Metodologia teologii praktycznej

Metodologia
teologii
praktycznej

Ks. Maciej Ostrowski
©
Metodologia teologii praktycznej, red. W. Przyczyna,
Wyd. M, Kraków 2011
Tu szczególnie:
Ks. Adam Przybecki, Pojęcie teologii praktycznej, s.
23-36
Ks. Ryszard Kamiński, Tożsamość metodologiczna
teologii pastoralnej, s. 37-55.
Ks. Wiesław Przygoda, Paradygmaty postępowania
badawczego w teologii praktycznej, s. 97-113.
Ks. Ryszard Kamiński, Wprowadzenie do teologii
pastoralnej, Wyd. M, Kraków 2001.
Teologia pastoralna / teologia praktyczna
Szersze znaczenie (dyscypliny zajmujące się
zbawczą działalnością Kościoła)
Katechetyka
Homiletyka
Liturgika
Teologia pastoralna
Misjologia, charytatologia
Każda  zajmuje się innym zakresem działalności Kościoła
 posiada własny warsztat metodologiczny,
Teologia pastoralna / teologia praktyczna
Wąskie znaczenie
Teologia pastoralna
 Zajmuje się działalnością Kościoła jako
Ludu Bożego w świecie
 Różne ujęcia t. pastoralnej akcentują
odmienne aspekty działalności Kościoła
(eklezjologiczne, prakseologiczne,
społeczne itd.)
Uwagi historyczne
1777 reforma studiów teologicznych w monarchii
austro-węgierskiej (Stefan von Rautenstrauch) –
wydzielenie w programie studiów wykładów z teologii
pastoralnej. Dotąd była uprawiana w ramach innych
dziedzin teologii
 usamodzielnienie teologii pastoralnej jako dyscypliny
teologicznej
 inspiracja do rozwoju różnych koncepcji teologii
pastoralnej
 inspiracja do powstawania podręczników teologii
pastoralnej
Uwagi historyczne – różne koncepcje t. pastoralnej
Antropocentryczne – S. von Rautenstrauch
Biblijnoteologiczne – J.M. Sailer, M. Schenkl, A. Schramm
Teologiczne z nachyleniem eklezjologicznym (A. Graf,
przyjmuje nazwę teologia praktyczna)
Klerykalistyczne
Koncepcje przed Vaticanum II – uwzględnienie miejsca
laikatu w Mistycznym Ciele Chrystusa, 3 funkcje
Chrystusa i Kościoła (C. Noppel, G.Ceriani)
Eklezjologiczne (F.X.Arnold, F. Klostermann, K.Rahner,
M.Weber – Handbuch der Pastoraltheologie F.Blachnicki)
Uwagi historyczne
Koncepcja „klerykalistyczna” teologii pastoralnej (poł. XIX
w.) – nauka o czynnościach „pasterza” prowadzącego
„owczarnię”, zespół praktycznych wskazań dla życia i
działalności księży
Podział teologii pastoralnej:
 Liturgika
 Homiletyka
 Katechetyka
 Hodogetyka (nuka o prowadzeniu owczarni
przez pasterza) – teologia pastoralna
hodos (gr.) = droga
hodegeo (gr.) = prowadzić
Współcześnie przeważa koncepcja teologii
pastoralnej w ujęciu eklezjologicznym
 Eklezjologia esencjalna – nauka o Kościele w
ujęciu statycznym (istota, czym jest, jak
skonstruowany przez Założyciela…)
 Eklezjologia egzystencjalna = teologia
pastoralna – nauka o Kościele w ujęciu
dynamicznym, Kościele „stającym się”,
„urzeczywistniającym się” (jak funkcjonuje, jak
spełnia misje daną przez Założyciela)
Teologia pastoralna / teologia praktyczna
 Nauka teologiczna o urzeczywistnianiu się
Kościoła we współczesnym świecie (nurt
eklezjologiczny, np. K.Rahner)
 Nauka o urzeczywistnianiu się Kościoła jako
wspólnoty we współczesnym świecie
(F.Klostermann)
 Krytyczna teoria praktyki w społeczeństwie
(N.Greinacher)
 Nauka o praktycznej działalności Kościoła
(R.Zerfass)
Teologia pastoralna / teologia praktyczna
„Nauka zmierzająca za pomocą teologicznosocjologicznej analizy konkretnej teraźniejszej
sytuacji Kościoła do wypracowania aktualnych
modeli teologicznych oraz odpowiadających im
imperatywów i programów działania, według
których Kościół, w tej konkretnej teraźniejszej
sytuacji aktualizuje własną istotę, wypełniając
misję pośrednictwa zbawczego” (W. Piwowarski)
Teologia pastoralna / teologia praktyczna
„…naukowa refleksja o codziennym wzrastaniu
Kościoła, w mocy Ducha Świętego, w kontekście
historii; a więc o Kościele jako «powszechnym
sakramencie zbawienia», jako znaku i żywym
narzędziu zbawienia Jezusa Chrystusa,
działającym przez słowo, sakramenty i posługę
miłości”.
