dziedziczenie papierów wartościowych

RYSZARD CZERNIAWSKI
DZIEDZICZENIE
PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH
Warszawa 2012
Wykaz skrótów
Wstęp
11
15
Rozdział 1
Zasady prawa spadkowego
17
1.1. Otwarcie spadku
1.2. Zasady dziedziczenia
1.2.1. Powołanie do spadku
1.2.2. Zdolność do dziedziczenia
1.2.3. Niegodność dziedziczenia
1.3. Dziedziczenie ustawowe
1.4. Dziedziczenie testamentowe
1.4.1. Forma testamentu
1.4.2. Rozrządzenia testamentowe
1.4.3. Odwołanie testamentu
1.4.4. Ogłoszenie testamentu
1.5. Przyjęcie lub odrzucenie spadku
1.6. Zrzeczenie się dziedziczenia
1.7. Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie
dziedziczenia
1.8. Ochrona dziedziczenia
1.9. Odpowiedzialność za długi spadku
1.10. Wspólność majątkowa i dział spadku
1.11. Zbycie spadku
Rozdział 2
Papiery wartościowe jako przedmiot spadku
2.1. Pojęcie spadku
2.2. Papiery wartościowe jako przedmiot spadku
2.2.1. Pojęcie i funkcje papierów wartościowych
18
21
22
22
24
26
32
36
44
69
71
71
75
79
85
87
90
95
98
98
106
109
www.meritum.pl5
Spis treści
Spis treści
Spis treści
Spis treści
2.2.2. Rodzaje papierów wartościowych
2.2.3. Dematerializacja papierów wartościowych
2.2.4. Dziedziczenie papierów materialnych
2.2.5. Dziedziczenie papierów wartościowych
zdematerializowanych
2.2.7. Papiery wartościowe jako przedmiot zapisu
zwykłego lub polecenia
2.2.8. Uprawnienia wykonawcy testamentu
w stosunku do papierów wartościowych
wchodzących w skład spadku
2.3. Umowa o zbycie spadku, w skład którego
wchodzą papiery wartościowe
114
119
135
148
180
185
189
Rozdział 3
Dziedziczenie akcji
191
3.1. Pojęcie i charakter prawny akcji
3.2. Akcje jako część majątku spadkowego
3.2.1. Akcje imienne i na okaziciela
3.2.2. Akcje zwykłe i uprzywilejowane
3.2.3. Akcje gotówkowe i aportowe
3.2.4. Akcje opłacone i nieopłacone w całości;
świadectwa tymczasowe
3.2.5. Akcje z obowiązkiem dokonywania świadczeń
niepieniężnych
3.2.6. Akcje nieme
3.2.7. Akcje gratisowe
3.3. Inne papiery wartościowe lub dokumenty
wydawane przez spółkę akcyjną
3.3.1. Warranty subskrypcyjne
3.3.2. Tytuły uczestnictwa w zyskach lub podziale
majątku
3.3.3. Prawo do nowej akcji (PDA)
3.3.4. Kupon dywidendowy
3.3.5. Zapis na akcje
3.3.6. Świadectwo depozytowe
3.3.7. Imienne zaświadczenie o prawie uczestnictwa
w walnym zgromadzeniu spółki publicznej
3.3.8. Prawo do akcji spółek utworzonych poprzez
przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego
(tzw. akcje pracownicze)
3.3.9. Osobiste uprawnienia akcjonariusza
6
193
197
197
199
200
201
204
206
207
208
209
210
213
215
215
216
217
217
224
www.meritum.pl
Spis treści
Rozdział 4
Dziedziczenie obligacji
4.1. Pojęcie, cechy i funkcje obligacji
4.2. Rodzaje obligacji
4.3. Obligacje przychodowe oraz obligacje
z prawem zamiany na akcje lub prawem
pierwszeństwa objęcia akcji
4.4. Forma obligacji
4.6. Obligacje jako część spadku
4.7. Wspólność obligacji stanowiących przedmiot
majątku spadkowego
4.8. Zapis zwykły i polecenie dotyczące obligacji
4.9. Obligacje jako przedmiot zachowku
261
261
264
268
273
275
276
278
278
Rozdział 5
Dziedziczenie państwowych papierów
wartościowych
280
5.1. Pojęcie i rodzaje skarbowych papierów
wartościowych
5.2. Skarbowe papiery wartościowe jako przedmiot
rozrządzenia testamentowego
281
284
www.meritum.pl7
Spis treści
3.4. Akcje zdematerializowane jako część majątku
spadkowego
224
3.4.1. Wstąpienie spadkobierców w prawa i obowiązki
wynikające z umów spadkodawcy związanych
z prowadzeniem rachunków papierów
wartościowych
225
3.4.2. Szczególne zakazy i obowiązki związane
z akcjami spółek publicznych
226
3.5. Umorzenie akcji wchodzących w skład spadku 246
3.6. Zapis zwykły i polecenie dotyczące akcji
249
3.7. Wspólność akcji stanowiących przedmiot
majątku spadkowego
252
3.7.1. Rozporządzenie udziałem w akcjach
