Instrumenty pochodne Instrumenty wbudowane

www.pwcacademy.pl
Instrumenty pochodne
Instrumenty wbudowane
Jan Domanik
Instrumenty pochodne – ogólne zasady
ujmowania i wyceny
Akademia PwC
2
Instrument pochodny – definicja
…. to instrument finansowy:
• którego wartość zmienia się wraz ze zmianą określonej stopy
procentowej, ceny papieru wartościowego, ceny towaru, kursu
wymiany waluty obcej, indeksu ceny lub stóp, wiarygodności
kredytowej lub indeksu kredytowego, czy też innej zmiennej
(niekiedy zwanej elementem podstawowym);
• który nie wymaga żadnej płatności początkowej lub wymaga tylko
niewielkiej, w stosunku do kwoty kontraktu, początkowej płatności;
• którego rozliczenie nastąpi w przyszłości.
Akademia PwC
3
Podstawowe instrumenty pochodne
Do podstawowych instrumentów pochodnych należą:
1) Forward / Futures.
2) FRA (Forward Rate Agreement).
3) Interest Rate Swap.
4) Opcje.
Akademia PwC
4
Podstawowe instrumenty pochodne
Forward / Futures
Umowa forward dotyczy transakcji zawieranej w przyszłości, która
zostanie dokonana po cenach ustalonych w momencie jej zawierania.
Przykład: zakup 1 mln $ za 3 miesiące za złotówki po kursie 3 zł / 1 $.
Rozróżniamy kontrakty z dostawą oraz bez dostawy – w przypadku tych
ostatnich w dacie transakcji, jedna ze stron (ta dla której wartość
godziwa jest ujemna) przekazuje drugiej jedynie wartość godziwą
kontraktu (nie następuje wymiana wartości nominalnych).
Kontrakty forward są zazwyczaj zawierane z pośrednikami finansowymi
i są dostosowane do potrzeb kontrahentów. Kontrakty futures są
zestandaryzowane i zazwyczaj dostępne do zakupu i sprzedaży na
rynkach zorganizowanych (giełdach).
Akademia PwC
5
Podstawowe instrumenty pochodne
FRA (Forward Rate Agreement)
Umowa dotyczy stopy procentowej po której jedna ze stron mogłaby
złożyć depozyt lub wziąć kredyt od drugiej w przyszłości. Kontrakty
zawierane są na określoną datę w przyszłości, na określony czas
depozytu / lokaty oraz na określoną wartość nominalną. W określonej w
kontrakcie dacie następuje rozliczenie kontraktu poprzez wypłatę kwoty
wynikającej z różnicy między stopą procentową określoną w kontrakcie
oraz aktualnie obowiązującą na rynku.
Przykładowy kontrakt FRA:
Spółka chce ulokować 5 mln zł za 6 miesięcy na 12 miesięcy i zawiera
kontrakt typu FRA z bankiem blokując stopę procentową na
określonym poziomie.
Akademia PwC
6
Podstawowe instrumenty pochodne
Interest Rate Swap (IRS)
Kontrakt polega na wymianie strumieni finansowych wynikających
z obciążenia odmiennymi stawkami oprocentowania.
Przykład:
Kontrakt IRS floating-for-fixed, o wartości nominalnej 1 mln zł,
z 12 miesięcznym okresem rozliczania odsetek, firma otrzymuje kurs
zmienny LIBOR + 2 % oraz płaci 8 %. Firma co 12 miesięcy płaci
80 000 zł oraz otrzymuje kwotę wynikającą ze stawki oprocentowania
LIBOR (+ 2 %).
Inne przykłady IRS: fixed-for-floating, floating-for-floating (dotyczące
różnych zmiennych stawek).
Akademia PwC
7
Podstawowe instrumenty pochodne
Opcje
Opcja daje nabywcy prawo do zakupu (opcja call) lub sprzedaży (opcja
put) przedmiotu umowy po z góry określonej cenie w jakimś momencie
w przyszłości. Nabywca opcji płaci wystawcy za jej wystawienie.
Przykład:
Opcja FX dająca prawo do zakupu 1 mln $ za 3 miesiące po kursie
4 zł / 1 $.