(Jan Paweł II, Pastores dabo vobis, 57)
Paradygmat kard. Josefa Cardijna
WIDZIEĆ [zbadać] (voir)
- diagnoza
- aktualna sytuacja
OSĄDZIĆ (jugier)
- refleksja
- ocena w oparciu o kryteria teologiczne
- odczytywanie znaków czasu (KDK 4, 62)
DZIAŁAĆ (agir)
- akcja
- podjęcie adekwatnych rozwiązań
• Akceptacja paradygmatu widzieć – osądzić
– działać przez Jana XXIII – Mater et
magistra (236)
Zasady nauki społecznej wprowadza się zazwyczaj w
życie w trzech kolejnych etapach: najpierw bada się,
jaki jest rzeczywisty stan rzeczy, następnie dokonuje
się wnikliwej oceny tego stanu w świetle
wspomnianych zasad, a wreszcie ustala się, co można
i należy uczynić, by podane. zasady wprowadzić w
życie odpowiednio do okoliczności miejsca i czasu. Te
trzy etapy postępowania określa się nieraz słowami:
"zbadać, ocenić, działać".
• Zastosowanie paradygmatu: „widzieć – osądzić
– działać” przez Sobór Watykański II,
szczególnie w Konstytucji o Kościele w świecie
współczesnym (Gaudium et spes)
1. Sytuacja człowieka w świecie współczesnym
2. Kościół a powołanie człowieka
3. Zadanie Kościoła w świecie współczesnym
Etapy „widzieć – osądzić – działać” przeplatają się
Przykład Adhortacji Jana Pawła II „Christifideles laici”
1. Pilne potrzeby współczesnego świata. Sekularyzm
a potrzeba religii. Osoba ludzka: godność deptana
i wywyższana. Nieustające konflikty a sprawa
pokoju
2. Godność katolików świeckich w KościeleMisterium. Uczestnictwo świeckich w życiu
Kościoła-Wspólnoty. Współodpowiedzialność
świeckich w Kościele-Misji
3. Dobrzy zarządcy wielorakiej łaski Bożej. Formacja
katolików świeckich
• „Kościół zawsze ma obowiązek badać znaki
czasów i wyjaśniać je w świetle Ewangelii, tak
aby mógł w sposób dostosowany do
mentalności każdego pokolenia odpowiadać
ludziom na ich odwieczne pytania dotyczące
sensu życia obecnego i przyszłego oraz
wzajemnego ich stosunku do siebie. Należy
zatem poznawać i rozumieć świat, w którym
żyjemy, a także jego nieraz dramatyczne
oczekiwania, dążenia i właściwości”.
