Kryminologia - narkotyki a przestepczosc
advertisement
Problem narkotyków wobec przestępczości Podstawowy podział narkotyków wprowadza ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 roku, stanowiąc, że należy je podzielić na: 1 1. środki odurzające, oraz 2. substancje odurzające1. Definicja środków odurzających wskazuje, że są to substancje, które ze biorąc pod uwagę ich chemiczny charakter są w stanie doprowadzić do zmian w żywym organizmie mających objawy w zmianach postrzegania zmysłowego, zmianach nastroju, świadomości czy też zmianach psychologicznych i zachowania2. Współcześnie mówi się, że również inne czynniki wpływają na zespół doznań wynikający z przyjęcia do organizmu środka odurzającego. Norman Zinberg wskazuje na tzw. triadę czynników wpływających na zachowanie osoby, która zażyła narkotyki. Wskazuje on na: środek, środowisko i podmiot ( drag, setting and set)3. Doznania, które wywoływane są przez środki odurzające są głównym czynnikiem motywującym sięgnięcie po nie, dlatego, że uznawane są one za przyjemne, pożądane itd. Jednak mają one również inną właściwość. Poza oczekiwanym uczuciem przyjemności środki takie również prowadzą do zjawiskauzależnienia, które z perspektywy swojego charakteru oraz właściwości można podzielić na uzależnienie psychiczne oraz uzależnienie fizyczne 4. 1 Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dn. 29 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.). J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski Kryminologia, Gdańsk 2007, s. 378. 3 K. Bułat, P. Czarniak, A. Gorzelak, K. Grabowski, M. Iwański, P. Jakubek, J. Jodłowski, M. Małek, S. Młodawska-Mąsior, A. Papierz, M. Stożek Kryminologia, Warszawa 2007, s. 128. 4 J. Błachut, Kryminoligia…, dz. cyt. s. 379-380. 2 2 Psychiczne uzależnienie może być przyczyną każdego środka odurzającego. Myślenie narkomana ogranicza się jedynie do dwóch celów: zdobycia i zażycia narkotyku. Wskazuje się, że jest to pragnienie danego środka, które w dalszym stadium uzależnienia staje się wręcz przymusem przyjęcia do organizmu tego typu środka5. Z uzależnieniem fizycznym związane są zmiany w organizmie, które powodują, że wielokrotne przyjmowanie danego środka odurzającego prowadzi do sytuacji w której staje się on integralnym składnikiem procesów metabolicznych. Poza objawem lęku, niepokoju pojawiają się również drgawki, bóle mięśni czy wymioty co jest określane zjawiskiem abstynencyjnym lub też głodem narkotycznym, co sprawia, że uzależniony jest niejako zmuszony do tego, aby kontynuować przyjmowanie narkotyków do organizmu6. Światowa Organizacja Zdrowia na podstawie prac Komitetu Ekspertów rozróżnia następujące środki: opiaty, barbiturany, amfetamina, środki halucynogenne, khat, kokaina, cannabis, inhalanty. Jednak został jeszcze dokonany inny podział który opiera się na sposobie oddziaływania na organizm ludzki oraz efekty. I tutaj można rozróżnić: depresanty, stymulanty, halucynogeny. Unia Europejska ze względu na duże zagrożenia związane z narkotykami zajmuje się również tym problemem na różnych płaszczyznach swojej 5 6 K. Bułat, Kryminologia…, dz. cyt. s. 129; J. Błachut, Kryminologia…, dz. cyt. s. 380. J. Błachut, Kryminoligia…, dz. cyt. s. 380. 3 działalności, która wpisuje się działanie na rzecz bezpieczeństwa społecznego. I chociaż nie ma wspólnej jednolitej definicji uważa się, że pojęcie przestępstwa pod wpływem narkotyków zawiera w sobie: przestępstwa dokonane pod wpływem narkotyków, przestępstw popełnione w celu zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków, przestępstwa popełnione w kontekście funkcjonowania nielegalnych rynków narkotykowych oraz naruszenie prawa antynarkotykowego. Tak więc mamy 4 rodzaje przestępstw: 1. Przestępstwa psychofarmakologiczne – zażycie dawki substancji psychoaktywnej lub długotrwałe nadużywanie narkotyku prowadzi do nadpobudliwości, drażliwości, zaburzeń kognitywnych oraz ograniczenia zdolności oceny sytuacji. Wszystkie te okoliczności mogą prowadzić do zachowań przestępczych. Tutaj należy jeszcze zwrócić uwagę na przestępstwa będące wynikiem zażywania narkotyków przez ofiarę, takie jak: napaść seksualna popełniona gdy ofiara jest pod wpływem narkotyków, kradzieże czy rozboje, które stają się możliwe, gdy ofiara traci sprawność z powodu zażycia narkotyków. 2. Kompulsywne przestępstwa o charakterze ekonomicznym –popełniane w celu uzyskania środków finansowych potrzebnych do zaspokojenia głodu narkotykowego. W ramach tego przestępstwa wyróżnia się m.in.: sprzedaż narkotyków, prostytucja, przestępstwa związane z kradzieżą, fałszowanie recept. 