Prof. dr hab. Jan Borowiec Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
advertisement
Prof. dr hab. Jan Borowiec Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu INTEGRACJA FINANSOWA W UNII EUROPEJSKIEJ (materiały dydaktyczne) Wrocław 2015 1 Spis treści 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Wprowadzenie Rynki finansowe w Unii Europejskiej – podstawowe dane Podstawy teoretyczne integracji finansowej Proces europejskiej integracji finansowej Efekty integracji rynków finansowych – analiza wskaźników integracji finansowej Ogólne ramy funkcjonowania jednolitego rynku finansowego Działalność regulacyjna Unii Europejskiej – wprowadzenie Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe oraz nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi 9. Jednolite wymogi ostrożnościowe 10. Rynek instrumentów finansowych 11. Działania naprawcze oraz restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych 12. Nadużycia na rynku 13. Regulacje finansowe dotyczące konsumentów 14. Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej 15. Europejski System Nadzoru Finansowego 16. Europejski Mechanizm Stabilności 17. Unia bankowa 2 ROZDZIAŁ 1. WPROWADZENIE 1.1. Treść przedmiotu Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11 11. 12. 14. 15. Temat Wprowadzenie Rynki finansowe w UE – podstawowe dane Podstawy teoretyczne integracji finansowej Proces europejskiej integracji finansowej Efekty integracji rynków finansowych – analiza wskaźników integracji finansowej Ogólne ramy funkcjonowania jednolitego rynku finansowego Regulacja działalności finansowej – wprowadzenie Podejmowania działalności przez instytucje kredytowe oraz nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi Jednolite wymogi ostrożnościowe Rynek instrumentów finansowych Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej Europejski system nadzoru finansowego Europejski mechanizm stabilności Unia bankowa Integracja finansowa w strefie euro Wykład X Ćwiczenia X X X X X X X X X X X X X X 1.2. Struktura sektora instytucji finansowych (ESA 2010) Sektory i podsektory Instytucje finansowe Monetarne instytucje finansowe Instytucje finansowe, z wyjątkiem instytucji monetarnych i ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnorentowych Instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalnorentowe Bank centralny Pozostałe monetarne instytucje finansowe Instytucje przyjmujące depozyty Fundusze rynku pieniężnego Fundusz inwestycyjne niebędące funduszami rynku pieniężnego Pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych Pomocnicze instytucje finansowe Instytucje finansowe typu captivei udzielające pożyczek Instytucje ubezpieczeniowe Fundusze emerytalno-rentowe Kod ESA S.12 S.121 S.122 S.123 S.124 S.125 S.126 S.127 S.128 S.129 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L 174 z 26.6.2013. 3 1.3. Klasyfikacja transakcji finansowych(ESA) Kategoria Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia Złoto monetarne Specjalne prawa ciągnienia (SDR) Gotówka i depozyty Gotówka Depozyty bieżące rozliczeniowe Pozostałe depozyty Dłużne papiery wartościowe Krótkoterminowe Długoterminowe Kredyty i pożyczki Krótkoterminowe Długoterminowe Udziały kapitałowe i udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych Udziały kapitałowe Akcje notowane Akcje nienotowane Pozostałe udziały kapitałowe Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych niebędących funduszami rynku pieniężnego Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe i standaryzowanych gwarancji Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich Uprawnienia emerytalno-rentowe Należności funduszy emerytalno-rentowych od podmiotów nimi zarządzających Uprawnienia do świadczeń innych niż emerytalno-rentowe Rezerwy na pokrycie żądań wypłaty z tytułu standaryzowanych gwarancji Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla pracowników Instrumenty pochodne inne niż opcje na akcje dla pracowników Opcjena akcje dla pracowników Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia Kredyty handlowe i zaliczki Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia, oprócz kredytów handlowych i zaliczek Kod F.1 F.11 F.12 F.2 F.21 F.22 F.23 F.3 F.31 F.32 F.4 F.41 F.42 F.5 F.51 F.511 F.512 F.513 F.52 F.521 F.522 F.6 F.61 F.62 F.63 F.64 F.65 F.66 F.7 F.71 F.72 F.8 F.81 F.89 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE L 174 z 26.6.2013. 1.4. Definicje instrumentów finansowych(ESA) Złoto monetarne – złoto, do którego tytuł posiadają władze monetarne i które jest utrzymywane jako aktywa rezerwowe. Specjalne prawa ciągnienia (SDR) – międzynarodowe aktywa tworzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i przydzielane jej członkom dla uzupełnienia posiadanych przez nich aktywów rezerwowych. 4 Gotówka – banknoty i monety emitowane lub zatwierdzone przez władze monetarne. Depozyty – znormalizowane, niezbywalne kontrakty przeznaczane dla ogółu, oferowane przez instytucje przyjmujące depozyty, a także, w niektórych przypadkach, przez instytucje rządowe szczebla centralnego jako dłużników, i pozwalające na ulokowanie, a później podjęcie kwoty głównej przez wierzyciela. Dłużne papiery wartościowe – zbywalne instrumenty finansowe służące jako dowód zaciągnięcia długu. Kredyty i pożyczki – aktywa finansowe tworzone, gdy wierzyciele pożyczają fundusze dłużnikom. Udziały kapitałowe – aktywa finansowe będące należnością z tytułu wartości rezydualnej danego przedsiębiorstwa, po zaspokojeniu wszystkich innych roszczeń. Udziały/jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych – należności rezydualne z tytułu uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych w formie akcji (gdy fundusz ma strukturę przedsiębiorstwa) lub jednostek uczestnictwa (gdy fundusz ma charakter funduszu powierniczego). Rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – należności finansowe posiadaczy polis pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych od instytucji ubezpieczeniowych z tytułu składek niezarobionych oraz odszkodowań i świadczeń należnych. Uprawnienia z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich – odszkodowania i świadczenia finansowe dla posiadaczy polis na życie i rent dożywotnich od instytucji świadczących ubezpieczenia na życie. Uprawnienia emerytalno-rentowe – należności finansowe obecnych pracowników i byłych pracowników od ich pracodawców, systemu wskazanego przez pracodawcę do wypłaty emerytur lub rent w ramach umowy kompensacyjnej między pracodawcą a pracownikiem albo instytucji finansowej. Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe powiązane z konkretnym instrumentem finansowych, wskaźnikiem lub towarem, poprzez które można samoistnie obracać ściśle określonym ryzykiem finansowym na rynkach finansowych. Umożliwiają stronom zbywanie określonego ryzyka finansowego (takiego jak ryzyko zmiany stopy procentowej, ryzyko walutowe, ryzyko kapitałowe oraz ryzyko zmiany ceny towarów, ryzyko kredytowe) na rzecz innych podmiotów, które są skłonne przyjąć na siebie takie ryzyko, zazwyczaj bez zbywania aktywa bazowego. Instrumenty pochodne można podzielić na kategorie według rodzaju instrumentu (np. opcje, kontrakty typu forward i kredytowe instrumenty pochodne) lub według ryzyka rynkowego (np. swapy walutowe, swapy odsetkowe). Opcje – umowy dające ich posiadaczom prawo, lecz nie obowiązek, zakupu od emitenta opcji lub sprzedaży na jego rzecz aktywów po z góry ustalonej cenie w ciągu danego okresu lub w danym dniu. Kontrakty typu forward–umowy finansowe, w ramach których dwie strony zgadzają się na wymianę określonej ilości aktywów bazowych po uzgodnionej cenie w ustalonym terminie. Swapy–zobowiązania umowne między dwiema stronami, które zgadzają się na wymianę płatności od uzgodnionej umownej kwoty głównej. Najczęściej występują swapy odsetkowe, swapy kursowe i swapy walutowe. Swapy odsetkowe polegają na wymianie płatności odsetkowych o różnym charakterze od umownej kwoty głównej, która nigdy nie podlega wymianie.Przedmiotem swapu mogą być: stała stopa procentowa, zmienna stopa procentowa i stopy procentowe denominowane w walutach. Rozliczenia są często rozliczane poprzez płatności gotówkowe netto równych różnicy między dwiema określonymi w umowie stopami procentowymi od umownej kwoty głównej. Swapy kursowe są transakcjami dotyczącymi walut 5 zagranicznych przy zastosowaniu kursu wymiany uzgodnionego w kontrakcie. Swapy walutowe polegają na wymianie przepływów środków pieniężnych z tytułu płatności odsetkowych oraz na wymianie kwot głównych po uzgodnionym kursie wymiany na zakończenie umowy. Kontrakty terminowe na stopę procentową (FRA) – umowy, na mocy których dwie strony, w celu ochrony przed zmianami stóp procentowych, zgadzają się zapłacić odsetki w dniu rozliczenia w oparciu o umowną kwotę główną, która nigdy nie podlega wymianie. FRA są rozliczane poprzez płatności gotówkowe netto, podobnie jak swapy odsetkowe. Płatności są dokonywane w oparciu o różnicę między stopą procentową określoną w umowie terminowej a stopą rynkową obowiązującą w momencie rozliczenia. Kredytowe instrumenty pochodne – instrumenty pochodne, których głównym celem jest obrót ryzykiem kredytowym. Jednym z tych instrumentów są swapy rynku kredytowego (CDS) – umowy ubezpieczenia kredytu. Opcje na akcje dla pracowników – umowy zawierane na określony dzień, na mocy których pracownik ma prawo do nabycia określonej liczby akcji pracodawcy po ustalonej cenie, w ustalonym terminie albo w danym okresie następującym bezpośrednio po dacie nabycia uprawnień. Kredyty handlowe i zaliczki – należności powstające z tytułu bezpośredniego udzielenia kredytu przez dostawców towarów i usług ich klientom oraz płatności zaliczkowych za prace niezakończone lub planowane, w formie przedpłaty dokonywanej przez klientów na poczet jeszcze niedostarczonych towarów lub niezrealizowanych usług. Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia – należności finansowe powstałe w wyniku różnic w czasie pomiędzy dokonywanymi transakcjami a płatnościami z tytułu, np. wynagrodzeń, podatków i składek na ubezpieczenie społeczne, dywidend, rent gruntowych oraz zakupu i sprzedaży papierów wartościowych. 1.5.Klasyfikacja działalności finansowej i ubezpieczeniowej (NACE Rev. 2) Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Pośrednictwo pieniężne Działalność banku centralnego Pozostałe pośrednictwo pieniężne Działalność holdingów finansowych Działalność trustów, funduszy i podobnych instytucji finansowych Pozostała działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Leasing finansowy Pozostałe formy udzielania kredytów Pozostała finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych, gdzie indziej nie sklasyfikowana Ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego Ubezpieczenia Ubezpieczenia na życie Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Reasekuracja Fundusze emerytalne Działalność wspomagająca usługi finansowe, ubezpieczenia i fundusze emerytalne Dział 64 Grupa Klasa 64.1. 64.2 64.3 64.9 64.11 64.19 64.20 64.30 64.91 64.92 64.99 65 65.1 65.2 65.3 65.11 65.12 65.20 65.30 66 6 Działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Zarządzanie rynkami finansowymi Działalność maklerska związana z rynkiem papierów wartościowych Pozostała działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność związana z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat Działalność agentów i brokerów ubezpieczeniowych Pozostała działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność związana z zarządzaniem funduszami 66.1 66.11 66.12 66.19 66.2 66.3 66.21 66.22 66.29 66.30 Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1893/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej NACE Rev. 2, Dziennik Urzędowy UE L 393 z 30.12.2006. 1.6. Zakres przedmiotowy ćwiczeń Temat Analiza empiryczna stopnia rozwoju rynków finansowych w UE oraz ich integracji Warunki podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe. Nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi. Wymogi ostrożnościowe. Rynek instrumentów finansowych. Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej Treść Stopień rozwoju rynków finansowych i ich struktura – analiza ilościowa. Stopień rozwoju rynków finansowych – analiza jakościowa. Wskaźniki integracji finansowej w UE i strefie euro. Podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe: 1) warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe. Nadzór nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi: 1) ogólne zasady nadzoru finansowego; 2) wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne; 3)uprawnienia organów nadzoru finansowego; 4) wymóg utrzymania bufora kapitałowego. Pojęcia podstawowe. Wymogi w zakresie funduszy własnych. Wymogi kapitałowe na przykładzie ryzyka kredytowego. Rynek instrumentów finansowych: 1) wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne; 2) warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne; 3) jednolite zasady w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach finansowych. Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: 1) wymogi dotyczące podejmowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej; 2) wymogi dotyczące prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: a) ogólne zasady nadzoru; b) wymogi dotyczące systemu zarządzania; c) wymogi dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych, środków własnych, Rozdział* 2i5 8 9 10.1, 10.2, 10.3, 10.7 13.1, 13.2, 13.3 7 kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego współczynnika kapitałowego. Zaliczenie ćwiczeń * rozdział materiałów dydaktycznych 1.7. Pytania kontrolne (do zaliczenia przedmiotu) Pojęcie, przesłanki i ogólne warunki integracji finansowej. Przedstaw efekty ekonomiczne integracji rynków kapitałowych. Scharakteryzuj bezpośrednie korzyści z integracji rynków finansowych. Wymień niesprawności jednolitego rynku finansowego. Wskaż przykłady działań Unii, które zmierzają do skorygowania tych niesprawności. 5. Przedstaw założenia programu utworzenia wspólnego rynku finansowego oraz oceń jego realizację. 6. Program utworzenia rynku wewnętrznego usług finansowych (jednolitego rynku finansowego) – założenia, realizacja. 7. Przedstaw traktatowe ramy funkcjonowania jednolitego rynku finansowego związane ze swobodą przepływu usług finansowych. 8. Przedstaw traktatowe ramy funkcjonowania jednolitego rynku finansowego związane ze swobodą przepływu kapitału. 9. Scharakteryzuj reguły konkurencji na jednolitym rynku finansowym. 10. Uzasadnij działalność regulacyjną UE w dziedzinie rynków finansowych. 11. Przedstaw podstawy prawne i przedmiot działalności regulacyjnej Unii w dziedzinie rynków finansowych. 12. Zdefiniuj następujące pojęcia: fundusze własne, kapitał założycielski, ogólne wymogi ostrożnościowe, państwo członkowskie pochodzenia, przyjmujące państwo członkowskie, ryzyko kredytowe, ryzyko operacyjne, ryzyko płynności, ryzyko rynkowe, ryzyko systemowe, współczynnik kapitałowy, wymogi kapitałowe. 13. Scharakteryzuj warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe. 14. Ogólne zasady nadzoru ostrożnościowego. 15. Przedstaw wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego nałożone na instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne. 16. Scharakteryzuj uprawnienia organów nadzoru finansowego. 17. Wymóg utrzymania bufora kapitałowego – bufora zabezpieczającego, bufora antycyklicznego i bufora ryzyka systemowego. 18. Przedstaw wymogi Unii w zakresie funduszy własnych. 19. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne. 20. Scharakteryzuj warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne. 21. Przedstaw warunki podejmowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. 22. Przedstaw warunki prowadzeniadziałalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. 23. Scharakteryzuj system gwarancji depozytów. 24. Struktura Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF). 25. Cele nadzoru makroostrożnościowegoi zadania Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). 26. Wymień zadania europejskich urzędów nadzoru oraz przedstaw ich uprawnienia. 27. Modele nadzoru finansowego w państwach członkowskich. 28. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru finansowego – zasady oraz zakres kompetencji europejskich organów nadzoru i Europejskiego Banku Centralnego. 1. 2. 3. 4. 8 29. Zasady i instrumenty przyznawania pomocy finansowejz Europejskiego Mechanizmu Stabilności. 30. Przestaw strukturę unii bankowej. 31. Wymień zadania powierzone EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego w strefie euro. 32. W odniesieniu do jakich instytucji EBC wykonuje swoje zadania bezpośrednio w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego? 33. Przedstaw kryteria istotności instytucji kredytowych. 34. Jaka jest rola właściwych organów krajowych w wykonywaniu zadań powierzonych EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego? 35. Wymień uprawnienia nadzorcze EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. 36. Rada ds. Nadzoru – skład, kompetencje. 37. Zadania wykonywane przez Jednolitą Radę, Radę i Komisję Europejską w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. 38. Jednolity funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i jego środki finansowe. Pytania związane z zaliczeniem ćwiczeń: 12-22 9 ROZDZIAŁ 2. RYNKI FINANSOWE W UE – PODSTAWOWE DANE 2.1. Skala i struktura rynków kapitałowych: analiza ilościowa Skala rynków kapitałowych(w % PKB) Belgia Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Luksemburg Holandia Austria Portugalia Finlandia EA12 Szwecja Zjednoczone Królestwo Szwajcaria Japonia Stany Zjednoczone 1990-1994 140 158 : 42 112 181 82 426 184 142 : 150 : 162 236 301 302 185 1995-1999 184 203 79 86 140 187 113 508 291 154 151 196 176 206 310 407 307 270 2000-2004 180 249 251 124 215 230 168 713 403 195 219 234 227 257 357 452 231 307 2005-2009 184 241 634 155 357 258 198 992 473 254 257 222 263 338 436 455 231 328 2010-2013 207 215 779 165 380 277 224 896 514 244 319 219 279 387 500 423 213 316 Legenda: wskaźnik rozmiaru rynków kapitałowych – suma kapitalizacji rynkowej, kredytów dla sektora prywatnego i obligacji przedsiębiorstw podzielona przez PKB dla każdego roku. Źródło: http://www.ecb.europa.eu/stats/finint/html/index.en.htm (data ostatniej aktualizacji: 7.8.2014) Struktura rynków kapitałowych(w % PKB) BE DE IE EL ES FR IT LU NL AT PT FI EA12 DK SE UK Kapitalizacja rynkowa 2007 2013 89 72 63 56 51 72 84 34 125 57 105 76 51 30 336 130 74 96 64 29 66 39 146 82 82 59 93 97 127 134 139 160 Obligacje 2007 232 169 216 190 217 169 201 212 263 177 200 103 126 222 145 139 2013 153 120 515 99 176 169 197 1393 278 158 180 116 175 272 152 232 Aktywa bankowe 2007 2013 502 361 196 229 567 440 160 232 202 282 335 291 178 144 1565 1629 302 295 161 361 115 289 104 278 247 252 345 355 150 182 400 407 Obligacje, akcje i aktywa bankowe 2007 2013 823 454 428 403 838 1227 432 358 546 515 609 537 429 371 2111 3152 636 669 401 549 381 508 352 401 520 484 659 725 422 469 678 799 10 EU15 US JP 94 144 106 78 133 94 124 217 210 197 220 250 275 81 179 276 95 233 549 442 496 538 413 544 Źródło: Global Financial Stability Report, IMF, October 2007, 2014. Struktura sektora bankowego wUE i strefie euro Liczba instytucji kredytowych BE DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU MT NL AT PT SI SK FI EA EU 2008 49 1882 6 472 36 282 672 729 137 28 : 120 23 266 771 147 21 17 334 5592 8525 2013 39 1734 8 431 21 204 579 611 74 54 : 121 27 204 701 127 20 14 279 5248 7726 Aktywa krajowych grup bankowych (w % PKB) Liczba zagranicznych oddziałów 2008 56 103 11 32 30 87 99 84 23 6 : 46 3 32 30 28 3 9 22 698 982 2013 64 109 7 34 20 85 91 81 27 9 : 37 3 39 30 24 3 15 22 700 978 2008 343 364 3 299 154 302 356 160 506 50 : 356 129 483 294 219 102 4 63 305 : 2013 123 236 5 168 196 320 299 154 249 51 : 198 174 374 252 222 84 9 78 241 : Aktywa zagranicznych jednostek zależnych i oddziałów (w % PKB) 2008 2013 63 128 41 10 227 109 601 314 43 7 32 21 14 9 15 15 226 159 96 73 : : 2341 1381 611 519 20 30 122 96 59 57 40 38 94 69 145 192 56 38 : : Udział w całkowitych aktywach pięciu największych instytucji kredytowych 2008 2013 81 64 23 31 95 90 50 48 70 94 42 56 51 46 31 40 64 63 70 64 : : 30 34 73 76 87 84 39 37 69 71 59 57 72 70 83 84 44 47 44 47 ECB, Banking Structure Report, October 2014, s. 57-61. Struktura sektora bankowego w UE według wielkości instytucji kredytowych (2013) Wielkość instytucji kredytowych 36 506 3019 23365 7619 1109 Udział w aktywach ogółem sektora bankowego (w %) 59,6 19,4 2,8 1027 7087 18,1 Liczba instytucji kredytowych Duże krajowe Średnie krajowe Małe krajowe Zagraniczne zależne i oddziały Aktywa (mld EUR) Źródło: ECB, Press Release, 21 November 2014. Aktywa największych banków w UE (2011) Bank Aktywa ogółem w mld euro Aktywa ogółem w % krajowego PKB Aktywa ogółem w % PKB UE 11 Deutsche Bank (DE) HSBC (UK) PNB Paribas (FR) CréditAgricoleGroup (FR) Barclays (UK) RBS (UK) Santander (ES) SociétéGénérale (FR) Loyds Banking Group (UK) Groupe PBCE (FR) Razem 2 164 1 978 1 965 1 880 1 871 1 803 1 252 1 181 1 162 1 138 16 394 84.8 119.8 99.8 95.4 113.9 109.8 118.2 60.0 70.7 57.8 : 17.4 15.8 15.8 15.1 15.0 14,5 10.1 9.5 9.3 9.1 131.6 Źródło: High-level Expert Group on reforming the structure of the EU banking sector, chaired by E. Liikanen, Brussels, 2 October 2012 (RaportLiikanena), s. 39. Praca własna studenta: 1) Porównaj rynki kapitałowe w UE, strefie euro, USA i Japonii pod względem ich skali i struktury. 2) Oceń stopień rozwoju rynków kapitałowych w państwach członkowskich. 3) Czy struktura rynków finansowych w państwach członkowskich UE jest podobna? Uzasadnij swoją wypowiedź. 4) Czy uzasadnione jest stwierdzenie, że banki w UE są zbyt duże, aby mogły upaść. Jakie mogą być skutki upadku dużego banku europejskiego dla systemu finansowego i realnej gospodarki? 2.2. Rozwój rynków finansowych: analiza jakościowa Wskaźniki rozwoju rynków finansowych L.p. Wskaźniki EFEKTYWNOŚĆ RYNKÓW (50%) 1. Dostępność usług finansowych 2. Możliwości korzystania z usług finansowych 3. Finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego 4. Łatwość dostępu do kredytów 5. Dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka ZAUFANIE DO RYNKÓW (50%) 6. Kondycja finansowa banków 7. Regulacje dotyczące rynku papierów wartościowych 8. Indeks ochrony prawnej inwestorów Wartość 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7 0-10 Uwaga: wskaźnik najgorszy – 1 (lub 0), wskaźnik najlepszy – 7 (lub 10). A.Syntetyczny wskaźnik stopnia rozwoju rynków finansowych Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania 2008/2009 5.25 4.18 4.65 5.82 5.35 5.08 5.68 4.29 4.93 2009/2010 4.86 4.09 4.64 5.31 4.68 4.82 4.60 4.02 4.47 2011/2012 4.76 3.99 4.31 5.01 4.54 4.51 3.44 3.52 4.14 2012/2013 4.68 3.97 4.25 4.69 4.66 4.51 3.60 3.13 3.90 2013/2014 4.48 3.95 4.20 4.57 4.69 4.59 3.86 2.86 3.72 2014/2015 4.53 4.17 4.45 4.72 4.76 4.67 4.15 2.97 3.76 12 Francja Chorwacja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo 5.19 4.37 3.90 5.11 4.80 4.50 5.39 4.42 5.36 5.57 5.01 4.28 4.71 4.42 4.67 5.04 5.51 5.65 5.81 4.95 4.09 3.76 5.00 4.32 4.16 5.31 4.20 5.16 4.90 4.85 4.61 4.26 4.40 4.49 4.82 5.33 5.17 4.96 5.00 3.87 3.73 4.83 4.17 3.86 5.35 4.15 5.11 4.86 4.64 4.60 3.98 3.91 3.62 4.44 5.34 5.24 4.94 4.73 3.79 3.57 4.56 4.40 3.86 5.21 4.05 5.11 4.96 4.65 4.59 3.71 3.98 3.29 4.45 5.50 5.29 5.16 4.61 3.90 3.33 4.07 4.46 3.82 5.14 3.93 4.61 4.68 4.56 4.54 3.50 3.95 2.98 4.49 5.57 5.32 5.00 4.79 3,91 3.35 3.81 4.63 4.05 5.10 3.93 4.56 4.55 4.45 4.60 3.65 4.12 2.85 4.50 5.55 5.25 5.07 średnia arytmetyczna odchylenie standardowe współczynnik zmienności 4.96 0.52 10.5 4.47 0.44 9.9 4.23 0.38 14.5 4.37 0.62 14.3 4.26 0.64 15.0 4.32 0.62 14.3 Stany Zjednoczone 5.61 4.96 4.87 5.07 5.26 5.35 Legenda: Odchylenie standardowe – przeciętne odchylenie wskaźnika rozwoju rynków finansowych od jego średniej arytmetycznej. Współczynnik zmienności – stosunek odchylenia standardowego do średniej arytmetycznej (w % średniej arytmetycznej). Komórki cieniowane oznaczają najlepsze wskaźniki rozwoju rynków finansowych. Źródło: The Global Competitiveness Report 2008/2009, 2009/2010, 2011/2012, 2012/2013, 2013/2014, 2014/2015,ed. K. Schwab, World Economic Forum, Geneva2008, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014. B.Szczegółowe wskaźniki stopnia rozwoju rynków finansowych BE BG CZ DK DE EE IE EL ES FR okres 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 (1) 5.9 5.8 4.2 3.8 5.1 4.7 5.3 5.1 5.6 5.7 5.2 5.1 4.9 4.6 3.8 3.8 4.9 5.1 5.2 5.2 (2) 5.5 5.5 4.0 3.5 5.1 4.0 5.0 4.7 5.5 5.3 4.9 4.7 4.7 4.2 3.6 3.6 4.2 4.4 5.3 4.9 (3) 3.9 3.9 3.0 3.0 3.2 3.0 3.9 3.5 4.3 4.2 3.8 3.6 3.3 3.1 2.3 2.2 2.9 2.9 4.4 4.4 (4) 3.3 3.5 3.0 3.3 3.3 3.0 2.9 2.9 3.3 3.2 3.3 3.1 2.2 1.9 1.7 1.6 1.7 1.8 3.8 3.2 (5) 3.3 3.3 2.6 2.7 3.1 2.6 2.5 2.4 3.4 3.2 3.4 3.3 3.0 2.7 1.9 1.7 2.3 2.3 3.3 2.9 (6) 4.6 4.3 5.0 4.8 5.9 5.8 4.7 4.5 5.3 5.1 5.7 5.7 3.0 2.5 2.8 2.3 4.2 4.0 5.4 5.2 (7) 4.9 4.9 3.6 3.4 4.4 4.4 5.4 5.3 4.0 4.8 4.8 4.7 4.7 4.4 3.7 3.8 4.2 3.9 5.0 4.9 (8) 6 6 9 8 6 6 9 9 7 7 7 7 9 9 4 4 6 6 7 7 13 HR IT CY LV LT LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK średniaarytmetyczna σ v 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 4.3 4.2 4.3 4.5 4.7 5.0 5.1 5.0 4.9 4.8 6.3 6.1 4.5 4.6 5.4 5.4 5.9 6.0 5.4 5.7 4.9 4.9 4.9 5.0 4.1 3.9 2.6 3.8 5.1 5.0 6.0 6.1 5.6 5.8 6.1 6.1 5.0 5.0 0.68 0.71 13.6 14.2 3.8 3.9 4.0 3.6 4.3 4.5 5.1 4.7 3.9 4.5 6.1 6.0 3.8 3.7 5.2 5.1 5.5 5.3 5.3 5.3 4.8 4.6 4.2 4.1 4.2 3.9 3.5 3.6 5.2 4.8 6.0 5.8 5.5 5.3 5.5 5.3 4.8 4.8 0.72 0.74 14.9 15.4 2.8 2.8 3.2 3.1 2.5 2.8 3.0 2.9 3.5 3.4 4.4 4.4 2.8 2.7 4.4 4.4 4.4 4.3 3.8 3.9 3.6 3.6 3.0 2.7 3.2 3.0 2.3 2.4 2.8 2.7 4.5 4.7 4.8 4.8 4.9 4.8 3.5 3.5 0.75 0.76 21.4 21.7 2.4 2.4 1.6 1.6 2.4 2.7 2.5 2.5 2.6 2.4 4.4 4.2 2.0 2.1 3.8 3.9 3.1 3.2 2.9 3.0 2.6 2.5 2.4 2.1 2.9 2.7 1.6 1.8 3.3 3.1 4.0 4.2 4.1 4.2 2.7 2.7 2.9 2.8 0.76 0.75 26.1 26.8 2.2 2.2 2.0 1.8 2.7 2.8 3.0 2.8 2.7 2.5 4.2 4.0 2.1 2.1 3.1 3.2 3.5 3.5 2.7 2.8 2.3 2.3 2.5 2.2 2.6 2.4 2.0 2.0 2.8 2.7 4.3 4.0 4.2 4.3 3.6 3.5 2.9 2.8 0.69 0.66 23.7 23.6 4.9 4.9 4.4 4.7 2.4 3.3 5.2 4.8 4.2 4.2 6.0 6.0 4.8 4.7 6.3 6.3 4.7 4.9 5.0 5.2 5.4 5.3 4.2 4.1 4.5 4.4 2.2 2.4 5.9 5.8 6.5 6.5 5.8 6.0 4.5 4.3 4.8 4.7 0.98 1.08 20.4 23.0 4.0 4.0 3.8 3.7 4.1 4.0 4.3 4.2 4.1 4.2 6.0 6.0 4.4 4.7 5.0 5.4 5.2 5.2 4.4 4.5 4.9 4.9 4.6 4.4 3.6 3.4 3.7 3.9 3.8 2.8 6.1 6.2 5.4 5.5 5.3 5.2 4.6 4.7 0.63 0.78 13,7 16.6 7 7 3 3 9 9 10 10 7 5 4 5 7 7 3 3 5 6 7 7 9 9 3 3 9 9 4 4 8 9 8 8 8 8 10 10 6.8 6.8 2.12 2.09 31.2 30.7 Legenda: wskaźniki rozwoju rynków finansowych: (1) dostępność (podaż) usług finansowych, (2) możliwości korzystania z usług finansowych, (3) finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego, (4) łatwość dostępu do kredytów, (5) dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka, (6) kondycja finansowa banków, (7) regulacje dotyczące papierów wartościowych, (8) indeks ochrony prawnej.Wskaźniki dyspersji: σ – odchylenie standardowe, v – współczynnik zmienności. Kody nazw państw członkowskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CY – Cypr, CZ – Czechy, DK – Dania, DE – Niemcy, EE – Estonia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FI – Finlandia, FR – Francja, HR – Chorwacja, HU – Węgry, IE – Irlandia, IT – Włochy, LT – Litwa, LU – Luksemburg, LV – Łotwa, MT – Malta, NL – Niderlandy, PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SE – Szwecja, SI – Słowenia, SK – Słowacja, UK – Zjednoczone Królestwo, US – Stany Zjednoczone. Źródło: The Global Competitiveness Report 2013/2014, ed. K. Schwab, World Economic Forum, Geneva 2013. Dyspersja wskaźnika efektywności rynków i wskaźnika zaufania do rynków Wskaźniki rozwoju rynków finansowych Odchylenie standardowe Współczynnik zmienności 14 Wskaźnik efektywności rynków Wskaźnik zaufania do rynków 0.72 18.5 1.17 24.9 Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Global Competitiveness Report 2013/2014, ed. K. Schwab, World Economic Forum, Geneva 2013. Praca własna studenta: 1. Oceń podobieństwo regulacji finansowych w UE na podstawie analizy wskaźników rozwoju rynków finansowych w państwach członkowskich, w tym wskaźników zróżnicowania (dyspersji) – odchylenia standardowego i współczynnika zmienności. 2. Oceń zmiany na rynkach finansowych w Unii w latach 2008-2013 (w czasie kryzysu finansowego i gospodarczego) na podstawie zmian wskaźnika rozwoju rynków finansowych. Czy zmianom tym towarzyszyła poprawa jakości regulacji tych rynków? 15 ROZDZIAŁ 3. PODSTAWY TEORETYCZNE INTEGRACJI FINANSOWEJ 3.1. Zagadnienia ogólne Definicja integracji finansowej – proces scalania krajowych rynków finansowych, w którego wyniku rynki te stają się coraz bardziej współzależne pod względem: ‒ organizacji i infrastruktury rynkowej; ‒ zasad i regulacji; ‒ cen, transakcji i praktyk rynkowych. Interpretacja graficzna procesu integracji rynków finansowych:autarkia finansowa → współzależność finansowa → jednolity rynek finansowy Definicja jednolitego rynku finansowego– obszar, w którym zapewniona jest swoboda przepływu usług finansowych, obejmująca: ‒ swobodęprowadzenia działalności przez instytucje finansowe; ‒ swobodę świadczenia usług finansowych. Ekonomiczne przesłanki integracji finansowej: Poprawa dobrobytu wynikająca z bardziej efektywnej alokacji zasobów dzięki wzrostowi konkurencji, korzyściom skali, korzyściom ze specjalizacji oraz efektom synergicznym współpracy w sferze regulacyjnej (poprawie jakości regulacji finansowych). Rozwój rynków finansowych, zwłaszcza w krajach, w których są one słabiej rozwinięte. Integracja finansowa wpływa korzystnie na ich rozwój gospodarczy za pośrednictwem niższych kosztów kapitału (spadku stóp procentowych) oraz bardziej zdywersyfikowanej podaży instrumentów finansowych. Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego i rozkładanie ryzyka finansowego na większą liczbę uczestników rynków finansowych. Warunki sprzyjające procesom integracji finansowej: ‒ podobieństwo stopnia rozwoju rynków finansowych oraz ich struktury; ‒ podobieństwo regulacji finansowych; ‒ istnienie infrastruktury rynkowej zapewniającej transgraniczne przepływy finansowe. 3.2. Analiza ekonomiczna skutków integracji rynków kapitałowych Swoboda przepływu usług jest ściśle związana ze swobodą przepływu kapitału, której przedmiotem są różne transakcje finansowe, w tym zakup lub sprzedaż instrumentów finansowych. Stąd też podstawy teoretyczne integracji rynków kapitałowych odnoszą siędo także do integracji finansowej (swobody przepływu usług finansowych). Założenia teoretyczne analizy: 16 ‒ wspólny rynek kapitałowy składa się z rynków kapitałowych dwóch państw: Polski i Niemiec; ‒ rynek kapitałowy w Niemczech charakteryzuje sięstosunkowo obfitą podażą kapitału i relatywnie niską stopę zwrotu z kapitału (niższą realną stopę procentową), natomiast rynki kapitałowe w Polsce–stosunkowo małą podaż kapitału, ale za to wyższą stopę zwrotu z kapitału (wyższym dochodem z kapitału); ‒ przed przepływamirynki kapitałowe w obu krajach były w stanie równowagi. Ponieważ głównym motywem przepływów kapitałowych są różnice w stopie zwrotu z kapitału, nastąpi odpływ kapitału z Niemiec do Polski. Jakie skutki wywoła ten przepływ dla gospodarek obutych krajów i dla wspólnego rynku? Skutki te przedstawia poniższa tabela. Polska Niemcy Stopa procentowa spadek wzrost Produkcja Udział dochodów z kapitału w dochodach ogółem Udział dochodów z pracy w dochodach ogółem wzrost spadek spadek wzrost wzrost spadek Wspólny rynek wyrównywanie się stóp procentowych wzrost Podstawowymi skutkami integracji rynków kapitałowych są: ‒ wyrównywanie się stóp procentowych; ‒ wzrost produkcji(dobrobytu) na wspólnym rynku; ‒ efekty redystrybucyjne: odmienne zmiany udziałów dochodów z kapitału i pracy w dochodach całkowitych w Polsce i Niemczech. Pozostałe efekty: ‒ łatwiejsza restrukturyzacja gospodarki krajowej dzięki napływowi kapitału zagranicznego; ‒ efekty dynamiczne: większa konkurencja między instytucjami finansowymi, korzyści skali, poprawa jakości usług finansowych; ‒ efekt koncentracji przestrzennej na rynkach finansowych: przenoszenie się działalności finansowej do centrów finansowych. 3.3. Korzyści z integracji rynków finansowych Ogólną korzyścią z integracjirynków finansowych jest wzrost gospodarczy oraz poprawa dobrobytu. Integracja finansowa wpływa na wzrost gospodarczy za pośrednictwem następujących mechanizmów transmisyjnych: ‒ poprawy efektywności alokacji zasobów; ‒ powstania większych i bardziej płynnych rynków finansowych; ‒ dywersyfikacjiaktywów finansowych i rozłożenia ryzyka finansowego na większą liczbę uczestników rynków finansowych (risksharing); ‒ rozwojurynków finansowych i innowacji finansowych. Bezpośrednimi korzyściami z integracjifinansowych są: ‒ wzrost konkurencji; ‒ powstanie większego i bardziej płynnego rynku finansowego; ‒ większe możliwości rynku i jego kompletność. 17 A. Wzrost konkurencji Integracja finansowa → usuwanie barier wejścia na rynek → wzrost konkurencji Bariery wejścia: przepisy prawa, instytucje i praktyki utrudniające lub uniemożliwiające nowym przedsiębiorstwom podejmowanie działalności na danym rynku. Bariery wejścia mogą przybrać rozmaite formy: 1) korzyści skali (wysokie koszty wejścia na rynek); 2) bariery prawne – przepisy prawne mogą zagwarantować przywileje monopolistyczne już istniejącym firmom lub nałożyć na nowe podmioty obowiązek uzyskania licencji (zezwolenia na działalność), których otrzymanie jest uzależnione od spełnienia bardzo rygorystycznych wymogów. Ponadto, przeszkodą wejścia na rynek są patenty (wydane wynalazcy pozwolenie na tymczasowe wyłączne użytkowanie opatentowanego produktu lub procesu) oraz cła, limity importowe oraz ograniczenia w przepływie kapitału i płatności; 3)reklama; 4) zróżnicowanie produktu (na rynkach finansowych produkty są identyczne). W wielu krajach bariery stawiane podmiotom zagranicznym są wyższe niż stawiane przedsiębiorstwom krajowym. Oddziaływanie konkurencji na efektywność alokacji zasobów Wzrost konkurencji na rynkach finansowych ↓ Przymus sprostania większej konkurencji na rynkach finansowych (dostosowania się do nowych warunków konkurencji) ↓ Wewnętrzne strategie dostosowawcze Zewnętrzne strategie dostosowawcze (przykłady) (przykłady) ‒ poprawa zarządzania finansowego ‒ alianse strategiczne (porozumienia o ‒ zmiana struktury oferowanych usług współpracy między instytucjami finansowych (dywersyfikacja lub finansowymi w wybranych obszarach ich specjalizacja) działalności ‒ wprowadzenie nowych produktów ‒ udziały kapitałowe (wzmocnienie funduszy finansowych (innowacje finansowe) danej spółki udziałami kapitałowymi ‒ zmiana rynków sprzedaży usług finansowych wniesionymi przez inną spółkę) (dywersyfikacja lub specjalizacja ‒ fuzje (dobrowolne połączenie spółek) i geograficzna) przejęcia (przejęcie danej spółki przez inną spółkę) ↓ Większa efektywność alokacji zasobów (niższy koszt kapitału – spadek realnych stóp procentowych, poprawa jakości świadczonych usług finansowych, innowacje finansowe) B. Powstanie większego i bardziej płynnego rynku finansowego Skutkiem zniesienia przeszkód w przepływie usług finansowych jest powstanie większego i płynniejszego rynku finansowego. Umożliwia to wykorzystanie korzyści skali, które obniżają koszty świadczeniausług. Ponadto integracja infrastruktury rynkowej pozwala na czerpaniekorzyści z sieci, które również obniżają koszty świadczenia usług finansowych oraz koszty finansowania inwestycji za pośrednictwem rynków kapitałowych. C. Możliwości rynku i jego kompletność Integracja finansowa: ‒ sprzyja innowacjom finansowym, np. wprowadzaniu nowych instrumentów finansowych, które mogą utworzyć nowe rodzaje finansów oraz zmniejszyćryzyko inwestycyjne (np. wprowadzenie instrumentów pochodnych stworzyło nowe możliwości zarządzania różnymi rodzajami ryzyka finansowego –ryzyka zmiany stopy procentowej, ryzyka zmiany kursowego…); 18 ‒ zmniejsza różnice w stopniu rozwoju rynków finansowych (efekt przepływów kapitałowych wewnątrz jednolitego rynku finansowego); ‒ wspiera dzielenie się ryzykiem (risksharing) za pośrednictwem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego; ‒ w warunkach asymetrii szoków gospodarczych, ograniczazmiennośćkrajowego poziomu dochodu i konsumpcji za pośrednictwem dywersyfikacji aktywów gospodarstw domowych, rynków ubezpieczeniowych i łatwiejszego dostępu do kredytu. 