KDK 4
• Znaki czasu = „zjawiska, wydarzenia i procesy,
w których przejawia się działanie Ducha
Świętego, ingerującego w dzieje ludzkości przez
pobudzania i oświecania ludzkich serc, które
wymagają konfrontacji z nauką ewangeliczną i
zaangażowania chrześcijan”
S. Bielecki, Leksykon teologii pastoralnej, 2006, s. 923
J. Müller
• Podmiot i metody które można zastosować do
podjęcia wyzwań wypływających z ocenianej
sytuacji
TPO 1-3 Metody naukowych badań
METODY NAUKOWYCH BADAŃ
DEDUKCYJNE
PRZYJĘTY AKSJOMAT / PRAWDA NIEZMIENNA
(DEDUKCJA Z AKSJOMATÓW NOWYCH TWIERDZEŃ)
TEOLOGIA
WNIOSEK NAUKOWY
NAUKI EMPIRYCZNE
USTALANIE FAKTÓW
(OBSERWACJA, ANKIETA, EKSPERYMENT ORAZ INTERPRETACJA, UZASADNIANIE
I PORZĄDKOWANIE WYNIKÓW)
INDUKCYJNE
 Indukcyjno – dedukcyjny charakter
teologii pastoralnej ?
 Teologia pastoralna nauką teoretyczno –
praktyczną ?
DEDUKCJA
INDUKCJA
dokumenty Kościoła
teologia: biblistyka, dogmatyka,
moralna, liturgika, prawo
kanoniczne itd.
PRZ. WIĘKSZA
Objawienie
Pismo św., Tradycja
PRZ. MNIEJSZA
METODA TEOLOGII PASTORALNEJ
Analiza
w świetle
wiary
KRYTERIA DZIAŁALNOŚCI KOŚCIOŁA
realizacja misji Kościoła
SYTUACJA
SPOŁECZNO
KULTURALNA
Nauki szczegółowe
historia, socjologia, psychologia,
etnografia, językoznawstwo,
politologia, geografia, n. o kulturze itd.
WNIOSEK
WIARA
Interdyscyplinarność teologii pastoralnej
 Interdyscyplinarność w odniesieniu do teologii
(eklezjologia, biblistyka, t. moralna, liturgika, prawo
kanoniczne, katolicka nauka społeczna itd.)
 Interdyscyplinarność – pomiędzy teologią a naukami
szczegółowymi (socjologia, psychologia, geografia,
etnografia, językoznawstwo itd.)
Trudności wynikające z interdyscyplinarności
- Konieczność znajomości wyników różnych nauk, ich
metod, umiejętność syntetyzowania zróżnicowanych
danych
(pogłębimy omawiając paradygmat analizy
prakseologicznej)
Co oznacza przesłanka „większa” ?
Kościół wpatruje się w nauczanie
Założyciela i stamtąd wyprowadza swą
misję (inaczej zagrażałby horyzontalizm,
socjologizm)
Co oznacza analiza w świetle wiary ?
Odczytywanie znaków czasu, zadań
ewangelicznych, które pozwala nam w
rzeczywistości ziemskiej odkryć wiara
Kairologia. Zarys nauki o Kościele w świecie
współczesnym, Lublin 1992 – podręcznik teologii
pastoralnej ks. A. L. Szafrańskiego
Na czym polegają kryteria działalności Kościoła ?
 Na dziś
 Na przyszłość (przewidywanie przyszłości,
planowanie ku przyszłości)
Teologia pastoralna jest nauką normatywną
 formułuje zespół norm i dyrektyw działania
potrzebnych w kierowaniu Kościoła (dla
poszczególnych osób odpowiedzialnych za
określone zadania, dla wspólnot)
 Nie są to wskazania szczegółowe (rodzaj
vademecum duszpasterstwa) ale postulaty
zakorzenione w teologii
Paradygmat trzech etapów analizy
pastoralnoteologicznej
(podwaliny w nurcie eklezjologicznym teologii
pastoralnej)
• K. Rahner, H. Schuster, F. Klostermann, G.