4 3. Przestępstwa o charakterze ogólnym – chodzi głównie o czyny związane z użyciem przemocy, występujące w ramach rynku nielegalnych narkotyków i związanych ze sprzedażą, dystrybucją i zażywaniem tych substancji. Należy wskazać na możliwość wystąpienia efektu wzajemnego wzmacniania między działalnością przestępczą a zażywaniem narkotyków: osoby będące w subkulturze przestępczej są w większym stopniu zagrożone problemami narkotykowymi, natomiast osoby problemowo zażywające narkotyki są bardziej zagrożone zaangażowaniem się w działalność przestępczą. 4. Przestępstwo przeciwko prawu antynarkotykowemu – to przypadki naruszania przepisów dotyczących narkotyków, jak zażywanie, posiadania, uprawa, produkcja, handel narkotykami i ich prekursorami, oraz przestępstwa związane z kierowaniem pojazdami pod wpływem narkotyków jak również przestępstwa związane z kierowaniem pojazdów pod wpływem narkotyków7. Związek przestępczości i środków odurzających można analizować na dwóch płaszczyznach, gdy: środek odurzający stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego albo przedmiotem kryminalizacji są pewne czynności dotyczące 7 M. Struzik, Przestępstwa związane z narkotykami. Próba zdefiniowania zjawiska, http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/przestepstwa-zwiazane-z-narkotykami-proba-zdefiniowaniazjawiskapob. 14 stycznia 2014r. 5 samych środków odurzających8. Zaczynając kolejno analizę obu płaszczyzn należy stwierdzić, że środek odurzający może doprowadzić daną osobę do popełnienia czynu zabronionego, niezależnie od popełnienia przestępstwa prohibicyjnego. W tym miejscu należy zadań pytanie czy jeżeli mamy do czynienia z osobami używających bądź nadużywających narkotyków mamy do czynienia z większym czy mniejszym prawdopodobieństwem popełnienia przestępstwa. Trzeba więc tu wskazać na kolejny podział: wpływ bezpośredni ma miejsce wówczas, gdy sprawca w chwili popełnienia przestępstwa jest pod wpływem narkotyków, natomiast wpływ pośredni występuje wtedy, gdy mam do czynienia z długotrwałym oddziaływaniem środka na psychikę sprawcy, a jednocześnie na jego sytuację społeczną, zdolność asymilacji wartości9. Wracając do podziału w który rozróżnione zostały dwie płaszczyzny badań relacji środka odurzającego i przestępczości, gdzie wyróżniono kryminalizację czynności dotyczących środka, należy wskazać, że jest to zależne od systemu prawnego w danym państwie. Obecnie jest stosowana polityka prohibicji, przez co jeżeli jest ona całkowita to wtedy posiadanie nawet niewielkich ilości narkotyków 8 9 J. Błachut, Kryminologia…, dz. cyt. s. 384. K. Bułat, Kryminologia…, dz. cyt. s. 133. 6 jest zabronione i karane, ale może też dotyczyć tylko produkcji, przemytu, obrotu – wtedy posiadanie nie jest karalne10. Próbując pokrótce przeanalizować zagadnienie stanu odurzenia narkotykami w relacji do przestępczości należy rozróżnić środki ze względu na efekt ich działania. I tak: depresanty obniżają wszelką aktywność, a co za tym idzie zmniejszają zachowania agresywne – tu często pojawiają się przestępstwa skierowane na mienia, w celu zdobycia środków na zaspokojenie nałogu. Kokaina powoduje silne pobudzenia i utratę poczucia krytycyzmu. Ich częste użycie prowadzić do ogólne nadpobudliwości i nerwowości – tu wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy. Środki halucynogenne powodują wystąpienie stanów psychotycznych, które mogą prowadzić do zachowań agresywnych11. Uzależnienie od narkotyków są o wiele głębsze niż od inne uzależnieniach chociażby od alkoholu. Narkoman nie jest w stanie pełnić, żadnych roli w społeczeństwie. Dodatkowo narkotyki w porównaniu z alkoholem są nielegalne, a jeżeli są nielegalne to tym samym bardzo drogie. Jest to tzw. zjawisko taksy kryminalizacyjnej, związane z tym, że jeżeli istnieje nielegalny towar to też istnieje na niego popyt, który objawia się w tym, że znajdą się osoby, które dostarczą 10 11 Tamże, s. 132. Tamże, s. 135. 7 pożądany towar za odpowiednią cenę, związaną z ponoszonym ryzykiem. W wielu krajach toczą się dyskusje w jaki sposób ograniczyć przestępczość. Oprócz pomysłów zwiększenia kar lub przymusowego leczenia, dyskutowane są nowe rozwiązania. Często podnoszony jest argument, że najlepszym sposobem odciągnięcia zainteresowanych od czarnego rynku i redukcji przestępczości jest zapewnienie legalnego dostępu do narkotyków, co wyeliminowałoby popełnianie przestępstw oraz osłabiłoby czarny rynek. Innymi rozwiązaniami był narkotyk syntetyczny, którego zaletą było pozbawienie objawów abstynencyjnych jak również terapia substytucyjna, która pozwalała utrzymywać stan abstynencji. I chociaż statystyki dowodzą, że po wprowadzeniu takich rozwiązań ilość przestępstw z udziałem narkomanów spadła to nadal pozostaje problem dalszej redukcji ilości przestępstw oraz problem wieloletnich użytkowników, którym środki zastępcze nie pomagają i którzy uciekają się do uzupełnienia swoich zapasów na czarnym rynku12. 12 Tamże, s. 136, 137-138. 8 9