3.4. Zagrożenia towarzyszące integracji finansowej Silna współzależność rynków finansowych ułatwia transgraniczną transmisję szoków finansowychw ramach danego segmentu rynku finansowego, między poszczególnymijego segmentami lub w całym systemie finansowym. Zjawisko „rozlewania się” szoków finansowych określa się czasami mianem efektu zarażania (contagion). Efekt zarażania jest różnie definiowany, np. jako: ‒ transnarodowa transmisja szoków lub transnarodowe efekty zewnętrzne; ‒ rozlanie się zmienności cen aktywów od kraju jej źródłado innych krajów; ‒ silne przenoszenie niesprawności danej instytucji, danego rynku lub systemu na inne instytucje, rynki lub systemy; ‒ nadmierna korelacja między wskaźnikami finansowymi, nieuzasadniona czynnikami ekonomicznymi; ‒ transmisja szoków do innych krajów, nie związana zpowiązaniami fundamentalnymi między krajami lub ze wspólnymi szokami. 2.5. Niesprawności jednolitego rynku finansowego Jednolitemu rynkowi finansowemu towarzyszą różnego rodzaju niesprawności, takie jak: niedoskonała konkurencja, istnienie transgranicznych efektów zewnętrznych i wspólnych dóbr publicznych, koszty transakcyjne, asymetria informacji, nierówny podział korzyści z integracji rynków finansowych. Uzasadniają one podejmowanie wspólnych działań regulacyjnych, które przynajmniej częściowo eliminują te niesprawności jednolitego rynku finansowego, poprawiając efektywność alokacyjnązasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych. Niesprawności Niedoskonała konkurencja: korzyści skali,bariery wejścia na rynek, systemy pomocy publicznej Transgraniczne efekty zewnętrzne (efekt zarażania) Wspólne dobra publiczne(stabilność finansowa) Asymetria informacja Działania Unii korygujące niesprawności jednolitego rynku finansowego Eliminowanie barier prawnych wejścia na rynek ze względu na przynależność państwową Ustanowienie jednolitych reguł konkurencji Przyjmowanie wspólnych wymogów oraz standardów technicznych w celu ograniczenia ryzyka finansowego (i efektu zarażania) Określanie wspólnych zasad nadzoru nad instytucjami finansowymi Powierzanie niektórych zadań nadzorczych europejskim urzędom nadzoru finansowego i Europejskiemu Bankowi Centralnemu Ustanawianie jednolitych wymogów kapitałowych (wymóg posiadania funduszy własnych odpowiednich do rodzajów ryzyka, na jakie jest narażona lub może być narażona instytucja finansowa) Zmniejszenie asymetrii informacji przez nałożenie na instytucje finansowe wymogów dotyczących poinformowania kredytobiorcy, inwestora lub ubezpieczonego o istocie danej transakcji finansowej oraz o jej rzeczywistych lub 19 Koszty transakcyjne Nierówny podział korzyści z integracji rynków potencjalnych skutkach Obniżanie kosztów wejścia na rynek związanych z kosztami przystosowania się instytucji finansowych do krajowych regulacji finansowych przez ich harmonizację(ustalanie minimalnych wymagań dotyczących warunków podejmowania i prowadzenia działalności finansowej), wzajemne uznawanie (uznawania zezwoleń na podjęcie działalności przez instytucje finansowe) lub ustanowienie jednolitych standardów regulacyjnych i technicznych dotyczących określonych wymogów nałożonych na instytucje finansowe Wyeliminowanie kosztów wymiany walut wewnątrz unii walutowej (w strefie euro) Wspólne działania w dziedzinie polityki społecznej i polityki regionalnej. Działania te nie są bezpośrednio związane z integracją finansową, niemniej jednak w długim okresie wpływają one korzystnie na rozwój rynków finansowych w krajach i regionach słabiej rozwiniętych, ułatwiając tym samym ich integrację. 20 ROZDZIAŁ 4. FINANSOWEJ PROCESEUROPJSKIEJ INTEGRACJI 4.1. Program utworzenia wspólnego rynku finansowego A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (TRAKTAT EWG, 1957) Cel programu – utworzenie wspólnego rynku do 31 grudnia 1969 r., obejmującego także rynkifinansowe państw członkowskich. Warunki niezbędne do utworzenia wspólnego rynku finansowego: ‒ zniesienieprzeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitałumiędzy państwami członkowskimi; ‒ ustanowienie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję we wspólnym rynku finansowym; ‒ zbliżanie przepisów prawnych państw członkowskich w stopniu koniecznym do funkcjonowania wspólnego rynku. Wprowadzanie zasady swobodnego przepływu usług finansowych i kapitału: ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego; ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie Wspólnoty innym niż państwo odbiorcy świadczenia; ‒ liberalizacja usług bankowych i ubezpieczeniowych związanych z przepływem kapitału jest realizowana w zgodzie ze stopniową liberalizacją kapitału; ‒ stopniowe znoszenie ograniczeń w przepływie kapitału i płatności w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku. Zasady konkurencji: ‒ zakaz porozumień między przedsiębiorstwami, które mogą mieć wpływ na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku; ‒ zakaz nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel między państwami członkowskimi; ‒ zakaz przyznawania pomocy przez państwa członkowskie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji na wspólnym rynku i która wywiera wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Zbliżanie prawa krajowego:upoważnienie Rady do uchwalania jednomyślnie dyrektyw w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw 21 członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie wspólnego rynku. B. REALIZACJA PROGRAMU Swobodny przepływ usług finansowych: ‒ niewielki postęp w znoszeniu ograniczeń swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług finansowych w okresie przejściowym; ‒ rozpoczęcie w latach 70. XX w. procesu znoszenia ograniczeń dotyczących swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług przez instytucje kredytowe (pierwsza dyrektywa bankowa 77/780/EWG), instytucje ubezpieczeniowe (ubezpieczenia na życie – dyrektywa 79/267/EWG, ubezpieczenia nie na życie – dyrektywa 73/279/EWG) i firmy inwestycyjne (dyrektywa 79/279/EWG); ‒ orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w 1974 r. w sprawie skutku bezpośredniego norm Traktatu EWG dotyczących swobody przepływu usług: wraz z upływem okresu przejściowego (od 1.1.1970 r.) artykuły 52 (swoboda przedsiębiorczości) i 62 (swoboda świadczenia usług) wywołują skutek bezpośredni (i są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich). W wyniku takiej ich interpretacji wszelkie przepisy krajowe przewidujące ograniczenia tych swobód za względu na przynależność państwową nie mogły być już stosowane. Swobodny przepływ kapitału i płatności:niepełna liberalizacja przepływów kapitałowych: ‒ transakcje podlegające zasadzie swobodnego przepływu między państwami członkowskimi –bezpośrednie inwestycje zagraniczne, płatności związane z zakupem nieruchomości, kredyty handlowe, transakcje osobiste, papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu giełdowego; ‒ warunkowa liberalizacja pozostałych średnio- i długoterminowych papierów wartościowych: możliwość utrzymywania lub wprowadzenia ograniczeń przez państwo członkowskie, jeśli swoboda przepływu kapitału i płatności stanowi przeszkodę w osiąganiu celów jego polityki gospodarczej; ‒ brak liberalizacji w odniesieniu do przepływu kapitału krótkookresowego. Reguły konkurencji: wprowadzenie w życie reguł konkurencji przewidzianych Traktatem na początku lat 60. XX wieku. Zbliżanie prawa krajowego: niska skuteczność harmonizacji prawa, wynikająca z przepisów traktatowych dotyczących zarówno wprowadzania w życie swobody przepływu usług (dla każdego rodzaju działalności finansowej), jak i procedur stanowienia prawa przez Radę (wymóg jednomyślności w podejmowaniu decyzji). 4.2. Program dokończenia tworzenia jednolitego rynku finansowego A. ZAŁOŻENIA PROGRAMU (Biała księga w sprawie dokończenia procesu utworzenia rynku wewnętrznego) Cel programu:ustanowienie do 31 grudnia 1992 roku rynku wewnętrznego (jednolitego rynku finansowego). Działania wspólnotoweprzewidziane programem: 22 ‒ wprowadzenie ogólnego systemu wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych; ‒ dokończenie liberalizacji usług finansowych na podstawie wzajemnego uznawania zezwoleń na prowadzenie działalności i świadczenie usług przez instytucje finansowe w przyjmującym państwie członkowskich oraz minimalnej harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich. B. REALIZACJA PROGRAMU Zmiany w Traktacie EWG wprowadzone Jednolitym aktem europejskim (1986): ‒ wprowadzenie do Traktatu definicji rynku wewnętrznego, rozumianego jakoobszar, w którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału; ‒ wprowadzenie nowej podstawy zbliżania prawa w celu utworzenia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, w ramach której Rada przyjmowała akty prawne, stanowiąc większością kwalifikowaną. Swoboda przepływu usług finansowych: ‒ wprowadzenie ogólnego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych: uznawanie dyplomów ukończenia szkół wyższych (dyrektywa 89/48/EWG); ‒ zapewnienie pełnej liberalizacji usług finansowych: bankowych i ubezpieczeniowych (1.1.1993) oraz inwestycyjnych (1.1.1996). Swoboda przepływu kapitału i płatności; ‒ dokończenie procesu liberalizacji rynków kapitałowych: 1.06.1990. 4.3. Uzupełnienie jednolitego rynku finansowego jednolitą walutą Współzależność integracji finansowej i integracji walutowej: ‒ zapewnienie swobody przepływu kapitału i płatności jest warunkiem niezbędnym do wprowadzenia wspólnej waluty i realizacji jednolitej polityki monetarnej; ‒ integracja finansowa stanowi istotne kryterium optymalnych obszarów walutowych (optimum currencyareas – OCA), umożliwiajączłagodzenie skutków asymetrycznych szoków makroekonomicznych za pośrednictwem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego i przepływów kapitałowych (integracja finansowa jest rynkowym mechanizmem dostosowawczym unii walutowej); ‒ zgodnie z hipotezą endogeniczności kryteriów OCA, integracja walutowa wywiera korzystny wpływ na procesy integracji rynków finansowych (jest katalizatorem integracji rynków finansowych). Etapy realizacji unii gospodarczej i walutowej: Lata 1990-1993. Głównym zadaniem było dokończenie procesu liberalizacji rynków kapitałowych,co nastąpiło 1 lipca 1990. Państwa członkowskie miały także rozpocząć procesy konwergencji w kierunku stabilności cen i zdrowych finansów publicznych. Z powodu kryzysu europejskiego systemu finansowego(EuropeanMonetary System EMS) oraz poważnego pogorszenia koniunktury gospodarczej wystąpiły procesy dywergencji, zwłaszcza w odniesieniu do stabilnościbudżetowej iwalutowej. Lata 1994-1998.Działania państw członkowskich zostały ukierunkowane na spełnienie warunków niezbędnych do przyjęcia waluty euro, którymi są:1) dostosowanie ustawodawstwa krajowego do Traktatu i Statutu ESBC i EBC (spełnienie kryteriów konwergencji prawnej); 2) spełnienie kryteriów konwergencji (nominalnej) dotyczących: a) osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen, b) stabilnej sytuacji finansów publicznych; c) poszanowania zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut (Exchange RateMechanism – 23 ERM) europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata bez dewaluacji w stosunku do euro (stabilności kursu walutowego); d) trwałego charakteru konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie i jego udziału w mechanizmie ERM, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych (zbieżności długoterminowych stóp procentowych). 1999 – wprowadzenie unii walutowej: a) określenie nieodwołalnie kursu po jakim euro zastąpi walutę danego państwa członkowskiego (1.1.1999);b) realizacja jednolitej polityki pieniężnej (od 1.1.1999); c) wprowadzenie euro do obiegu bezgotówkowego (1.1.1999); d) wprowadzanie do obiegu banknotów i monet euro (1.01-28.02.2012); e) euro jedynym środkiempłatniczym w strefie euro (od 1.3.2002). Proces rozszerzania strefy euro: ‒ państwa założycielskie: Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Austria, Portugalia, Finlandia; ‒ etapy rozszerzania strefy euro: 2002 (Grecja), 2007 (Cypr, Malta, Słowenia), 2009 (Słowacja), 2011 (Estonia), 2014 (Łotwa), 2015 (Litwa). Status prawny państw członkowskich, które nie należą do strefy euro: ‒ państwa członkowskie, które nie mają obowiązku przyjęcia euro: Dania, Zjednoczone Królestwo; ‒ państwa członkowskie objęte derogacją: Bułgaria, Republika Czeska, Chorwacja, Węgry, Polska, Rumunia, Szwecja. Derogacją jest objęte państwo członkowskie, które nie spełnia wszystkich warunków niezbędnych do przyjęcia euro. W odniesieniu do państwa członkowskiego mającego taki status prawny nie mają zastosowanie niektóre przepisy Traktatu dotyczące unii gospodarczej i walutowej, w tym przepisy dotyczące polityki pieniężnej Unii (realizowanej w strefie euro) oraz przepisy szczególne mające zastosowanie do państw członkowskich, których walutą jest euro. Derogacja nie zwalnia jednak z obowiązku przyjęcia euro. 4.4. Integracja finansowa w czasie kryzysu finansowego i gospodarczego Fazy kryzysu finansowego i gospodarczego (Raport Liikanena): a) faza kryzysu subprime(od połowy 2007 do września 2008): załamanie się portfeli inwestycyjnych; b) faza kryzysu systemowego (od września 2008): bezprecedensowa pomoc publiczna dla sektora bankowego; c) faza kryzysu gospodarczego (od 2009): stymulujące fiskalne pakiety; d) faza kryzysu zadłużeniowego (od 2010); e) faza kryzysu zaufania do rynków finansowych i ich wiarygodności. Kryzys systemowy Pomoc publiczna dla sektora bankowego w latach 2008-2012 (w % PKB z 2012): Belgia – 22.9%, Dania – 4.9%, Niemcy – 5.9%, Irlandia – 91.5%, Grecja – 52.8%, Hiszpania – 15.6%, Francja – 3.95, Włochy – 5.9%, Cypr – 22.7%, Łotwa – 7.3%, Luksemburg – 10.4%, Węgry – 0.2%, Niderlandy – 7.5%, Austria – 7.0%, Portugalia – 16.1%, Słowenia – 2.6%, Szwecja – 1.3%, Zjednoczone Królestwo – 9.4%, UE27 – 9.7%. Źródło: Komisja Europejska. Kryzys gospodarczy 24 EU28 EA18 Belgia Bułgaria Republika Czeska Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Chorwacja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo 2007 3.2 3.0 2.0 6.4 5.7 1.6 3.3 7.3 5.0 3.5 3.5 2.3 5.1 1.7 5.1 10.0 9.8 6.6 0.1 4.1 3.9 3.7 6.8 2.4 6.3 7.0 10.5 5.3 3.3 3.4 2008 0.4 0.4 1.0 6.2 3.1 -0.8 1.1 -4.1 -2.2 -0.2 0.9 -0.1 2.1 -1.2 3.6 -2.8 2.9 -0.7 0.9 3.9 1.8 1.4 5.1 0.0 7.3 3.4 5.8 0.3 -0.6 -0.8 2009 -4.5 -4.5 -2.8 -5.5 -4.5 -5.7 -5.1 -14.1 -6.4 -3.1 -3.8 -3.1 -6.9 -5.5 -1.9 -17.7 -14.8 -5.6 -6.8 -2.8 -3.7 -3.8 1.6 -2.9 -6.6 -7.9 -4.9 -8.5 -5.0 -5.2 2010 2.0 1.9 2.3 0.4 2.5 1.4 4.0 3.3 -1.1 -4.9 -0.2 1.7 -2.3 1.7 1.3 -1.3 1.6 3.1 1.1 4.3 1.5 1.8 3.9 1.9 -1.1 1.3 4.4 3.4 6.6 1.7 2011 1.6 1.6 1.8 1.8 1.8 1.1 3.3 8.7 2.2 -7.1 0.1 2.0 -0.2 0.4 0.4 5.3 6.0 1.9 1.6 1.4 0.9 2.8 4.5 -1.3 2.3 0.7 3.0 2.8 2.9 1.1 2012 -0.4 -0.7 -0.1 0.6 -1.0 -0.4 0.7 4.5 0.2 -7.0 -1.6 0.0 -2.2 -2.4 -2.4 5.2 3.7 -0.2 -1.7 1.1 -1.2 0.9 2.0 -3.2 0.6 -2.5 1.8 -1.0 0.9 0.3 2013 0.1 -0.4 0.2 0.9 -0.9 0.4 0.4 2.2 -0.3 -3.9 -1.2 0.2 -0.9 -1.9 -5.4 4.1 3.3 2.1 1.1 2.9 -0.8 0.3 1.6 -1.4 3.5 -1.1 0.9 -1.4 1.6 1.7 Legenda; komórki cieniowane – recesja gospodarcza. Źródło: Eurostat. Fiskalne pakiety stabilizacyjnew latach 2008-2013 (w % PKB): Belgia – 3.2%, Bułgaria – 4.6%, Republika Czeska – 1.8%, Dania – 4.4%, Niemcy – 3.7%, Estonia – 4.6%, Irlandia – 26.0%, Grecja – 10.1%, Hiszpania – 9.3%, Francja – 2.2%, Chorwacja – 1.5%, Włochy – 0.8%, Cypr – 8.0%, Łotwa – 1.6%, Litwa – 5.1%, Luksemburg – 2.3%, Węgry – 2.5%, Malta – 4.3%, Niderlandy – 2.9%, Austria – 1.1%, Rumunia – 3.5%, Słowenia – 2.4%, Słowacja – 3.9%, Finlandia – 3.9%, Szwecja – 3.1%, Zjednoczone Królestwo – 5.0%. Źródło: AMECO. Kryzys zadłużeniowy 2007 BE DE EE IE EL ES FR IT CY LV 86.9 63.5 3.7 24.0 103.1 35.5 64.2 99.7 54.1 8.4 Dług publiczny (w % PKB) 2013 104.5 76.9 10.1 123.3 174.9 92.1 92.2 127.9 102.2 38.2 Zmiana 17.6 13.4 6.4 99.3 71.8 56.6 28.0 28.2 48.1 29.8 25 LT LU MT NL AT PT SI SK FI EA19 BG CZ DK HR HU PL RO SE UK EU28 16.7 7.2 62.4 42.7 64.8 68.4 22.7 29.8 34.0 64.9 16.6 27.8 27.3 34.4 65.9 44.2 12.7 38.2 43.6 57.8 39.0 23.6 69.8 68.6 81.2 128.0 70.4 54.6 56.0 93.1 18.3 45.7 45.0 75.7 77.3 55.7 37.9 38.6 87.2 87.1 22.3 16.4 7.4 25.9 16.4 59.6 47.7 24.8 22.0 28.2 1.7 17.9 17.7 41.3 11.4 11.5 25.2 0.4 43.6 29.3 Legenda: pola komórek cieniowane kolorem ciemnoszarym – poziom długu publicznego zagrażający długookresowej stabilności finansów publicznych. Źródło: Komisja Europejska. Kryzys zaufania do rynków finansowych i ich wiarygodności Działania unijnemające na celu przywrócenie zaufania do rynków finansowych i ich wiarygodności: ‒ wzmocnienie przepisów finansowych Unii, zwłaszcza dotyczących warunkówpodejmowania działalności przez instytucje finansowe, nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi i wymogów ostrożnościowych (w tym wymogów kapitałowych); ‒ nowe obszary działalności regulacyjnej Unii: równoległy system bankowy (shadow banking); ‒ wzmocnienie nadzoru finansowego na poziomie Unii przez utworzenie Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego; ‒ ustanowienie Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM); ‒ wzmocnienie integracji sektora bankowego w strefie euro przez ustanowienie unii bankowej; ‒ reforma strukturalna sektora bankowego w UE. 26 ROZDZIAŁ 5. EFEKTY INTEGRACJI FINANSOWEJ 5.1. Mierzenie integracji finansowej Wskaźniki integracji rynku pieniężnego wskaźniki cenowe: ‒ odchylenie standardowe międzybankowej stopy kredytowej (EONIA, EURIBOR); wskaźniki ilościowe: ‒ udział TARGET2 w płatnościach ogółem między państwami członkowskimi: 1999 – 39%, 2013 – 35%; Wskaźniki integracji rynku papierów wartościowych wskaźniki cenowe: ‒ odchylenie standardowestopy zwrotu akcji; ‒ odchylenie standardowerentowności 10-letnich obligacji; wskaźniki ilościowe: Wskaźniki integracji sektora bankowego wskaźniki cenowe: ‒ współczynnik zmienności oprocentowania kredytów dla sektora prywatnego; wskaźniki ilościowe: ‒ struktura geograficzna aktywów finansowych; ‒ wskaźniki koncentracji: 1) udział aktywów pięciu największych instytucji kredytowych w aktywach ogółem sektora bankowego; 2) indeks Herfindahla. Wskaźniki rozwoju finansowego wskaźniki ilościowe dotyczące całego sektora finansowego: ‒ kapitalizacja giełdy, obligacje i aktywa finansowe banków (w % PKB) (MFW); ‒ kapitalizacja giełdy, obligacje przedsiębiorstw i kredyty dla sektora prywatnego (w % PKB) (EBC); wskaźniki ilościowe dotyczące wybranych rynków finansowych: ‒ kredyty pieniężnych instytucji finansowych (MFI) dla sektora prywatnego (w % PKB); ‒ papiery dłużne emitowane przez niefinansowe przedsiębiorstwa (w % PKB); 5.2. Wybrane efekty integracji rynków finansowych Efekty makroekonomiczne Studium opracowane przez London Economics (2002) wskazuje na następujące skutki utworzenia jednolitego rynku finansowego: 27 ‒ zwiększenie się PKB Unii o 1.1% w latach 1992-2001; ‒ zwiększenie się PKB w państwach członkowskich w granicach 0.3-2.0%; ‒ wzrost PKB na mieszkańca Unii o 300 euro (w cenach z 2002 roku); ‒ wzrost inwestycji przedsiębiorstwo o 6%; ‒ wzrost konsumpcji indywidualnej o 0.8%; ‒ wzrost zatrudnienie o 0.5%. Głównym źródłem wzrostu PKB były niższe koszty finansowania inwestycji: redukcja kosztów akcji – 0.5% PKB, redukcja kosztów obligacji – 0.3% PKB, redukcja kosztów kredytów – 0.3% PKB. Wyrównywanie się rynkowychstóp procentowych (a) w Unii Europejskiej Współczynnik zmienności stóp procentowych 2000 2008 Kredyty dla gospodarstw domowych : : 28.0 : 41.4 25.0 29.1 12.4 7.9 Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności powyżej roku : : 33.1 : 46.6 22.3 30.9 21.9 8.8 Kredyty dla przedsiębiorstw o terminie zapadalności poniżej roku : ; 30.7 : 45.1 20.1 34.4 22.2 10.4 1990 UE27 UE25 UE15 UE27 UE25 UE15 UE27 UE25 UE15 2011 46.1 40.2 22.9 42.9 30.9 13.9 41.6 35.6 31.0 Źródło: Eurostat, Statistics Database (b) w strefie euro 2003 2004 EA 10.0 12.0 EA 11.2 15.6 Współczynnik zmienności stóp procentowych MIF 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kredyty ogółem dla niefinansowych przedsiębiorstw 12.0 9.5 7.1 7.3 9.2 12.4 13.0 Kredyty na zakup mieszkania 16.6 12.2 6.8 8.2 13.2 24.0 18.6 2012 2013 2014 15.8 17.9 18.1 19.6 24.5 24.3 Legendja: MIF – monetarne instytucje finansowe Źródło: ECB, Statistical Data Warehouse Procesy koncentracji w sektorze bankowym Udział pięciu największych instytucji kredytowych w całkowitych aktywach sektora bankowego Państwa członkowskie Belgia Bułgaria Republika Czeska Dania Niemcy 1997 54 : 67 70 17 2008 81 57 62 66 23 2013 64 50 63 68 31 28 Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Chorwacja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo Strefa euro UE 99 41 (1999) 56 31 39 : 25 (1998) 53 53 84 23 52 86 (1999) 79 44 46 (2000) 46 : 66 63 88 58 23 : : 95 50 70 42 51 : 31 64 70 81 30 54 73 87 39 44 69 54 59 72 83 62 38 44 44 90 48 94 56 46 73 40 63 64 87 34 52 76 84 37 45 71 54 57 70 84 58 44 47 47 Źródło: ECB, Statistical Data Warehouse, Structural Financial Indicators. 29 ROZDZIAŁ 6. OGÓLNE RAMY FUNKCJONOWANIA JEDNOLITEGO RYNKU FINANSOWEGO 6.1. Swoboda przepływu usług finansowych Podstawowe zasady integracji finansowej: zasada swobodnego przepływu usług: ograniczenia swobody przepływu usług wewnątrz Unii są zakazane; zasada niedyskryminacji: warunki podejmowania i prowadzenia działalnościoraz świadczenia usług w przyjmującym państwie członkowskim przez obywatelipaństwa członkowskiegopochodzenia są takie same jak dla jego własnych obywateli; zasada podejmowania i prowadzenia działalności zgodnie z ustawodawstwem przyjmującego państwa członkowskiego (zasada traktowania narodowego); zasada koordynacji przepisów krajowych dotyczących warunków podejmowania i wykonywania działalności na własny rachunek; zasada wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych i zezwoleń na prowadzenia działalności przez instytucje finansowe; zasada proporcjonalności: ograniczenia swobody przepływu usług muszą być proporcjonalne do ich przesłanek, kary nakładane na instytucje finansowe za naruszanie nałożonych na nie wymogów muszą być proporcjonalne do stopnia ich naruszenia. Zakres przedmiotowy swobody przepływu usług Swoboda przepływu usług obejmuje: ‒ swobodę przedsiębiorczości; ‒ swobodę świadczenia usług. Swoboda przedsiębiorczości (art. 49 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego są zakazane. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego. Swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie przedsiębiorstw, zwłaszcza spółek, oraz zarzadzanie nimi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli. Swoboda świadczenia usług 30 (art. 56 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż państwo odbiorcy świadczenia. Ograniczenia swobody przepływu usług (art. 51, 52 i 62 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Postanowienia dotyczące swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług: ‒ nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z państw członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej; ‒ nie przesadzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego; Kompetencje ustawodawcze Parlamentu Europejskiego i Rady Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą: ‒ uchwalają dyrektywy w celu urzeczywistnienia swobody przedsiębiorczości (art. 50 ust. 1Traktatu o funkcjonowaniu UE); ‒ mogą wyłączyć niektóre rodzaje działalności związane z wykonywaniem władzy publicznej ze stosowania postanowień Traktatu dotyczących swobodnego przepływu usług (art. 51i 62 Traktatu o funkcjonowaniu UE); ‒ uchwalają dyrektywy w celu koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (art. 52 ust. 2 i art. 62 Traktatu o funkcjonowaniu UE); ‒ uchwalają dyrektywy zmierzające do wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji oraz do koordynacji przepisów krajowych dotyczących podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek (art. 53 ust. 1 i art. 62 Traktatu o funkcjonowaniu UE); ‒ przyjmują dyrektywy w celu zapewnienia liberalizacji określonej usługi (art. 59 Traktatu o funkcjonowaniu UE). 6.2. Swoboda przepływu kapitału i płatności Zakaz ograniczania swobody (art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Ograniczenia swobody przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi a państwami trzecimi Artykuł 63 Traktatu o funkcjonowaniu UE nie narusza ograniczeń istniejących 31 grudnia 1993 r. w stosunku do państw trzecich na mocy prawa krajowego lub prawa 31 Unii w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe. W stosunku do ograniczeń istniejących na mocy prawa krajowego w Bułgarii, Estonii i na Węgrzech odnośna datą jest 31 grudnia 1999 roku (art. 64 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Jeżeli, w wyjątkowych okolicznościach, przepływ kapitału do lub z państw trzecich powoduje lub może spowodować poważne trudności w funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej, Rada może podjąć wobec państw trzecich środki ochronne na okres nie przekraczający sześciu miesięcy, o ile środki te są bezwzględnie konieczne (art. 66 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Prawa państw członkowskich (art. 65 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Zakaz ograniczeń w przepływie kapitału i płatności nie narusza prawa państw członkowskich do: a) stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału; b) podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej lub podejmowania środków uzasadnionych lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym. Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 art. 65 Traktatu o funkcjonowaniu UE nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Kompetencje ustawodawcze Parlamentu Europejskiego i Rady Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą: ‒ przyjmują środkidotycząceprzepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe (art. 64 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu UE); ‒ na zasadzie odstępstwa od ustępu 2 art. 64 Traktatu o funkcjonowaniu UE, jedynie Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawcza i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może przyjąć środki, które w prawie Unii stanowią krok wstecz w odniesieniu do liberalizacji przepływu kapitału do lub z państw trzecich (art. 64 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu UE). 6.3. Reguły konkurencji 6.2.1. Reguły mające zastosowanie doprzedsiębiorstw Zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu UE) 32 Niezgodne z rynkiem wewnętrznym są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handelmiędzy państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrzrynku wewnętrznego, w szczególności te, które polegają na: a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji; c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia; d) stosowaniu do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. Porozumienia zakazane są nieważne z mocy prawa. Jednakże zakaz porozumień może zostać uznany za niemający zastosowania do porozumień, które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części zysku, który z tego wynika, oraz bez: ‒ nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów; ‒ dawania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów. Zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę instytucji finansowych pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na istotnej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel usługami finansowymi między państwami członkowskimi. Nadużycie takie może polegać w szczególności na: a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych niesłusznych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów; c) stosowaniu do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. Kontrola operacji koncentracji (rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE L 24 z 29.1.2004) Koncentracja występuje w przypadku, gdy trwała zmiana kontroli wynika z: ‒ łączenia się dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych instytucji finansowych lub ich części; lub 33 ‒ przejęcia, przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedną instytucję finansową lub więcej instytucji finansowych, bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym lub częścią jednego lub więcej innych instytucji finansowych, czy to w drodze zakupu papierów wartościowych lub aktywów, czy to w drodze umowy lub w jakikolwiek inny sposób. Przedmiotem kontroli są operacje koncentracjemające wymiar unijny. Koncentracja ma wymiar unijny, jeżeli: ‒ łączny światowy całkowity obrót wszystkich zainteresowanych instytucji finansowych wynosi wiej niż 5 mld euro; oraz ‒ łączny obrót przypadający na Unię, każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych instytucji finansowych, wynosi więcej niż 250 mln euro. Koncentracje objęte unijną kontrolą są oceniane pod kątem ich zgodności z rynkiem wewnętrznym, z uwzględnieniem dwóch następujących kryteriów: ‒ kryterium konkurencji, tj. potrzebą zachowania i rozwoju skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym, z punktu widzenia m.in. struktury wszystkich danych rynków oraz rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji ze strony instytucji finansowych zlokalizowanych w Unii lub poza nią; ‒ kryterium pozycji dominującej: pozycji rynkowej zainteresowanych instytucji finansowych oraz ich siły ekonomicznej i finansowej. Koncentrację, która nie przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej, uznaje się za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Koncentrację, która przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub istotnej jego części, w szczególności w wyniku stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej, uznaje się za niezgodną z rynkiem wewnętrznym. 6.2.2. Reguły dotyczące pomocy przyznawanej przez państwa Zakaz przyznawania pomocy (art. 107 ust.1 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym (art. 107 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest: a) pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom, pod warunkiem że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów; b) pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzenia nadzwyczajnymi; c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem. 34 Pomoc, która może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym (art. 107 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może być uznana: a) pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan niedostatecznego zatrudnienia, jak również regionów najbardziej oddalonych, z uwzględnieniem ich sytuacji strukturalnej, gospodarczej i społecznej; b) pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego; c) pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem; d) pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej i konkurencji w Unii w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem; e) inne rodzaje pomocy, jakie Rada może określić decyzją, na wniosek Komisji. Podstawa prawna przyznawania pomocy dla instytucji finansowych: pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego (art. 107 ust. 3 lit. b Traktatu o funkcjonowaniu UE). 35 ROZDZIAŁ 7. DZIAŁALNOŚĆ WPROWADZENIE REGULACYJNA UE – 7.1. Uzasadnienie działalności regulacyjnej Unii Rynki finansowe należą do rynków najbardziej regulowanych przepisami prawnymi. Krajowe regulacje dotyczące warunków podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje finansowe są często bardzo zróżnicowane, utrudniając dostęp zagranicznych podmiotów do krajowego rynku finansowego. Ponieważ podejmowanie i wykonywanie działalności przez instytucje finansowe danego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego musi być zgodne z ustawodawstwem państwa przyjmującego, ustanowienie i funkcjonowanie jednolitego rynku finansowego wymaga nie tylko zniesienia ograniczeń w swobodnym przepływie usług finansowych, lecz także zbliżenia krajowych przepisów prawnych dotyczących warunków podejmowania i wykonywania działalności przez instytucje finansowe.Różnice w tych warunkach mogą stanowić przeszkodę w integracji rynków finansowych ze względu na wysoki koszt wejścia na rynekprzyjmującego państwa członkowskiego, a także zniekształcać warunki konkurencji, zmniejszającefektywność ekonomiczną alokacji zasobów w gospodarce za pośrednictwem rynków finansowych. 7.2. Istota kompetencji Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego i zasady ich wykonywania Zgodnie z art. 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego należą do kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi. Unia wykonuje te kompetencje zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Zgodnie z zasadą pomocniczości Unia podejmuje działanie tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej). 7.3. Akty prawne Unii i procedury ich przyjmowania Rodzaje aktów prawnych W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywa wiąże każde 36 państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej. Akty ustawodawcze i akty o charakterze nieustawodawczym Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze. Pozostałe akty prawne przyjmowane przez uprawnione instytucje stanowią akty o charakterze nie ustawodawczym. Obejmują one: a) akty prawne przyjmowane przez Radę (w szczególnych przypadkach – przez Radę Europejską, Komisję i EBC)na podstawie Traktatów; b) akty delegowane przyjmowane przez Komisję na podstawie uprawnienia przekazanego jej aktem ustawodawczym, uzupełniające lub zmieniające niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego; c) akty wykonawcze przyjmowane przez Komisję (w szczególnych przypadkach przez Radę). Procedury ustawodawcze Akty ustawodawcze są przyjmowane zgodnie ze zwykłą lub specjalną procedurą ustawodawczą. Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę. Wszystkie akty ustawodawcze dotyczące rynku wewnętrznego usług finansowych są przyjmowane zgodnie z tą procedurą. Natomiast specjalna procedura ustawodawcza, stosowana w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach, polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady (za jej zgodą) lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego (po konsultacji z nim lub za jego zgodą). 7.4. Podstawa prawna działalności regulacyjnej Unii W odniesieniu do rynków finansowych, istnieją trzy główne podstawy prawne działalności regulacyjnej Unii: ‒ art. 53 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE, który upoważnia Parlament Europejski i Radę do koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek; ‒ art. 114 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE, na podstawie którego Parlament Europejski i Rada przyjmują środki (w tym środki harmonizujące) dotyczące zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego; ‒ art. 115 Traktatu o funkcjonowaniu UE, zgodnie z którym Rada, stanowiąc jednomyślnie, uchwala dyrektywy w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego. 7.5. Najważniejsze akty prawne Unii I. REGULACJE OGÓLNE 37 Europejski system nadzoru finansowego Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 – ustanowienie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 – ustanowienie Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010) Unia bankowa Rozporządzenie (UE) nr 1024/2013– ustanowienie jednolitego mechanizmu nadzorczego (Dz. Urz. UE L 287 z 29.10.2013) Rozporządzenie (UE) nr 806/2014– ustanowienie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjiinstytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L225 z 30.7.2014) Równoległy system bankowy (shadow banking) Rozporządzenie (wniosek Komisji) – zgłaszanie transakcji finansowania papierów wartościowych oraz przejrzystość tych transakcji [COM(2014) 40 final] Rozporządzenie (wniosek Komisji)– fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final] II. RYNKI FINANSOWE Papiery wartościowe Dyrektywa 2014/65/UE – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 – rynek instrumentów finansowych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Rozporządzenie (UE) nr 648/2012 – instrumenty pochodne będące przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym (Dz. Urz. UE L 2011 z 27.7.2012) Rozporządzenie(UE) nr 596/2014 – nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa 2014/57/UE – sankcje karne za nadużycia na rynku (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Fundusze inwestycyjne Rozporządzenie (wniosek Komisji)– fundusze rynku pieniężnego [COM (2013) 615 final] Rozporządzenie (wniosek Komisji) – europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne [COM (2013) 462 final] Dyrektywa 2009/65/WE – przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS)(Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009) Dyrektywa 2011/61/UE – alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) (Dz. Urz. UE L 174 z 1.7.2011) Rozporządzenie (UE) 346/2013 – europejskie fundusze na rzecz przedsiębiorczości społecznej (Dz. Urz. UE L 115 z 25.4.2013) Rozporządzenie (UE) nr 345/2013 – europejskie funduszeventure capital (Dz. Urz. UE L 115 z 25.4.2013) INSTYTUCJE FINANSOWE Dyrektywa 2013/36/UE – dopuszczenie instytucji kredytowych do działalności oraz nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 – wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Dyrektywa 2014/59/UE– działania naprawcze oraz restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa 2009/138/WE – podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009) Dyrektywa 2002/87/WE – dodatkowy nadzór nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń oraz firmami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego (Dz. Urz. UE L 35 z 11.2.2002) KONSUMENCI Dyrektywa 2007/65/WE – usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE L 319 z 5.12.2007) Rozporządzenie (WE) nr 924/2009 – płatności transgraniczne w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 266 z 9.10.2009) Dyrektywa 2014/17/UE– konsumenckie umowy o kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi (Dz. Urz. UE L 60 z 28.2.2014) Dyrektywa 2014/49/UE – systemy gwarancji depozytów (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Dyrektywa (wniosek Komisji) – system rekompensat dla inwestorów [COM (2010) 371 final] RACHUNKOWOŚĆ I AUDYT Dyrektywa 2013/34/UE – roczne sprawozdania finansowe (Dz. Urz. UE L 182 z 29.6.2013) Dyrektywa 2003/71/WE – prospekty emisyjne (Dz. Urz. L 345 z 31.12.2003) Dyrektywa 2013/50/UE –przejrzystość informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczone są 38 do obrotu na rynku regulowanym (Dz. Urz. UE L 294 z 6.12.2013) Rozporządzenie (UE) nr 537/2014 –badanie sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego (Dz. Urz. L 158 z 27.5.2014) Rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 – agencje ratingowe (Dz. Urz. UE L 302 z 17.11.2009) ROZDZIAŁ 8. PODEJMOWANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEZINSTYTUCJE KREDYTOWE ORAZ NADZÓR NAD INSTYTUCJAMI KREDYTOWYMI I FIRMAMI INWESTYCYJNYMI 8.1. Podstawa prawna i podstawowe pojęcia Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 września 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Pojęcia podstawowe Instytucja kredytowa – przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na swój własny rachunek. Kapitał założycielski – kwota i rodzaje funduszy własnych instytucji finansowych. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany – właściwy organ odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru na zasadzie skonsolidowanej nad unijnymi instytucjami dominującymi oraz instytucjami kontrolowanymi przez unijne dominujące finansowe spółki holdingowe lub unijne dominujące finansowe spółki holdingowe o działalności mieszanej. Państwo członkowskie pochodzenia – państwo członkowskie, w którym danej instytucji udzielono zezwolenia. Przyjmujące państwo członkowskie – państwo członkowskie, w którym dana instytucja ma oddział lub świadczy usługi. Znaczny pakiet akcji – posiadany bezpośredni lub pośredni udział w przedsiębiorstwie reprezentujący co najmniej 10% kapitału lub praw głosu lub umożliwiający wywieranie wpływu na zarządzanie tym przedsiębiorstwem. 8.2. Warunki podejmowania działalności przez instytucje kredytowe Wymóg uzyskania zezwolenia.Państwa członkowskie wymagają uzyskania przez instytucje kredytowe zezwolenia przed rozpoczęciem działalności. Nie naruszając przepisów unijnych, państwa określają warunki uzyskiwania takich zezwoleń i powiadają o nich Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB). Zezwolenia takiego udzielaorgan odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad instytucjami kredytowymi państwa członkowskiego pochodzenia. 39 Wzajemne uznawanie zezwoleń.Państwa członkowskie zapewniają na swoim terytorium możliwość prowadzenia działalności przez każdą instytucję kredytową posiadającą zezwolenie udzielone przez właściwe organy innego państwa członkowskiego i nadzorowaną przez te organy, która to działalność polega na zakładaniu oddziałów lub świadczeniu usług, pod warunkiem że taka działalność jest objęta wyżej wymienionym zezwoleniem. Uprawnienia EUNB.Europejski Urząd Nadzoru Bankowegoopracowuje projekty regulacyjnych standardów technicznych w celu określenia: a) informacji, które należy przekazać właściwym organom we wniosku o udzielenie instytucji kredytowej zezwolenia, b) wymogów mających zastosowanie do akcjonariuszy i udziałowców posiadających znaczne pakiety akcji, c) przeszkód, które mogą uniemożliwić właściwemu organowi skuteczne sprawowanie funkcji nadzorczych. Wyłączne prawo instytucji kredytowych do przyjmowania od ludności depozytów lub innych środków podlegających zwrotowi.Państwa członkowskie wprowadzają zakaz prowadzenia przez osoby lub przedsiębiorstwa inne niż instytucje kredytowe działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków finansowych podlegających zwrotowi. Program działalności i struktura organizacyjna instytucji kredytowej.Do wniosków o udzielenie zezwolenia należy dołączyćprogram działalności oraz strukturę organizacyjną instytucji kredytowej. Potrzeby ekonomiczne rynku.Państwa członkowskie nie wymagają, aby wniosek o udzielenie zezwolenia rozpatrywany był pod kątem potrzeb ekonomicznych rynku. Minimalny kapitał założycielski.Minimalny kapitał założycielski danej instytucji kredytowej wynosi co najmniej 5 mln euro. Państwa członkowskie mogą udzielić zezwolenia poszczególnym kategoriom instytucji kredytowych, których kapitał założycielski wynosi nie mniej niż 1 mln euro, powiadamiając Komisję i EUNB o powodach skorzystania z tej możliwości. Wymogi dotyczące członków organu zarządzającego.Właściwe organy udzielają zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez instytucję kredytową jedynie wtedy, gdy przynajmniej dwie osoby będą kierować działalnością wnioskującej instytucji kredytowej. Organy te odmawiają udzielenia zezwolenia, jeśli członkowie organu zarządzającego nie zawsze cieszą się wystarczającą dobrą opinią i nie posiadają wystarczającej wiedzy, umiejętności i doświadczenia do wykonywania swoich obowiązków. Siedziba zarządu.Instytucja kredytowa będącą osobą prawną i posiadająca na mocy prawa krajowego siedzibę statutową ma siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, w którym posiada siedzibę statutową. Inna instytucja kredytowa ma swoją siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, które wydało jej zezwolenie i w którym faktycznie prowadzi swoją działalność. Znaczne pakiety akcji lub udziałów.Właściwy organ państwa członkowskiegoodmawia udzielenia zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez instytucję kredytową, która nie poinformowała je o tożsamości swoich akcjonariuszy lub udziałowców posiadających znaczne pakiety akcji lub udziałów, oraz o wartości takich pakietów, lub, w przypadku, gdy żaden z takich akcjonariuszy lub udziałowców nie posiada znacznego pakietu akcji, o dwudziestu największych akcjonariuszach lub udziałowcach. Nabycie znacznego pakietu akcji.Instytucje kredytowe powiadamiają organy nadzorcze państwa członkowskiego o planowanym nabyciu znacznego pakietu akcji oraz przekazania odpowiednich informacji dla zapewnienia należytego i ostrożnego zarządzania instytucją kredytową. Rodzaje działalności podlegające zasadzie wzajemnego uznawania zezwoleń na podejmowanie działalności przez instytucje kredytowe: 40 ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ przejmowanie depozytów i innych środków podlegających zwrotowi; udzielanie kredytów; leasing finansowy; usługi płatnicze; emisja innych środków płatności i administrowanie nimi; gwarancje i zobowiązania; obrót na rachunek własny lub na rachunek klienta instrumentami rynku pieniężnego (czekami, wekslami itp.), dewizami, opcjami i terminowymi umowami na instrumenty finansowe typu futures, instrumentami stopy procentowej i wymiany walutowej, zbywalnymi papierami wartościowymi; uczestniczenie w emisji papierów wartościowych i świadczenie usług związanych z taką emisją; doradztwo dla przedsiębiorstw gospodarczych w zakresie struktury kapitałowe, strategii przemysłowej i kwestii z nimi związanych, jak również doradztwo i usługi dotyczące łączenia się i nabywaniaprzedsiębiorstw gospodarczych; pośrednictwo na rynku pieniężnym; zarządzanie portfelem i doradztwo inwestycyjne; przechowywanie papierów wartościowych i administrowanie nimi; usługi w zakresie opiniowania kredytobiorców; przechowywanie w sejfach; emisja pieniądza elektronicznego. 8.3. Ogólne zasady nadzoru ostrożnościowego Za nadzór ostrożnościowy nad instytucją (instytucją kredytową lub firmą inwestycyjną) odpowiedzialne są właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia. Działania podejmowane przez przyjmujące państwo członkowskie nie mogą pociągać za sobą dyskryminacyjnego lub restrykcyjnego traktowania instytucji działającej na podstawie zezwolenia udzielonego w innym państwie członkowskim.Właściwe organy zainteresowanych państw członkowskich prowadzą ścisłą współpracę przy nadzorze nad instytucjami prowadzącymi działalność w innym państwie członkowskim lub w innych państwach członkowskich niż państwo siedziby instytucji. Organy te przekazują sobie wszelkie informacje dotyczącezarządzania i stosunków właścicielskich w takich instytucjach, ich płynności i wypłacalności, gwarantowania depozytów, ograniczania dużych ekspozycji, innych czynników, które mogą wywierać wpływ na ryzyko systemowestwarzane przez instytucje, procedur administracyjnych i księgowych oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej. EUNB opracowuje projekty regulacyjnych standardów technicznych w celu sprecyzowania tych informacji. Wszystkie osoby obecnie lub w przeszłości zatrudnione przez właściwe organy oraz biegli rewidenci lub eksperci działający w imieniu właściwych organów podlegają obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej lub służbowej.Właściwe organy otrzymujące poufne informacje wykorzystują te informacje wyłącznie w ramach pełnienia swoich obowiązków i wyłącznie do poniższych celów: a) do sprawdzania, czy spełnione zostały warunki regulacyjne dopuszczania instytucji kredytowych do działalności, oraz w celu ułatwienia monitorowania prowadzenia takiej działalności; b) w celu nałożenia sankcji; c) w postępowaniu odwoławczym od decyzji wydanej przez właściwy organ; d) w postępowaniu sądowym. Właściwym organom przyznaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze do interwencji w działalność instytucji, niezbędne do wykonywania przez te organy ich funkcji, w tym prawo do cofnięcia zezwolenia udzielonego instytucji kredytowej oraz uprawnienia wymagane do celów stosowania dyrektywy 2013/36/UE i rozporządzenia (UE) nr 575/2013. Sankcje administracyjne i inne środki administracyjne odnoszące się do naruszeń przepisów krajowych transponujących dyrektywę 2013/36/UE oraz rozporządzenia (UE) nr 575/2013 muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. 41 8.4. Wymogi dotyczące przeglądu nadzorczego Wymogi nałożone na instytucje Proces oceny adekwatności kapitałowej.Instytucje posiadają należyte, skuteczne i kompletne strategie i procedury służące do oceny i stałego utrzymywania kwoty, rodzaju i struktury kapitału wewnętrznego, które uważają za odpowiednie do zabezpieczenia rodzaju i skali ryzyka, na które są lub mogą być narażone. Zarządzanie wewnętrzne. Instytucje posiadają solidne zasady zarządzania obejmujące co najmniej: (a) jasną i przejrzystą strukturę organizacyjną; (b) skuteczne procedury służące identyfikacji ryzyka, na które instytucje są lub mogą być narażone, zarządzaniu tym ryzykiem, jego monitorowaniu i raportowaniu, oraz; (c) odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznej obejmujące należyte procedury administracyjne i księgowe oraz politykę wynagrodzeń i praktyk w tym względzie. Plany naprawcze i plany uporządkowanej likwidacji. Właściwe organy zapewniają, aby wprowadzone zostały plany naprawcze służące poprawie sytuacji finansowej instytucji, w związku z wcześniejszym znacznym pogorszeniem tej sytuacji oraz plany uporządkowanej likwidacji. Instytucje ściśle współpracują z organem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przekazują mu wszelkie niezbędne informacje. EUNB jest uprawniony do uczestniczenia w opracowaniu i koordynacji skutecznych i spójnych planów naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Traktowanie ryzyka.Organ zarządzający zatwierdza strategie dotyczącepodejmowania, monitorowania i ograniczania ryzyka, na które jest lub może być narażona instytucja, a także zarządza takim ryzykiem, włącznie z ryzykiem, jakie niesie otoczenie makroekonomiczne danej instytucji w związku ze stanem cyklu koniunkturalnego. Instytucje istotne ustanawiają komitet ds. ryzyka, który wspiera organ zarządzający w odniesieniu do gotowości instytucji do podejmowania ryzyka oraz jej strategii w tym zakresie. Wewnętrzne metody obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych. Właściwe organy zachęcają instytucje, które są istotne (ze względu na ich wielkość, strukturę organizacyjną, a także charakter, skalę oraz złożoność ich działalności) do rozwijania potencjału w zakresie wewnętrznej oceny ryzyka kredytowego i szerszego korzystania z metody wewnętrznych ratingów do obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych w odniesieniu do ryzyka kredytowego, jeżeli ich ekspozycje są istotne w wartościach bezwzględnych i jeżeli mają one jednocześnie znaczną liczbę istotnych kontrahentów. Zasady zarządzania. Organ zarządzający określa zasady zarządzania, które mają zapewnić skuteczne i ostrożne zarządzanie instytucją. Organ zarządzający. Członkowie organu zarządzającego spełniają wymagania dotyczące:(a) poświęcania wystarczająco dużo czasu wykonywaniu swoich funkcji w instytucji; (b) liczby funkcji dyrektorskich, jaką członek organu zarządzającego może pełnić jednocześnie; (c) posiadania przez organ zarządzający jako całość odpowiedniej wiedzy, umiejętności i doświadczenia, by zrozumieć działalność instytucji, w tym główne rodzaje ryzyka; (d) działania w sposób uczciwy i etyczny przez poszczególnych członków organu zarządzającego i zachowania przez nich niezależności osądu. Polityka wynagrodzeń. Polityka wynagrodzeń prowadzona przez instytucję jest zgodna z zasadą należytego i skutecznego zarządzania ryzykiem i sprzyja takiemu zarządzaniu ryzykiem, jest zgodna ze strategią działalności, celami, wartościami i długoterminowymi interesami instytucji oraz uwzględnia środki mające na celu zapobieganie konfliktom interesów. Uprawnienia organów nadzoru finansowego 42 Organy nadzoru finansowego dokonują przeglądu uregulowań, strategii, procesów i mechanizmów wdrożonych przez instytucję w celu zastosowania się do unijnych przepisów dotyczących wymogów ostrożnościowych, a także oceniają rodzaje ryzyka, na które instytucje są lub mogą być narażone, oraz rodzaje ryzyka, jakie instytucja stwarza dla systemu finansowego. Przegląd i ocena obejmują co najmniej: a) ryzyko kredytowe,rynkowe i operacyjne; b) aktywa narażone na ryzyko koncentracji oraz zarządzanie nim przez instytucję;c) strategie i procedury wdrożone przez instytucje w celu ograniczenia ryzyka kredytowego; d) aktywa instytucji narażone na ryzyko płynności, pomiary tego ryzyka i zarządzanie nim; e) wpływ dywersyfikacji na ryzyko; f) lokalizację geograficzną aktywów instytucji; g) model biznesowy instytucji; h) ocenę ryzyka systemowego. Organy te wymagają od instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych spełnienia unijnych wymogów dotyczących m.in.: ‒ posiadania funduszy własnych przewyższających wymogi kapitałowe; ‒ wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów i strategii wdrożonych dotyczących oceny adekwatności kapitału wewnętrznego, zarządzania wewnętrznego oraz planów naprawczych i planów uporządkowanej likwidacji; ‒ przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi; ‒ stosowania szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowania aktywów w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych; ‒ ograniczenia działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności, która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności finansowej instytucji; ‒ ograniczenia ryzyka związanego z działalnością, produktami lub systemami instytucji; ‒ przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych; ‒ stosowania się do szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym w zakresie niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami. 8.5. Wymóg utrzymania bufora kapitałowego Instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne mają obowiązek utrzymywania, oprócz kapitału podstawowego Tier I utrzymywanego w celu spełnienia wymogu w zakresie funduszy własnych, bufora zabezpieczającego z kapitału podstawowego Tier I na poziomie 2.5% ich łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko. Ponadto zostały one zobowiązane do utrzymania specyficznego bufora antycyklicznego na poziomie ich łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko.Organ odpowiedzialny za ustalenie wskaźnika bufora antycyklicznego oblicza co kwartał wartość odniesienia dla tego wskaźnika. Wartość odniesienia dotycząca bufora odzwierciedla w sposób racjonalny cykl kredytowy i ryzyko związane z nadmiernym wzrostem akcji kredytowej w państwie członkowskim, a także należycie uwzględnia specyfikę gospodarki danego państwa. Wartość ta opiera się na odchyleniach od długoterminowych tendencji w zakresie wskaźnika kredytów do PKB, uwzględniając przy tym m.in. wskaźnik wzrostu akcji kredytowej w danym państwie oraz wytyczne Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERSS). Wskaźnik bufora antycyklicznego, wyrażony jako odsetek łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko, instytucji, które mają ekspozycje kredytowe w tym państwie członkowskim, musi zawierać się w przedziale 02.5% jej kapitału podstawowego Tier I. Jeżeli jest to uzasadnione, wskaźnik ten może być ustalony na poziomie przekraczającym 2.5% łącznej ekspozycji na ryzyko. Każde państwo członkowskie może wprowadzić bufor ryzyka systemowego z kapitału podstawowego Tier I w odniesieniu do sektora finansowego lub co najmniej jednego podzbioru tego sektora w celu zapobiegania i ograniczania długoterminowego 43 niecyklicznicznego ryzyka systemowego lub makroostrożnościowego, rozumianego jako ryzyko zakłócenia w systemie finansowym, które może mieć poważne negatywne skutki dla systemu finansowego i gospodarki realnej w danym państwie członkowskim. Instytucje mogą być zobowiązane do utrzymywania bufora ryzyka systemowego kapitału podstawowego Tier I w wysokości co najmniej 1% w oparciu o kwoty ekspozycji wobec których ma zastosowanie bufor ryzyka systemowego. ROZDZIAŁ 9. WYMOGI OSTROŻNOŚCIOWE 9.1. Podstawa prawna i podstawowe pojęcia Podstawa prawna Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L 176 z 27.6.2013) Pojęcia podstawowe Adekwatność kapitałowa (wypłacalność) – wymóg utrzymywania na odpowiednim poziomie funduszy własnych w celu zapewnienia wypłacalności instytucji kredytowej lub firmy inwestycyjnej (muszą być one utrzymywane na poziomie wyższym od sumy wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, na jakie są lub mogą być narażone instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne. ECAI – zewnętrzna instytucja oceny wiarygodności kredytowej. Ekspozycja – pozycja aktywów lub pozabilansowa. Fundusze własne – suma kapitału podstawowego Tier 1 i kapitału dodatkowego Tier 2. Ogólne wymogi ostrożnościowe: ‒ wymogi w zakresie funduszy własnych; ‒ wymogi ograniczające duże ekspozycje; ‒ wymogi dotyczące płynności; ‒ obowiązki sprawozdawcze; ‒ wymogi dotyczące podawania informacji do wiadomości publicznej. Ryzyko kredytowe –ryzyko straty instytucji kredytowej w wyniku niemożliwości spłaty zobowiązań przez pożyczkobiorcę. Ryzyko operacyjne – ryzyko straty wynikające z nieodpowiednich lub zawodnych procedur wewnętrznych, błędów ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych, obejmując także ryzyko prawne. Ryzyko płynności – ryzyko niewypłacalności instytucji kredytowej wobec klientów. Ryzyko rynkowe – ryzyko straty lub niekorzystnej zmiany sytuacji finansowej, wynikające bezpośrednio lub pośrednio z wahań poziomu i wahań zmienności rynkowych cen aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych. Ryzyko systemowe – ryzyko zakłócenia systemu finansowego, które może spowodować poważne negatywne konsekwencje dla systemu finansowego i gospodarki realnej. 44 Współczynnik kapitałowy (współczynnik wypłacalności) – stosunek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko do funduszy własnych instytucji. Wymogi kapitałowe – wymogi w zakresie funduszy własnych odnoszące się do całkowicie wymiernych, jednolitych i ustandaryzowanych elementów ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego, ryzyka operacyjnego, ryzyka rozliczenia i ryzyka systemowego. 9.2. Wymogi w zakresie funduszy własnych Fundusze własne danej instytucji stanowią sumę jej kapitału podstawowego Tier I oraz kapitału dodatkowego Tier II.Instytucje spełniają następujące wymogi w zakresie funduszy własnych: a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4.5% (kapitał podstawowy danej instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko); b) współczynnik kapitału Tier II na poziomie 6% (kapitał dodatkowy danej instytucji wyrażony jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pozycji pozabilansowych narażonych na ryzyko); c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8% (fundusze własne danej instytucji wyrażone jako odsetek łącznej kwoty aktywów i pasywów narażonych na ryzyko). 9.3. Wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka kredytowego Do obliczenia kwot aktywów i pozycji pozabilansowych ważonych ryzykiem instytucje stosują albo metodę standardową, opierającą się na zewnętrznych ratingach kredytowych, albo, jeżeli zezwoliły na to właściwe organy, metodę wewnętrznych ratingów (IRB). Wymogi w zakresie funduszy własnych dotyczące ryzyka kredytowego należy formułować w oparciu o ratingi kredytowe wyłącznie w zakresie, w jakim jest to niezbędne. W przypadku gdy ryzyko kredytowe jest istotne, instytucje powinny zatem zasadniczo dążyć do wprowadzenia podejścia opartego na ratingach wewnętrznych. Metody standardowe można stosować, w przypadku gdy ryzyko kredytowe jest mniej istotne, co zwykle ma miejsce w przypadku instytucji prowadzących mniej złożoną działalność. METODA STANDARDOWA Zasady ogólne Każdą pozycję aktywów (lub pozycję pozabilansową) klasyfikuje się do jednej z następujących kategorii ekspozycji: 1) ekspozycje wobec rządów centralnych i banków centralnych; 2) ekspozycje wobec samorządów regionalnych lub władz lokalnych; 3) ekspozycje wobec podmiotów sektora publicznego; 4) ekspozycje wobec wielostronnych banków rozwoju; 5) ekspozycje wobec organizacji międzynarodowych; 6) ekspozycje wobec instytucji; 7) ekspozycje wobec przedsiębiorstw; 8) ekspozycje detaliczne; 9) ekspozycje zabezpieczone hipotekami na nieruchomość; 10) ekspozycje, których dotyczy niewykonane zobowiązania; 11) ekspozycje związane ze szczególnie wysokim ryzykiem; 12) ekspozycje w postaci obligacji zabezpieczonych; 13) pozycje stanowiące pozycje sekurytyzowane; 14) ekspozycje wobec instytucji i przedsiębiorstw posiadających krótkoterminową ocenę kredytową; 15) ekspozycje w postaci jednostek uczestnictwa lub udziałów w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania; 16) ekspozycje kapitałowe; 17) inne pozycje. 45 Do obliczenia kwot ekspozycji ważonych ryzykiem wagi ryzyka przypisuje się wszystkim ekspozycjom. Wagi ryzyka są przypisywane w oparciu o kategorię ekspozycji, do której jest zakwalifikowana dana ekspozycja, oraz o jej jakość kredytową. Jakość kredytowa można określić poprzez odniesienie do ocen (ratingów) kredytowych opracowanych przez ECAI lub ocen kredytowych opracowanych przez agencje kredytów eksportowych. Wagi ryzykaniektórych kategorii ekspozycji Ekspozycje wobec rządów centralnych lub banków centralnych Ekspozycjom wobec EBC przypisuje się wagę ryzyka równą 0%. Ekspozycjom wobec rządów centralnych i banków centralnych państw członkowskich przypisuje się wagę ryzyka równą: do 31.12.2017 – 0%, 2018 – 20%, 2019 – 50%, od 2020 – 100%. Ekspozycjom wobec rządów centralnych i banków centralnych, które posiadają rating, przypisuje się wagę ryzyka według poniżej tabeli. Stopień jakości kredytowej Waga ryzyka 1 0% 2 20% 3 50% 4 100% 5 100% 6 150% Ekspozycje wobec samorządów regionalnych i władz lokalnych Ekspozycje wobec samorządów regionalnych lub władz lokalnych są ważone ryzykiem jako ekspozycje wobec instytucji, chyba że traktuje się je jako ekspozycje wobec rządu centralnego, jeśli nie istnieje różnica w zakresie ryzyka między tymi ekspozycjami z powodu szczególnych uprawnień w zakresie zasilania własnego budżetu samorządów regionalnych lub władz lokalnych oraz istnienia szczególnych środków instytucjonalnych. Ekspozycje wobec podmiotów sektora publicznego Ekspozycjom wobec podmiotów sektora publicznego, które posiadają rating, przypisuje się wagę ryzyka według stopnia jakości kredytowej, które przypisuje się zgodnie z poniższą tabelą ekspozycjom wobec rządu centralnego w jurysdykcji, w której zarejestrowano dany podmiot sektora publicznego. Stopień jakości kredytowej, do którego zaklasyfikowano rząd centralny Waga ryzyka 1 2 3 4 5 6 20% 50% 100% 100% 100% 150% Jeśli rząd centralny nie ma ratingu, waga ekspozycji wynosi 100%. Jeśli podmiot sektora publicznego ma ocenę kredytową ECAI, ekspozycjom wobec niego przypisuje się wagi ryzyka zgodnie z poniższą tabelą. Stopień jakości kredytowej Waga ryzyka 1 20% 2 20% 3 20% 4 50% 5 50% 6 150% Ekspozycje wobec wielostronnych banków rozwoju lub organizacji międzynarodowych Waga ryzyka wynosi 0 w odniesieniu do: ‒ wielostronnych banków rozwoju, np. Banku Światowego, Międzynarodowej Korporacji Finansowej, Banku Rozwoju Rady Europy, Nordyckiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, Europejskiego Banku Inwestycyjnego; 46 ‒ organizacji międzynarodowych: Unia Europejska, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Europejski Mechanizm Stabilności. Ekspozycje wobec instytucji mających rating Stopień jakości kredytowej Waga ryzyka 1 20% 2 50% 3 50% 4 100% 5 100% 6 150% Ekspozycje wobec instytucji nieposiadających ratingu Ekspozycjom wobec instytucji, które nie posiadają ratingu, przypisuje się wagę według stopnia jakości kredytowej, który przypisuje się zgodnie z poniższą tabelą ekspozycjom wobec rządu centralnego w jurysdykcji, w której instytucja jest zarejestrowana. Stopień jakości kredytowej, który przypisano rządowi centralnemu Waga ryzyka 1 2 3 4 5 6 20% 50% 100% 100% 100% 150% Ekspozycje wobec przedsiębiorstw Ekspozycjom wobec przedsiębiorstwom, które posiadają rating, przypisuje się wagę ryzyka według poniższej tabeli. Stopień jakości kredytowej Waga ryzyka 1 20% 2 50% 3 100% 4 100% 5 150% 6 150% Ekspozycjom, które nie mają takiej oceny kredytowej, przypisuje się wagę ryzyka równa 100% lub wagę ryzyka ekspozycji wobec rządu centralnego jurysdykcji, w której dane przedsiębiorstwo jest zarejestrowane, w zależności od tego, która waga jest wyższa. 47 ROZDZIAŁ 10. RYNEK INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH 10.1. Podstawa prawna i przedmiot regulacji Podstawa prawna ‒ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/UE i dyrektywę 2011/61/UE (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) ‒ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 600/2014 z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648//2012 (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014). Przedmiot regulacji Dyrektywa 2014/65/UE w sprawie rynków instrumentów finansowych ustanawia wymogi dotyczące: ‒ zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne oraz warunków prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne; ‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności inwestycyjnej przez firmy z państw trzecich poprzez utworzenie oddziału; ‒ zezwoleń dla rynków regulowanych oraz funkcjonowania rynków regulowanych; ‒ zezwoleń dla dostawców usług w zakresie udostępniania informacji oraz prowadzenia działalności w tym zakresie; ‒ nadzoru sprawowanego przez właściwe organy, współpracy między organami oraz egzekwowania przez nie przepisów. Rozporządzenie (UE) nr 600/2014w sprawie rynków instrumentów finansowych ustanawia jednolite wymogi w odniesieniu do: ‒ podawania danych o obrocie do wiadomości publicznej; ‒ zgłaszania transakcji właściwym organom; ‒ obrotu instrumentami pochodnymi w zorganizowanych systemach obrotu; ‒ niedyskryminacyjnego dostępu do rozliczeń oraz niedyskryminacyjnego dostępu do obrotu wskaźnikami; 48 ‒ uprawnień właściwych organów, EUNGiPW i EUNB w zakresie interwencji produktowej oraz uprawnień EUNGiPW w zakresie kontroli zarządzania pozycjami i limitów pozycji; ‒ świadczenia usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w formie oddziału bądź posiadania oddziału przez firmy z państw trzecich po wydaniu przez Komisję mającej zastosowanie decyzji w sprawie równoważności. 10.2. Wymogi dotyczące zezwoleń na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne Wymóg uzyskania zezwolenia.Każde państw członkowskie wymaga, aby świadczenie usług inwestycyjnych lub prowadzenie działalności inwestycyjnej podlegało wymogowi uzyskania wcześniejszego zezwolenia. Zezwolenia takiego udziela właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego. Rejestr firm inwestycyjnych.Państwa członkowskie rejestrują wszystkie firmy inwestycyjne. Rejestr jest ogólnie dostępny i zawiera informacje w sprawie usług lub działalności, do których świadczenia i prowadzenia firma inwestycyjna jest uprawniona. Rejestry te uaktualnia się regularnie. O każdym zezwoleniu powiadamia się Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUGiPW). Urząd ten tworzy wykaz wszystkich firm inwestycyjnych w Unii. Siedziba zarządu.Każda firma inwestycyjna, która jest osobą prawną, posiada siedzibę zarządu w tym samym państwie członkowskim, co jej siedziba statutowa.Każda firma inwestycyjna, która nie jest osobą prawną lub każda firma inwestycyjna, która jest osobą prawną, ale na podstawie prawa krajowego nie posiada siedziby statutowej, posiada siedzibę zarządu w państwie członkowskim, w którym rzeczywiści prowadzi działalność. Zakres działalności i świadczonych usług.Zezwolenie określa usługi inwestycyjne lub działalność inwestycyjną, do których świadczenia lub prowadzenia firma inwestycyjna jest uprawniona. Firma inwestycyjna dążąca do uzyskania zezwolenia w celu rozszerzenia prowadzonej działalności na dodatkowe usługi inwestycyjne lub działalność inwestycyjną składa wniosek o rozszerzenie zakresu zezwolenia. Wzajemne uznawanie zezwoleń.Zezwolenie jest ważne w całej Unii i umożliwia firmie inwestycyjnej prowadzenie działalności za pośrednictwem oddziału lub świadczenie usług na terenie przyjmującego państwa członkowskiego. Program działalności i struktura organizacyjna.Firma inwestycyjna dostarcza wszystkich wymaganych informacji, w tym program działalności dotyczący m.in. przewidywanych rodzajów działalności i struktury organizacyjnej. EUNGiPW opracowuje projekty regulacyjnych i wykonawczych standardów technicznych w celu określenia informacji, jakie należy przekazać właściwemu organowi. Cofnięcie zezwolenia.Właściwy organ może cofnąć zezwolenie, jeśli firma inwestycyjna nie wykorzystała jego w terminie 12 miesięcy, uzyskała zezwolenie składając fałszywe oświadczenia, nie spełnia już wymaganych warunków lub poważnie i systematycznie narusza przepisy regulujące warunki działalności inwestycyjnej. Wymogi dotyczące członków organu zarządzającego.Państwa członkowskie wymagają, aby wszyscy członkowie organu zarządzającego firmy inwestycyjnej w każdym czasie cieszyli się nieposzlakowana opinią, posiadali wystarczającą wiedzę, umiejętności i doświadczenie oraz poświęcali wystarczająco dużo czasu na wykonywanie swoich obowiązków. Państwa członkowskie zapewniają w szczególności przestrzeganie przyjętych przez Komisję Europejską regulacyjnych standardów technicznych dla tych wymogów. 