należących do spadku
253
3.7.2. Zarząd akcjami wchodzącymi w skład spadku 254
3.8. Dział spadku i jego skutki w zakresie akcji
zdematerializowanych
255
3.9. Akcje jako przedmiot zachowku
259
Spis treści
5.3. Papiery wartościowe emitowane przez
Narodowy Bank Polski
284
Rozdział 6
Dziedziczenie certyfikatów inwestycyjnych
286
Spis treści
6.1. Pojęcie „rodzaje certyfikatów inwestycyjnych” 6.2. Prawa korporacyjne związane z certyfikatami
inwestycyjnymi
6.3. Zbywalność certyfikatów inwestycyjnych
6.4. Certyfikaty inwestycyjne jako przedmiot zapisu
zwykłego lub polecenia
6.5. Zarząd majątkiem spadkowym, w skład którego
wchodzą certyfikaty inwestycyjne
288
290
293
295
296
Rozdział 7
Dziedziczenie pozostałych papierów
wartościowych
297
7.1. Dziedziczenie bankowych papierów
wartościowych (wzmianka)
7.2. Dziedziczenie weksli (wzmianka)
7.3. Dziedziczenie czeków (wzmianka)
7.4. Dziedziczenie listów zastawnych (wzmianka)
7.5. Dziedziczenie konosamentów (wzmianka)
7.6. Dziedziczenie polis ubezpieczeniowych
(wzmianka)
297
300
311
315
317
319
Rozdział 8
Papiery wartościowe jako przedmiot zapisu
windykacyjnego
321
8.1. Zapis windykacyjny jako rozrządzenie
testamentowe
323
8.2. Papiery wartościowe jako przedmiot zapisu
windykacyjnego326
8.3. Ustanowienie użytkowania papierów
wartościowych jako przedmiot zapisu
windykacyjnego
334
8.4. Zapis windykacyjny a odpowiedzialność
za długi spadkowe
336
8
www.meritum.pl
Spis treści
Spis treści
8.5. Zabezpieczenie i spis inwentarza przedmiotów
wchodzących w skład zapisu windykacyjnego
(k.p.c.)
337
8.6. Stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego338
8.7. Ochrona zapisu windykacyjnego
343
8.8. Wykonawca testamentu do sprawowania
zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego 344
8.9. Zapis windykacyjny papierów wartościowych
a zachowek
352
Wykaz skrótów
k.c. k.h. k.p.a. k.p.c. k.r.o. k.s.h. o.p.
p.a.s.c.
pr. bank.
pr. czek.
pr. not.
pr. weksl.
pub. obr.
u. fund. inwest.
u. obl.
www.meritum.pl
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16,
poz. 93 z późn. zm.)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r.
– Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.)
ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)
ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)
ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U.
Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)
ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U.
Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.:
Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 86 z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego
(tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264)
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U.
z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.)
ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37,
poz. 283 z późn. zm.)
ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U.
z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.)
ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37,
poz. 282 z późn. zm.)
ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 111, poz. 937
z późn. zm.)
ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U.
Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U.
z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 z późn. zm.)
11
Wykaz skrótów
Akty prawne
Wykaz skrótów
u. obr.
u. ofer.
u.p.d.o.f. u. pryw.
ustawa
o rachunkowości ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi
(tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185,
poz. 1439 z późn. zm.)
ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.)
ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst
jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U.
z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.)
