szeroko rozpowszechnione ze względu na słaby rozwój obrotu wekslowego. W tej sytuacji doniosłego znaczenia nabiera wielkość podaży środków na rynku depozytowym oraz kształtująca się na nim stopa procentowa depozytów. Cele działania banku komercyjnego Przy określeniu istoty i celu działania banku komercyjnego (operacyjnego) konieczne jest wzięcie pod uwagę dwóch zasadniczych czynników. Po pierwsze banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego (np. obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego). Po drugie banki są. przedsiębiorstwami, których celem jest osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Cel działania banku komercyjnego ma charakter kompleksowy. Jest to takie rozwijanie usług bankowych, przy utrzymaniu zasady rentowności banku, które nie pogorszyłoby jego płynności, nie naruszyło obowiązujących przepisów i zachowało zaufanie klientów. 12 Jednym z podstawowych elementów prowadzenia działalności bankowej przez banki komercyjne jest stopa procentowa. Chociaż każdy bank ustala stosowane wobec klientów stopy procentowe, to jego wpływ na poziom stopy jest ograniczony, bo o jej wysokości decyduje popyt i podaż na rynku pieniężnym i kapitałowym, a także wzgląd na konkurencyjność wobec innych banków. Niemniej podstawowym kryterium oprocentowania kredytu jest osiągnięcie dodatniej marży odsetkowej – na kredycie bank musi zarobić. Istota działalności banku komercyjnego to przyjmowanie pieniędzy i udzielanie kredytów. Do najważniejszych funkcji banku komercyjnego należy zaliczyć: 1. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunku tych wkładów; 2. prowadzenie innych rachunków bankowych; 3. udzielanie kredytów; 4. udzielanie gwarancji bankowych; 5. emitowanie bankowych papierów wartościowych; 6. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych; 7. wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku; Banki komercyjne także realizują rozliczenia finansowe między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Są one dokonywane na tak wielką skalę, że nie mogłyby jej realizować żadne inne przedsiębiorstwa (niektóre banki przeprowadzają wiele milionów operacji rozliczeniowych rocznie). Wiele z tych operacji rozliczeniowych ma bardzo złożony charakter. Oprócz wymienionych, banki świadczą w coraz szerszym zakresie także inne usługi na rzecz podmiotów gospodarczych i ludności (np. pośrednictwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi czy złożone operacje dewizowe). Większość takich usług pełnią także i inne instytucje, dla których banki są konkurentami. W walce konkurencyjnej banki dysponują poważnymi atutami, stąd też zakres usług świadczonych przez banki szybko rośnie. Niezwykle wysoki stopień zaufania powoduje, że bank jest w stanie występować w roli pośrednika między kontrahentami, dokonując wypłaty w ramach otwartej akredytywy dokumentowej, po stwierdzeniu, że warunki kontraktu zostały spełnione. Zaufanie do banku powoduje, że wydana przez bank gwarancja lub zamieszczony na wekslu awal daje beneficjentowi pewność otrzymania zapłaty i umożliwia dojście do skutku transakcji. Na bezpieczeństwo powierzonych bankowi wkładów ma natomiast wpływ powszechna opinia o jego wiarygodności, którą Bank zdobywa przez legalną i solidną działalność. Legalność 13 działania wymaga postępowania zgodnie z prawem bankowym i prawem cywilnym, zdobywając tym zaufanie obecnych i potencjalnych klientów. Bank jest zatem instytucją zaufania publicznego. Skuteczną formą zdobywania wiarygodności jest coroczne publikowanie bilansu i rachunku zysków i strat oraz innych informacji wskazujących na osiąganie zysków i rozwój Pozostałe czynności wykonywane przez bank komercyjny obejmują: 1. udzielanie pożyczek pieniężnych, 2. wykonywanie operacji czekowych i wekslowych, 3. wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji z ich użyciem, 4. prowadzenie terminowych operacji finansowych, 5. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, 6. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych; 7. wykonywanie czynności obrotu dewizowego, 8. udzielanie poręczeń, 9. dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych, Z działalnością banku i sprawowaniem przez niego różnorakich funkcji, opisanych powyżej, nierozerwalnie związane są operacje bankowe. Operacie bankowe są to sposoby i techniki wykonywania czynności bankowych. Kryteria klasyfikacji operacji bankowych: 1. ze względu na podmiot a) własne, b) klientów, c) obce, 2. terytorium a) krajowe i zagraniczne, b) międzybankowe i międzyoddziałowe, 3. rodzaj operacji a) operacje bilansowe, b) operacje pozabilansowe, 4. przedmiot działania a) czynne (aktywne); - udzielanie kredytów, - korzystne lokowanie, b) bierne (pasywne); 14 - gromadzenie wkładów, - emitowanie własnych papierów wartościowych, - inne czynności zmierzające do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków, c) pośredniczące (usługowe, komisowe) - rozliczenia pieniężne wynikające ze zleceń klientów, - operacje zakupu i sprzedaży papierów wartościowych itp., 5. form rozliczeń a) gotówkowe, b) bezgotówkowe, 6. rodzaj waluty a) w złotych, b) w walutach obcych, Bank komercyjny nastawiony jest przede wszystkim na osiąganie zysków. Powyżej opisane czynności dokonywane przez bank stanowią dla niego źródło zysku ale mogą także przyczyniać się do ponoszenia przezeń kosztów. Wyróżnić możemy dochody i koszty banku komercyjnego. Do dochodów zatem zaliczyć należy: 1. dochody odsetkowe (oprocentowanie aktywów) a) od kredytów udzielonych, b) od depozytów złożonych w innych bankach, 2. dochody pozaodsetkowe a) prowizje otrzymane, b) opłaty otrzymane, c) przychody z operacji finansowych i papierów wartościowych, d) różnice kursowe dodatnie, e) zyski nadzwyczajne, Koszty banku stanowią: 1. koszty odsetkowe (oprocentowanie pasywów) a) depozyty innych banków, b) lokaty i wkłady oszczędnościowe klientów, c) rachunki oprocentowane, 2. koszty pozaodsetkowe 15 a) prowizje płacone, b) koszty operacji finansowych i papierów wartościowych, c) różnice kursowe ujemne, 3. koszty ogólne Banku a) osobowe, b) rzeczowe, c) amortyzacja, d) koszty rezerw, 4. straty nadzwyczajne Bank jest jednostką usługową w stosunku do systemu gospodarczego, przyczyniającą się do podnoszenia jego efektywności.. Warto tu wymienić czynniki determinujące organizację banku komercyjnego, którymi są: 1. potrzeba świadczenia na rzecz klientów usług pośrednictwa finansowego; 2. świadczenie usług uniwersalnych i specjalistycznych (rodzaje banków); 3. kreowanie pieniądza (udzielanie kredytów) - dodatkowy pieniądz; 4. prowadzenie rozliczeń; 5. emitowanie papierów wartościowych; 6. bezpieczeństwo powierzonych wartości; 7. zachowanie tajemnicy bankowej; 16 17