49 Akcjonariusze i udziałowcy posiadający znaczne pakiety akcji.Firma inwestycyjna informuje właściwe organy o tożsamości akcjonariuszy lub podmiotów gospodarczych posiadających znaczne pakiety akcji oraz o wartościach takich pakietów akcji. Powiadomienie o planowanym nabyciu znacznego pakietu akcji.Każda osoba fizyczna lub prawna, która postanowiła nabyć znaczny pakiet akcji w firmie inwestycyjnej, uprzednio powiadamia o tym jej właściwy organ, wskazując wielkość tego pakietu i przekazując istotne informacje. Organ ten, w celu zapewnienia należytego i ostrożnego zarządzania firmą inwestycyjną, której akcje mają zostać nabyte, oraz mając na względzie prawdopodobny wpływ potencjalnego nabywcy na firmę inwestycyjną, ocenia odpowiedniość potencjalnego nabywcy oraz bezpieczeństwo finansowe planowanego nabycia na podstawie wszystkich poniższych kryteriów: a) reputacja potencjalnego nabywcy; b) reputacjai doświadczenie wszystkich osób, które będą kierować działalnością firmy inwestycyjnej w wyniku planowanego nabycia; c) dobra kondycja finansowa potencjalnego nabywcy; d) kwestii tego, czy firma inwestycyjna będzie w stanie spełniać wymogi oceny ostrożnościowej; e) kwestii tego, czy istnieją uzasadnione powody, aby podejrzewać, iż w związku z planowanym nabyciem dokonano lub usiłowano dokonać prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów.Firma inwestycyjna musi wypełnić obowiązek udziału w systemie rekompensat dla inwestorów. Minimalny kapitał założycielski.Kapitał założycielski firm inwestycyjnych innych niż firmy inwestycyjne szczególnego rodzaju wynosi 730 000 euro. Firmy inwestycyjne szczególnego rodzaju (np. firmy, które nie zawierają transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe) posiadają kapitał założycielki w wysokości 125 000 euro. Państwa członkowskie mogą obniżyć tę kwotę do wysokości 50 000 euro, jeśli dana firma nie posiada zezwolenia na przechowywanie środków pieniężnych lub papierów wartościowych klientów ani na zawieranie transakcji na własny rachunek, ani na gwarantowanie emisji z gwarancja przejęcia emisji. Przedsiębiorstwa miejscowe posiadają kapitał założycielski w wysokości 50 000 euro, o ile korzystają ze swobody przedsiębiorczości lub swobody świadczenia usług (dyrektywa 2013/36/UE). Wykaz usług i działalności oraz instrumentów finansowych Usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna ‒ przyjmowanie i przekazywanie zleceń w odniesieniu do jednego lub większej liczby instrumentów finansowych; ‒ wykonywanie zleceń na rachunek klienta; ‒ zawieranie transakcji na własny rachunek; ‒ zarządzanie portfelem; ‒ doradztwo inwestycyjne; ‒ gwarantowanie emisji instrumentów finansowych lub subemisja instrumentów finansowych z gwarancją przejęcia emisji; ‒ prowadzenie MTF; ‒ prowadzenie OTF. Instrumenty finansowe ‒ zbywalne papiery wartościowe; ‒ instrumenty rynku pieniężnego; ‒ jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania; ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swap, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne kontrakty pochodne dotyczące papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, które można rozliczać fizycznie lub w jednostkach pieniężnych; 50 ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy oraz wszelkie inne kontrakty pochodne dotyczące towarów, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub mogą być rozliczane według uznania jednej ze stron; ‒ instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego; ‒ kontrakty finansowe na transakcje różnicowe; ‒ transakcje opcyjnie, transakcje typu futures, swapy, kontrakty terminowe typu foreward oraz wszelkie inne kontrakty pochodne odnoszące się do stawek klimatycznych, opłat przewozowych lub stóp inflacji lub innych urzędowych danych statystycznych, które muszą być rozliczane w jednostkach pieniężnych lub mogą być rozliczane według uznania jednej ze stron; ‒ uprawnienia do emisji obejmujące dowolne jednostki uznane za spełniające dyrektywy 2003/87/WE (system handlu uprawnieniami do emisji). 10.3. Warunki prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne Wymogi ogólne Firmy inwestycyjne prowadzą swoją działalność zgodnie z warunkami określonymi w zezwoleniu na prowadzeniedziałalności inwestycyjnej. Właściwy organ sprawuje nadzór nad wykonaniem tych warunków. Firmy inwestycyjne podejmują odpowiednie działania w celu ustalenia wszelkich konfliktów interesów, a także zapobiegania im i zarządzania nimi. Ochrona inwestora Zasady ogólne. Przy świadczeniu usług, firma inwestycyjna działauczciwie, rzetelnie i profesjonalnie. Wystawiając instrumenty finansowe przeznaczone na sprzedaż klientom,zapewnia, aby instrumenty te były tworzone na potrzeby określonego rynku docelowego klientów. Wymogi dotyczące informacji udzielanych klientom. Wszystkie informacje muszą być rzetelne i wyraźne oraz nie mogą wprowadzać w błąd. Klientomdostarcza się w stosownym czasie odpowiednich informacji dotyczących firmy inwestycyjnej i jej usług, instrumentów finansowych i proponowanych strategii inwestycyjnych, miejsca wykonania oraz wszelkich kosztów i powiązanych opłat. Informacje te przekazywane są w taki sposób, aby klienci byli w stanie zrozumieć charakter oraz ryzyko związane z usługą inwestycyjną oraz oferowanym instrumentem finansowym. W przypadku świadczenia usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem, firma inwestycyjna uzyskuje niezbędne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia klientów w dziedzinie inwestycji odpowiedniej do określonego produktu czy usługi, jego sytuacji finansowej, w tym jego zdolności ponoszenia strat, oraz jego celów inwestycyjnych, w tym jego tolerancji ryzyka, tak mogła rekomendować klientowi odpowiednie dla niego usługi inwestycyjne lub instrumenty finansowe. Obowiązek wykonywania zleceń na warunkach najbardziej korzystnych dla klienta. Podczas wykonywania zleceń, firmy inwestycyjne podejmują wszelkie działania w celu uzyskania możliwie najlepszych dla klienta wyników, uwzględniając cenę, koszty i pozostałe aspekty wykonywania zlecenia. Swoboda świadczenia usług inwestycyjnych i prowadzenia działalności inwestycyjnej Państwa członkowskie zapewniają, aby każda firma inwestycyjna, uprawniona i nadzorowana przez właściwe organy innego państwa członkowskiego oraz instytucje kredytowe mogły świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjną 51 oraz świadczyć usługi dodatkowe na ich terytoriach, pod warunkiem że takie usługi lub taka działalność są objęte zezwoleniem. Usługi dodatkowe można świadczyć tylko wraz z usługami inwestycyjnymi lub działalnością inwestycyjną. Każda firma inwestycyjna, która chce świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjna na terytorium innego państwa członkowskiego po raz pierwszy lub która chce zmienić zakres świadczonych usług lub prowadzonej działalności przekazuje właściwym organom swojego macierzystego państwa członkowskiego informacje dotyczące państwa członkowskiego, w którym zamierza prowadzić działalność, oraz programu działania.W terminie jednego miesiąca od daty otrzymania informacji właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego przesyła te informacje właściwemu organowi przyjmującego państwa członkowskiego. Firma inwestycyjna może wtedy rozpocząć świadczenie danych usług inwestycyjnych lub prowadzenia działalności w przyjmującym państwie członkowskim. 10.4. Świadczenie usług inwestycyjnych lub prowadzenie działalności przez firmy z państw trzecich Jeśli państwo członkowskie wymaga utworzenia oddziału przez firmy z państwa trzeciego, które zamierzająświadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjną na jego terytorium, oddział musi uzyskać uprzednie zezwolenie właściwych organów tego państwa członkowskiego na następujących warunkach: ‒ świadczenie usług, o zezwolenie które wnioskuje firma z państwa trzeciego, podlega zezwoleniu i nadzorowi w państwie trzecim, w którym wnioskująca firma ma siedzibę i uzyskała stosowne zezwolenie, przy uwzględnieniu zaleceń Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy dotyczących przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu; ‒ istnieją uzgodnienia w zakresie współpracy, obejmujące przepisy regulujące wymianę informacji do celów zapewnienia integralności rynku i ochrony inwestorów, miedzy właściwymi organami w państwie członkowskim, w którym ma zostać utworzony oddział, a właściwymi organami nadzoru w państwie trzecim, w którym firma ma oddział; ‒ oddział posiada do swojej swobodnej dyspozycji kapitał założycielski w wystarczającej wysokości; ‒ wyznaczono osobę lub osoby odpowiedzialne za kierowanie oddziałem, przy czym wszystkie te osoby spełniają unijne wymogidotyczące zasad zarządzania i organu zarządzającego; ‒ państwo trzecie, w którym firma z państwa trzeciego ma siedzibę, podpisało umowę z państwem członkowskim, w którym utworzony ma zostać oddział, umowę, która jest w pełni zgodna z art. 26 Modelowej konwencji OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku, oraz zapewnia skuteczna wymianę informacji w sprawach podatkowych, w tym ewentualne wielostronne konwencje podatkowe; ‒ firma należy do systemu rekompensat dla inwestorów. 10.5. Rynki regulowane Zezwolenie na prowadzenie działalności wydaje się dla rynku regulowanego tylko wtedy, gdy właściwy organ upewni się, że zarówno operator rynku, jak i systemy rynku regulowanego spełniają następującewymogi: Wszyscy członkowie organu zarządzającego operatora rynku przez cały czas mają wystarczająco nieposzlakowaną opinię, posiadają wystarczającą wiedzę, umiejętności 52 i doświadczenie pozwalające na wykonywanie obowiązków. Poświęcają także wystarczająco dużo czasu na sprawowanie swoich funkcji. Liczba funkcji dyrektorskich, jakie może pełnić członek organu zarządzającego jednocześnie uwzględnia indywidualne okoliczności oraz charakter i złożoność działalności operatora rynku. Osoby, które są w stanie wywierać istotny wpływ na zarządzanie rynkiem regulowanym muszą być odpowiednie. Operator rynku dostarcza właściwemu organowi oraz podaje do wiadomości publicznej informacje dotyczące tożsamości tych osób oraz skali ich interesów. Państwa członkowskie wymagają od rynku regulowanego: a) aby posiadał uzgodnienia mające na celu wyraźne określenie wszelkich konfliktów interesów i zarządzanie ich negatywnymi skutkami; b) odpowiednich zdolności do zarządzania ryzykiem, na które jest narażony, wdrażania odpowiednich mechanizmów i systemów służących identyfikacji istotnych zagrożeń dla działalności oraz wprowadzania skutecznych środków ograniczania ryzyka; c) wprowadzania rozwiązań na potrzeby należytego zarządzania technicznego działaniem systemu; d) wprowadzenia przejrzystości i nie uznaniowych zasad i procedur dotyczących uczciwego i prawidłowego obrotu oraz ustanowienia obiektywnych kryteriów skutecznego wykonywania zleceń; e) wprowadzenia skutecznych rozwiązań ułatwiających skuteczne i terminowe finalizowanie transakcji zawieranych na podstawie tych systemów; f) dysponowania wystarczającymi środkami finansowymi umożliwiającymi jego prawidłowe funkcjonowanie. Rynek regulowany posiada skuteczne systemy, procedury i mechanizmy zapewniające odporność jego systemów transakcyjnych na duże napięcia rynkowe, automatyczne zawieszanie obrotu oraz obrót elektroniczny. Rynek regulowany przyjmuje systemy minimalnej zmiany ceny dla akcji, kwitów depozytowych, funduszy inwestycyjnych typu ETF, świadectw i innych podobnych instrumentów, a także dla wszelkich innych instrumentów finansowych, dla których opracowuje się regulacyjne standardy techniczne. Wszystkie systemy obrotu i ich członkowie lub uczestnicy synchronizują zegary służbowe, których używają do rejestrowania daty i godziny wszystkich zdarzeń podlegających sprawozdawczości. Rynek regulowany wprowadza wyraźne i przejrzyste zasady dotyczące dopuszczenia instrumentów finansowych do obrotu. Operator rynku może zawiesić lub wycofać z obrotu instrument finansowy (wraz z instrumentami pochodnymi), który nie jest zgodny z zasadami rynku regulowanego, chyba że takie zawieszenie lub wycofanie mogłoby spowodować poważną szkodę dla inwestorów lub prawidłowego funkcjonowania rynku. Rynek regulowany ustanawia, wdraża i utrzymuje przejrzyste i niedyskryminacyjne zasady, oparte na obiektywnych kryteriach, regulujące dostęp do rynkuregulowanego. Rynki regulowane ustanawiają i utrzymują skuteczne mechanizmy i procedury konieczne do regularnego monitorowania zgodności działalności swoich członków lub uczestników z tymi zasadami. 10.6. Pozostałe wspólne wymogi Usługi w zakresie udostępniania informacji Państwa członkowskie wymagają, aby świadczenie usług w zakresie udostępniania informacji uzależnione było od uzyskania uprzedniego zezwolenia. Zezwolenia takiego 53 udziela właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego. Państwa członkowskie prowadza ogólnie dostępny rejestr wszystkich dostawców usług w tym zakresie. O każdym zezwoleniu powiadamia się EUNGiPW. Zezwolenie określa zakres świadczonych usług. Zezwolenie jest ważne w całej Unii. Dostawca usług spełnia wszystkie wymogi określone dyrektywą 2014/65/UE, zwłaszcza wymogi dotyczące członków organu zarządzającego. Wymogi dotyczące nadzoru skonsolidowanego sprawowanego przez właściwe organy i współpracy między organami Każde państwo członkowskie wyznacza właściwy organ, który sprawuje nadzór nad przestrzeganiem wymogów dotyczących rynków instrumentów finansowych. Państwa członkowskie informują Komisję, EUNGiPW i właściwe organy innych państw członkowskich o właściwych organach odpowiedzialnych za wykonywanie obowiązków nadzorczych. Właściwym organom nadaje się wszelkie uprawnienia nadzorcze, które są wykonywane z zachowaniem tajemnicy zawodowej i ochrony danych osobowych.Obejmują onem.in.takie uprawnienia, jak: dostęp do wszelkich dokumentów i innych danych, wymaganie lub żądanie informacji od wszelkich osób, przeprowadzanie kontroli na miejscu lub dochodzeń, wymaganie zamrożenia lub zajęcia aktywów, wymaganie czasowego zakazu prowadzenia działalności zawodowej, przekazywanie spraw organom ścigania, wymaganie zawieszenia obrotu instrumentami finansowymi, wydawanie komunikatów publicznych, wymaganie usunięcia osoby fizycznej z organu zarządzającego firmy inwestycyjnej lub operatora rynku. Bez uszczerbku dla uprawnień nadzorczych, właściwe organy mogą nakładać kary administracyjne oraz inne środki stosowane w odniesieniu do naruszeń unijnych przepisów dotyczących rynków instrumentów finansowych. Przy ustalaniu rodzaju i wysokości kary uwzględniają wszystkie istotne okoliczności, w tym wagę naruszenia i czas jego trwania, stopień odpowiedzialności osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za dane naruszenie, sytuację finansową tej osoby, skalę korzyści uzyskanych lub unikniętych strat przez odpowiedzialną osobę, o ile można je ustalić,straty poniesione przez osoby trzecie w związku z naruszeniem, o ile można je ustalić, poziom współpracy odpowiedzialnej osoby z właściwym organem, wcześniejsze naruszenia popełnione przez odpowiedzialną osobę. Właściwe organy państw członkowskich współpracują ze sobą oraz z EUNGiPW. Współpraca ta polega na niezbędnych wymianie informacji. 10.7. Jednolite wymogi w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach instrumentów finansowych Rozporządzenie (UE) nr 600/2014 ustanawia jednolite wymogi w zakresie przejrzystości transakcji na rynkach instrumentów finansowych. Jako przykład tego rodzaje wymogów przytoczyć można następujące wymogi: ‒ wymóg podawania do publicznej wiadomości bieżących cen zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych oraz wolumenu transakcji zawartych po tych cenach; ‒ obowiązek oferowania danych o obrocie na właściwych zasadach handlowych; ‒ obowiązek przechowywania przez pięć lat danych dotyczących wszystkich zleceń i wszystkich transakcji w instrumentach finansowych zrealizowanych na własny rachunek lub klienta; ‒ obowiązek zgłaszania transakcji realizowanych w instrumentach finansowych. 54 ROZDZIAŁ 11. DZIAŁANIA NAPRAWCZE ORAZ RESTRUKTURYZACJA I UPORZĄDOWANA LIKWIDACJA W ODNIESIENIU DO INSTYTUCJI KREDYTOWYCH I FIRM INWESTYCYJNYCH 11.1. Wstęp Podstawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiająca ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Przedmiot regulacji Dyrektywa 2014/59/UE określa zasady i procedury odnoszące się do naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych. Wyznaczenie organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji mogą być: ‒ narodowe banki centralne; ‒ właściwe ministerstwa lub inne organy administracji publicznej; ‒ organ, któremu powierzono uprawnienia w zakresie administracji publicznej; ‒ w wyjątkowych sytuacjach, organ właściwy dla nadzoru, pod warunkiem zagwarantowania operacyjnej niezależności i uniknięcia konfliktu interesów między 55 funkcjami nadzoru a funkcjami organu ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. 11.2. Planowanie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Plany naprawy Każda instytucjalub jednostka dominująca grupy sporządza i utrzymuje plan naprawy służący poprawie sytuacji finansowej w przypadku znaczącego pogorszenia się jej sytuacji finansowej. Plany te nie przewidują dostępu do nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego lub otrzymania takiego wsparcia.Zawierają one odpowiednie warunki i procedury w celu zapewnienia terminowego przeprowadzania działań naprawczych, a także szereg wariantów naprawczych. Uwzględniają szeregscenariuszy bardzo trudnej sytuacji finansowej i makroekonomicznej, odpowiednich dla poszczególnych warunków instytucji, w tym scenariuszy przewidujących zdarzenia mające wpływ na cały system, trudna sytuację poszczególnych osób prawnych oraz grup. Instytucje, od których wymaga się sporządzenia planu naprawy, przedkładają te plany właściwemu organowi celem przeprowadzenia przeglądu. Właściwy organ dokonuje przeglądu i ocenia, w jakim zakresie plan spełnia wymogi oraz następujące kryteria: ‒ istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że wdrożenie uzgodnień zaproponowanych w planie utrzyma lub przywróci rentowność i sytuację finansową danej instytucji lub grupy, uwzględniając środki podjęte lub planowane przez tę instytucję; ‒ istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że plan i konkretne warianty w ramach tego planu będą skutecznie wdrażane w trudnej sytuacji finansowej i unikając w jak największym stopniu wywoływania znaczących negatywnych skutków dla systemu finansowego. Właściwy organ przedstawia plan naprawy organowi ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Organ te może przeanalizować plan naprawyz myślą o zidentyfikowaniu wszelkich działań naprawczych, które mogą negatywnie wpłynąć na możliwość przeprowadzania skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji, oraz wydać w tej sprawie zalecenie dla właściwego organu. Jeżeli właściwy organ oceni, że w planie naprawy występują istotne niedociągnięcia lub istnieją potencjalne przeszkody w jego wdrożeniu, powiadamia o swojej ocenie daną instytucję lub jednostkę dominującą grupy i zobowiązuje ją do przedłożenia skorygowanego planu i wykazania, w jaki sposób rozwiązano problem wskazanych niedociągnięć lub przeszkód. Jeżeli instytucja nie przedłoży skorygowanego planu naprawy lub jeżeli właściwy organ stwierdzi, że skorygowany plan naprawy nie pozwala na odpowiednie rozwiązanie tego problemu, właściwy organ może polecić instytucji, by podjęła wszelkie środki, które uzna za niezbędne. Właściwy organ może polecić instytucji: ‒ obniżenie profilu ryzyka instytucji, w tym ryzyka utraty płynności; ‒ umożliwienie terminowego wdrożenia środków służących dokapitalizowaniu; ‒ przegląd strategii i struktury instytucji; ‒ wprowadzenie zmian w strategii finansowania instytucji, które poprawią odporność głównych linii biznesowych i funkcji krytycznych; ‒ wprowadzenie zmian w strukturze zarzadzania instytucją. Grupowe plany naprawy 56 Unijna jednostka dominująca sporządza grupowy plany naprawy i przedkłada go organowi sprawującemu nadzór skonsolidowany. Grupowe plany naprawy składają się z planu naprawy dla grupy, na której czele stoi unijna jednostka dominująca jako całość. W grupowym planie naprawy określone są środki, których wdrożenia można wymagać na poziomie unijnej jednostki dominującej i poszczególnych jednostek zależnych. Właściwe organy mogą zobowiązać jednostki zależne do sporządzenia planów naprawy na poziomie indywidualnym. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany przekazuje grupowe plany naprawy: pozostałym właściwym organom; kolegiom organów nadzoru; właściwym organom państwa członkowskiego, w którym zlokalizowane są istotne oddziały, w zakresie stosownym dla danego oddziału; grupowemu organowi ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; oraz organom ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji właściwym dla jednostek zależnych. Celem grupowego planu naprawy jest stabilizacja całej grupy lub określonej instytucji należącej do grupy, jeżeli znajdują się one w trudnej sytuacji, tak aby zająć się przyczynami trudności lub usunąć te przyczyny i poprawić sytuację finansową danej grupy lub instytucji, z jednoczesnym uwzględnieniem sytuacji finansowej innych podmiotów powiązanych. Grupowy plan naprawy obejmuje uzgodnienia mające na celu zapewnienie koordynacji i spójności środków podejmowanych na różnych poziomach (unijnej jednostki dominującej, jednostek zależnych i istotnych oddziałów), a także szereg wariantów naprawy określających działania, które należy podjąć w scenariuszach bardzo trudnej sytuacji finansowej i makroekonomicznej. Organ zarządzający podmiotu sporządzającego grupowy plan naprawy ocenia i zatwierdza grupowy plan naprawy przed przedłożeniem go organowi sprawującemu nadzór skonsolidowany. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany wraz z właściwymi organami jednostek zależnych dokonują przeglądu grupowego planu naprawy oraz oceniają zakres, w jakim plan ten spełnia określone wymogi i kryteria. Ocena uwzględnia potencjalny wpływ zastosowania środków naprawczych na stabilność finansowa we wszystkich państwach członkowskich, w których grupa prowadzi działalność. Organ sprawujący nadzór skonsolidowany i właściwe organy jednostek zależnych starają się podjąć wspólna decyzję w sprawie: ‒ przeglądu i oceny grupowego planu naprawy; ‒ tego, czy dla instytucji należących do grupy należy sporządzić plan naprawy na zasadzie indywidualnej; oraz ‒ obowiązku przedłożenia skorygowanego planu naprawy i zastosowania w jego ramach środków poleconych przez właściwy organ. Jeżeli właściwe organy nie podejmą wspólnej decyzji w sprawie przeglądu i oceny grupowego planu naprawy lub w sprawie wszelkich innych środków, jakie zobowiązana jest podjąć unijna jednostka dominująca, organ sprawujący nadzór skonsolidowany samodzielnie podejmuje decyzje w tych sprawach. Jeżeli którykolwiek z zainteresowanych właściwych organów zwróci się do Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) o udzielenie właściwym organom wsparcia w osiągnięciu porozumienia, organ sprawujący nadzór skonsolidowany odracza podjęcie decyzji w oczekiwaniu na decyzję, jaką może podjąć EUNB, oraz podejmuje następnie swoją decyzję zgodnie z decyzją EUNB. Jeżeli EUNB nie podejmie decyzji, zastosowanie ma decyzja organu sprawującego nadzór skonsolidowany. Jeżeli właściwe organy nie podejmą wspólnej decyzji w sprawie tego, czy dla instytucji objętych ich jurysdykcją należy sporządzić plan naprawy na zasadzie indywidualnej lub zastosowania na poziomie jednostek zależnych środków dotyczących przedłożenia skorygowanego planu naprawy i polecanych środków naprawczych, każdy właściwy organ samodzielnie podejmuje decyzję w tej sprawie. Jeżeli którykolwiek z zainteresowanych 57 właściwych organów skieruje sprawę do EUNB (w sprawie udzielenia właściwym organom pomocy w osiągnięciu porozumienia), właściwy organ jednostki zależnej odracza podjęcie decyzji w oczekiwaniu na decyzję, jaką może podjąć EUNB, oraz podejmuje następnie decyzję zgodnie z decyzją EUNB. Jeżeli EUNB nie podejmie decyzji, zastosowanie ma decyzja właściwego organu odpowiedzialnego za jednostkę zależną na poziomie indywidualnym. Plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji sporządza plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dla każdej instytucji należącej do grupy objętej nadzorem skonsolidowanym. Przy sporządzaniu tego planu organ ten identyfikuje wszelkie istotne przeszkody w przeprowadzeniu skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz, jeżeli jest to niezbędne, wskazuje istotne działania w celu usunięcia tych przeszkód. W planie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uwzględnia się właściwe scenariusze, w tym fakt, że upadłość może mieć charakter indywidualny lub może wystąpić w sytuacji ogólnej niestabilności finansowej lub zdarzeń mających wpływ na cały system.Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie zakłada żadnego z następujących elementów: żadnego nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego poza ustanowionymi mechanizmami finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, żadnego awaryjnego wsparcia płynności ze strony banku centralnego, ani żadnego wsparcia płynności udzielanego przez bank centralny na niestandardowych warunkach dotyczących zabezpieczenia, terminu lub stóp procentowych. Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji: ‒ zawiera analizę, w jaki sposób i kiedy dana instytucja może się zwrócić, na warunkach przewidzianych w planie, o skorzystanie ze standardowych instrumentów banku centralnego, a także określa aktywa, co do których oczekuję się, ze zostaną zakwalifikowane jako zabezpieczenia; oraz ‒ określa warianty zastosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonania uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Grupowe plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Grupowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wraz zorganami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji właściwymi dla jednostek zależnych sporządzają ds. grupowe plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Grupowy plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji: ‒ określa działania w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które mają zostać podjęte; ‒ zawiera analizę, w jakim zakresie można w sposób skoordynowany zastosować instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i wykonać uprawnienia w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjiwobec podmiotów powiązanych i mających siedzibę w Unii, a także wskazuje się wszelkie ewentualne przeszkody w przeprowadzeniu skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ jeżeli grupa obejmuje podmioty z siedzibą w państwach trzecich, wskazuje odpowiednie mechanizmy współpracy i koordynacji z odpowiednimi organami tych państw trzecich oraz konsekwencje restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w Unii; 58 ‒ wskazuje niezbędne środki w celu ułatwienia grupowej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ określa wszelkie dodatkowe działania w odniesieniu do restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjigrupy; ‒ wskazuje, w jaki sposób mogłyby być finansowane działania w ramach grupowej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, a jeżeli będzie wymagane zastosowanie mechanizmów finansowania, określa zasady podziału odpowiedzialności za to finansowanie miedzy źródłami finansowania w poszczególnych państwach członkowskich. Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie zakłada żadnego z następujących elementów: żadnego nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego poza ustanowionymi mechanizmami finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, żadnego awaryjnego wsparcia płynności ze strony banku centralnego, ani żadnego wsparcia płynności udzielanego przez bank centralny na niestandardowych warunkach dotyczących zabezpieczenia, terminu lub stóp procentowych. Wsparcie finansowe w ramach grupy Unijna jednostka dominująca lub inny podmiot (finansowe spółki holdingowe i dominujące finansowe spółki holdingowe) oraz ich jednostki zależne mogą zawierać umowy dotyczące udzielenia wsparcia finansowego dowolnej innej stronie umowy, która spełnia wymogi w zakresie wczesnej interwencji. Umowa jest zatwierdzana przez organ sprawujący nadzór skonsolidowany nad grupą oraz przez akcjonariuszy. Wsparcie finansowe przez podmiot powiązany może być udzielone wyłącznie, jeżeli spełnione są wszystkie następujące warunki: ‒ istnieją rozsądne oczekiwania, że udzielenie wsparcia w znaczący sposób pomoże podmiotowi otrzymującemu wsparcie przezwyciężyć trudności; ‒ udzielenie wsparcia finansowego ma na celu utrzymanie lub przywrócenie stabilności finansowej całej grupy lub któregokolwiek podmiotu powiązanego i leży w interesie podmiotu udzielającego wsparcia; ‒ wsparcie finansowe nie zagraża płynności ani wypłacalności podmiotu udzielającego wsparcia; ‒ udzielenie wsparcia finansowego nie stwarza zagrożenia dla stabilności finansowej, zwłaszcza w państwie członkowskim podmiotu udzielającego wsparcia; ‒ udzielenie wsparcia finansowego nie zagraża możliwości przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podmiotu udzielającego wsparcia. 11.3. Wczesna interwencja W celu zapewnienia utrzymania stabilności finansowej, właściwe organy mają uprawnienie do podjęcia wczesnej interwencji, aby zaradzić pogorszeniu sytuacji finansowej i gospodarczej instytucji, zanim ta instytucja znajdzie się w sytuacji, w której nie będzie miała innej alternatywy niż przeprowadzenie jej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Środki wczesnej interwencji obejmują co najmniej: ‒ możliwość zobowiązania zarządu danej instytucji do wdrożenia jednego lub większej liczby uzgodnień lub środków określonych w planie naprawy; ‒ możliwość zobowiązania zarządu danej instytucji do zbadania sytuacji, określenia środków pozwalających rozwiązać stwierdzone problemy oraz sporządzenia programu działania w celu rozwiązania tych problemów; 59 ‒ możliwość zobowiązania zarządu danej instytucji do zwołania zgromadzenia akcjonariuszy lub, jeżeli zarząd nie wypełni tego wymogu, możliwość bezpośredniego zwołania akcjonariuszy danej instytucji; ‒ możliwość żądania odwołania lub zastąpienia jednego członka lub większej liczby członków zarządu lub kadry wyższego szczebla, jeżeli te osoby zostaną uznane za niezdolne do wypełnienia powierzonych im obowiązków; ‒ możliwość zobowiązania zarządu danej instytucji do sporządzenia, a następnie negocjacji planu w sprawie restrukturyzacji długu z niektórymi lub wszystkimi wierzycielami tej instytucji lub zgodnie z planem naprawy; ‒ możliwość do zobowiązania do wprowadzenia zmian w strategii biznesowej instytucji; ‒ możliwość zobowiązania do wprowadzenia zmian w strukturze prawnej lub strukturze operacyjnej instytucji; oraz ‒ możliwość uzyskania i przekazania organowi ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wszystkich informacji niezbędnych do aktualizacji planu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w celu przygotowania ewentualnej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji danej instytucji i oszacowania aktywów i zobowiązań instytucji. 11.4. Restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja Cele i warunki Cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są następujące: ‒ zapewnienie ciągłości funkcji krytycznych; ‒ uniknięcie znaczących negatywnych skutków dla stabilności finansowej, w szczególności przez zapobiegania efektowi domina oraz przez utrzymanie dyscypliny rynkowej; ‒ ochrona finansów publicznych przez ograniczenie do minimum polegania na nadzwyczajnym publicznym wsparciu finansowym; ‒ ochrona deponentów; ochrona środków finansowych i aktywów należących do klientów. Organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podejmują działania w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji tylko wtedy, gdy organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uważa, że spełnione są wszystkie następujące warunki: ‒ właściwy organ po konsultacji z organem ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji stwierdził, że instytucja jest na progu upadłości lub że jest zagrożona upadłością; ‒ biorąc pod uwagę ograniczenia czasowe i inne okoliczności, nie istnieje rozsądne prawdopodobieństwo, by alternatywne środki sektora prywatnego (w tym środki w ramach systemów gwarancji depozytów) lub środki organów nadzoru (w tym środki wczesnej interwencji lub obniżenie wartości lub konwersja odpowiednich instrumentów finansowych) mogły w rozsądnym czasie zapobiec upadłości instytucji; ‒ działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest konieczne do osiągnięcia co najmniej jednego z jej celów i jest proporcjonalne do celów, a likwidacja instytucji w ramach standardowego postępowania upadłościowego nie umożliwiłaby osiągnięcia tych celów w takim samym stopniu. Uznaje się, że instytucja jest na progu upadłości lub jest zagrożona upadłością, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: 60 ‒ instytucja narusza lub w najbliższej przyszłości naruszy wymogi będące warunkiem utrzymania zezwolenia w sposób, który uzasadniałby cofnięcie zezwolenia przez właściwy organ; ‒ wartość aktywów instytucji jest niższa lub w najbliższej przyszłości będzie niższa od wartości jej zobowiązań; ‒ instytucja jest niezdolna lub w najbliższej przyszłości będzie niezdolna do spłaty swojego zadłużenia lub innych zobowiązań w terminie ich wypłacalności; ‒ wymagane jest nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe. Instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może zastosować następujące instrumentyrestrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji: Instrument zbycia działalności. Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji posiada uprawnienie do przeniesienia na nabywcę: a) akcji lub innych instrumentów dłużnych wyemitowanych przez instytucje objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; b) wszystkich lub niektórych aktywów, praw lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją. Instrument instytucji pomostowej. Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji posiada uprawnienie do przeniesienia na rzecz instytucji pomostowej: a) akcji lub innych instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez co najmniej jedną z instytucji objętych restrukturyzacją i uporządkowanąlikwidacją; b) wszystkich lub określonych aktywów, praw lub zobowiązań co najmniej jednej z instytucji objętych restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją.Instytucja pomostowa jest osobą prawną, która spełnia wszystkie poniższe wymogi: a) jest w całości lub w części własnością co najmniej jednego podmiotu publicznego, którym może być również organ ds. ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub mechanizm finansowania ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub znajduje się pod kontrola organu ds. ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; b) została utworzona w celu otrzymania i posiadania niektórych lub wszystkich akcji lub innych instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez instytucję objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, bądź niektórych lub wszystkich aktywów, praw i zobowiązań co najmniej jednej instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją Instrument wydzielenia aktywów. Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji posiada uprawnienia do przenoszenia aktywów, praw i zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacja i uporządkowaną likwidacją lub instytucji pomostowej do co najmniej jednego podmiotu zarządzającego aktywami. Podmiotem tym jest osoba prawna, która spełnia następujące wymogi: a) jest w całości lub w części własnością co najmniej jednego podmiotu publicznego, którym może być również organ ds. ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub mechanizm finansowania ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub znajduje się pod kontrola organu ds. ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; b) została utworzona w celu otrzymania niektórych lub wszystkich akcji, praw i zobowiązań co najmniej jednej instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub instytucji pomostowej. Instrument umorzenia lub konwersji długu. Organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji stosuje ten instrument do następujących celów: a) 61 dokapitalizowania instytucji lub podmiotu, które spełniają warunki uruchomienia procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, w stopniu wystarczającym do przywrócenia im zdolności do spełniania warunków otrzymania zezwolenia; b) zamiany na kapitał własny lub obniżenia głównej należności lub instrumentów dłużnych, które są przenoszone do instytucji pomostowej, w celu zapewnienia dla niej kapitału, lub w ramach instrumentu zbycia działalności lub instrumentu wydzielenia aktywów. Instrument ten można stosować tylko wtedy, gdy istnieją realne perspektywy, że zastosowanie tego instrumentu, wraz z innymi stosowanymi środkami, nie tylko przyczyni się do osiągnięcia odpowiednich celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, ale również przywróci stabilną sytuację finansową i długoterminową rentowność danej instytucji lub podmiotu. Uprawnienia w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji posiadają następujące uprawnienia w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji: ‒ uprawnienie do zobowiązania każdej osoby do udzielenia wszelkich informacji wymaganych przez organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji do podjęcia decyzji dotyczącej działania w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przygotowania takiego działania; ‒ uprawnienie do przejęcia kontroli nad instytucja objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją i wykonywania wszystkich praw i uprawnień przyznanych akcjonariuszom, innym właścicielom i organowi zarządzającemu instytucją objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ uprawnienie do przenoszenia akcji oraz innych instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez instytucjerestrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją objętą; ‒ uprawnienie do przenoszenia na rzecz innego podmiotu, za zgodą tego podmiotu, praw, aktywów lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ uprawnienie do obniżenia, w tym obniżenia do zera, wysokości kwoty głównej lub pozostającej do spłaty kwoty zobowiązań kwalifikowalnych instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ uprawnienie do konwersji zobowiązań kwalifikowalnych instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ uprawnienie do umorzenia instrumentów dłużnych wyemitowanych przez instytucje objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ uprawnienie do obniżenia, w tym obniżenia do zera, wysokości kwoty nominalnej akcji lub innych instrumentów właścicielskich instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją oraz umorzenia takich akcji lub innych instrumentów właścicielskich; ‒ uprawnienie do zażądania od instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub właściwej instytucji dominującej wyemitowania nowych akcji lub innych instrumentów kapitałowych; ‒ uprawnienie do zmiany terminu wymagalności instrumentów dłużnych i innych zobowiązań kwalifikowalnych wyemitowanych przez instytucję objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub do zmiany kwoty odsetek należnych z tytułu takich zobowiązań lub innych kwalifikowalnych zobowiązań, bądź zmiany daty płatności odsetek; ‒ uprawnienie do zamknięcia i rozwiązania umów finansowych lub kontraktów na instrumenty pochodne; 62 ‒ uprawnienie do odwołania lub wymiany organu zarządzającego i kadry kierowniczej wyższego szczebla instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją. 11.5.Mechanizmy finansowania Europejski system mechanizmów finansowania obejmuje: ‒ krajowe mechanizmy finansowania; ‒ wzajemne pożyczki między krajowymi mechanizmami finansowania; ‒ uwspólnienie krajowych mechanizmów finansowania w przypadku grupowej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Krajowe mechanizmy finansowania Państwa członkowskie ustanawiają co najmniej jeden mechanizm finansowania w celu zapewnienia skutecznego zastosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz skutecznego prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przez organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Krajowe mechanizmy finansowania posiadają dostępne środki w wysokości co najmniej 1% kwoty depozytów gwarantowanych wszystkich instytucji, które uzyskały na ich terytorium zezwolenie na prowadzenie działalności. Państwa członkowskie mogą ustalić poziomy docelowe przekraczające tę kwotę. Mechanizmy finansowania mogą być wykorzystane przez organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wyłącznie w następujących celach: ‒ gwarantowania aktywów lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej przedsiębiorstw zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ udzielania pożyczek instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej przedsiębiorstw zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ nabycia aktywów instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją ‒ wzniesienia wkładów do instytucji pomostowej i podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ wypłaty rekompensat akcjonariuszom lub wierzycielom; ‒ wniesienia wkładu na rzecz instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją w miejsce umorzenia lub konwersji zobowiązań w odniesieniu do niektórych wierzycieli, gdy stosuje się instrument umorzenia lub konwersji długu, a organ ds., Restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji postanawia wyłączyć niektórych wierzycieli z zakresu umorzenia lub konwersji długu; ‒ udzielania pożyczki innym mechanizmom finansowania na zasadzie dobrowolności. Mechanizmy finansowania dysponują odpowiednimi zasobami finansowymi, którymi są: składki ex ante,nadzwyczajne składki ex post, alternatywne sposoby finansowania i wzajemne pożyczki między mechanizmami finansowania. Składki ex ante są pobierane co najmniej raz w roku od instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności, w tym również oddziałów unijnych. Składki te są dostosowane odpowiednio do profilu ryzyka instytucji, z uwzględnieniem m.in. takich czynników, jak: ekspozycja instytucji na ryzyko, stabilność i dywersyfikacja źródeł finansowania instytucji, sytuacja finansowa instytucji. Nadzwyczajne składki ex post pokrywają dodatkowe koszty, straty lub wydatki poniesione w wyniku wykorzystania mechanizmów finansowania. Składki te nie przekraczają trzykrotnej wysokości rocznej kwoty składek ex ante. 63 Mechanizmy finansowania mają możliwość zawierania umów pożyczki lub umów dotyczących innych rodzajów wsparcia ze strony instytucji, instytucji finansowych lub innych osób trzecich w przypadku, gdy kwoty składek ex antenie wystarczają do pokrycia strat, kosztów lub innych wydatków poniesionych w wyniku wykorzystania mechanizmów finansowania, a nadzwyczajne składki ex post nie są bezpośrednio dostępne lub są niewystarczające. Mechanizmy finansowania mogą wystąpić w wnioskiem o zaciąganie pożyczek od wszystkich pozostałych mechanizmów finansowania w obrębie Unii, w przypadku gdy kwoty składek ex ante nie wystarczają do pokrycia strat, kosztów lub innych wydatków poniesionych w wyniku wykorzystania mechanizmów finansowania, nadzwyczajne składki ex post nie są bezpośrednio dostępne lub są niewystarczające oraz alternatywne sposoby finansowania nie są bezpośrednio dostępne na rozsądnych warunkach.. Uwspólnienie krajowych mechanizmów finansowania W przypadku grupowej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji krajowy mechanizm finansowania właściwy dla poszczególnych instytucji wchodzących w skład grupy wnosi wkład w finansowanie grupowej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Podstawa obliczania składki wpłacanej przez każdy z krajowych mechanizmów finansowania uwzględnia w szczególności: ‒ udział aktywów ważonych ryzykiem będących w posiadaniu instytucji i podmiotów mających siedzibę w państwie członkowskim tego mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ udział aktywów grupy będących w posiadaniu instytucji i podmiotów mających siedzibę w państwie członkowskim tego mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ udział strat, które spowodowałyby potrzebę uruchomienia procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które powstały w jednostkach powiązanych objętych nadzorem właściwych organów w państwie członkowskimtego mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ udział zasobów grupowych mechanizmów finansowania, które maja być wykorzystane na bezpośrednie wsparcie podmiotów powiązanychmających siedzibę w państwie członkowskim tego mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. 11.6. Sankcje Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji i innych środków administracyjnych mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych celem wdrożenia tej dyrektywy (2014/59/UE), oraz podejmują wszelkie konieczne działania, by zapewnić ich wykonanie. Przepisy te są skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Uprawnienia do nakładania sankcji przyznaje się organom ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub – gdy są one różne – właściwym organom, w zależności od rodzaju naruszenia. Uprawnienia te mogą być wykonywane bezpośrednio, we współpracy z innymi organami, na swoją odpowiedzialność, oddelegowując uprawnienia na rzecz tych organów, lub poprzez zwracanie się do właściwych sądów. Określając rodzaj nakładanych sankcji oraz wysokość grzywien administracyjnych uwzględnia się wszystkie istotne okoliczności, w tym: ‒ wagę naruszenia i czas jego trwania; 64 ‒ stopień odpowiedzialności danej odpowiedzialnej osoby fizycznej lub prawnej; ‒ sytuację finansową odpowiedzialnej osoby fizycznej lub prawnej; ‒ kwotę zysków osiągniętych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia przez odpowiedzialną osobę fizyczną lub prawną, jeżeli takie zyski lub straty mogą zostać określone; ‒ straty ponoszone przez osoby trzecie w wyniku naruszenia, jeżeli mogą zostać określone; ‒ stopień współpracy osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za naruszenie z właściwymi organami oi organem ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ uprzednie naruszenia popełnione przez odpowiedzialna osobę fizyczną lub prawna ‒ wszelkie potencjalne skutki naruszenia. ROZDZIAŁ 11. NADUŻYCIA NA RYNKU 11.1. Podstawa prawna i przedmiot regulacji Podstawa prawna ‒ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) oraz uchylające dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Komisji 2003/124/WE, 2003/125/WE i 2004/72/WE (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) ‒ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku (dyrektywa w sprawie nadużyć na rynku) (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014). Przedmiot regulacji Rozporządzeniew sprawie nadużyć na rynku ustanawia jednolite przepisyprawne dotyczącewykorzystywania informacji poufnych, bezprawnego ujawniania informacji poufnych i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku), a także dotyczące środków, które mają 65 zapobiegać nadużyciom na rynku w celu zapewnienia integralności rynków finansowych w Unii oraz poprawy ochrony inwestorów i zwiększenia zaufania do tych rynków. Dyrektywa w sprawie nadużyć na rynku ustanawia wspólne ramy prawne stosowania sankcji karnych za nadużycia na rynku. 11.2. Nadużycia na rynku Pojęcia podstawowe Informacje poufne – informacje, które nie zostały podane do wiadomości publicznej, dotyczące, bezpośrednio lub pośrednio, jednego lub większej liczby emitentów instrumentów finansowych, a które w przypadku podania do wiadomości publicznej miałaby prawdopodobnie znaczący wpływ na ceny tych instrumentówfinansowych lub na ceny powiązanych pochodnych instrumentów finansowych. Wykorzystywanie informacji poufnych. Wykorzystywanie informacji poufnej ma miejsce wówczas, gdy dana osoba znajduje się w posiadaniu informacji poufnej i wykorzystuje tę informację, nabywając lub zbywając, na własny rachunek lub na rzecz osoby trzeciej, bezpośrednio lub pośrednio, instrumenty finansowe, których informacja ta dotyczy. Udzielanie rekomendacji, aby inna osoba wykorzystała informacje poufne lub nakłanianie innej osoby do wykorzystania informacji poufnej.Takie wykorzystanie informacji poufnych ma miejsce, gdy dana osoba znajduje się w posiadaniu tych informacji:a) udziela rekomendacji, na ich podstawie, aby inna osoba nabyła lub zbyła instrumenty finansowe, których informacje te dotyczą, lub nakłaniania tę osobę do takiego nabycia lub zbycia; lub b) udziela rekomendacji, na ich podstawie, aby inna osoba anulowała lub zmieniła zlecenie dotyczące instrumenty finansowego, których informacje te dotyczą, lub nakłaniania tę osobę do takiego anulowania lub zmiany. Bezprawne ujawnianie informacji poufnych. Bezprawne ujawnianie informacji poufnych ma miejsce wówczas, gdy osoba znajduje się w posiadaniu informacji poufnych i ujawnia te informacje innej osobie, z wyjątkiem przypadków, gdy ujawnienie to odbywa się w normalnym trybie wykonywania czynności w ramach zatrudnienia, zawodu lub obowiązków. Manipulacja na rynku. Manipulacja na rynku obejmuje następujące działania: 1) zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne działania, które: (a) wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do popytu lub podaży instrumentów finansowych; lub (b) utrzymują lub mogą utrzymywać ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych na nienaturalnym lub sztucznym poziomie; 2) zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne działania lub zachowania wpływające lub mogące wpływać na cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, związane z użyciem fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu; 3) rozpowszechnianie za pośrednictwem mediów, w tym Internetu, lub przy użyciu innych sposobów, informacji, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do popytu, podaży lub cen instrumentów finansowych, w przypadku gdy osoba rozpowszechniająca te informacje wiedziała lub powinna wiedzieć, że informacje te są fałszywe lub wprowadzające w błąd; 4) przekazywanie fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji, lub dostarczanie fałszywych lub wprowadzających w błąd danych dotyczących wskaźnika referencyjnego, jeżeli osoba przekazująca te informacje lub dostarczająca dane wiedziała lub powinna wiedzieć, że są one fałszywe i wprowadzające w błąd, lub każde inne zachowanie stanowiące manipulowanie obliczaniem wskaźnika referencyjnego. 66 Zakaz nadużyć na rynku. Zabrania się każdej osobie wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych oraz manipulacji na rynku. Zakaz ten nie ma zastosowania do: a) obrotu akcjami własnymi w ramach programów odkupu; b) papierów wartościowych lub powiązanych instrumentów służących stabilizacji papierów wartościowych; c) działalności związanej z gospodarką pieniężną i zarządzaniem długiem publicznym; d) działalnościw ramach realizacji unijnej polityki klimatycznej, w tym dotyczącej uprawnień do emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany; e) działalności w ramach realizacji wspólnej polityki rolnej Unii lub wspólnej polityki rybołówstwa Unii. Zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywanie Operatorzy rynku i firmy inwestycyjne prowadzące system obrotu instrumentami finansowymi ustanawiają i utrzymują skuteczne rozwiązania, systemy i procedury mające na celu zapobieganie nadużyciom na rynku i ich wykrywaniu. Każda osoba zawodowo zajmująca się pośredniczeniem w zawieraniu transakcji lub wykonywaniu zleceń ustanawia i utrzymuje skuteczne rozwiązania, systemy i procedury wykrywania i powiadamiania o podejrzanych zleceniach i transakcjach. Jeżeli osoba ta podejrzewa, że zlecenie lub transakcja dotycząca jakiegokolwiek instrumentu finansowego może stanowić nadużycie na rynku, bez względu na to, czy takie zlecenie złożono lub taką transakcję wykonano w ramach systemu obrotu, czy poza nim, niezwłocznie powiadamia właściwy organ. 11.3. Wymogi w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej Podawanie informacji poufnych do wiadomości publicznej Emitent podajeniezwłocznie do wiadomości publicznej informacje poufne bezpośrednio go dotyczące. Nie może on łączyć podawania tych informacji do wiadomości publicznej z reklamowaniem własnej działalności. Informacje poufne zamieszcza i utrzymuje na swojej stronie internetowej przez co najmniej pięć lat. W celu zapewnienia stabilności systemu finansowego emitent będący instytucją kredytową lub instytucją finansową może na własną odpowiedzialność opóźnić podanie do publicznej wiadomości informacji poufnych, pod warunkiem że spełni wszystkie poniższe kryteria: ‒ ujawnienie informacji poufnych pociąga za sobą zagrożenie dla stabilności finansowej emitenta i systemu finansowego; ‒ opóźnienie ujawnienia informacji leży w interesie publicznym; ‒ można zapewnić poufność tych informacji; oraz ‒ właściwy organ wydał zgodę na opóźnienie na podstawie spełniania warunków określonych pierwszymi trzema kryteriami. Pozostałe wymogi Osoby pełniące obowiązki zarządcze oraz osoby z nimi związane powiadamiają emitenta o każdej transakcji zawieranej na ich własny rachunek w odniesieniu do akcji lub instrumentów dłużnych tego emitenta lub do instrumentów pochodnych bądź innych powiązanych z nimi instrumentów finansowych. 67 Emitenci lub osoby działające w ich imieniu lub na ich rzecz sporządzają listę wszystkich osób mających dostęp do informacji poufnych, niezwłocznie aktualizują listę tych osób oraz przedstawiają ją właściwemu organowi na jego żądanie w możliwie najkrótszym terminie. Osoby, które sporządzają lub rozpowszechniają rekomendacje inwestycyjne lub inne informacje rekomendujące lub sugerujące strategię inwestycyjną dokładają należytej staranności, aby zapewnić, aby takie informacje były obiektywnie przedstawione, i ujawniają swoje interesy lub wskazują konflikty interesów dotyczące instrumentów finansowych, których te informacje te dotyczą. Jeżeli informacje są ujawniane lub w środkach przekazu, takie ujawnienie lub rozpowszechniane informacji podlega ocenie z uwzględnieniem zasad rządzących wolnością prasy i wolnością wypowiedzi w innych środkach przekazu oraz zasad lub kodeksów obowiązujących w zawodzie dziennikarza, chyba że: a) odnośne osoby lub osoby blisko z nimi związane czerpią, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści lub zyski z ujawnienia lub rozpowszechnienia przedmiotowych informacji; lub b) ujawnienie lub rozpowszechnianie informacji odbywa się z zamiarem wprowadzenia rynku w błąd w kwestii podaży instrumentów finansowych, popytu na nie lub ich ceny. 11.4. EUNGiPW i właściwe organy Każde państwo członkowskie wyznacza organ właściwy, który zapewnia stosowanie przepisów dotyczących nadużyć na rynku, informując o tym Komisję Europejską, Europejski Urząd Nadzoru Giełd iPapierów Wartościowych (EUNGiPW) oraz właściwe organy innego państwa członkowskiego. Właściwe organy wykonują swoje funkcje i uprawnienia bezpośrednio, we współpracy z innymi organami lub podmiotami rynkowymi, na ich odpowiedzialność i przez wnoszenie spraw do właściwych sądów krajowych.Właściwe organy współpracują ze sobą i z EUNGiPW, jeśli jest to konieczne, zwłaszcza wymieniają informacje między sobą i współpracują przy czynnościach wyjaśniających, nadzorczych i związanych z egzekwowaniem przypisów.Wszystkie informacje wymieniane między właściwymi organami, które dotyczą warunków biznesowych lub operacyjnych oraz innych kwestii gospodarczych i osobistych podlegają obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej. W zakresie przetwarzania danych osobowych właściwe organy wypełniają swoje zadania zgodnie z wymogami dyrektywy 95/46/WE. 11.5. Środki i sankcje administracyjne Państwa członkowskie przyznają właściwym organom uprawnienia do stosowania sankcji administracyjnych i innych środków administracyjnych w odniesieniu do co najmniej następujących naruszeń: ‒ zakazu wykorzystywania i bezprawnego ujawniania informacji poufnych; ‒ zakazu manipulacji na rynku; ‒ zapobiegania nadużyciom na rynku i ich wykrywania; ‒ wymogów w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej; ‒ odmowy współpracy lub podporządkowania się wymogom czynności wyjaśniających i kontroli stosowania przepisów dotyczących zakazu nadużyć na rynku. Stosowane przez właściwe organy sankcje administracyjne lub inne środki administracyjne obejmują: 68 ‒ nakaz zobowiązujący osobę odpowiedzialną za naruszenie sankcji do zaprzestania określonego postepowania oraz powstrzymywania się od jego ponownego podejmowania; ‒ wyrównanie korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile jest to możliwe; ‒ publiczne ostrzeżenie wskazujące osobę odpowiedzialną za popełnienie naruszenia; ‒ cofnięcie lub zawieszenie zezwolenia dla firmy inwestycyjnej; ‒ tymczasowy zakaz sprawowania funkcji zarządczych w firmach inwestycyjnych przez osobę uznaną za odpowiedzialną za popełnienie naruszenia; ‒ w przypadku ponownych naruszeń zakazu nadużyć na rynku – stały zakaz sprawowania funkcji zarządczych przez osobę odpowiedzialna za popełnione naruszenia; ‒ maksymalne administracyjne sankcje pieniężne w wysokości co najmniej trzykrotnej wartości korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, o ile można je określić; ‒ maksymalna administracyjna sankcja, która w przypadku naruszenia zakazu nadużyć na rynku wynosi co najmniej 5 mln euro w odniesieniu do osoby fizycznej i 15 mln euro lub 15% całkowitych obrotów w odniesieniu do osoby prawnej. Przy ustalaniu rodzaju i poziomu sankcji administracyjnych uwzględnia się następujące istotne okoliczności: ‒ waga naruszenia i czas jego trwania; ‒ stopień odpowiedzialności osoby odpowiedzialnej za naruszenie; ‒ sytuacja finansowa osoby odpowiedzialnej za naruszenie, które wyznacznikiem jest np. wysokość całkowitych obrotów osoby prawnej lub roczny dochód osoby fizycznej; ‒ skala korzyści uzyskanych lub strat unikniętych, o ile można ją ustalić; ‒ gotowość osoby odpowiedzialnej za naruszenie do współpracy z właściwym organem; ‒ uprzednie naruszenia popełnione przez osobę odpowiedzialna za naruszenie; oraz ‒ środki zastosowane przez osobę odpowiedzialna za naruszenie w celu zapobieżenia powtórnemu naruszeniu. Właściwe organy ustanawiają skuteczne mechanizmy umożliwiające zgłaszanie im rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń oraz publikują swoje decyzje w zawiązku z naruszeniem zakazu nadużyć na rynku i związanych z tym zakazem innych wymogów. ROZDZIAŁ 13. REGULACJE DOTYCZĄCE KONSUMENTÓW 13.1. Usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego Przedmiot i zakres regulacji oraz podstawowe pojęcia Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE L 319 z 5.12.2007) ustanawia przepisy, zgodnie z którymi państwa członkowskie wyróżniają sześć następujących kategorii dostawców usług płatniczych: a) instytucje kredytowe; b) instytucje pieniądza 69 elektronicznego; c) instytucje świadczące żyro pocztowe uprawnione do świadczenia usług płatniczych; d) instytucje płatnicze w rozumieniu niniejszej dyrektywy; e) Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne, gdy nie działają one w charakterze władz monetarnych lub innych organów publicznych; f) państwa członkowskie lub ich władze regionalne lub lokalne, gdy nie działają one w charakterze organów publicznych. Dyrektywa ta ustanawia również zasady dotyczące przejrzystości warunków i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych, a także odpowiednie prawa i obowiązki użytkowników usług płatniczych oraz dostawców usług płatniczych w odniesieniu do świadczenia usług płatniczych jako stałego zajęcia lub działalności gospodarczej. Definicje najważniejszych pojęć związanych z usługami płatniczymi na rynku wewnętrznym są następujące: 1) usługa płatnicza – usługi umożliwiające złożenie gotówki na rachunku płatniczym oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego; 2) usługi umożliwiające wypłaty gotówkowe z rachunku płatniczego oraz działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego; 3) wykonywanie transakcji płatniczych ( realizacja usług polecenia zapłaty, realizacja transakcji płatniczych przez użyciu karty płatniczej bądź podobnego instrumentu, realizacja przelewów bankowych); 4) wydawanie lub nabywanie instrumentów płatniczych; 5) usługi przekazów pieniężnych; 6) wykonywanie transakcji płatniczych. W ramach których zgoda płatnika na wykonanie transakcji udzielana jest przy użyciu urządzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub informatycznego, a płatność przekazywana jest operatorowi systemu telekomunikacyjnego, informatycznego lub operatorowi sieci, działającemu jedynie jako pośrednik pomiędzy użytkownikiem usługi płatniczej a dostawcą towarów i usług; 2) instytucja płatnicza – osoba prawna, której udzielono zezwolenia na świadczenie i wykonywanie usług płatniczych na terytorium całej Unii; 3) transakcja płatnicza – działanie zainicjowane przez płatnika lub odbiorcę, polegające na lokowaniu, transferze lub wycofaniu środków, niezależnie od rodzaju pierwotnych zobowiązań między płatnikami; 4) system płatności – system transferu środków oparty na formalnych i znormalizowanych regułach i wspólnych przepisach dotyczących przetwarzania rozliczeń lub rozrachunku transakcji płatniczych; 5) płatnik – osoba fizyczna lub prawna, która jest właścicielem rachunku płatniczego i składa zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego, lub w przypadku gdy rachunek płatniczy nie istnieje – osoba fizyczna lub prawna, która składa zlecenie płatnicze; 6) odbiorca – osoba fizyczna lub prawna, będąca zamierzonym odbiorcą stanowiących przedmiot transakcji płatniczych; 7) dostawca – usług płatniczych: podmioty należące do sześciu kategorii dostawców usług płatniczych określonych dyrektywą; 8) użytkownik – usług płatniczych: osoba fizyczna lub prawna korzystająca w usług płatniczych w charakterze płatnika albo odbiorcy, lub obu łącznie; 9) umowa ramowa – umowa o usługę płatniczą, która reguluje wykonanie indywidualnych i kolejnych transakcji płatniczych w przyszłości i która może zawierać obowiązek i warunki otwarcia rachunku płatniczego; 10) rachunek płatniczy –rachunek prowadzony w imieniu jednego lub większej liczby użytkowników usług płatniczych wykorzystywany do wykonywania transakcji; 11) środki –banknoty, monety, zapis księgowy i pieniądz elektroniczny; 12) zlecenie płatnicze– każda dyspozycja płatnika lub odbiorcy dla jego dostawcy usług płatniczych; 70 13) autoryzacja –procedura pozwalająca dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie wykorzystania konkretnego instrumentu płatniczego; 14) unikatowy identyfikator – kombinacja liter, liczb lub symboli określoną przez dostawcę usług płatniczych użytkownikowi usług płatniczych, którą użytkownik usług płatniczych zobowiązany jest dostarczyć w celu jednoznacznego zidentyfikowania drugiego biorącego udział w transakcji płatniczej użytkownika usług płatniczych lub jego rachunku płatniczego; 15) instrument płatniczy –każde zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur, z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego. Dostawcy usług płatniczych W celu uzyskania zezwolenia na działalność w charakterze instytucji płatniczej należy złożyć wniosek do właściwych organów macierzystego państwa członkowskiego, załączając: ‒ program działalności określający w szczególności rodzaj planowanych usług; ‒ biznesplan; ‒ dokumentację potwierdzającą, że dana instytucja płatnicza posiada minimalny kapitał założycielski; ‒ opis środków przedsięwziętych w celu ochrony środków należących do użytkowników usług płatniczych; ‒ opis rozwiązań w zakresie zarządzania i mechanizmów kontroli wewnętrznej, w tym procedur administracyjnych, procedur dotyczących zarządzaniem ryzykiem i procedur księgowych; ‒ opis mechanizmów kontroli wewnętrznej w celu dopełnienia obowiązków związanych z zapobieganiem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu; ‒ opis struktury organizacyjnej wnioskodawcy; ‒ dane dotyczące tożsamości osób, które są bezpośrednimi lub pośrednimi akcjonariuszami lub udziałowcami wnioskodawcy posiadającymi znaczny pakiet akcji lub udziałów; ‒ dane dotyczące osób pełniących funkcje kierownicze i osób odpowiedzialnych za zarządzanie instytucja płatniczą; ‒ wskazanie statusu prawnego i akt założycielski wnioskodawcy; ‒ adres siedziby głównej wnioskodawcy. W momencie udzielenia zezwolenia państwa członkowskie wymagają od instytucji płatniczych posiadania kapitału założycielskiego w wysokości co najmniej: a) 20 000 euro, jeśli instytucja płatnicza wykonuje jedynie usługę związaną z przekazami pieniężnymi; b) 50 000 euro, jeżeli instytucja płatnicza wykonuje usługę płatniczą związaną z transakcjami płatniczymi, w ramach których zgoda płatnika na wykonanie transakcji udzielana jest przy użyciu urządzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub informatycznego, a płatność przekazywana jest operatorowi, działającemu jedynie jako pośrednik pomiędzy użytkownikiem usługi płatniczej a dostawcą towarów lub usług; c) 125 000 euro w odniesieniu do pozostałych usług płatniczych. Fundusze własne instytucji płatniczej nie mogą być niższe od tych kwot. Zezwolenie udziela się, jeżeli informacje i dokumentacja załączone do wniosku są zgodne ze wszystkimi wymogami. Właściwe organy udzielają zezwolenia jedynie wtedy, gdy instytucja płatnicza posiada: solidne zasady zarządzania jej działalnością związaną z usługami płatniczymi, w tym jasną strukturę organizacyjną z dobrze określonymi, przejrzystymi i konsekwentnymi zakresami odpowiedzialności; 71 skuteczne procedury identyfikowania, zarządzania, monitorowania i zawiadamiania o ryzyku, na które instytucja jest lub może być narażona; oraz odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznej, obejmujące prawidłowe procedury w zakresie księgowości. Właściwe organy odmawiają wydania zezwolenia, jeżeli uznają, że kwalifikacje akcjonariuszy lub udziałowców posiadających znaczący udział kapitałowy nie są wystarczające. Zezwolenie jest ważne we wszystkich państwach członkowskich i pozwala danej instytucji płatniczej na świadczenie usług płatniczych na terytorium całej Unii w ramach swobody świadczenia usług albo swobody przedsiębiorczości, pod warunkiem ze takie usługi są objęte zezwoleniem. Właściwe organy mogą cofnąć zezwolenie wydane instytucji płatniczej jedynie wtedy, gdy instytucja: ‒ wykorzystazezwolenia w ciągu 12 miesięcy, wyraźnie zrzeknie się zezwolenia lub nie prowadzi działalności od sześciu miesięcy; ‒ uzyskała zezwolenie wskutek przedłożenia fałszywych informacji lub w inny niezgodny z prawem sposób; ‒ przestała spełniać warunki, na podstawie których udzielono zezwolenia; ‒ kontynuując swoją działalność w zakresie usług płatniczych, stanowiłaby zagrożenie dla stabilności systemu płatności; lub ‒ spełnia inne warunki cofnięcia zezwolenia przewidziane prawem krajowym Organami właściwymi do udzielania zezwoleń i nadzoru ostrożnościowego są organy publiczne albo instytucje wyraźnie upoważnione do tego celu przez prawo krajowe, w tym krajowe banki centralne. Organy są uprawnione w szczególności do: a) wezwania instytucji płatniczej do dostarczenia wszelkich informacji niezbędnych do monitorowania przestrzegania przez nią nałożonych na nią wymogów; b) przeprowadzania kontroli na miejscu; c) wydawania zaleceń, wytycznych, a w stosownych przypadkach – wiążących przepisów administracyjnych; oraz d) zawieszenia lub cofnięcia zezwolenia.Wszystkie osoby pracujące obecnie lub w przyszłości dla właściwych organów są zobowiązane do zachowania tajemnicy zawodowej. Instytucje płatnicze mają możliwość odwołania się do sądu od odnoszących się nich decyzji podejmowanych przez właściwe organy. Zasady dostępu dostawców usług płatniczych do systemów płatności są obiektywne, niedyskryminujące i proporcjonalne. Zasady te nie ograniczają dostępu do tych systemów bardziej niż jest to konieczne dla ochrony przed określonymi rodzajami ryzyka, takim i jak ryzyko rozrachunkowe, ryzyko operacyjne i ryzyko biznesowe, oraz dla ochrony bezpieczeństwa finansowego i stabilności operacyjnej systemu płatności. Systemy płatności nie mogą nakładać na dostawców usług płatniczych, użytkowników usług płatniczych ani na inne systemy płatności żadnego z następujących wymogów: a) wszelkich ograniczeń dotyczących skutecznego udziału w innych systemach płatności; b) wszelkich zasad, które wprowadzałyby odmienny sposób traktowania dostawców usług płatniczych; lub c) wszelkich ograniczeń ze względu na status instytucjonalny. Wymogi w zakresie informowania w odniesieniu do usług płatniczych Dostawca usług płatniczych nie może pobierać od użytkownika usług płatniczych opłat na dostarczanie wymaganych informacji. Dostawca usług płatniczych i użytkownik tych usług mogą uzgodnić opłaty za przekazywanie na wniosek użytkownika usług płatniczych informacje dodatkowe lub większą częstotliwość przekazywania informacji. Państwa członkowskie mogą postanowić, że na dostawcy usług płatniczych spoczywa obowiązek udowodnienia, że spełnił on wymogi w zakresie przekazywania informacji. 