Rozróżniamy opcje europejskie i amerykańskie. Opcje europejskie
można zrealizować tylko w dacie jej zapadalności, opcje amerykańskie
można zrealizować w dowolnym terminie aż do daty zapadalności.
Akademia PwC
8
Wycena – ujęcie początkowe
• Większość instrumentów finansowych nie jest wyceniana
w momencie zawarcia transakcji (wartość godziwa = 0)
• Wyjątek stanowią opcje, które w momencie zawarcia transakcji ma
wartość premii, którą zapłacono za zawarcie umowy.
• Wszystkie kontrakty powinny natomiast być ewidencjonowane
pozabilansowo.
Akademia PwC
9
Wycena bilansowa i ujęcie zmian wartości
Instrumenty pochodne:
• Instrumenty pochodne ujmowane są w bilansie;
• Z definicji zaliczane do kategorii „przeznaczone do obrotu”
i wyceniane według wartości godziwej poprzez rachunek zysków
i strat;
• Wyjątek: w przypadku zabezpieczenia przepływów pieniężnych
wycena instrumentu pochodnego w części efektywnej zabezpieczenia
jest odnoszona na kapitał z aktualizacji wyceny;
• Wynik na instrumencie pochodnym określa się poprzez różnicę
pomiędzy wyceną na koniec bieżącego okresu a wyceną dokonaną w
poprzednim okresie.
Akademia PwC
10
Wycena bilansowa i ujęcie zmian wartości
Instrumenty pochodne:
Wycena na dzień bilansowy ujmowana jako:
• koszt finansowy (Wynik na działalności handlowej) (Dt)
oraz zobowiązanie finansowe (Pochodne instrumenty
finansowe) (Ct) w przypadku ujemnej wartości
• przychód finansowy (Wynik na działalności handlowej) (Ct)
oraz inne aktywa finansowe (Pochodne instrumenty
finansowe) (Dt) w przypadku dodatniej wartości
W dniu rozliczenia ujęcie wyniku z rozliczenia, skorygowanego
o ostatnią wycenę oraz wyksięgowanie wyceny z bilansu
Akademia PwC
11
Zasady wyceny
Podstawowe formuły wyceny:
1) FX Forward = N * (X – Ft) * DF
2) FRA
= N * (X(r) – F(r)) * DF
3) IRS
= N * (R(fix)-R(fix))*Y(f)* DF
4) Opcje
Akademia PwC
12
Przykłady wyceny i ewidencji pochodnych
– FX Forward – kontrakt zakupu/sprzedaży
waluty w przyszłości
Akademia PwC
13
Wycena – FX Forward
Formuła wyceny:
FX Forward
= N * (X – Ft) * DF,
gdzie
N – nominał transakcji w walucie
X – kurs terminowy transakcji (tzw. „strike”)
Ft – aktualny kurs terminowy na date wygaśnięcia (t)
DF – czynnik dyskontowy dla okresu t
Akademia PwC
14
Wycena – FX Forward
Kurs terminowy – wyznaczanie:
Ft = S * (1 + r) ^T / (1 + rf ) ^T ,
gdzie
S – kurs walutowy natychmiastowy (spot)
r – stopa procentowa wolna od ryzyka – waluta lokalna
rf – stopa procentowa wolna od ryzyka – waluta zagraniczna
T – czas do wygaśnięcia
Akademia PwC
15
Ewidencja instrumentów pochodnych – FX
Forward
Przykład 1.
Kontrakt FX Forward - z fizyczną dostawą:
28 marzec 2010 r.
• Kupno 1 mln USD po kursie 4.4 PLN/USD z datą wykonania
28 maj 2010 r.
30 kwiecień 2010 r. (dzień bilansowy)
• Kurs przyszły (Ft) = 4.5 PLN/USD
• Wycena kontraktu forward - zdyskontowany potencjalny zysk na kontrakcie
100 tys. PLN
Akademia PwC
16
Ewidencja instrumentów pochodnych – FX
Forward
Przykład 1. (cd.)
Kontrakt FX Forward - z fizyczną dostawą:
28 maj 2010 r. (dzień rozliczenia)
• Bieżący kurs PLN/USD wynosi 4.6 PLN/USD - firma dokonuje
zakupu waluty po ustalonym kursie wynoszącym 4.4 PLN/USD
• Łączny zysk na kontrakcie to 200 tys. PLN (tyle firma zyskała na
zakupie po korzystniejszym dla niej kursie)
Akademia PwC
17
Pytania?