Wykaz skrótów
Organy orzekające
NSA
SA
SN
TK
Naczelny Sąd Administracyjny
Sąd Apelacyjny
Sąd Najwyższy
Trybunał Konstytucyjny
Czasopisma, publikatory urzędowe, zbiory orzecznictwa
Apel.-W-wa
Biul. Skarb. GPW
GSP KDPW
KNF
M. Praw. NPN OSA OSNC OSNC-ZD OSNP OSP Pal. PiP PP PPH PPW Pr. Bank. Pr. Gosp. Pr. Spółek 12
Apelacja Warszawska
Biuletyn Skarbowy
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
Gdańskie Studia Prawnicze
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
Komisja Nadzoru Finansowego
Monitor Prawniczy
Nowy Przegląd Notarialny
Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna. Zbiór Dodatkowy
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądów Polskich
Palestra
Państwo i Prawo
Przegląd Podatkowy
Przegląd Prawa Handlowego
Prawo Papierów Wartościowych
Prawo Bankowe
Prawo Gospodarcze
Prawo Spółek
www.meritum.pl
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo
PS Przegląd Sądowy
PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
Rej. Rejent
RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
SC Studia Cywilistyczne
SP Studia Prawnicze
TPP Transformacje Prawa Prywatnego
Wok.Wokanda
Przepisy prawa spadkowego zawarte są przede wszystkim w księdze IV kodeksu
cywilnego pochodzącego z 1964 r., a zatem z okresu, kiedy papiery wartościowe
przestały być de facto przedmiotem zarówno własności, jak i obrotu. Restytucja
instytucji papierów wartościowych oraz rozwój rynku kapitałowego w ostatnich
dwudziestu latach spowodował, że osoby fizyczne lokują wolne środki pieniężne
także w akcje, obligacje czy certyfikaty inwestycyjne. Tym samym coraz częściej
w skład majątku spadkowego wchodzą papiery wartościowe. Jednocześnie zarówno regulacje prawne, jak i orzecznictwo lub doktryna dotycząca papierów wartościowych koncentrują się na czynnościach inter vivos, pomijając sytuacje mortis
causa. Chociażby tylko z tego powodu wydaje się wskazane dokonanie próby analizy zagadnień związanych z dziedziczeniem papierów wartościowych tak materialnych, jak i zdematerializowanych. A jest ich niemało. Chodzi tu przy tym zarówno
o uwzględnienie specyfiki papierów wartościowych, jak też szczególnych zasad
dotyczących ich obrotu oraz rozliczania zwłaszcza transakcji giełdowych.
Rzecz bowiem w tym, że majątek spadkowy w skład którego wchodzą papiery
wartościowe może ulegać zmianom i jego stan w chwili działu spadku może być
odmienny od stanu w chwili otwarcia spadku. Takie sytuacje mogą mieć miejsce
zarówno z przyczyn niezależnych od spadkodawcy (np. przed dokonaniem działu
spadku obligacje wchodzące w skład spadku zostały przedterminowo wykupione
i umorzone przez emitenta), jak i od niego zależnych (np. po otwarciu spadku zostały zrealizowane wcześniej złożone przez spadkodawcę zlecenia sprzedaży akcji). W obydwu przypadkach wprawdzie w chwili otwarcia spadku w jego skład
wchodziły papiery wartościowe, jednakże w chwili dokonywania działu jego przedmiotem mogły być już tylko pieniądze. Co więcej, niekiedy zachowanie wartości
majątku spadkowego może wymagać współdziałania czy dodatkowych nakładów
ze strony spadkobierców np. związanych ze sprzedażą czy wykonaniem prawa poboru. Rozstrzygnięcia wymaga też przykładowo kwestia, czy w skład masy spadkowej wchodzi dywidenda z akcji, gdy tzw. dzień ustalenia prawa do dywidendy
następuje po dniu śmierci właściciela akcji?
www.meritum.pl
15
Wstęp
Wstęp
Wstęp
Szereg zagadnień dotyczących dziedziczenia papierów wartościowych związanych
jest z ich dematerializacją. Np. w jaki sposób wykonawca testamentu może wykonać polecenie przekazania zdematerializowanych akcji? Czy w walnym zgromadzeniu może brać udział osoba powołana do spadku, ale niebędąca jeszcze właścicielem akcji, bowiem zgodnie z zapisem na świadectwie depozytowym i na liście
uprawnionych do udziału w walnym zgromadzeniu prawo to przysługuje osobie
zmarłej przed dniem walnego zgromadzenia? Czy uprawniony z zapisu windykacyjnego może wykonywać swoje prawa z akcji będących przedmiotem zapisu od
chwili otwarcia spadku, tj. zgodnie z przepisem kodeksu cywilnego, czy dopiero
od chwili dokonania zapisu tych akcji na jego rachunku papierów wartościowych,
tj. zgodnie z regulacją zawartą w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi?
Tego rodzaju problemy powoli zaczynają się już pojawiać z przyczyn naturalnych
i należy spodziewać się, że ich liczba i waga będzie rosła. Próbą znalezienia odpowiedzi przynajmniej na niektóre z nich jest niniejsza publikacja.