72 W odniesieniu do pojedynczych transakcji płatniczych nie objętych umową ramową, zanim jakakolwiek umowa lub oferta dotycząca pojedynczej usługi płatniczej stanie się dla użytkownika usług płatniczych wiążąca,dostawca usług płatniczych ma obowiązek udostępnić, w sposób łatwo zrozumiały oraz w przejrzystej i czytelnej formie, następujące informacje i warunki: a) wyszczególnienie informacji lub unikatowy identyfikator, które muszą być dostarczone przez użytkownika usług płatniczych, aby zlecenie płatnicze zostało prawidłowo wykonane; b) maksymalny czas wykonania świadczonej usługi płatniczej; c) wszelkie opłaty należne dostawcy usług płatniczych od użytkownika usług płatniczych i w stosowych przypadkach wyszczególnienie kwot wszelkich opłat; d) w stosownych przypadkach, faktyczny kurs walutowy lub referencyjny kurs walutowy, który ma być zastosowany do transakcji płatniczej. W odniesieniu do transakcji płatniczych objętych umową ramową, zanim jakakolwiek umowa ramowa lub oferta takiej umowy stanie się dla użytkownika usług płatniczych wiążąca,dostawca usług płatniczych ma obowiązek udostępnić, w sposób łatwo zrozumiały oraz w przejrzystej i czytelnej formie, informacje i warunki dotyczące: dostawcy usług płatniczych; korzystania z usługi płatniczej; opłat, stóp procentowych i kursów walutowych; komunikowania się; środków ochronnych i naprawczych; zmian i wypowiedzenia umowy ramowej; procedur odwoławczych. Prawa i obowiązki dostawców i użytkowników usług płatniczych Dostawca usług płatniczych nie może pobierać opłat od użytkowników usług płatniczych opłat za wypełnienie obowiązków informacyjnych lub za środki naprawcze i zapobiegawcze. Opłaty te są uzgadniane pomiędzy użytkownikami usług płatniczych a dostawcą usług płatniczych i muszą być adekwatne i zgodne z faktycznie poniesionymi przez dostawcę usług płatniczych kosztami.W przypadku gdy transakcja płatnicza nie wiąże się z przeliczaniem jakiejkolwiek waluty, odbiorca uiszcza opłaty nałożone przez swojego dostawcę usług płatniczych, a płatnik –opłaty nałożone przez swojego dostawcę usług płatniczych.Dostawca usług płatniczych nie uniemożliwia odbiorcy żądania od płatnika opłaty lub oferowania mu zniżki za korzystanie z danego instrumentu płatniczego. Państwa członkowskie mogą jednak zabronić pobierania opłat lub ograniczyć to prawo, biorąc pod uwagę potrzebę pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych. Transakcja płatnicza jest uważana za autoryzowaną tylko pod warunkiem udzielenia przez płatnika zgody na wykonanie transakcji płatniczej. Transakcja płatnicza może być autoryzowana przez płatnika przed wykonaniem transakcji lub, jeżeli płatnik i jego dostawca usług płatniczych tak uzgodnili, po jej wykonaniu. W przypadkach, w których do celów udzielenia zgody używany jest określony instrument płatniczy, płatnik i jego dostawca usług płatniczych mogą uzgodnić limity wydatków dla transakcji płatniczych wykonywanych za pomocą tego instrumentu płatniczego. Jeżeli zostało to uzgodnione w umowie ramowej, dostawca usług płatniczych może zastrzec sobie prawo blokowania instrumentu płatniczego z obiektywnie uzasadnionych względów związanych z bezpieczeństwem instrumentu płatniczego w związku z podejrzeniem nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego lub jego użycia w nieuczciwych zamiarach. W takich przypadkach dostawca usług płatniczych powinien w uzgodniony sposób poinformować o zablokowaniu instrumentu płatniczego i jego przyczynach. Użytkownik usług płatniczych uprawniony do korzystania z instrumentu płatniczego spełnia następujące warunki: ‒ korzysta z instrumentu płatniczego zgodnie z warunkami wydawania i użytkowania tego instrumentu płatniczego; 73 ‒ po stwierdzeniu utraty, kradzieży lub sprzeniewierzeniu się instrumentu płatniczego albo jego nieuprawnionego użycia informuje o tym dostawcę usług płatniczych. Dostawca usług płatniczych wydający instrument płatniczy spełnia następujące warunki: ‒ upewnia się, że indywidualne zabezpieczenia instrumentu płatniczego nie są dostępne dla osób innych niż użytkownik usług płatniczych uprawniony do wykorzystywania tego instrumentu płatniczego; ‒ powstrzymuje się od wysyłania niezamówionego instrumentu płatniczego; ‒ zapewnia stałą dostępność odpowiednich środków pozwalających użytkownikowi usług płatniczych na dokonanie zgłoszenia utraty lub kradzieży instrumentu finansowego lub wystąpienia z wnioskiem o odblokowanie instrumentu płatniczego; ‒ uniemożliwia wszelkie korzystanie z instrumentu płatniczego po dokonaniu zgłoszenia utraty lub kradzieży instrumentu finansowego. W przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, lub twierdzi, że transakcja płatnicza została wykonana nieprawidłowo, do dostawcy usług płatniczych należy udowodnienie, że transakcja ta była autoryzowana, odpowiednio zapisana, ujęta w księgach i że na transakcję nie miała wpływu żadna awaria techniczna ani innego rodzaju usterka. W przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca usług płatniczych płatnika bezzwłocznie dokonuje na jego rzecz zwrotu kwoty, na jaką opiewała nieautoryzowana transakcja płatnicza oraz, w stosownych przypadkach, przywrócił obciążony rachunek płatniczy do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsce nieautoryzowana transakcja płatnicza. Płatnik ponosi odpowiedzialność za straty związane ze wszelkimi nieuprawnionymi transakcjami płatniczymi. Transakcje płatnicze są wykonywane zgodnie z następującymi wymogami: ‒ za moment otrzymania zlecenia płatniczego uznaje się moment, otrzymania zlecenia przez dostawcę usług płatniczych; ‒ w przypadku gdy dostawca usług płatniczych odmawia wykonania zlecenia płatniczego, użytkownik usług płatniczych powiadamiany jest o odmowie i, o ile jest to możliwe, jej przyczynach oraz o procedurze korekty błędów rzeczowych, które spowodowały odmowę, chyba że zakazują tego inne przepisy unijne lub krajowe; ‒ w przypadku gdy wszelkie warunki zawarte w umowie ramowej płatnika zostały spełnione, dostawca usług płatniczych płatnika nie może odmówić wykonanie autoryzowanego zlecenia płatniczego; ‒ użytkownik usług płatniczych nie może odwołać zlecenia płatniczego od momentu jego otrzymania przez dostawcę usług płatniczych płatnika; ‒ dostawca usług płatniczych jest zobowiązany do transferowania pełnej kwoty transakcji płatniczej; ‒ odbiorca i jego dostawca usług płatniczych płatnika mogą jednak uzgodnić możliwość pomniejszania przez dostawcę usług płatniczych przekazywanej kwoty o pobierane przez siebie opłaty przed uznaniem rachunku odbiorcy kwotą transakcji; w takim przypadku pełna kwota transakcji i opłaty są przedstawiane oddzielnie w informacji podanej odbiorcy; ‒ dostawca usług płatniczych płatnika zapewnia, by po momencie otrzymania zlecenia odbiorca usług płatniczych otrzymał środki nie później niż do końca następnego dnia roboczego. Jeżeli zlecenie płatnicze jest wykonywane zgodnie z unikatowym identyfikatorem, zlecenie płatnicze w odniesieniu do odbiorcy określonego w unikatowym identyfikatorze uznaje się za wykonane prawidłowo. W przypadku gdy zlecenie płatnicze jest inicjowane przez płatnika, jego dostawca usług płatniczych ponosi wobec płatnika odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie transakcji płatniczej, chyba że może udowodnić, że za prawidłowe jej wykonanie ponosi odpowiedzialność dostawca usług finansowych odbiorcy. Jeżeli dostawca 74 usług płatniczych płatnika ponosi odpowiedzialność za wykonanie transakcji płatniczej, bez zbędnej zwłoki zwraca on płatnikowi kwotę niewykonanej lub wadliwie wykonanej transakcji płatniczej. Jeżeli dostawca usług płatniczych odbiorcy ponosi odpowiedzialność za wykonanie transakcji płatniczej, niezwłocznie przekazuje on do dyspozycji odbiorcy kwotę transakcji płatniczej. Państwa członkowskie zapewniają ustanowienie procedur pozwalających użytkownikom usług płatniczych i innym zainteresowanym stronom składanie do właściwych organów skarg w odniesieniu do domniemanych naruszeń przez dostawców usług płatniczych przepisów prawa krajowego w celu wykonania dyrektywy 2007/64/WE. Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów prawa krajowego zgodnie z tą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ich wdrożenia. Sankcje takie są skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. 13.2. Konsumenckie umowyo kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi Podstawa prawna i przedmiot regulacji Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi (Dz. Urz. UE L 60 z 28.2.2014) określa wspólne ramy dla niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących umów obejmujących kredyt konsumencki zabezpieczony hipoteka lub w inny sposób, a związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, w tym obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej przed przyznaniem kredytu, jako podstawy opracowania skutecznych standardów zawierania umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi w państwach członkowskich, a także dla określonych wymogów ostrożnościowych i nadzorczych, w tym w zakresie ustanawiania i nadzorowania pośredników kredytowych, wyznaczonych przedstawicieli i instytucji niekredytowych Edukacja finansowa konsumentów Państwa członkowskie promują środki wspierające edukację konsumentów w dziedzinie odpowiedzialnego zaciągania pożyczek i zarządzania długiem, w szczególności w odniesieniu do umów o kredyt hipoteczny. Warunki mające zastosowanie do kredytodawców, pośredników kredytowych i wyznaczonych przedstawicieli ‒ wymóg postępowania uczciwego, sprawiedliwego, przejrzystego i profesjonalnego przy opracowywaniu produktów kredytowych lub udzielaniu kredytu; ‒ obowiązek bezpłatnego udzielania informacji konsumentom; ‒ wymóg posiadania i aktualizowania odpowiedniego poziomu wiedzy i kompetencji w zakresie opracowywania, oferowania lub zawierania umów o kredyt, a także świadczenia usług pośrednictwa kredytowego lub świadczenia usług doradczych; Wymogi dotyczące informacji i praktyk poprzedzających zawarcie umowy o kredyt 75 ‒ wszelkie informacje o charakterze reklamowym lub marketingowym są uczciwe i klarowne oraz nie wprowadzają w błąd; ‒ reklama umów o kredyt zawiera standardowe informacje, obejmujące m.in.stopę oprocentowania kredytu wraz ze szczegółami dotyczącymi wszelkich opłat uwzględnionych w całkowitym koszcie kredytu ponoszonym przez konsumenta; ‒ sprzedaż łączona jest dopuszczalna, np. zawarcie odrębnej umowy o kredyt w połączeniu z umową o kredyt ze współwłasnością (ang. shared-equity), lecz zakazana jest sprzedaż wiązana; ‒ kredytodawcyudostępniają informacje ogólne o umowach o kredyt; ‒ kredytodawcy udzielają konsumentom zindywidualizowanych informacji, niezbędnych do porównania kredytów dostępnych na rynku, oceny ich konsekwencji i podjęcia świadomej decyzji, czy zawrzeć umowę o kredyt; ‒ kredytodawcy udzielają konsumentom wystarczających wyjaśnień dotyczących proponowanych umów o kredyt i wszelkich usług dodatkowych, aby umożliwić konsumentowi ocenę, czy proponowane umowy o kredyt i usługi dodatkowe są dostosowane do jego potrzeb i sytuacji finansowej. Ocena zdolności kredytowej ‒ kredytodawca ma obowiązek przeprowadzania szczegółowej oceny zdolności kredytowej konsumenta; ‒ zakaz unieważnienia lub zmiany umowy o kredyt na podstawie faktu, że ocena zdolności kredytowej nie została przeprowadzona prawidłowo; ‒ każde znaczne zwiększenie całkowitej kwoty udzielonego kredytu po zawarciu umowy o kredyt wymaga ponownej oceny zdolności kredytowej, chyba ze taki dodatkowy kredyt przewidziano i zawarto w początkowej ocenie zdolności kredytowej; ‒ podstawą przeprowadzania wycen nieruchomości są wiarygodne standardy nieruchomości mieszkalnych; ‒ ocena zdolności kredytowej jest przeprowadzana na podstawie informacji o dochodach i wydatkach konsumenta oraz o innych warunkach finansowych i ekonomicznych, przy czym informacje te są konieczne i proporcjonalne. Kredyty w walucie obcej ‒ konsument ma prawo do przeliczenia waluty umowy o kredyt na inną walutę lub do istniejących innych uzgodnień ograniczających ryzyko kursowe, na które narażony jest konsument w przypadku umowy o kredyt; ‒ inną waluta jest: a) waluta, w której konsument otrzymuje większość wynagrodzenia lub posiada większość aktywów, z których kredyt będzie spłacany; b) waluta państwa członkowskiego, w którym konsument był rezydentem w momencie zawarcia umowy o kredyt lub jest rezydentem obecnie; ‒ kurs wymiany zastosowany do przeliczenia waluty umowy o kredyt na inną walutę jest kursem rynkowym mającym zastosowanie w dniu, w którym występuje się o przeliczenie, chyba że w umowie o kredyt określono inaczej; ‒ w przypadku gdy konsument ma kredyt w walucie obcej, kredytodawca regularnie ostrzega konsumenta przynajmniej w sytuacji, gdy całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta pozostająca do spłacenia lub regularnie spłacane raty różnią się o więcej niż 20% od kwot, które miałyby zastosowanie, gdyby stosowany był kurs wymiany 76 waluty o kredyt i waluty państwa członkowskiego w momencie zawierania umowy o kredyt. Rzetelne wykonanie umów o kredyt i praw powiązanych ‒ konsument ma prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takich przypadkach konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, na która składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy; ‒ państwa członkowskie mogą przewidzieć, że wykonanie powyższego prawa podlega pewnym warunkom. Warunki te mogą obejmować ograniczenia czasowe wykonania tego prawa, zróżnicowane traktowanie w zależności od rodzaju stopy oprocentowania kredytu lub ograniczenia co do okoliczności, w jakich prawo to może zostać wykonane; ‒ państwa członkowskie mogą przewidzieć, by kredytodawca miał prawo do otrzymania w uzasadnionych przypadkach sprawiedliwej i obiektywnej rekompensaty z tytułu potencjalnych kosztów związanych z przedterminową spłatą kredytu, która nie może być wyższa od straty finansowej kredytodawcy; ‒ kredytodawca przekazuje konsumentowi informacje o ewentualnej zmianie stopy oprocentowania kredytu, zanim zmiana ta wejdzie w życie; ‒ państwa członkowskie mogą wymagać, by w sytuacji gdy kredytodawca może określać i nakładać na konsumenta opłaty wynikające z zaległości w spłacie, takie opłaty nie są większe niż jest to konieczne do pokrycia kosztów kredytodawcy, jakie poniósł on w wyniku zaległości w spłacie; ‒ państwa członkowskie mogą pozwolić kredytodawcom na nakładanie dodatkowych opłat w przypadku zaległości w spłacie, nakładając jednocześnie górny limit takich opłat; ‒ strony umowy o kredyt mają możliwość uzgadniania, że zwrot lub przeniesienie zabezpieczenia lub przychodu ze sprzedaży zabezpieczenia kredytodawcy jest wystarczające do spłaty kredytu; ‒ gdy cena uzyskiwana za nieruchomość ma wpływ na kwotę, którą konsument jest dłużny, państwa członkowskie zapewniają istnienie procedur lub środków, aby umożliwićuzyskanie najkorzystniejszej ceny za nieruchomość stanowiącą przedmiot egzekucji; ‒ w przypadku gdy po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego zadłużenie wciąż pozostaje niespłacone, państwa zapewniają wprowadzenie środków ułatwiających spłatę, by chronić konsumentów. 13.3. Ochrona deponentów i inwestorów Systemy gwarancji depozytów Podstawa prawna: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów (Dz. Urz. UE L 173 z 12.6.2014) Każde państwo członkowskie zapewnia utworzenie i urzędowe uznanie na swoim terytorium jednego lub więcej systemów gwarancji depozytów. Nie wyklucza to możliwości połączenia 77 systemów różnych państw członkowskich ani ustanawiania transgranicznych systemów gwarancji depozytów. Instytucja kredytowa posiadająca zezwolenie w państwie członkowskim nie może przyjmować depozytów, jeżeli nie uczestniczy w systemie urzędowo uznanym w jej państwie członkowskim pochodzenia. Następujące depozyty są wyłączone z wypłaty przez system gwarancji depozytów: ‒ depozyty składane przez inne instytucje kredytowe w ich własnym interesie i na ich własny rachunek; ‒ fundusze własne; ‒ depozyty wynikające z transakcji, w związku z którymi doszło do skazania z powodu prania pieniędzy; ‒ depozyty instytucji finansowych, przedsiębiorstw inwestycyjnych, zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, funduszy rentowych i emerytalnych, organów publicznych; ‒ dłużnepapiery wartościowe wyemitowane przez instytucję kredytową oraz zobowiązania wynikające z przejęć własnych weksli akceptowanych oraz własnych weksli. Państwa członkowskie mogą zapewnić włączenie do poziomu gwarancji następujacych depozytów: a) depozytów indywidualnych systemów emerytalnych i pracowniczych systemów emerytalnych małych i średnich przedsiębiorstw; b) depozytów władz lokalnych o budżecie rocznym nie przekraczającym 500 000 euro. Wymagania dotyczące poziomu gwarancjisą następujące: ‒ poziom gwarancji w odniesieniu do sumy każdego z depozytów wynosi 100 000 euro; ‒ depozyty są wypłacane w którejkolwiek z poniższych form: a) w walucie państwa członkowskiego, w którym dany system gwarancji depozytów ma siedzibę; b)w walucie państwa członkowskiego, którego rezydentem jest posiadacz rachunku; c) w euro; d) w walucie, w której jest prowadzony rachunek; e) w walucie państwa członkowskiego, w którym jest zlokalizowany rachunek. Państwa członkowskie zapewniają, by systemów gwarancji depozytów dysponowały odpowiednimi systemami służącymi określaniu ich potencjalnych zobowiązań.Dostępne środki finansowe systemów gwarancji depozytów są proporcjonalne do tych zobowiązań. Systemy gwarancji depozytów pozyskują dostępne środki finansowe ze składek, które ich członkowie wnoszą co najmniej raz w roku.Nie wyklucza to dodatkowego finansowania z innych źródeł.Państwa członkowskie zapewniają, by do dnia 3 lipca 2024 r. dostępne środki finansowe systemu gwarancji depozytów odpowiadały co najmniej poziomowi docelowemu wynoszącemu 0,8% kwoty gwarantowanych depozytów członków tego systemu. Jeżeli dostępne środki finansowe systemu gwarancji depozytów są niewystarczające do dokonywania wypłaty na rzecz deponentów w sytuacji, gdy ich depozyty staną się niedostępne, jego członkowie wnoszą składki nadzwyczajne nieprzekraczające 0,5% ich gwarantowanych depozytów za rok kalendarzowy. Właściwy organ może całkowicie lub częściowo odroczyć zapłatę przez instytucję kredytową nadzwyczajnych składek ex post na rzecz systemu gwarancji depozytów, jeżeli opłacanie tych składek zagroziłoby płynności lub wypłacalności instytucji kredytowej. Takiego odroczenia nie przyznaje się na okres przekraczający sześć miesięcy, lecz możliwe jest jego odnowienie. Składki odroczone opłaca się, kiedy płatność ta nie zagraża już płynności lub wypłacalności instytucji kredytowej. Środki finansowe systemów gwarancji depozytów wykorzystuje się co do zasady do dokonywania wypłat na rzecz deponentów. Środki te wykorzystuje się też do finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Ponadto państwa członkowskie mogą pozwolić systemowi gwarancji depozytów na wykorzystanie dostępnych środków finansowych na środki alternatywne, by zapewnić upadłości instytucji kredytowej. 78 Państwa członkowskie mogą zezwolić systemom gwarancji depozytów na udzielanie pożyczek innym systemom gwarancji depozytów w obrębie Unii, jeżeli spełnione są poniższe warunki: ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę nie jest w stanie wypełnić swoich zobowiązań z powodu braku dostępnych środków finansowych; ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę skorzystał z możliwości zwrócenia się o wniesienie składek nadzwyczajnych; ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę zobowiązuje się prawnie , że pożyczone środki zostaną wykorzystane w celu spłaty roszczeń; ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę nie jest aktualnie zobowiązany do spłaty pożyczki udzielonej przez inny system gwarancji depozytów; ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę określa kwotę żądanej pożyczki; ‒ łączna kwota pożyczki nie przekracza 0,5% gwarantowanych depozytów systemu gwarancji depozytów zaciągającego pożyczkę; ‒ system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę niezwłocznie informuje EUNB i podaje przyczyny, dla których spełnione są warunki ich udzielania, oraz kwotę żądanej pożyczki. Pożyczka podlega następującym warunkom: a) system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę musi spłacić pożyczkę w ciągu pięciu lat; b) stopa procentowa musi odpowiadać co najmniej stopie oprocentowania kredytu lombardowego EBC w okresie, na jaki została udzielona pożyczka; c) system gwarancji depozytów zaciągający pożyczkę musi poinformować EUNB o początkowej stopie procentowejoraz o okresie, na jaki została udzielona pożyczka. System rekompensat dla inwestorów Podstawa prawna: COM (2010) 371 final Każde państwo członkowskie zapewnia utworzenie i urzędowe uznanie na swoim terytorium jednego lub więcej systemów rekompensat dla inwestorów. Żadne przedsiębiorstwo inwestycyjne posiadające zezwolenie na działalność w danym państwie członkowskim lub przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS), które posiada zezwolenie w tym państwie członkowskim, nie może prowadzić operacji inwestycyjnych ani prowadzić działalności jako UCTIS, jeżeli nie należy do takiego systemu. System zabezpiecza inwestorów w związku z operacjami inwestycyjnymi, w przypadku gdy spełniony jest najpierw jeden z następujących warunków: ‒ właściwe organy ustaliły, że, ich zdaniem, przedsiębiorstwo inwestycyjne w danym momencie, z powodów bezpośrednio związanych ze swoją sytuacją finansową lub z sytuacją finansową dowolnej osoby trzeciej, u której przedsiębiorstwo zdeponowało instrumenty finansowe, nie jest w stanie wypełnić swoich zobowiązań wynikających z roszczeń inwestorów i nie ma możliwości ich wypełnienia w najbliższym czasie; ‒ z powodów bezpośrednio związanych z sytuacją finansową przedsiębiorstwa inwestycyjnego lub z sytuacją finansową dowolnej osoby trzeciej, u której przedsiębiorstwo inwestycyjne zdeponowało instrumenty finansowe, organ sądowy wydał orzeczenie, którego skutkiem jest zawieszenie możliwości dochodzenia przez inwestora swoich roszczeń od przedsiębiorstwa inwestycyjnego lub zawieszenie możliwości dochodzenia przez przedsiębiorstwo swoich roszczeń od osoby trzeciej. Państwa członkowskie dopilnują, aby systemy przewidywały zabezpieczenie w wysokości 50 000 euro dla każdego inwestora w odniesieniu do roszczeń. 79 Państwa członkowskie zapewniają odpowiednie finansowanie systemów rekompensat w stosunku do zobowiązań. Zapewniają ustanowienie przez każdy system docelowego poziomu funduszy w wysokości co najmniej 0.5% wartości środków pieniężnych i instrumentów finansowych przechowywanych lub zarządzanych przez przedsiębiorstwo inwestycyjne lub UCITS, które są objęte ochrona w ramach systemu rekompensat dla inwestorów. Wartość zabezpieczonych środków pieniężnych i instrumentów finansowych oblicza się co roku w dniu 1 stycznia. W obrębie Unii system ma prawo zaciągania pożyczek u wszystkich innych systemów, jeśli spełnione są określone warunki. ROZDZIAŁ 14. PODEJMOWANIE I PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZNIOWEJ I REASEKURACYJNEJ 14.1. Podstawa prawna i przedmiot regulacji Postawa prawna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2009) 80 Przedmiot regulacji Dyrektywa 2009/138/WE ustanawia wymogi dotyczące: ‒ podejmowania i prowadzenia w Unii na własny rachunek działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji; ‒ nadzoru nad grupami ubezpieczeniowymi i reasekuracyjnymi; ‒ reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeń bezpośrednich. 14.2. Wymogi dotyczące podejmowania działalności Wymóg uzyskania zezwolenia.Podejmowanie działalności w dziedzinie ubezpieczeń lub reasekuracji wymaga uprzedniego uzyskania zezwolenia. O zezwolenie występuje do organów nadzoru państwa członkowskiego siedziby: a) każdy zakład, który ustanawia swoją siedzibę na terytorium tego państwa członkowskiego, lub b) każdy zakład ubezpieczeń, który uzyskawszy zezwolenie zamierza rozszerzyć swoją działalność na całą grupę ubezpieczeń lub na grupy inne niż te, na które uzyskał zezwolenie. Zakres udzielonego zezwolenia.Zezwolenie na prowadzenie działalności jest ważne w całej Unii. Umożliwia ono zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji prowadzenie tam działalności i obejmuje również prawo przedsiębiorczości oraz swobodę świadczenia usług. Dodatkowe rodzaje ryzyka. Zakład ubezpieczeń, który uzyskał zezwolenie na przyjmowanie do ubezpieczenia ryzyka podstawowego może także ubezpieczać inne rodzaje ryzyka bez konieczności uzyskania stosownego zezwolenia, pod warunkiem że takie rodzaje ryzyka są związane z ryzykiem podstawowym, dotyczą przedmiotu objętego ubezpieczeniem od ryzyka podstawowego i są objęte umową ubezpieczeniową dotyczącą ryzyka podstawowego. Forma prawna zakładu.Każdy zakład, który ubiega się o zezwolenie, przyjmuje jedną z form prawnych, przewidzianych ustawodawstwem państwa członkowskiego siedziby. W przypadku Polski formami tymi są: spółka akcyjna i towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych. Warunki uzyskania zezwolenia.Państwo członkowskie siedzibywymaga od każdego zakładu, który ubiega się o zezwolenie:a) ograniczenia jego działalności do działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej oraz czynności bezpośrednio z nich wynikających lub powiązanych; b) przedłożenia planu działalności; c) posiadania dopuszczonych środków własnych na pokrycie nieprzekraczalnego dolnego progu minimalnego wymogu kapitałowego; d) udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie posiadać dopuszczalne środki własne na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego; e) udowodnienia, że w przyszłości będzie w stanie spełnić wymogi systemu zarzadzania. Bliskie powiązania. W przypadku istnienia bliskich powiazań między zakładem a inną osobą fizyczną lub prawną, organy nadzoru udzielają zezwolenia tylko wówczas, gdy powiązania te nie stanowią przeszkody w skutecznym wykonywaniu przez nie funkcji nadzoru. Siedziba zakładu.Siedziby zakładów ubezpieczeniowych i zakładów reasekuracyjnych znajdują się w tym samym państwie członkowskim, co ich siedziby statutowe. Warunki polis i taryfy składek. Państwa członkowskie nie nakładają wymogu uprzedniego zatwierdzenia lub systematycznego powiadamiania o ogólnych lub szczegółowych warunkach ubezpieczeń i taryfach składek. Gospodarcze wymagania rynku.Państwa członkowskie nie nakładają wymogu, aby wniosek o zezwolenie był rozpatrywany w świetle gospodarczych wymagań rynku. 81 Znaczne pakiety akcji.Organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby muszą zostać poinformowane o tożsamości akcjonariuszy lub wspólników posiadających znaczne pakiety akcji oraz o wysokości tych pakietów. 13.4. Wymogi dotyczące prowadzenia działalności Ogólne zasady nadzoru Głównym celem nadzoru jest ochrona ubezpieczających i beneficjentów. Nie naruszając tego celu, organy nadzoru wykonują swoje zadania z należytym uwzględnieniem potencjalnego wpływu swoich decyzji na stabilność systemów finansowych w Unii. Biorą one także pod uwagę potencjalne procykliczne skutki swoich decyzji. Podstawą nadzoru jest podejście perspektywiczne i oparte na ocenie ryzyka. Nadzór obejmuje stałą kontrolę prowadzenia działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej oraz przestrzeganie przez zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji przepisów dotyczących nadzoru. Nadzór finansowy nad tymi zakładami, w tym nad działalnością, którą prowadzą one przez swoje oddziały lub w ramach swobody świadczenia usług, stanowi wyłączną odpowiedzialność państwa członkowskiego siedziby. Nadzór ten obejmuje, w odniesieniu do całej działalności zakładu, sprawdzenie stopnia jego wypłacalności, tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jego aktywów i dopuszczalnych środków własnych. Organy nadzoru wykonują swoje zadania w sposób przejrzysty i odpowiedzialny, z należytym poszanowaniem ochrony informacji poufnych. Organy te są uprawnione do stosowania wszelkich koniecznych środków, w tym, jeśli to stosowne, środków o charakterze administracyjnym lub finansowym, w odniesieniu do zakładów ubezpieczeniowych lub zakładów reasekuracji oraz członków ich organów administracyjnych, zarządzających lub nadzorczych. Wymogi dotyczące systemu zarządzania Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji wprowadzają skutecznysystemzarządzania, zapewniający prawidłowe i ostrożne zarządzanie prowadzoną działalnością, zgodnie z następującymi wymogami: ‒ wymogami dotyczącymi kompetencji i reputacji osób, które faktycznie zarządzają zakładem lub pełnią inne kluczowe funkcje: ich kwalifikacje zawodowe, wiedza i doświadczenie są odpowiednie, aby umożliwić prawidłowe i ostrożne zarządzanie, oraz są osobami uczciwymi i cieszącymi się nieposzlakowana opinią; ‒ wymogiemprzedstawienia dowodu dobrej reputacji; ‒ wymogiem wprowadzenia efektywnego systemu zarządzania ryzykiem; ‒ wymogiem własnej oceny ryzyka i wypłacalności; ‒ wymogiem zapewnienia skutecznej kontroli wewnętrznej; ‒ wymogiem posiadania wiedzy i umiejętności w zakresie zastosowania matematyki i statystyki do zagadnień odnoszących się do ubezpieczeń, np. do modelowania ryzyka i obliczenia rezerw techniczno-ekonomicznych. Wymóg oddzielenia prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń innych niż na życie Zakłady ubezpieczeń nie mogą uzyskać zezwolenia na równoczesne prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń innych niż na życie. W drodze odstępstwa od tej zasady, państwa członkowskie mogą dopuścić, aby: 82 ‒ zakłady, które posiadają zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie, mogły otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie dla ryzyka wypadkowego i ryzyka chorobowego; ‒ zakłady, które posiadają zezwolenie wyłącznie dla ryzyka wypadkowego i ryzyka chorobowego, mogły otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń na życie. Niemniej jednak każda z tych działalności jest zarządzana oddzielnie. Wymogi dotyczące rezerw techniczno-ekonomicznych Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji tworzą rezerwy techniczno-ekonomiczne w celu pokrycia wszystkich swoich zobowiązań ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych wobec ubezpieczających i beneficjentów umów ubezpieczenia lub reasekuracji. Wartość rezerw odpowiada bieżącej kwocie, którą zakłady ubezpieczeń lub zakłady reasekuracji musiałyby zapłacić, gdyby dokonywały natychmiastowego przeniesienia swoich praw i zobowiązań umownych na inny zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Przy obliczaniu rezerw wykorzystuje się dane dostępne na rynkach finansowych oraz ogólne dane na temat rodzajów ryzyka ubezpieczeniowego, a obliczenia te musza być z nimi zgodne. Wartość rezerw ustala się w sposób ostrożny, wiarygodny i obiektywny. Wymogi dotyczące środków własnych Środki te stanowią sumę podstawowych środków własnych i uzupełniających środków własnych. Środki podstawowe składają się z nadwyżek aktywów nad zobowiązaniami orazz zobowiązań podporządkowanych, natomiast środki uzupełniające – z innych środków, które mogą zostać wykorzystane do pokrycia strat. Uzupełniającymi środkami własnymi mogą być np. akredytywy i gwarancje, o ile nie stanowią one pozycji podstawowych środków własnych. Kapitałowy wymóg wypłacalności Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji posiadająśrodki własne na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności, uwzględniającego wszystkie rodzaje ryzyka, na które narażony jest zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Obejmuje on co najmniej następujące rodzaje ryzyka: ryzyko ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach innych niż na życie, ryzyka ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach na życie, ryzyko ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach zdrowotnych, ryzyko rynkowe, ryzyko kredytowe i ryzyko operacyjne. Minimalny wymóg kapitałowy Wymóg ten odpowiada kwocie podstawowych środków własnych, poniżej której ubezpieczający i beneficjenci są narażeni na niedopuszczalny poziom ryzyka.Minimalny wymóg kapitałowy wynosi: ‒ 2,2 mln euro dla zakładów innych niż na życie; ‒ 3,2 mln euro dla zakładów ubezpieczeń na życie; ‒ 3,2 mln euro dla zakładów reasekuracji; ‒ 5,4 mln euro dla zakładów ubezpieczeń, które równocześnie prowadzą działalność w zakresie ubezpieczeń na życie i działalność w zakresie ubezpieczeń innych niż na życie. 83 14.4. Prawo przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług Tworzenie oddziałów przez zakłady ubezpieczeń Państwa członkowskie zapewniają, aby zakład ubezpieczeń, który zamierza utworzyć oddział na terytorium innego państwa członkowskiego, powiadomił o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, przekazując mu następujące informacje: ‒ państwo członkowskie, na którego terytorium zakład zamierza utworzyć oddział; ‒ plan działalności, określający co najmniej przewidywane rodzaje działalności i strukturę organizacyjną oddziału; ‒ nazwisko osoby, która dysponuje odpowiednimi uprawnieniami do zaciągania wobec osób trzecich zobowiązań w imieniu zakładu ubezpieczeń; ‒ adres w przyjmującym państwie członkowskim, pod którym można otrzymywać i przekazywać dokumenty. Jeśli organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby nie mają powodów wątpić w prawidłowość systemu zarządzania lub sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń lub wymogów dotyczących kompetencji i reputacji upoważnionego przedstawiciela, przekazują one informacje te organom nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego oraz informują o tym zakład ubezpieczeń, którego to dotyczy. Organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby poświadczają ponadto, że zakład ubezpieczeń posiada pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i minimalnego wymogu kapitałowego. W przypadku odmowy przekazania tych informacji organowi przyjmującego państwa członkowskiego, organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby zawiadamiają zakład ubezpieczeń, którego to dotyczy, o powodach swojej odmowy. W przypadku takiej odmowy lub zaniechania przysługuje prawo odwołania się do sądu w państwie członkowskim siedziby. Mając na względzie dobro ogólne, organy nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego mogą określić warunki, na których działalność ta musi być prowadzona w przyjmującym państwie członkowskim. Powiadamiają o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, które przekazują te informacje zainteresowanemu zakładowi ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń może ustanowić oddział i rozpocząć działalność od daty uzyskania przez organ nadzoru państwa członkowskiego takiej informacji lub w przypadku nieuzyskania informacji, po upływie trzech miesięcy od daty otrzymania informacji przez organ nadzoru przyjmującego państwa członkowskiego o zamiarze utworzenia na jego terytorium swojego oddziału. Swoboda świadczenia usług przez zakłady ubezpieczeń Każdy zakład ubezpieczeń, który zamierza po raz pierwszy prowadzić działalność w jednym lub w kilku państwach członkowskich w ramach swobody świadczenia usług, uprzednio informuje o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby, wskazując rodzaje ryzyka lub zobowiązań, jakie zamierza pokryć. Organy te przekazują państwu członkowskiemu lub państwom członkowskim, na terytorium których zakład ubezpieczeń zamierza świadczyć usługi: ‒ zaświadczenie potwierdzające, że zakład ubezpieczeń spełnia kapitałowy wymóg wypłacalności i minimalny wymóg kapitałowy; ‒ informacje o grupach ubezpieczeń, na oferowanie których zakład ubezpieczeń uzyskał zezwolenie; ‒ informacje o rodzajach ryzyka lub zobowiązań, jakie zakład ubezpieczeń zamierza pokrywać w przyjmującym państwie członkowskim. 