RTG płuc

Opracowanie Ewa A.Paulo
BADANIA RADIOLOGICZNE KLATKI PIERSIOWEJ
Badanie nazywane jest również: RTG KLATKI PIERSIOWEJ
Do badań radiologicznych klatki piersiowej zalicza się:





Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia),
Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej,
Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia),
Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia),
Tomografię komputerową klatki piersiowej (TK).
Tomografia komputerowa (TK) została szczegółowo omówiona w rozdziale "Badania
obrazowe wielonarządowe". Badanie TK wykonywane jest wtedy, kiedy na zdjęciach
rentgenowskich przeglądowych klatki piersiowej wykryta zmiana chorobowa wymaga
bardziej szczegółowej oceny.
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie radiologiczne polega na przechodzeniu przez wybraną cześć ciała badanego (np.
klatkę piersiową) kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X)
rzutowanych na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Wysyłane z lampy
rentgenowskiej promienie X przed dotarciem do detektora są częściowo pochłaniane przez
przeszkody (tkanki osoby badanej) znajdujące się pomiędzy tymi obiektami. Stopień
osłabienia promieniowania zależy od spoistości i rodzaju naświetlanych tkanek, co
rejestrowane jest przez detektor. Detektorem promieni X może być błona fotograficzna
(klisza rentgenowska) lub specjalny ekran luminescencyjny - zamieniający pierwotny obraz
promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego. Klisze rentgenowskie przed
badaniem umieszczane są w światłoszczelnych kasetach pomiędzy dwoma specjalnymi
foliami wzmacniającymi (tzw. luminoforami), które "uczulają" kliszę na działanie promieni X i
przez to pozwalają zmniejszyć wielkość dawki napromieniowania. Kaseta jest zawsze
układana jak najbliżej ciała osoby badanej, natomiast lampa rentgenowska ustawiana jest
w określonym odstępie (zwykle 2 m). Unika się w ten sposób zniekształceń obrazu różnych
naświetlanych warstw ciała badanego.
Projekcja w badaniu radiologicznym
Projekcja jest terminem używanym często w radiologii, który definiuje sposób rzutowania
promieni (przechodzących przez badany obiekt) na powierzchnię detektora
promieniowania. Zatem, projekcja określa ułożenie względem siebie poszczególnych
elementów: źródła promieniowania, badanego przedmiotu (ciała człowieka), i powierzchni
detektora promieni. I tak, np. w badaniu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej
emitowane promienie z lampy rentgenowskiej wnikają w ciało badanego od przodu, a
następnie padają na powierzchnię kliszy rentgenowskiej - ustawionej prostopadle do
promieni, z tyłu za ciałem osoby badanej. W projekcji tylno-przedniej promienie wnikają w
ciało badanego od tyłu, bocznej - z boku, itd.
Jeśli źródło promieniowania i detektor tego promieniowania są nieruchomymi elementami
urządzenia diagnostycznego, projekcję ustala się poprzez odpowiednie ustawienie pacjenta
do badania. W nowszych typach aparatów coraz częściej dobór odpowiedniej projekcji jest
możliwy przez skoordynowanie ustawienia źródła promieniowania i detektora
promieniowania, względem siebie bez konieczności zmian pozycji badanego.
Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia)
Małoobrazkowe zdjęcie rentgenowskie płuc jest metodą polegającą na wykonaniu zdjęcia
aparatem małoobrazkowym silnie świecącego obrazu widocznego na ekranie
rentgenowskim. Zaletami metody są tani koszt badania, duża wydajność i łatwa możliwość
1
Opracowanie Ewa A.Paulo
transportu aparatury; wadą metody jest konieczność zastosowania kilkakrotnie wyższych
dawek napromieniowania niż przy pełnowymiarowych zdjęciach rentgenowskich.
Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej
Standardowe (sumacyjne) zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej wykonuje się w projekcji
tylno-przedniej tzn. promienie wnikają do ciała badanego od tyłu. Niekiedy wykonuje się
dodatkowo zdjęcie boczne, wyjątkowo zdjęcie skośne. Czasami pacjentowi podaje się
doustnie środek cieniujący (kontrast), który bardzo silnie pochłania promieniowanie
rentgenowskie, umożliwiając uzyskanie obrazu "odlewu" przełyku. U ciężko chorych
wykonuje się tzw. zdjęcie przyłóżkowe; jest to zdjęcie przednio-tylne, tzn. promienie wnikają
do ciała badanego od przodu. Zdjęcia przyłóżkowe na ogół są gorsze jakościowo niż
standardowe zdjęcia rentgenowskie.
Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia)
Prześwietlenie jest metodą pozwalającą oglądać na ekranie monitora obraz rentgenowski
klatki piersiowej w czasie jej ruchów oddechowych. Badanie to wykonywane jest z użyciem
wzmacniacza obrazu, który dokonuje zamiany obrazu promieniowania rentgenowskiego na
obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem), następnie na obraz elektronowy (na
fotokatodzie) i ponownie na obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem). Dawka
przyjętego napromieniowania jest zależna od czasu trwania badania. Ostateczny obraz na
ekranie monitora może być pozytywowy, tzn. cienie gazów są białe, kości - czarne, a
pozostałe tkanki (tkanki miękkie) są szare, lub też negatywowy - gdy jest odwrotnie.
Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia)
Tomografią nazywa się specjalną technikę rentgenowską, która zamazuje część cieni
struktur ciała celem lepszego uwidocznienia struktur w wybranych warstwach ciała. Aby
otrzymać zdjęcia warstwowe dwa z trzech elementów układu: lampa
Ryc.1. Schemat wykonania zdjęcia warstwowego rentgenowskiego
rentgenowska, badany pacjent i kaseta z kliszą rentgenowską, muszą być w ruchu.
Najczęściej nieruchomym elementem podczas badania pozostaje pacjent. Ruch lampy i
2
Opracowanie Ewa A.Paulo
kasety z kliszą rentgenowską jest wzajemnie sprzężony, oba elementy są położone po
przeciwnych stronach ściśle określonej osi obrotu. Gdy podczas wykonywania zdjęć lampa i
kaseta poruszają się w przeciwnych kierunkach, na kliszy rentgenowskiej są uwidaczniane
te struktury badanego ciała, które znajdują się w warstwie na wysokości osi obrotu lampa kaseta (ryc.1). Wszystkie struktury ciała znajdujące się ponad i poniżej tej warstwy są
zamazane. Istnieje możliwość wykonywania zdjęć w warstwach ciała czołowych
(bocznych), strzałkowych i skośnych. Zależnie od potrzeb liczba warstw i odstęp między
nimi może być ustawiany dowolnie. Typowe zdjęcia warstwowe wykonuje się, co 1 cm, w
warstwach czołowych - licząc od tylnej płaszczyzny klatki piersiowej, w warstwach
bocznych - licząc w lewo lub w prawo od linii ośrodkowej ciała (linii przechodzącej przez
środek mostka). Najczęściej wykonywaną serią zdjęć warstwowych są zdjęcia 9, 10, 11 i 12
w warstwach czołowych tj. zdjęcia wykonane w warstwach odległych do przodu od tylnej
płaszczyzny klatki piersiowej 9, 10, 11 i 12 cm.
W odróżnieniu od tomografii komputerowej (TK) metodą tą nie można uzyskać zdjęć
poprzecznych warstw ciała, a także sugerować - w oparciu o stopień osłabienia
promieniowania przez określone struktury ciała - rodzaju (typu histologicznego) tkanki w
obserwowanej zmianie chorobowej.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia)
Zdjęcia małoobrazkowe służą do badań masowych celem wykrywania chorób płuc: głównie
nowotworów płuc na wczesnym etapie ich rozwoju i gruźlicy.
Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej
Przeglądowe zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej w projekcji tylno-przedniej służy
ocenie żeber, kręgosłupa piersiowego, obojczyków, łopatek, przepony, śródpiersia
(wielkość, kształt cieni serca i dużych naczyń krwionośnych) i miąższu płucnego. Jeśli
istnieje konieczność uwidocznienia okolicy pozasercowej, okolic położonych u podstawy i
tyłu klatki piersiowej, badanie uzupełnia się zdjęciem bocznym. Niekiedy zdjęcie
rentgenowskie wykonuje się po bezpośrednim podaniu doustnie środka cieniującego
(kontrastu) celem lepszej oceny zarówno samego przełyku, jak i śródpiersia (niektóre guzy
śródpiersia, tętniaki, powiększenie lewego przedsionka lub lewej komory serca mogą
powodować przemieszczanie i zniekształcenia przełyku).
Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia)
Celem obserwacji czynności ruchowej, czy też jako uzupełnienie do zdjęć RTG wykonuje
się prześwietlenie (skopia). Badanie to dostarcza cennych informacji o ruchomości
przepony i ścian klatki piersiowej. Umożliwia także ocenę tętniącego lub rozpierającego
rodzaju zacienienia płucnego lub śródpiersiowego. Pozwala w sposób dość dokładny
rozpoznać umiejscowienie zmian. Obecnie znajduje powszechne zastosowanie przy
wykonywaniu celowanej biopsji płuca (biopsji transtorakalnej - polegającej na przekłuciu
ściany klatki piersiowej) i podczas bronchoskopii, pozwalając na korektę położenia igły
biopsyjnej.
Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia)
Zdjęcia warstwowe (tomograficzne) wykonuje się dla uzupełnienia zdjęć standardowych
(sumacyjnych) celem dokładnej oceny oskrzeli głównych, węzłów chłonnych płuc i naczyń
płucnych oraz do określenia wielkości istniejących jam, zwapnień i nacieków.
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA


Wszelkie schorzenia w obrębie klatki piersiowej.
Obrażenia klatki piersiowej.
3
Opracowanie Ewa A.Paulo



Zaburzenia rozwojowe narządów klatki piersiowej.
Badanie przed- i pooperacyjne klatki piersiowej.
Badania okresowe - powinno być wykonywane, co 2 lata, a u osób ze zwiększonym ryzykiem chorób
płuc wynikającym np. z rodzaju wykonywanej pracy zawodowej, co rok.
Standardowe zdjęcie rentgenowskie (małoobrazkowe lub pełnowymiarowe w projekcji tylnoprzedniej) może być wykonane bez zlecenia lekarza. Pozostałe badania radiologiczne
wykonuje się na zlecenie lekarza
OPIS BADANIA
Standardowe zdjęcie rentgenowskie wykonywane jest
w pozycji stojącej, pacjent rozebrany jest do połowy
(górna połowa ciała). W celu wykonania zdjęcia w
projekcji tylno-przedniej (jest to najczęściej
wykonywane zdjęcie) pacjent powinien ręce mieć
oparte na biodrach, łokcie wysunięte do przodu, barki
powinny być opuszczone i podobnie jak łokcie
odchylone do przodu, broda uniesiona (broda często
oparta jest na specjalnej podpórce), przednia
powierzchnia klatki piersiowej powinna swobodnie
przylegać do kasety rentgenowskiej (ryc.2). Pacjentowi
poleca się wykonać głęboki wdech i na chwilę
zatrzymać oddech. W tym czasie następuje
naświetlenie klatki piersiowej promieniami
rentgenowskimi. Czas pojedynczego napromieniowanie
Ryc.2. Schemat wykonania
trwa zwykle nie dłużej niż kilkaset milisekund. Innym
standardowego zdjęcia rentgenowskiego
przyjętym sposobem ustawiania pacjenta celem
(RTG) klatki piersiowej
wykonania zdjęcia w projekcji tylno-przedniej jest
pozycja z uniesionymi ramionami, dłonie splecione są na szczycie głowy.
Przy zdjęciach w pozycjach bocznych lub skośnych pacjent stronę chorą powinien mieć
skierowaną ku kasecie, a ramiona i brodę uniesioną. W wybranych przypadkach
bezpośrednio przed wykonaniem zdjęcia pacjentowi poleca się wypicie tzw. papki barytowej
(może być ona bez smaku lub z dodatkiem substancji smakowych).
U pacjentów ciężko chorych (leżących) zdjęcia klatki piersiowej wykonuje się w pozycji
leżącej lub siedzącej - są to tzw. zdjęcia radiologiczne przyłóżkowe. Zdjęcia tego typu
wykonuje się przy pomocy przenośnego aparatu rentgenowskiego.
Prześwietlenie (radioskopię) rozpoczyna się od ustawienia się chorego przed specjalnym
ekranem w pozycji stojącej jak do standardowego zdjęcia rentgenowskiego w projekcji
tylno-przedniej. Potem, w czasie prześwietlenia, pacjentowi poleca się zmienić pozycję,
zależnie od miejsca i rodzaju obserwowanych przez badającego zmian na ekranie
monitora. Podczas radioskopii zaleca się zwykle pacjentowi głębokie oddychanie i żąda
gwałtownego wdechu, a następnie wydechu (jakby miał zgasić palącą świeczkę).Wynik
badań radiologicznych przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi kliszami
rentgenowskimi.
Badanie trwa kilka minut.
4