Wstęp
Ryszard Czerniawski
Rozdział 1
Prawo spadkowe bywa określane jako zbiór regulacji cywilnoprawnych normujących przejście praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. Jego istnienie jest
wyrazem stanowiska, że śmierć osoby fizycznej nie powoduje wygaśnięcia przynależnych jej praw i obowiązków o charakterze majątkowym, bowiem przechodzą
one właśnie na inne osoby. Tym samym prawo spadkowe, stwarzając możliwość
przeniesienia własności po śmierci właściciela na określone przez przepisy prawa
(dziedziczenie ustawowe) lub przez niego samego (dziedziczenie testamentowe)
osoby stanowi instrument ochrony prawa własności, jednocześnie je wzmacniając. Prawo do dziedziczenia jest prawem zawartym w Konstytucji RP1. Jak pisze
zasadnie J.S. Piątowski, którego tekst został zaktualizowany przez A. Kawałko
i H Witczak2, ze względu na to, że prawo dziedziczenia jest nieodłącznym elementem prawa własności, jego dopełnieniem i możliwością jego kontynuowania
po śmierci osoby będącej podmiotem tego prawa, konstytucyjna regulacja prawa
dziedziczenia została ściśle powiązana z ochroną własności. Z istoty prawa dziedziczenia wynika, że jest ono instytucją, której celem jest utrwalanie prawa własności. Korelatem prawa każdego do własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia jest obowiązek ciążący na państwie, który polega na stworzeniu regulacji umożliwiającej korzystanie z tego prawa i zapewniającej ochronę w razie jego
naruszenia. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku z dnia 31 stycz„Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia”.
„Art. 64. 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich
ochronie prawnej”.
2
Zob. System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009, s. 34.
1
www.meritum.pl
17
Rozdział 1
Zasady prawa spadkowego
Zasady prawa spadkowego
nia 2001 r.3 stwierdził, że „(...) Nazwa «prawo dziedziczenia» pojawia się w przepisach konstytucyjnych zawsze w zestawieniu z własnością (prawem własności,
prawem do własności). W konstytucji występują przepisy, które mówiąc o własności nie mówią o dziedziczeniu (art. 165 ust. 1 zd. 2 konstytucji), ale nie ma takiego
przepisu, który mówiąc o dziedziczeniu, nie mówiłby jednocześnie o własności.
Spostrzeżenie to dowodzi ścisłego związku łączącego dziedziczenie z własnością.
Art. 64 ust. 1 konstytucji, odczytywany w kontekście innych przepisów mówiących
o dziedziczeniu (art. 64 ust. 2 i art. 21 ust. 1 konstytucji), stanowi podstawę publicznego prawa podmiotowego, którego treścią jest gwarantowana konstytucyjnie wolność nabywania mienia, jego zachowania oraz dysponowania nim. Dysponowanie
mieniem obejmuje w szczególności zbywanie go (w całości lub w części) w drodze
dokonywania przez uprawnionego czynności inter vivos i mortis causa. (...)”.
Rozdział 1
1.1. │ Otwarcie spadku
Z punktu widzenia prawnego śmierć człowieka oznacza ustanie jego zdolności
prawnej, a tym samym przestaje on być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Z chwilą śmierci wygasają prawa i obowiązki niemajątkowe, np. członkostwo w spółdzielni, dobra osobiste twórcy czy prawo opieki nad
dzieckiem. Prawa osobiste przysługują bowiem osobie fizycznej w celu ochrony
jej dóbr, osobistych lub rodzinnych. Ich związek z człowiekiem jest tak silny, że
wygasają, gdyż nie mogą przechodzić na inne osoby4.
P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5.
Zob. np. wyrok SA w Szczecinie z dnia 23 października 2007 r., III Aua 740/07, LEX nr 468575, zgodnie
z którym: „Osobisty charakter prawa o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego sprawia, że
prawo to nie należy do spadku, jako ściśle związane z osobą zmarłego (art. 922 § 2 k.c.). Po śmierci powoda
sprawa nie może już się toczyć z udziałem następców prawnych zmarłego i winna być umorzona na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.”, czy wyrok NSA w Warszawie z dnia 9 sierpnia 2006 r., I OSK 56/06, LEX nr 275553,
w myśl którego: „1. Polskie prawo opiera dziedziczenie na zasadzie sukcesji generalnej, gdzie prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób (art. 922 k.c.). Faktem jest, iż prawa
i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego, jak również prawa, które z chwilą śmierci zmarłego przechodzą na określone osoby, nie należą do spadku (art. 922 § 2 k.c.). Z wyjątku tego nie można jednak wyprowadzać generalnej możliwości wygaśnięcia prawa i obowiązku z chwilą śmierci bezpośredniego spadkobiercy
zmarłego. Pamiętać bowiem należy, iż z chwilą otwarcia spadku określone prawa i obowiązki wchodzą do
majątku spadkobierców (art. 925 k.c.), stając się częścią praw i obowiązków tych osób.