84 Jednocześnie organy nadzoru państwa członkowskiego zainteresowany zakład ubezpieczeń o przekazaniu tych informacji. siedziby powiadamiają 14.5. Nadzór nad grupami Definicja grupy ubezpieczeniowej Grupa ubezpieczeniowa oznacza: ‒ grupę zakładów, w skład której wchodzi zakład posiadający udziały kapitałowe w innych zakładach, jego jednostki zależne oraz podmioty, w których udziały posiada ten zakład lub jego jednostki zależne; ‒ grupę zakładów opartą na silnych i trwałych powiązaniach finansowych między tymi zakładami, pod warunkiem że jeden z tych zakładów uważa się za jednostkę dominującą, a pozostałe jednostki – za zakłady zależne. Przedmiot nadzoru nad grupą Ogólnie przedmiotem nadzoru nad grupą są następujące zagadnienia: ‒ sytuacja finansowa grupy, zwłaszcza jej wypłacalność; ‒ koncentracja ryzyka ora transakcje finansowe wewnątrz grupy; ‒ zarządzanie ryzykiem i kontrola wewnętrzna. Wyznaczenie organusprawującego nadzór nad grupą Spośród organów nadzoru zainteresowanych państw członkowskich wyznacza się jeden organ nadzoru odpowiadający za koordynowanie i prowadzenie nadzoru nad grupą. Jeżeli ten sam organ nadzoru jest właściwym organem dla wszystkich zakładów w grupie, zadania organu nadzoru sprawującego nadzór nad grupą wykonuje ten organ nadzoru. We wszystkich pozostałych przypadkach zadania organu sprawującego nadzór nad grupą wykonuje organ nadzoru, który wydał zezwolenie zakładowi stojącemu na czele grupy, jeżeli grupie przewodzi zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. Jeżeli nie przewodzi zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji, zadania organu sprawującego nadzór nad grupą wykonuje organ nadzoru wyznaczony w następujący sposób: ‒ jeżeli jednostka dominująca zakładu jest ubezpieczeniową spółką holdingową – organ nadzoru, który wydał temu zakładowi zezwolenie; ‒ jeżeli więcej niż jeden zakład z siedzibą w Unii ma jako jednostkę dominującą tę samą ubezpieczeniową spółkę holdingową, a jeden z tych zakładów uzyskał zezwolenie w państwie członkowskim, w którym ubezpieczeniowa spółka holdingowa ma siedzibę – organ nadzoru zakładu, który uzyskał zezwolenie w tym państwie członkowskim; ‒ jeżeli grupie przewodzi więcej niż jedna ubezpieczeniowa spółka holdingowa i spółki te mają siedzibę w jednym z państw członkowskich, a w każdym z tych państw znajduje się zakład – organ nadzoru zakładu z największą sumą bilansową; ‒ jeżeli więcej niż jeden zakład z siedzibą w Unii ma jako jednostkę dominującą tę samą ubezpieczeniową spółkę holdingową i żaden z tych zakładów nie uzyskał zezwolenia w państwie członkowskim, w którym ubezpieczeniowa spółka holdingowa ma siedzibę – organ nadzoru, który wydał zezwolenie zakładowi z największą sumą bilansową; ‒ jeżeli grupa nie posiada jednostki dominującej – organ nadzoru zakładu z największą sumą bilansową. 85 Prawa i obowiązki organu sprawującego nadzór nad grupą i pozostałych organów Organ sprawujący nadzór nad grupą ma następujące prawa i obowiązki w odniesieniu do nadzoru nad grupą: ‒ koordynowanie gromadzenia i rozpowszechniania informacji, w tym rozpowszechnianie informacji ważnych z punktu widzenia zadań nadzorczych tego organu; ‒ nadzór nad sytuacją finansową grupy i jej ocena; ‒ ocena przestrzegania przez grupę zasad dotyczących wypłacalności, koncentracji ryzyka i transakcji wewnątrz grupy; ‒ ocena systemu zarządzania ryzykiem w grupie; ‒ ocena mechanizmów kontroli wewnętrznej grupy, obejmujących co najmniej: a) odpowiednie mechanizmy dotyczące wypłacalności, umożliwiających określenie i pomiar wszystkich istotnych występujących rodzajów ryzyka oraz właściwe powiązanie środków własnych z tymi rodzajami ryzyka; oraz b) rzetelne procedury dotyczące sprawozdawczości i rachunkowości, umożliwiające monitorowanie transakcji wewnątrz grupy i koncentracji ryzyka oraz zarządzanie nimi; ‒ ocena spełniania przez członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego wymogów dotyczących kompetencji, doświadczenia i dobrej reputacji; ‒ planowanie i koordynacja zadań nadzorczych we współpracy z zainteresowanymi organami, z jednoczesnym uwzględnieniem charakteru, skali i złożoności rodzajów ryzyka właściwych dla działalności prowadzonej przez zakłady należące do grupy. W celu ułatwienia wykonywania tych zadań, w ramach nadzoru nad grupą zostaje powołane kolegium organów nadzoru, zapewniające stosowanie procedur współpracy i wymiany informacji między organami nadzoru. Organy odpowiedzialne za sprawowanie nadzoru nad poszczególnymi zakładami w grupie oraz organ sprawujący nadzór nad grupą współpracują ze sobą, zwłaszcza w przypadku, gdy zakład doświadcza trudności finansowych. 14.6. Reorganizacja i likwidacja zakładów ubezpieczeń Środkiodnoszące się do reorganizacji Środki odnoszące się do reorganizacjioznaczają środki pociągające za sobą interwencje właściwych władz, których celem jest zachowanie lub przywrócenie sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń, a które oddziałują na prawa stron innych niż zakład ubezpieczeń, w tym, ale nie tylko, środki powodujące możliwość zawieszenia opłatności, zawieszenia środków egzekucji lub obniżenia roszczeń. W odniesieniu do tych środków obowiązują następujące wymogi: ‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo decydować w sprawie środków odnoszących się do reorganizacji w odniesieniu do zakładu ubezpieczeń, w tym także jego siedziby; ‒ środki te podlegają przepisom prawnym stosowanym w państwie członkowskim siedziby; ‒ właściwe organy państwa członkowskiego informują w trybie pilnym organy nadzoru pozostałych państw członkowskich o każdej swojej decyzji w sprawie środka odnoszącego się do reorganizacji, w tym o możliwych praktycznych skutkach tego rodzaju środków; ‒ decyzje w sprawie środków odnoszących się do reorganizacji są publikowane, w tym Dzienniki Urzędowym Unii Europejskiej; 86 ‒ jeżeli prawo państwa członkowskiego siedziby wymaga zgłoszenia roszczenia lub przewiduje prawo wierzycieli do zgłoszenia roszczeń lub przedstawienia uwag dotyczących tych roszczeń,właściwy organ państwa członkowskiego siedziby informuje wierzycieli o środkach odnoszących się do reorganizacji. Postępowanie likwidacyjne Postępowanie likwidacyjne oznacza wspólne postepowanie powodujące upłynnienie aktywów zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych z nich aktywów zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych z nich dochodów, odpowiednio między wierzycieli, udziałowców lub członków. Postępowanie takie przeprowadza się zgodnie z następującymi wymogami: ‒ jedynie właściwe organy państwa członkowskiego siedziby mają prawo podjąć decyzję o wszczęciu postepowania likwidacyjnego; ‒ decyzja ta jest przyjmowana zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskiego siedziby; ‒ właściwe organy państwa członkowskiego siedziby informują organy nadzoru tego państwa członkowskiego o decyzji otwierającej postępowanie likwidacyjne, które z kolei informują organy nadzoru pozostałych państw członkowskich o tej decyzji; ‒ państwa członkowskie zapewniają pierwszeństwo roszczeń ubezpieczeniowych przed innymi roszczeniami wobec zakładu ubezpieczeń w jeden lub obydwa z następujących sposobów: a) w odniesieniu do aktywów stanowiących rezerwy technicznoubezpieczeniowe, roszczenia ubezpieczeniowe maja absolutne pierwszeństwo w stosunku do wszelkich innych roszczeń wobec zakładu; lub b) w odniesieniu do wszystkich aktywów zakładu ubezpieczeń roszczenia ubezpieczeniowe mają pierwszeństwo w stosunku do wszystkich innych roszczeń wobec zakładu ubezpieczeń jedynie z możliwością wyjątku w odniesieniu do roszczeń pracowników wynikających z umowy lub stosunku zatrudnienia, roszczeń podatkowych instytucji publicznych, roszczeń systemów zabezpieczenia społecznego i roszczeń do aktywów podlegającym prawom rzeczowym; ‒ właściwy organ zapewnia jawność decyzji decyzje w sprawie wszczęcia postepowania likwidacyjnego(obowiązek publikacji tej decyzji, w tym Dzienniki Urzędowym Unii Europejskiej); ‒ właściwy organy państwa członkowskiego siedziby zawiadamia pisemnie znanych wierzycieli o wszczęciu postępowania likwidacyjnego; ‒ każdy wierzyciel ma prawo wnosić roszczenia lub przedkładać pisemne uwagi odnoszące się do roszczenia. ROZDZIAŁ 15. EUROPEJSKI SYSTEM NADZORU FINANSOWEGO 15.1. Wstęp 87 Geneza Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego Kryzys finansowy ujawnił istotne braki w nadzorze finansowym w Unii w odniesieniu zarówno do całego systemu finansowego, jak i do poszczególnych jego sektorów. Istniejące rozwiązania w zakresie nadzoru nie były w stanie ani zapobiec sytuacjom kryzysowym, ani zapewnić zarządzanie nimi, ani też rozwiązać problemy z nich wynikające. Kryzys ujawnił także niedociągnięcia w zakresie współpracy między krajowymi organami nadzoru oraz spójnego stosowania unijnego prawa.W odpowiedzi na kryzys finansowy w listopadzie 2008 r. Komisja zleciła grupie Larosière’a opracowanie zaleceń w sprawie wzmocnienia europejskich rozwiązań w zakresie nadzoru. W raporcie końcowym grupa zaleciła utworzenie na poziomie Unii organu, którego zadaniem byłoby nadzorowanie ryzyka w systemie finansowym jako całości, a także reformę struktury nadzoru finansowego w Unii. W 2010 roku Parlament Europejski i Rada przyjęły kilka rozporządzeń w sprawie ustanowienia Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF). Zadaniem ESNF jest zapewnienie właściwego wprowadzania w życie unijnych regulacji finansowych w celu utrzymania stabilności finansowej, przywrócenia zaufania do rynków finansowych i zapewnienia odpowiedniej ochrony konsumentów usług finansowych. System zaczął funkcjonować z dniem 1 stycznia 2011 roku. Podstawa prawna funkcjonowania ESNF Podstawę prawną funkcjonowania ESNF stanowią następujące akty prawne Unii: ‒ Rozporządzenie (UE) nr 1092/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010); ‒ Rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010); ‒ Rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010); ‒ Rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych) (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010). 15.2. Europejskie organy nadzoru finansowego W skład Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego wchodzą: ‒ Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) – specjalny organ odpowiedzialny makroostrożnościowy nad całym systemem finansowym w Unii; ‒ Europejski Urząd Nadzoru – odpowiadający za nadzór mikroostrożnościowy w poszczególnych segmentach systemu finansowego w Unii; ‒ wspólny komitet europejskich urzędów nadzoru; ‒ właściwe organy lub organy nadzorcze państw członkowskich. A. EUROPEJSKARADA DS. RYZYKA SYSTEMOWEGO 88 Cele nadzoru makroostrożnościowego: ‒ przyczynianie się do przeciwdziałania zagrożeniom dla stabilności finansowej wynikającym z poważnych zaburzeń w całym systemie finansowym Unii, które mogą wywołać negatywne skutki dla funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dla realnej gospodarki; ‒ ograniczanie tych zagrożeń, z uwzględnieniem zmian natury makroekonomicznej. Zadania ERRS: ‒ gromadzenie oraz analiza danych i wskaźników makroekonomicznych oraz makrofinansowych, niezbędnych do monitorowania i oceny potencjalnego ryzyka systemowego; ‒ identyfikacja ryzyka systemowego oraz określenie jego prawdopodobieństwa; ‒ ostrzeganie przed znaczącym ryzykiem systemowym; ‒ zalecanie podjęcia działań zaradczych w odniesieniu do zidentyfikowanego ryzyka; ‒ kierowanie do Rady poufnych ostrzeżeń przed możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej, poważnie zagrażającej prawidłowemu funkcjonowaniu rynków finansowych i ich integralności lub stabilności całego systemu finansowego w Unii; ‒ monitorowanie działań zaradczych; ‒ ścisła współpraca ze wszystkimi innymi stronami Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego; ‒ koordynowanie europejskich działań w dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Radą Stabilności Finansowej. B. EUROPEJSKIURZĄD NADZORU Europejski Urząd Nadzoru obejmuje trzy organy odpowiadające za unijny nadzór mikroostrożnościowy w poszczególnych sektorach systemu finansowego: ‒ Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB); ‒ Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EUNUiPPE); ‒ Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW). EUNB ma siedzibę w Londynie, EUNUiPPE – we Frankfurcie, EUNGiPW – w Paryżu. Zadania europejskich urzędów nadzoru: ‒ przyczynianie się do ustanowienia wspólnych standardów i praktyk regulacyjnych i nadzorczych wysokiej jakości; ‒ przyczynianie się do spójnego stosowania prawa Unii; ‒ wspieranie i ułatwianie przekazywanie Europejskiemu Urzędowi Nadzoru lub innemu krajowemu organowi nadzoru wykonywania zadań i kompetencji właściwego organu nadzoru państwa członkowskiego; ‒ ścisła współpraca z ERRS, zwłaszcza w zakresie identyfikacji i mierzenia ryzyka systemowego oraz postępowania naprawczego wobec upadających instytucji finansowych; ‒ organizowanie i przeprowadzają okresowych ocen działań realizowanych przez właściwe organy nadzorcze, w tym wydawanie wytycznych i zaleceń skierowanych do tych organów oraz określanie najlepszych praktyk w celu zwiększenia spójności wyników w zakresie nadzoru; ‒ monitorowanie i ocena zmian na danym rynku finansowym; ‒ przeprowadzanie analiz ekonomicznych rynków finansowych; 89 ‒ wzmacnianie europejskich systemów gwarantowania depozytów, ubezpieczeniowych programów gwarancyjnych oraz systemów rekompensat dla inwestorów. Uprawnienia europejskich urzędów nadzoru: ‒ podejmowanie działań w zakresie opracowywania projektów regulacyjnych i wykonawczych standardów technicznych; ‒ wydawanie wytycznych i zaleceń w celu ustanowienia spójnych, efektywnych i skutecznych praktyk nadzorczych w ramach ESNF; ‒ określania działań koniecznych do zapewnienia przestrzegania wspólnych standardów; ‒ koordynowanie wszelkich działań podejmowanych w sytuacjach nadzwyczajnych; ‒ rozstrzyganie sporów między właściwymi organami nadzoru w sytuacjach transgranicznych; ‒ wydawanie opinii dla Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji. 15.3.Krajowe organy nadzoru finansowego Struktura instytucjonalna nadzoru finansowego w państwach członkowskich odzwierciedla trzy jego modele: ‒ model nadzoru zintegrowanego, z jednym organem odpowiedzialnym za sprawowanie nadzoru nad wszystkimi instytucjami finansowymi w zakresie właściwego stosowania przez nie przepisów i standardów; ‒ model nadzoru funkcjonalnego (model „twinpeaks”), zakładający rozdzielenie funkcji nadzorczych na dwie części i powierzenie ich dwom różnym organom; pierwszy ma kompetencje w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego, drugi zaś – w dziedzinie nadzoru związanego z minimalnymi wymaganiami dotyczącymi prowadzenia działalności przez instytucje finansowe; ‒ model nadzoru sektorowego, z trzema odrębnymi organami odpowiadającymi za sprawowanie nadzoru nad instytucjami finansowymi w poszczególnych sektorach systemu finansowego: kredytowym, ubezpieczeniowym i kapitałowym. Modele nadzoru finansowego w państwach członkowskich Model nadzoru Nadzór zintegrowany Nadzór funkcjonalny Nadzór sektorowy Państwa członkowskie Czechy, Dania, Niemcy, Estonia, Irlandia, Łotwa, Węgry, Malta, Austria, Polska, Słowacja, Finlandia, Szwecja Belgia, Francja, Holandia, Zjednoczone Królestwo Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Włochy, Cypr, Luksemburg, Portugalia, Rumunia, Słowenia W większości państw członkowskich nadzór nad instytucjami finansowymi powierzono bankowi centralnemu lub odpowiedniemu organowi nadzoru finansowego, które odpowiada zarówno za nadzór ostrożnościowy nad instytucjami finansowymi, jak i za przestrzeganie przez nie wymagań dotyczących prowadzenia działalności i świadczenia usług finansowych Kryzys finansowy doprowadził także do wzmocnienia nadzoru makroostrożnościowego na poziomie krajowym przez ustanowienie organów mających uprawnienia podobne do ERRS. We Francji została powołana Rada ds. Ryzyka Systemowego i Regulacji Finansowych, w Belgii – Komitet ds. Ryzyka Systemowego i Instytucji Finansowych, na Węgrzech – Rada ds. Stabilności Finansowej. Zadania tych organów obejmują m.in. monitorowanie zmian systemu finansowego w celu identyfikacji zagrożeń 90 makroekonomicznych dla stabilności finansowej, przedkładanie opinii dla parlamentu i rządu w sprawie podjęcia niezbędnych środków w dziedzinie nadzoru makroostrożnościowego, koordynowanie działań podejmowanych w sytuacjach kryzysowych, wymiana informacji między bankiem centralnym a organami nadzoru finansowego, współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego. 15.4. Podział kompetencji między europejskie i krajowe organy nadzoru Zgodnie z art. 6 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej kompetencje Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego, a wiec także w dziedzinie nadzoru nad instytucjami finansowymi działającymi na tym rynku, należą do kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi. Wykonywanie tych kompetencji przez europejskie organy nadzoru finansowego podlega dwóm zasadom: ‒ zasadzie pomocniczości, zgodnie z którą Unia podejmuje działania w tej dziedzinie tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim działania organów nadzorczych państw członkowskich nie są wystarczająco skuteczne do zapewnienia stabilności finansowej w Unii, i jeśli, ze względu skalę i skutki proponowanegodziałania, możliwe jest lepsze osiągnięcie tego celu na poziomie Unii; ‒ zasadzie proporcjonalności, zgodnie z którą zakres i forma działania ESNF nie wykraczają poza to, co jest konieczne do zachowania stabilności finansowej w Unii jako całości lub istotnej jej części. Podstawą funkcjonowania ESNF jest więc centralizacja specyficznych zadań związanych z utrzymaniem stabilności finansowej w Unii oraz decentralizacja pozostałych zadań nadzorczych. Zakres zadań nadzorczych wykonywanych na poziomie Unii jako całości odpowiada zadaniom nadzorczym powierzonym Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego oraz Europejskiemu Urzędowi Nadzoru. Kompetencje ERRS i europejskich urzędów nadzoru dotyczą więc specyficznych zadań w dziedzinie nadzoru makro- i mikroostrożnościowego, takich jak: identyfikacja ryzyka systemowego i ostrzeganie przed nim, ustalanie wspólnych standardów technicznych, zapewnienie przestrzegania tych standardów przez instytucje finansowe, koordynowanie działań mających na celu ograniczenie zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania rynków finansowych lub stabilności finansowej w Unii, rozstrzyganie sporów o charakterze transgranicznym. Natomiast pozostałe zadania w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego oraz zadania związane z przestrzeganiem minimalnych wymagań Unii dotyczących prowadzenia działalności i świadczenia usług przez instytucje finansowe należą do kompetencji właściwych organów nadzoru państw członkowskich. Mają one m.in. uprawnienia do udzielania zezwoleń na podejmowanie i prowadzenie działalności przez instytucje kredytowe, towarzystwa ubezpieczeniowe i przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz do kontroli przestrzegania przez te instytucje wymogów kapitałowych w odniesieniu do różnych zagrożeń dla ich stabilności finansowej. Pewne kompetencje w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego ma także Europejski Bank Centralny. Obejmują one (art. 25 Statutu ESBC i EBC): ‒ wyrażanie opinii oraz udzielanie konsultacji Radzie, Parlamentowi Europejskiemu i właściwym organom nadzorczym państw członkowskich w sprawie zakresu i stosowania ustawodawstwa unijnego odnoszącego się do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i do stabilności systemu finansowego; 91 ‒ wykonywania specyficznych zadań w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi, z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych. Specyficzne działania EBC w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego są związane z realizacją zadań Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego. EBC gromadzi i przetwarza informacje w imieniu ERRS na potrzeby wykonywania powierzonych jej zadań, przygotowuje analizy niezbędne do wykonywania tych zadań, wspiera ERRS w prowadzonej przez nią współpracy międzynarodowej na szczeblu administracyjnym z innymi właściwymi organami w kwestiach makroostrożnościowych oraz wspiera prace organów ERRS. Ponadto Europejski Bank Centralny przyczynia się, we współpracy z bankami centralnymi państw członkowskich i Komitetem Nadzoru Bankowego przy ESBC, do stabilności finansowej w Unii (art. 127 ust. 5 TFUE). EBC monitoruje więc zagrożenia dla tej stabilności oraz ocenia zdolność systemu finansowego do absorpcji wstrząsów finansowych. Jego sprawozdania dotyczące stabilności sektora bankowego oraz przeglądy stabilności finansowej są podawane do publicznej wiadomości. Wraz z ustanowieniem jednolitego mechanizmu nadzorczego EBC otrzymał wyłączne kompetencje w wykonywaniu takich zadań nadzorczych, jak: wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych, ocena powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych, zapewnienia przestrzegania przez instytucje kredytowe wymogów ostrożnościowych oraz pozostałych wymogów określonych przepisami prawa unijnego i krajowego, przeprowadzania przeglądów nadzorczych. W stosunku do istotnych instytucji kredytowych kompetencje te wykonuje bezpośrednio, w odniesieniu do pozostałych instytucji kredytowych – pośrednio (za pośrednictwem właściwych organów krajowych). 92 ROZDZIAŁ 16.EUROPEJSKI MECHANIZM STABILNOŚCI 16.1. Uwagi ogólne Podstawa prawna ustanowienia Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM) „Państwa członkowskie, których walutą jest euro, mogą ustanowić mechanizm stabilności uruchomiany, jeżeli będzie to niezbędne do ochrony stabilności strefy euro jako całości. Udzielanie wszelkiej niezbędnej pomocy finansowej w ramach takiego mechanizmu będzie podlegało rygorystycznym warunkom” (art. 136 ust. 3 TFUE). Artykuł ten zmieniła Rada Europejskadecyzją 2011/199/UE z dnia 25 marca 2011 r. w sprawie zmiany art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do mechanizmu stabilności dla państw członkowskich, których walutą jest euro (Dziennik Urzędowy UE L 91 z 4.4.2011). Decyzja w sprawie zmiany postanowień tego artykułu(dodania do niego ustępu 3) została podjętą na podstawie art. 48 ust. 6 Traktatu o Unii Europejskiej. Zezwala on Radzie Europejskiej, stanowiącej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim, Komisja i, w niektórych przypadkach, EBC, przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub niektóre postanowienia części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Decyzja ta nie może zwiększać kompetencji przyznanych Unii w Traktatach, a jej wejście w życie jest uzależnione od późniejszego jej zatwierdzenia przez państwa członkowskie zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Porozumienie polityczne w sprawie ustanowienia stałego mechanizmu kryzysowego służącego ochronie stabilności finansowej strefy euro jako całości zostało osiągnięte na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 28-29 października 2010 roku. Podstawa prawna funkcjonowania ESM Traktat ustanawiający Europejski Mechanizm Stabilności Data podpisania Traktatu: 2 lutego 2012 r. Data wejścia w życie Traktatu: 27 września 2012 r. Początek funkcjonowania ESM: 8 października 2012 r. Podstawowe dane dotyczące ESM ‒ struktura prawna: międzyrządowa instytucja finansowa prawa międzynarodowego publicznego; ‒ siedziba: Luksemburg; ‒ państwa członkowskie: kraje strefy euro; ‒ kapitał: 700 mld euro; ‒ maksymalne zdolności pożyczkowe: 500 mld euro. 16.2. Zadania i instrumenty pomocy finansowej Zadania ESM Zdaniem ESM jest mobilizacja funduszy i zapewnienie wsparcia stabilizującego, obwarowanego rygorystycznymi warunkami dostosowanymi do wybranego instrumentu 93 pomocy finansowej, państwom strefy euro, które mają lub mogą mieć poważne problemy finansowe, jeśli jest to niezbędne do ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości i jej państw członkowskich. Kapitał ESM Kapitał ESM wynosi 700 mln euro. Udział poszczególnych krajów strefy euro w kapitale ESM obliczany jest na podstawie klucza subskrypcji kapitału EBC (art. 29 Statutu ESBC i EBC). Klucz subskrypcji kapitału ESM ustala się poprzez przypisanie każdemu krajowi strefy euro wagi w tym kluczu, która jest równa sumie: ‒ 50% udziału danego państwa ESM w ludności strefy euro; ‒ 50% udziału danego państwa ESM w produkcie wewnętrznym brutto strefy euro. Państwo ESM Belgia Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Malta Niderlandy Austria Portugalia Słowenia Słowacja Finlandia Razem Klucz ESM (w %) 3.4534 26.9616 0.1847 1.5814 2.7975 11.8227 20.2471 17.7917 0.1949 0.2746 0.4063 0.2487 0.0726 5.6781 2.7644 2.4921 0.4247 0.8184 1.7852 100.0 Kapitał subskrypcyjny (w EUR) 24 339 700 000 190 024 800 000 1 302 000 000 11 145 400 000 19 716 900 000 83 325 900 000 142 701 300 000 125 395900 000 1 373 400 000 1 935 300 000 2 863 400 000 1 752 800 000 511 700 000 40 019 000 000 19 483 800 000 17 564 400 000 2 993 200 000 5 768 000 000 12 581 800 000 704 798 700 000 Zasady przyznania pomocy finansowej ‒ wsparcie finansowe jest niezbędne do ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości i jej państw członkowskich; ‒ udzielenie pomocy finansowej podlega rygorystycznym warunkom, dostosowanym do wybranego jej instrumentu; ‒ warunki przyznania pomocy: przyjęcie programu dostosowania makroekonomicznego, stałe przestrzeganiewcześniej ustalonych kryteriów kwalifikowalności. Instrumenty pomocy finansowej Ostrożnościowa pomoc finansowa w postaci ostrożnościowej warunkowej linii kredytowej (PCLL) lub wspomagającej linii kredytowej (ECCL). Pomoc ta służy wsparciu krajów, których sytuacja gospodarcza jest solidna, w utrzymaniu dostępu do finansowania rynkowego poprzez wzmocnienie wiarygodności ich pozycji makroekonomicznej. Linia kredytowa może zostać wykorzystana poprzez zaciągnięcie pożyczki lub sprzedaży obligacji skarbowych na rynku pierwotnym. Warunki 94 przyznania pomocy są określone w porozumieniu dotyczącym wsparcia ostrożnościowego. Pomoc finansowa mająca na celu dokapitalizowanie instytucji finansowych. Pomoc jest uzależniona od spełnienia przez dane państwo następujących kryteriów: 1) brak możliwości samodzielnego dokapitalizowania sektora instytucji finansowych bez negatywnych skutków dla stabilności finansowej oraz finansów publicznych; 2) instytucje finansowe objęte wsparciem powinny mieć znaczenie systemowe lub stwarzać poważne problemy dla stabilności finansowej strefy euro jako całości lub jej członków; 3) beneficjent pomocy musi wykazać zdolność do spłaty przyznanej pożyczki. Pożyczki dla krajów, które mają lub mogą mieć poważne problemy finansowe. Warunkiem przyznania wsparcia finansowego jest przyjęcie programu dostosowania makroekonomicznego. Pomoc jest przyznawana państwommających znaczne potrzeby pożyczkowe, które w istotnym stopniu utraciły dostęp do finansowania rynkowego z powodu braku zainteresowania kredytodawców, lub z powodu nadmiernie wysokich kosztów pożyczek, mogących podważyć zdolność danego państwa do obsługi długu publicznego. Zakup obligacji na rynku pierwotnym. ESM może kupować obligacje skarbowe i inne papiery dłużne, emitowane przez państwo strefy euro. Nabycie obligacji skarbowych na rynku pierwotnym może uzupełniać inne instrumenty pomocy finansowej: pożyczki ESM, którym towarzyszy program dostosowań makroekonomicznych, lub pomoc ostrożnościową. Zakup obligacji skarbowych na rynku wtórnym. ESM może, w nadzwyczajnych sytuacjach, skupować obligacje skarbowe na rynku wtórnym, gdy brak płynności rynkowej stanowi zagrożenie dla stabilności finansowej kraju strefy euro, stwarzając ryzyko wzrostu stopy rentowności obligacji do poziomu, który podważyłby jego zdolność do obsługi zadłużenia, jak również prowadziłby do wystąpienia trudności w dostępie do finansowania przez jego sektor finansowy. 16.3. Pomoc ESM dla krajów strefy euro Kraj strefy euro Hiszpania Cypr Instrument pomocy finansowej ESM Dokapitalizowanie banków Pożyczki towarzyszące programowo dostosowania makroekonomicznego Maksymalna kwota pomocy (w mld euro) 100.0 Skumulowana kwota pomocy przyznanej w dniu 31.12.2013 (w mld euro) 9.0 9.0 4.6 95 ROZDZIAŁ 17. UNIA BANKOWA 17.1. Struktura unii bankowej Jednolity mechanizm nadzorczy Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Rozporządzenie (UE) nr 1025/2013 Rozporządzenie (UE) nr 806/2014 Podstawa Dyrektywa 2013/36/UE – warunki dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności i nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi Rozporządzenie (UE) nr 575/2013 –wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Dyrektywa 2014/59/UE – restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Dyrektywa 2014/49/UE ‒ systemy gwarancji depozytów 16.2. Jednolity mechanizm nadzorczy Podstawa prawna Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające EBC szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi (Dz. Urz. UE L 287 z 29.10.2013). Definicje podstawowych pojęć ‒ jednolity mechanizm nadzorczy – system nadzoru finansowego, złożony z EBC i właściwych organów uczestniczących państw członkowskich; ‒ właściwy organ krajowy – właściwy organ wyznaczony przez uczestniczące państwo członkowskie do sprawowania nadzoru nad instytucjami finansowymi; ‒ uczestniczące państwo członkowskie – państwo członkowskie, którego walutą jest euro, lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale ustanowiło bliską współpracę z właściwymi organami państw członkowskich, których walutą jest euro Zadania powierzone EBC W ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego EBC posiada wyłączną kompetencję w zakresie wykonywania, do celów nadzoru ostrożnościowego, następujących zadań w 96 odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich następujące zadania: ‒ wydawanie i cofanie zezwoleń dla instytucji kredytowych; ‒ w odniesieniu do instytucji kredytowych, które mają siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim i które pragną ustanowić oddział lub świadczyć usługi transgraniczne na terytorium nieuczestniczącego państwa członkowskiego – wykonywanie zadań, które będą w gestii właściwego organu państwa członkowskiego pochodzenia na mocy stosownego unijnego prawa; ‒ ocena powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych, poza przypadkami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków; ‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi wymogi ostrożnościowe na instytucje kredytowe w dziedzinie wymogów w zakresie funduszy własnych, sekurytyzacji, limitów znacznych ekspozycji, płynności, dźwigni finansowej, sprawozdawczości i podawania do wiadomości publicznej informacji dotyczących tych kwestii; ‒ zapewnienie zgodności z aktami, nakładającymi na instytucje kredytowe wymogi posiadania solidnych zasad zarządzania, w tym wymogów dotyczących kompetencji i reputacji odnoszących się do osób odpowiedzialnych za zarządzanie instytucjami kredytowymi, procedur zarządzania ryzykiem, mechanizmów kontroli wewnętrznej, polityki wynagrodzeń i praktyk w tym zakresie oraz skutecznych wewnętrznych procesów oceny adekwatności kapitałowej, w tym modeli wewnętrznych ratingów (IRB); ‒ przeprowadzanie przeglądów nadzorczych; ‒ sprawowanie nadzoru skonsolidowanego nad jednostkami dominującymi instytucji kredytowych mającymi siedzibę w jednym z uczestniczących państw członkowskich, a także uczestniczenie w nadzorze skonsolidowanym – w charakterze obserwatorów – właściwych organów krajowych, w odniesieniu do jednostek dominujących niemających siedziby w jednym z uczestniczących państw członkowskich; ‒ uczestniczenie w nadzorze dodatkowym nad konglomeratami finansowymi w odniesieniu do instytucji kredytowych, które wchodzą w jego skład; ‒ realizowanie zadań nadzorczych w zakresie planów naprawczych oraz wczesnej interwencji, w przypadku gdy instytucja kredytowa lub grupa, w odniesieniu do której EBC jest konsolidującym organem nadzoru, nie spełniają mających zastosowanie wymogów ostrożnościowych lub prawdopodobnie je naruszą; ‒ wyłącznie w przypadkach przewidzianych w stosownym unijnym prawie dla właściwych organów, dokonywanie strukturalnych zmian wymaganych od instytucji kredytowych w celu zapobieżenia trudnościom, z wyłączeniem wszelkich uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Zadania i instrumenty makroostrożnościowe O ile zostanie to uznane za konieczne, EBC może – zamiast właściwych organów krajowych lub wyznaczonych organów krajowych uczestniczącego państwa członkowskiego – zastosować wyższe wymogi dotyczące buforów kapitałowych niż wymogi zastosowane przez właściwe organy krajowe lub wyznaczone organy krajowe uczestniczącego państwa członkowskiego, które to wymogi instytucje kredytowe muszą utrzymywać na odpowiednim poziomie w uzupełnieniu wymogów w zakresie funduszy własnych, w tym ustalić wskaźniki bufora antycyklicznego, a także zastosować surowsze środki mające zaradzić ryzyku systemowemu lub ryzyku makroostrożnościowemu na szczeblu instytucji kredytowych. Wykonując te zadania, EBC blisko współpracuje z wyznaczonymi organami krajowymi w 97 danych państwach członkowskich, a także bierze pod uwagę specyfikę sytuacji systemu finansowego, sytuację gospodarczą i cykl koniunkturalny w poszczególnych państwach członkowskich. Współpraca w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego EBC wykonuje swoje zadania nadzorcze w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego we współpracy z właściwymi organami krajowymi. EBC odpowiada za skuteczne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu nadzorczego. W odniesieniu do istotnych instytucji kredytowych EBC wykonuje bezpośrednio swoje zadania nadzorcze. Istotność instytucji kredytowej (podmiotu lub grupy) określa się na podstawie następujących kryteriów: ‒ wielkość: całkowita wartość jej aktywów przekracza 30 mld euro; ‒ znaczenie dla gospodarki Unii lub dowolnego