Akademia PwC
18
Wbudowane instrumenty pochodne
Akademia PwC
19
Wbudowane instrumenty pochodne
Instrument pochodny może być jednym z komponentów złożonego
instrumentu finansowego zawierającego instrument pochodny oraz
instrument zasadniczy (podstawowy). Taki instrument pochodny
nazywamy instrumentem wbudowanym.
Wbudowany instrument pochodny:
Instrument pochodny powodujący, że część lub całość przepływów
pieniężnych uzyskiwanych z danej umowy zmienia się w sposób
podobny do tego, jaki powodowałby samodzielnie instrument
pochodny.
Akademia PwC
20
Obszary występowania
Wbudowane instrumenty finansowe możemy odnaleźć nie tylko w
instrumentach finansowych, ale również w umowach niefinansowych
np.:
 sprzedaży/ zakupu,
 wynajmu pomieszczeń,
 leasingu,
 umowach ubezpieczeniowych,
 transakcji kapitałowych.
Akademia PwC
Slide 21
Jak je odnaleźć?
Typowe sformułowania:
 prawo do odwołania/przedłużenia/zwrotu
 wymienny/-nie na …
 indeksowany / korygowany
 limit cenowy
 cena oparta na formule
Akademia PwC
Slide 22
Wbudowane instrumenty pochodne
Przykłady:
• obligacje zamienne na akcje,
• kredyty o stałym oprocentowaniu z opcją skrócenia, przedłużenia
okresu kredytowania,
• papiery wartościowe/lokaty gdy płatności odsetek/kapitału są
uzależnione od indeksu giełdowego, kursów walutowych, cen
towarów itp.,
• transakcje kupna sprzedaży towarów w walucie nie będącej walutą
żadnej strony ani walutą powszechną w danym obrocie i regionie,
• umowy leasingowe indeksowane wskaźnikami
Akademia PwC
23
Wbudowane instrumenty pochodne
NIE
TAK
Czy
wydzielony
byłby
instrumentem
pochodnym?
TAK
Czy jest
ściśle
powiązany
z umową
zasadniczą?
NIE
TAK
NIE
Wykazuj oddzielnie
Czy kontrakt
wykazywany
w wartości
godziwej
przez RZiS?
Nie wydzielaj instrumentu wbudowanego
Akademia PwC
24
Ściśle powiązane?
Ściśle powiązane
Nie powiązane ściśle

 Warunkowa opłata leasingową zależną od
powiązanej sprzedaży lub warunkowa opłata
leasingową zależną od zmiennych stóp
procentowych

 Instrument na dolny lub górny pułap stóp
procentowych, wbudowany w kontrakt
dłużny lub ubezpieczeniowy, o ile górny
pułap jest na poziomie lub powyżej rynkowej
stopy procentowej, a kontrakt na dolny pułap
stopy procentowej jest na poziomie lub
poniżej poziomu stopy rynkowej w
momencie zawarcia kontraktu.
PwC
Opcja konwersji na kapitał lub opcja
put (sprzedaży) w instrumencie
dłużnym
Opcja przedłużenia okresu spłaty
zadłużenia bez aktualizacji stopy
procentowej
Slide 25
Wbudowane instrumenty pochodne
Przykłady ścisłego powiązania (c.d.)
• Wbudowany instrument pochodny powoduje, że strumień
przepływów pieniężnych z tytułu płatności części lub całości
nominału lub odsetek jest wyrażany w walucie obcej, a powstałe na
dzień wyceny różnice kursowe zalicza się odpowiednio do
przychodów lub kosztów finansowych
• Walutowy instrument pochodny powodujący, że strumienie płatności
kapitałowych lub odsetkowych są wyrażone w walucie obcej,
wbudowany w dłużny instrument zasadniczy (np. obligacje
dwuwalutowe)
• Wartość według jakiej nastąpi realizacja opcji wcześniejszej spłaty np.
kredytu jest zbliżona do kosztu zamortyzowanego tego kredytu na
moment realizacji tej opcji
• Inne
Akademia PwC
26
Pytania?
Akademia PwC
27
Dziękuję za uwagę!
Akademia PwC
28