Ceriani
• W. Piwowarski, R. Kamiński
TRZY ETAPY METODY TEOLOGII PASTORALNEJ
EKLEZJOLOGICZNY
KRYTERIOLOGICZNY
refleksja naukowa nad Kościołem:
 istotą
 całością życia
 podmiotami zbawczej działalności
 funkcjami
 strukturami

KAIROLOGICZNY
SOCJOLOGICZNY
 analiza aktualnej sytuacji Kościoła
- teologiczno-historyczna
- teologiczno-socjologiczna
 analiza aktualnej sytuacji świata
(jednostki i społeczeństwa)
 sprawdzanie skuteczności form
działania Kościoła
 odczytywanie znaków czasu
PRAKSEOLOGICZNY
STRATEGICZNY
 Ustalanie zasad i dyrektyw
działania Kościoła
(autorealizacji)
- na dziś
- na przyszłość
 kształtowanie świadomości
odpowiedzialnych
Paradygmat analizy prakseologicznej działalności
zbawczej Kościoła
S. Hiltner, R. Zerfaß, M. Levebre, N. Greinacher,
N. Mette
Teologia pastoralna – nauka o zbawczej
działalności Kościoła, dobrze zorganizowanej i
skutecznej
 Zastosowanie zasad prakseologii (nauki o
dobrej robocie)
 Zastosowanie zasad sprawnej organizacji
wypracowanych przez nauki świeckie
Paradygmat analizy prakseologicznej
wspólnota nadprzyrodzona, rządzi się
innymi prawami niż instytucje świeckie
Kościół
wspólnota ludzka – podlega w jakimś
stopniu prawom i zasadom instytucji
świeckich. Kościół tworzą ludzie złączeni
„więzami społecznymi, technicznymi,
kulturalnymi”
por. Konstytucja dogmatyczna o Kościele 1 i 2
Paradygmat analizy prakseologicznej
„Wszystko badajcie, a co szlachetne
zachowujcie” (1Tes 5, 21)
„Kościół jako ludzka społeczność może być także
badany i określany w tych kategoriach, jakimi
posługują się nauki o każdym ludzkim
społeczeństwie. Jednakże kategorie te nie
wystarczają” (JPII, Redemptor hominis, 21)
Paradygmat analizy prakseologicznej
Odwołanie do prakseologii – analiza elementów
działania Kościoła
 Celu
 Przedmiotu
 Podmiotów (środowisko)
 Metod
 Środków
 Uwarunkowań historycznych, społecznych,
kulturowych, geograficznych, politycznych itp.
 Miejsca i czasu
Paradygmat analizy prakseologicznej
Ad. Analiza miejsca i czasu
Nie można zastosować paradygmatu do
działalności
 Całego Kościoła
 W każdym miejscu
 W całej historii
Sytuacje historyczne, kontekst miejsca zmieniają
się. Mogą być jedynie w pewnym stopniu
wzorem
Paradygmat analizy prakseologicznej
Jak pozyskiwać dane do badań ?
 Analiza wtórna
Odwołanie do zastanych wyników badań
empirycznych (socjologii, psychologii, statystyki,
językoznawstwa itp.)
przeprowadzenie analizy tych wyników
adekwatnej do potrzeb teologii praktycznej
Paradygmat analizy prakseologicznej
Jak pozyskiwać dane do badań ?
Pozyskanie wyników przez własne badania
Opanować metody badań nauk
szczegółowych (np. ankiety, sondaże, wywiady
itp.)
Przeprowadzić samodzielne badania
empiryczne
Przeprowadzić analizę /interpretację
teologiczną uzyskanych wyników
Paradygmat analizy prakseologicznej
Interpretacja uzyskanych wyników
Odniesienie do niezmiennych zasad
działalności zbawczej Kościoła
 Wyciagnięcie wniosków i sformułowanie
postulatów odnoszących się do udoskonalania
działalności zbawczej Kościoła
Paradygmat analizy prakseologicznej
Pozyskanie wyników przez własne badania i interpretacja
Zadanie trudne gdyż:
 cel badań empirycznych w teologii praktycznej
 różny od celu badań w naukach świeckich
Odwołanie do czynników nadprzyrodzonych, miejsce hipotezy
zajmuje norma niezmienna (Objawienie); badanie na ile norma
realizowana jest w zbawczej działalności Kościoła
nie wolno odwoływać się do norm nadprzyrodzonych; tylko
obserwacja rzeczywistości społecznej i weryfikacja hipotez
dotyczących zjawisk społecznych
Dziękuję za uwagę
Ks. Maciej Ostrowski