uczestniczącego państwa członkowskiego: stosunek całkowitej wartości jej aktywów do PKB państwa siedziby przekracza 20%, chyba że całkowita wartość jej aktywów jest niższa niż 5 mld euro; ‒ znaczenie działalności transgranicznej: całkowita wartość nadzorowanej grupy przekracza 5 mld euro oraz stosunek jej transgranicznych aktywów do wartości jej aktywów przekracza 20% i stosunek jej transgranicznych pasywów do wartości jej pasywów przekracza 20 %; ‒ wnioskowanie o publiczną pomoc finansową z Europejskiego Mechanizmu Stabilności lub otrzymanie takiej pomocy; ‒ podmiot jest jedną z trzech najistotniejszych instytucji kredytowych w uczestniczącym państwie członkowskim. W odniesieniu do mniej istotnych instytucji kredytowych: ‒ EBC wydaje właściwym organom krajowym zalecenia, wytyczne lub ogólne instrukcje, zgodnie z którymi organy te wykonują zadania powierzone EBC, z wyjątkiem wydawania i cofania zezwoleń dla instytucji kredytowych oraz oceny powiadomień dotyczących nabycia i zbycia znacznych pakietów akcji instytucji kredytowych; ‒ EBC może podjąć decyzje o tym, ze sam będzie wykonywał wszelkie stosowne zadania nadzorcze, w tym w przypadku, gdy pomoc finansowa była wnioskowana lub otrzymana pośrednio z Europejskiego Mechanizmu Stabilności; ‒ EBC sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem systemu; ‒ EBC może skorzystać z uprawnień dochodzeniowych; ‒ EBC może również zwracać się do właściwych organów o dostarczenie informacji na temat wykonania zadań realizowanych przez nie w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Bliska współpraca z właściwymi organami uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro EBC realizuje zadania nadzorcze w odniesieniu do instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro, jeżeli między EBC a właściwym organem krajowym tego państwa członkowskiego została ustanowiona bliska współpraca. Zostaje ona ustanowiona na mocy decyzji przyjętej przez EBC, jeżeli spełnione są następujące warunki: ‒ dane państwo członkowskie powiadamia pozostałe państwa członkowskie, Komisję, EBC i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego o swoim wniosku dotyczącym nawiązania bliskiej współpracy z EBC w zakresie wykonywania zadań w ramach 98 jednolitego mechanizmu nadzorczego w odniesieniu do wszystkich instytucji kredytowych mających siedzibę w danym państwie członkowskim; ‒ w powiadomieniu tym dane państwo członkowskie zobowiązuje się do: a) zagwarantowania, że jego właściwe organy lub wyznaczony organ krajowy będą stosować się do wszelkich wytycznych lub wniosków EBC, oraz b) przekazywania wszelkich informacji na temat instytucji kredytowych mających siedzibę w danym państwie członkowskim, które mogą być wymagane przez EBC w celu przeprowadzenia wszechstronnej oceny tych instytucji kredytowych; ‒ dane państwo członkowskie przyjęło stosowne ustawodawstwo krajowe celem zapewnienia obowiązku przyjmowania przez właściwy organ krajowy tego państwa wszelkich środków wymaganych przez EBC w odniesieniu do instytucji kredytowych. Współpraca z EBC zostanie zawieszona lub zakończona, jeżeli, zdaniem EBC, dane państwo członkowskie przestało spełniać właściwe dla niej warunki lub gdy właściwy organ krajowy danego państwa nie wykonuje obowiązków z nią związanych. Uprawnienia dochodzeniowe EBC W celu wykonywania powierzonych mu zadań, EBC: ‒ może wezwać instytucje kredytowej i inne podmioty objęte jednolitym mechanizmem nadzorczymdo udzielenia mu wszelkich niezbędnych informacji; ‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne dochodzenia wobec dowolnej z tych osób prawnych; ‒ przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w siedzibie osób prawnych; ‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia organu sądowego, składa wniosek o wydanie takiego zezwolenia Uprawnienia nadzorcze EBC Udzielanie zezwoleń. Wszelkie wnioski o udzielenie zezwolenia na podjęcie działalności instytucji kredytowej, która ma siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, są przedkładane właściwym organom krajowym państwa członkowskiego, w którym instytucja kredytowa ma mieć siedzibę, zgodnie z wymogami określonymi w stosownym prawie krajowym. Jeśli wnioskodawca spełnia wszystkie wymagane warunki, właściwy organ krajowy przyjmuje projekt decyzji w sprawie zaproponowania, by EBC udzielił zezwolenia. Projekt decyzji uznaje się za przyjęty przez EBC, chyba że EBC wyrazi sprzeciw w maksymalnym terminie dziesięciu dni roboczych. Ocena nabycia znacznych pakietów akcji. Wszelkie powiadomienia o nabyciu znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej przekazuje się właściwym organom krajowym państwa członkowskiego, w którym dana instytucja kredytowa ma siedzibę, zgodnie z wymogami określonymi w stosownym prawie krajowym. Właściwe organy krajowe oceniają proponowane nabycie i przekazują EBC powiadomienie wraz z wnioskiem dotyczącym decyzji w sprawie sprzeciwu wobec nabycia lub braku takiego sprzeciwu. Nadzór ostrożnościowy. EBC ma w szczególności następujące uprawnienia: a) wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych wyższych od wymogów kapitałowych; b) wymagania udoskonalenia zasad, strategii, procedur i mechanizmów; c) wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi; d) wymagania od instytucji stosowania szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowania aktywów w kontekście wymogów w 99 zakresie funduszy własnych; e) ograniczania działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności, która stwarza nadmierne ryzyko dla stabilności instytucji; f) wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami i systemami instytucji; g) wymagania od instytucji ograniczania wysokości zmiennego składnika wynagrodzeń, w przypadku gdy jego wysokość utrudnia utrzymanie prawidłowej bazy kapitałowej; h)wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych; i) ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat z zysków między akcjonariuszy lub udziałowców, gdy wypłaty utrudniają wykonanie zobowiązań; j) nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych; k) nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności; l) wymagania dodatkowej informacji; m) odwołania każdego z członków organu zarządzającego instytucji kredytowej, którzy nie spełniają wymogów określonych w unijnych i krajowych aktach prawnych. Sankcje administracyjne. EBC, we współpracy z właściwymi organami krajowymi, może nałożyć administracyjne sankcje finansowe na instytucje kredytowe, które naruszą wymóg określony w rozporządzeniach Unii. Niezależność EBC Wykonując zadania, EBC i właściwe organy krajowe działające w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego działają niezależnie. Członkowie Rady ds. Nadzoru i komitetu sterującego działają niezależnie i obiektywnie w interesie Unii jako całości, oraz nie zwracają się o instrukcje do instytucji lub organów Unii, rządu żadnego z państw członkowskich, lub do innego podmiotu publicznego lub prywatnego, ani nie przyjmują takich instrukcji. Niezależność ta jest respektowania przez instytucje, organy, urzędy i agencje Unii, a także rządy państw członkowskich i wszelkie inne organy. Odpowiedzialność i sprawozdawczość EBC corocznie przedkłada Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Komisji i Eurogrupie sprawozdanie z wykonania powierzonych mu zadań nadzorczych. Przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC publicznie przedstawia to sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Eurogrupie w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Na wniosek Eurogrupy przewodniczący Rady ds. Nadzoru może zostać wysłuchany w sprawie wykonania swoich zadań nadzorczych przed Eurogrupąw obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Na wniosek Parlamentu Europejskiego przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC uczestniczy w wysłuchaniu w sprawie wykonania jej zadań nadzorczych przed właściwymi komisjami Parlamentu Europejskiego. EBC ma obowiązek udzielić odpowiedzi, w formie ustnej lub pisemnej, na pytania przedstawione mu przez Parlament Europejski lub Eurogrupę oraz w obecności przedstawicieli wszystkich uczestniczących państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Gdy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej bada operacyjna skuteczność zarządzania EBC, uwzględnia również zadania nadzorcze powierzone EBC. EBC prowadzi szczerą współpracę przy wszelkich dochodzeniach prowadzonych przez Parlament Europejski. Administracyjna Rada Odwoławcza 100 Administracyjna Rada Odwoławcza, utworzona przez EBC, składa się z pięciu wysoko cenionych osób pochodzących z państw członkowskich i mających udokumentowaną odpowiednią wiedzę i zawodowe doświadczenie, również w zakresie nadzoru, na wystarczająco wysokim poziomie w dziedzinie bankowości i usług finansowych.Jej zadaniem jest przeprowadzanie wewnętrznego administracyjnego przeglądu decyzji podjętych przez EBC w ramach wykonywania powierzonych mu uprawnień nadzorczych. Członkowie Administracyjnej Rady Odwoławczej działają niezależnie i w interesie publicznym. Rozdzielenie funkcji związanej z polityką pieniężną EBC wykonuje powierzone mu zadania nadzorcze bez uszczerbku dla swoich zadań dotyczących polityki pieniężnej oraz wszelkich innych zadań i oddzielnie od nich. Zadania nadzorcze powierzone EBC nie mogą kolidować z jego zadaniami związanymi z polityką pieniężną ani nie mogą być od nich uzależnione. Zadania nadzorcze EBC nie mogą też kolidować z zadaniami związanymi z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego ani jakimkolwiek innymi zadaniami. Rada ds. Nadzoru Planowaniem i wykonywaniem zadań powierzonych EBC zajmuje się całkowicie organ wewnętrzny, którym jest Rada ds. Nadzoru. Organ ten składa się z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego – zatwierdzanych przez Parlament Europejski i mianowanych przez Radę, czterech przedstawicieli EBC mianowanych przez Radę Prezesów EBC i z po jednym przedstawicielu właściwego organu krajowego z każdego uczestniczącego państwa członkowskiego. Wszyscy jej członkowie działają w interesie Unii jako całości.Rada ds. Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wykonuje zadania przygotowawcze w interesie Unii jako całości i działa w pełnej przejrzystości z Radą ds. Nadzoru. Decyzje Rady ds. Nadzoru podejmowane są zwykłą większością głosów. Rada ds. Nadzoru prowadzi wszystkie prace przygotowawcze dotyczące zadań nadzorczych powierzonych EBC i przedstawia Radzie Prezesów EBC finalne projekty decyzji, które Rada Prezesów ma przyjąć. Projekty decyzji są przekazywane jednocześnie do właściwych organów krajowych danych państw członkowskich. Projekt decyzji jest uznany za przyjęty, chyba że Rada Prezesów wyrazi sprzeciw w oznaczonym terminie, jednak nie dłuższym niż dziesięć dni roboczych. Niemniej jednak, jeżeli uczestniczące państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, nie zgadza się z projektem decyzji Rady ds. Nadzoru, Rada ds. Nadzoru podejmuje decyzję większością kwalifikowaną. Rada ds. Nadzoru powołuje spośród swoich członków komitet sterujący, który wspomaga jej działania. Komitet ten nie ma uprawnień decyzyjnych. 17.3. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 17.3.1. Zagadnienia ogólne Podstawa prawna 101 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (DZ. Urz. UE L 225 z 30.7.2014) Przedmiot regulacji Niniejsze rozporządzenie ustanawia jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podmiotów mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich. Te jednolite zasady i jednolita procedura stosowane są przez Jednolitą Radę ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Radę) wraz z Radą i Komisją oraz krajowymi organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest wspierany jednolitym funduszem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (funduszem). Wykorzystanie funduszu jest uzależnione od wejścia w życie umowy między uczestniczącymi państwami członkowskim (Umowa) o przekazaniu do funduszu środków finansowych pobranych na szczeblu krajowym oraz stopniowym łączeniu poszczególnych środków finansowych pobieranych na szczeblu krajowym i przydzielanych do krajowych pul funduszu. Zakres stosowania Rozporządzenie (UE) nr 806/2014 ustanawia jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji następujących podmiotów: ‒ instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim; ‒ jednostek dominujących mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, jeśli są one objęte nadzorem skonsolidowanym prowadzonym przez EBC; ‒ form inwestycyjnych i instytucji finansowych mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, jeśli są one objęte nadzorem skonsolidowanym jednostki dominującej prowadzonym przez EBC. Uczestniczące państwo członkowskie Uczestniczącepaństwo członkowskie oznacza państwo członkowskie, którego walutą jest euro, lub państwo członkowskie, którego walutą nie jest euro, ale które ustanowiło bliską współpracę z EBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Zasady ogólnepodejmowania działań w ramach funkcjonowania mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jednolitego ‒ zakaz dyskryminacji podmiotów ze względu na ich narodowość lub miejsce prowadzenia działalności; ‒ zasada zgodnościz jednością i integralnością rynku wewnętrznego; ‒ zasada zrównoważenia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z interesami poszczególnych zainteresowanych państw członkowskim, z należytym uwzględnieniem ewentualnego niekorzystnego wpływu podejmowanych działań na nieuczestniczące państwo członkowskie; 102 ‒ zakaz wymagania od państw członkowskich udzielenia nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego, ani podejmowania innych działań, które wpływać na suwerenność budżetową i obowiązki budżetowe państw członkowskich. Podział zadań w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Za skuteczne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji odpowiada Jednolita Rada. Jest ona także odpowiedzialna za sporządzanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do: ‒ niebędących częścią grupy: a) instytucji kredytowych mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim; b) jednostek dominujących mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, jeśli są one objęte nadzorem skonsolidowanym prowadzonym przez EBC; c) firm inwestycyjnych i instytucji finansowych mających siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, jeśli są one objęte nadzorem skonsolidowanym jednostki dominującej prowadzonym przez EBC; ‒ grup, które uznaje się za istotne lub w odniesieniu do których EBC podjął decyzję o tym, że będzie bezpośrednio wykonywał wszelkie stosowne uprawnienia; ‒ innych grup transgranicznych. W odniesieniu do pozostałych podmiotów i grup krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji realizują następujące zadania i ponoszą za nie odpowiedzialność: ‒ przyjmowanie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz dokonywanie ocen możliwości przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ przyjmowanie środków wczesnej interwencji; ‒ stosowanie uproszczonych obowiązków lub zniesienie obowiązku sporządzenia planu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ ustalenia minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych; ‒ przyjmowania decyzji w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz stosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ umarzania lub konwersji odpowiednich instrumentów kapitałowych. 17.3.2. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Planowanie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada oraz krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji sporządzają i przyjmują plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji określa warianty zastosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonania uprawnień w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie zakłada z żadnego z następujących elementów: żadnego nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego poza wykorzystaniem jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, żadnego awaryjnego wsparcia płynnościowego udzielanego przez bank centralny ani żadnego wsparcia płynnościowego udzielonego przez bank centralny na niestandardowych warunkach dotyczących zabezpieczenia, terminu i stóp procentowych. 103 Sporządzając plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada ocenia, w jakim zakresie możliwe jest przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Uznaje się, że możliwe jest przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podmiotu lub podmiotów powiązanych grupy, jeśli dla Jednolitej Radyjest wykonalne i wiarygodne przeprowadzenie jego lub ich likwidacji w ramach standardowego postępowania likwidacyjnego albo przeprowadzenie jego lub ich restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjiprzez zastosowanie instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonanie uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przy jednoczesnym unikaniu w jak największym stopniu wszelkich negatywnych konsekwencji dla systemów finansowych, w tym sytuacji szerszej niestabilności finansowej lub zdarzeń mających wpływ na cały system finansowy, państwa członkowskiego siedziby, innych państw członkowskich lub Unii, oraz w celu zapewnienia ciągłości funkcji krytycznych wykonywanych przez dany podmiot lub podmioty powiązane. Cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Celemrestrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest: ‒ zapewnienie ciągłości funkcji krytycznych; ‒ uniknięcie znaczących negatywnych skutków dla stabilności finansowej, w szczególności przez zapobiegnięcie efektowi domina oraz przez utrzymanie dyscypliny rynkowej; ‒ ochrona finansów publicznych przez ograniczenie do minimum korzystania z nadzwyczajnego publicznego wsparcia finansowego; ‒ ochrona deponentów i inwestorów. Ogólne zasady restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest realizowane zgodnie z następującymi zasadami: ‒ w pierwszej kolejności straty ponoszą akcjonariusze instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ po akcjonariuszach straty ponoszą wierzyciele instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ następuje wymiana organu zarządzającego i kadry kierowniczej wyższego szczebla objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją instytucji. Z wyjątkiem przypadków, kiedy utrzymanie organu zarządzającego i kadry kierowniczej wyższego szczebla uznaje się za konieczne do osiągnięcia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ organ zarządzający i kadra kierownicza wyższego stopnia instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją udzielają wszelkiej pomocy niezbędnej do osiągnięcia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ osoby fizyczne i prawne ponoszą osobista odpowiedzialność za upadłość instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ wierzyciele należący do tej samej kategorii są traktowani w ten sam sposób; ‒ żaden z wierzycieli nie ponosi większych strat niż te, które poniósłby, gdyby podmiot został zlikwidowany w ramach standardowego postepowania upadłościowego; ‒ depozyty gwarantowane są w pełni chronione. Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 104 Jednolita Rada przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, jeżeli spełnione zostały następujące warunki: ‒ podmiot jest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością; ‒ nie ma racjonalnych podstaw, by oczekiwać, że jakiekolwiek alternatywne środki sektora prywatnego lub działania nadzorcze, w tym środki wczesnej interwencji lub umorzenie lub konwersja instrumentów kapitałowych, podjęte względem danego podmiotu, zapobiegłoby jego upadłości; ‒ działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest konieczne w interesie publicznym. Podmiot jest na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: ‒ podmiot naruszył lub naruszy w najbliższej przyszłości wymogi dotyczące kontynuacji zezwolenia w sposób uzasadniający wycofanie zezwolenia przez EBC; ‒ wartość aktywów podmiotu jest niższa lub będzie w najbliższej przyszłości niższa od wartości jego zobowiązań; ‒ podmiot jest niezdolny lub będzie w najbliższej przyszłości niezdolny do spłaty swoich długów lub innych zobowiązań w terminie ich wymagalności; ‒ wymagane jest nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe, z wyjątkiem sytuacji, gdy w celu zaradzenia poważnym zakłóceniom w gospodarce państwa członkowskiego i utrzymania stabilności finansowej nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe przyjmuje dowolną z następujących form: a) gwarancji rządowej celem zabezpieczenia instrumentów wsparcia płynności udostępnionych przez banki centralne na ich warunkach; b) gwarancji rządowej dotyczącej nowo wyemitowanych zobowiązań; lub c) zastrzyku funduszy własnych lub nabycia instrumentów kapitałowych. Działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uznaje się będące w interesie publicznym, jeśli jest ono konieczne do osiągnięcia co najmniej jednego z celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i jest proporcjonalne do tych celów, a likwidacja podmiotu w ramach standardowego postepowania upadłościowego nie pozwoliłaby na osiągnięcie tych celów w takim samym zakresie. Jeżeli są spełnione warunki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, jednolita Rada przyjmuje program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Program ten obejmuje instytucję objętą restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, określa zastosowanie wobec niej instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz określa wykorzystanie jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Po przyjęciu programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada przekazuje go Komisji. Komisja zatwierdza program albo wyraża sprzeciw. Komisja może zaproponować Radzie: ‒ aby sprzeciwiła się programowi restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjiprzyjętego przez Jednolitą Radę z powodu niespełnienia przez niego kryterium interesu publicznego; ‒ aby zatwierdziła istotną zmianę kwoty jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przewidzianej w tym programie. Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może wejść w życie tylko wtedy, gdy Rada lub Komisja nie wyraziły sprzeciwu w terminie 24 godzin od przekazania programu przez Jednolitą Radę. Jeżeli w terminie 24 godzin od przekazania przez Jednolitą Radę programurestrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Rada zatwierdziła propozycję Komisji dotyczącą zmiany programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji lub Komisja 105 wyraziła sprzeciw, Jednolita Rada zmienia program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zgodnie z przedstawionym uzasadnieniem. Jeżeli Rada sprzeciwia się objęciu instytucji restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją z powodu niespełnienia kryterium interesu publicznego, odnośny podmiot zostaje w sposób uporządkowany zlikwidowany zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym. Jednolita Rada zapewnia podjęcie koniecznych działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przez odpowiednie krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji’ Zgodność pomocy państwa i pomocy z jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z rynkiem wewnętrznym Jeżeli działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji obejmuje przyznanie pomocy państwa na podstawie art. 107 ust. 1 TFUE lub pomocy z jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, przyjęcie programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji może nastąpić dopiero po przyjęciu przez Komisję pozytywnej lub warunkowej decyzji dotyczącej zgodności wykorzystania takiej pomocy z zasadami regulującymi rynek wewnętrzny. Instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Instrumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są następujące: ‒ instrument zbycia działalności: przeniesienie na rzecz nabywcy niebędącego instytucją pomostową instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez instytucję objętą restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych jej aktywów, praw lub zobowiązań; ‒ instrument instytucji pomostowej: przeniesienie do instytucji pomostowej instrumentów właścicielskich wyemitowanych przez co najmniej jedną z instytucji objętych restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją lub wszystkich lub niektórych aktywów, praw lub zobowiązań co najmniej jednej z instytucji objętych restrukturyzacją lub uporządkowaną likwidacją; ‒ instrument wydzielenia aktywów: przeniesienie aktywów, praw lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją lub instytucji pomostowej do co najmniej jednego podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ instrument umorzenia lub konwersji długu, który można zastosować w każdym z następujących celów: a) dokapitalizowania podmiotu, spełniającego warunki uruchomienia procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; b) zamiany na kapitał własny lub obniżenia kwoty głównej należności lub instrumentów dłużnych, które są przenoszone do instytucji pomostowej, w celu zapewnienia jej kapitału, lub w ramach instrumentu zbycia działalności lub instrumentu wydzielenia aktywów. Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przyjęty przez Jednolitą Radę określa szczegółowe informacje odnoszące się do instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które mają być zastosowane wobec instytucji objętej restrukturyzacja i uporządkowaną likwidacją i mają zostać wdrożone przez krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. 106 Program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zawiera zarys działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które powinna podjąć Jednolita Rada w odniesieniu do unijnej jednostki dominującej lub poszczególnych podmiotów powiązanych mających siedzibę w uczestniczących państwach członkowskich z myślą o osiągnięciucelów i przestrzeganiu zasad restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Przyjmując program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, Jednolita Rada, Rada i Komisja uwzględniają plan restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjioraz postępują zgodnie z nim, chyba że Jednolita Radastwierdzi, że cele restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjizostaną osiągnięte skutecznie w wyniku podjęcia działań, których nie przewidziano w planie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W trakcie procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji,Jednolita Rada może zmienić i zaktualizować program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Dodatkowo program restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przewiduje, w stosownych przypadkach, powołanie przez krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zarządcy nadzwyczajnego dla instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją. Jednolita Rada może postanowić, że ten sam zarządca nadzwyczajny zostanie powołany dla wszystkich podmiotów powiązanych z grupą, jeżeli jest to konieczne w celu ułatwienia wprowadzenia rozwiązań przywracających stabilność finansową danych podmiotów. Uprawnienia dochodzeniowe i kary Do celów wykonywania swoich zadań, Jednolita Rada: ‒ może zażądać od podmiotów objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przekazania wszystkich informacji niezbędnych do wykonywania powierzonych jej zadań; ‒ może prowadzić niezbędne dochodzenia wobec tych podmiotów; ‒ może przeprowadzać wszelkie niezbędne kontrole na miejscu w lokalach tych podmiotów; ‒ jeżeli kontrola na miejscu wymaga zezwolenia ze strony organu sądowego zgodnie z przepisami krajowymi, występuje o takie zezwolenie. Jednolita Rada nakłada grzywny na dane podmioty za następujące naruszenia: a) gdy nie przedstawiają one informacji, których zażądano; b) gdy nie poddają się one dochodzeniu ogólnemu lub kontroli na miejsce; c) gdy nie stosują się one do decyzji skierowanej do nich przez Jednolitą Radę. Do powyższych grzywien mają zastosowanie następujące czynniki obciążające: ‒ naruszenie zostało popełnione umyślnie; ‒ naruszenie zostało popełnione wielokrotnie; ‒ naruszenie było popełnione przez okres dłuższy niż trzy miesiące; ‒ naruszenie ujawniło systemowe braki w organizacji podmiotu; ‒ od momentu stwierdzenia naruszenia nie podjęto żadnych działań naprawczych; ‒ kadra kierownicza wyższego szczebla danego podmiotu nie współpracowała z Jednolita Radą podczas prowadzenia przez nią dochodzenia Ponadto Jednolita Rada nakłada okresową karę pieniężną na podmiot objęty jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, aby skłonić go do przestawienia pełnych informacji, których zażądano od niego oraz poddania się dochodzeniu i kontroli na miejscu. Okresowa kara musi być skuteczna i proporcjonalna. 17.2.3. Jednolita Rada ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 107 Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Jednolita Rada) jest agencją Unii, której siedzibą jest Bruksela. Posiada ona osobowość prawną. Jednolita Rada i krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji działają niezależnie i w interesie ogólnym. W skład Jednolitej Rady wchodzi; a) przewodniczący; b) czterech dodatkowych członków zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy; c) członek mianowany przez każde uczestniczące państwo członkowskie, reprezentujący swoje krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednolita Rada odpowiada przed Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją za wykonanie rozporządzenia (UE) nr 806/2014, zgodnie z następującymi postanowieniami: ‒ jednolita Rada przedkłada Parlamentowi Europejskiemu, parlamentom narodowym uczestniczących państw członkowskich, Radzie, Komisji i Trybunałowi Obrachunkowemu roczne sprawozdanie z wykonania powierzonych jej zadań; ‒ przewodniczący przedstawia to sprawozdanie publicznie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie; ‒ na wniosek Parlamentu Europejskiego przewodniczący uczestniczy w wysłuchaniu w sprawie wykonania przez Jednolitą Radę zadań w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacjiprzed właściwą komisją Parlamentu Europejskiego; ‒ na wniosek Rady przewodniczący może zostać przez nią wysłuchany w sprawie wykonania przez Jednolitą Radę zadań w zakresierestrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; ‒ jednolita Rada odpowiada w formie ustnej lub pisemnej na pytania skierowane do niej przez Parlament Europejski lub Radę; ‒ na wniosek Parlamentu Europejskiego przewodniczący prowadzi poufne dyskusje przy drzwiach zamkniętych z przewodniczącym i wiceprzewodniczącymi właściwej komisji Parlamentu Europejskiego, jeżeli takie dyskusje są wymagane w ramach wykonywania uprawnień Parlamentu Europejskiego na mocy TFUE; ‒ podczas wszelkich dochodzeń prowadzonych przez Parlament Europejski Jednolita Rada współpracuje z Parlamentem Europejskim. 17.4. Jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Ustanawia się jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (fundusz). Jednolita Rada korzysta z funduszu wyłącznie w celu zapewnienia skutecznego stosowania instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz wykonywania uprawnień w zakresie prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, a także zgodnie z celami restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zasadami regulującymi ten proces. W żadnych okolicznościach budżet Unii ani budżety krajowe nie odpowiadają za wydatki lub straty funduszu. Właścicielem funduszu jest wyłącznie Jednolita Rada. Krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji pobierają od podmiotów objętych jednolitą procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji składki i przekazują je do funduszu. Środkami finansowymi funduszu są: Składki ex ante.Są one pobierane od każdej instytucji i obliczane proporcjonalnie do kwoty jej zobowiązań, z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów gwarantowanych, w odniesieniu do łącznych zobowiązań – z wyłączeniem funduszy własnych i depozytów gwarantowanych – wszystkich instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności na terytorium wszystkich uczestniczących państw członkowskich. Wysokość składki nie przekracza 12,5% poziomu docelowego. 108 Nadzwyczajne składki ex post.W przypadku gdy dostępne środki finansowe nie wystarczają na pokrycie strat, kosztów lub innych wydatków poniesionych w wyniku wykorzystania funduszu do działań w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, pobiera się nadzwyczajne składki ex post od instytucji, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności na terytorium uczestniczących państw członkowskich, w celu pokrycia dodatkowych kwot. Ich wysokość oblicza się zgodnie z zasadami dotyczącymi obliczania składek ex ante. Całkowita roczna kwot nadzwyczajnych składek ex post nie może przekroczyć trzykrotnej rocznej kwoty składek ex ante. Dobrowolne wzajemne pożyczki między mechanizmami finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.Jednolita Rada podejmuje decyzję o wystąpienie z wnioskiem o dobrowolną pożyczkę dla fundusz od mechanizmu finansowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w uczestniczących państwach członkowskich, w przypadku gdy: a) kwoty składek ex antesą niewystarczające; b) nazdwyczajne składki ex post nie są bezzwłocznie dostępne; c) alternatywne sposoby finansowania nie są bezzwłocznie dostępne na rozsądnych warunkach. Alternatywne sposoby finansowania. Jednolita Rada może zaciągnąć na rzecz funduszu pożyczki lub inne formy wsparcia ze strony tych instytucji, instytucji finansowych lub innych osób trzecich, które oferują lepsze warunki finansowe. W ramach programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Jednolita Rada może wykorzystywać fundusz jedynie w następujących celach: ‒ gwarantowania aktywów lub zobowiązań instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ udzielania pożyczek instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, jej jednostek zależnych, instytucji pomostowej lub podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ nabywania aktywów instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją; ‒ wniesienia wkładów do instytucji pomostowej i podmiotu zarządzającego aktywami; ‒ wypłaty rekompensat akcjonariuszom lub wierzycielom, jeżeli ponieśli oni większe straty niż by to miało miejsce w wyniku likwidacji w ramach standardowego postepowania likwidacyjnego; ‒ wniesienia wkładu na rzecz instytucji objętej restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją w miejsce umorzenia lub konwersji zobowiązań niektórych wierzycieli, gdy stosuje się instrument umorzenia lub konwersji długu i podejmowana jest decyzja w sprawie wyłączenia niektórych wierzycieli z zakresu umorzenia lub konwersji długu. 109 110