2. Przepis art. 922 § 2 k.c. nie rozróżnia spadkobierców, a jedynie generalnie wyłącza ze spadku
prawa i obowiązki powiązane ściśle z osobą spadkodawcy. Do praw tych nie można jednak zaliczyć
prawa żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.
3
4
18
www.meritum.pl
Otwarcie spadku
Oprócz praw niemajątkowych osobie fizycznej przysługują jednakże również prawa majątkowe, zarówno o charakterze bezwzględnym (np. prawo własności czy
użytkowania), jak i skuteczne tylko wobec stron np. wynikające z umowy sprzedaży czy dzierżawy. W odróżnieniu od praw niemajątkowych śmierć osoby fizycznej
nie powoduje jednak wygaśnięcia praw i obowiązków cywilnoprawnych o charakterze majątkowych mimo ustania zdolności prawnej podmiotu tych praw i obowiązków. Następuje bowiem ich przekształcenie w spadek, tj. ogół praw i obowiązków zmarłego, które – zgodnie z art. 922 § 1 k.c. – przechodzą z chwilą jego śmierci
na jedną lub kilka osób5. Nie należą jednak do spadku – oprócz wspomnianych
praw i obowiązków niemajątkowych – prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane
z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 k.c.).
Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Taka regulacja oznacza, że ze zbioru wszystkich praw i obowiązków osoby fizycznej, których
była on podmiotem wyodrębniony zostaje z chwilą jej śmierci podzbiór praw i obowiązków, który określa się mianem „spadku”. Ta wyodrębniona masa majątkowa
podlega szczególnej regulacji prawnej, a mianowicie przepisom prawa spadkowego. Wyodrębnienie to następuje ex lege, bowiem zakres praw i obowiązków tworzących zbiór „spadek” określa ustawa, przede wszystkim wspomniany art. 922 k.c.
Prawa i obowiązki niewchodzące do zbioru „spadek” natomiast wygasają. Tak rozumiane pojęcie „otwarcie spadku” jest zatem zdarzeniem nader istotnym. Co więcej,
spadek otwiera się nie np. z dniem śmierci spadkodawcy, ale z chwilą jego śmierci.
Dokładny czas śmierci może mieć natomiast wpływ na zakres praw wchodzących
w skład spadku, np. w przypadku gdy śmierć nastąpiła w okresie pomiędzy czasem
zobowiązania się do przeniesienia własności, ale przed czasem rozporządzenia, tj.
przeniesienia własności, a obie czynności miały być dokonane tego samego dnia.
3. Obowiązek zwrotu odszkodowania powstały jeszcze za życia spadkodawcy i niewykonany przed
jego śmiercią wszedłby do masy spadkowej. W tym miejscu należy wskazać, iż do masy spadkowej
wchodzą jedynie długi istniejące, zaś obowiązek zwrotu odszkodowania lub nieruchomości zamiennej
uzyskanych za wywłaszczoną nieruchomość powstaje dopiero z chwilą zwrotu nieruchomości wywłaszczonej. Obowiązek ten, o ile nie powstanie przed chwilą otwarcia spadku, nie należy do spadku i nie
podlega dziedziczeniu. Jest on zobowiązaniem osoby, której zwrócono wywłaszczoną nieruchomość”.
5
Zob. wyrok WSA w Krakowie z dnia 17 kwietnia 2008 r., I SA/Kr 926/07, LEX nr 467798, „Następcy
prawni wstępują w dokładnie taką samą sytuację prawną i faktyczną, która istniała w chwili śmierci
spadkobiercy. Dotyczy to zasadniczo każdego stosunku prawnego, w jakim pozostawała zmarła osoba,
w tym również umów obligacyjnych, czyli m.in. umowy pożyczki. Skoro zatem spadkodawca za dane
zobowiązanie odpowiadał solidarnie z drugim podmiotem, to jego następcy prawni również z tą drugą
osobą odpowiadać będą solidarnie”.
www.meritum.pl
19
Rozdział 1