Cystatyna C jako marker oceniający filtrację kłębuszkową

Cystatyna
C
jako
marker
oceniający filtrację kłębuszkową
Wiarygodna i rzetelna ocena funkcji nerek stanowi jeden z
najważniejszych kierunków w diagnostyce. Szacuje się, że w Polsce
przewlekła choroba nerek (PChN) może dotyczyć 4 mln osób. Wydłużenie
średniej długości życia, jak i powszechne występowanie chorób
cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca,
powodują wzrost częstości występowania niewydolności omawianego
narządu [1,3]. Ostre uszkodzenie nerek jest obarczone dużą
śmiertelnością i wymaga szybkiej diagnostyki. Również u dzieci poważne
schorzenia nerek mogą przebiegać bez charakterystycznych objawów,
dlatego zdarza się, że są wykrywane zbyt późno, kiedy konieczny jest już
przeszczep nerki lub dializoterapia [2].
Parametrem laboratoryjnym stosowanym do oceny funkcji nerek jest wskaźnik
przesączania kłębuszkowego GFR (ang. Glomerular Filtration Rate). Wskazuje on
na zdolność tego narządu do oczyszczania osocza w jednostce czasu.
Stężenie kreatyniny w surowicy jest najczęściej stosowanym w diagnostyce
parametrem, odzwierciedlającym GFR, którego poziom ujemnie koreluje z
wielkością przesączania kłębuszkowego. Podwyższone stężenie kreatyniny w
surowicy wiąże się z pogorszeniem funkcji nerek [4,5].
Wykorzystanie kreatyniny w ocenie funkcji nerek ma jedynie przybliżoną
wartość diagnostyczną.
Korelacja poziomu kreatyniny w surowicy z wydolnością nefronów jest zależna od
wielu czynników. Na stężenie kreatyniny wpływa wiek (wyższe wartości u ludzi
młodych), płeć (wyższe u mężczyzn), masa mięśniowa, masa ciała, dieta
(spożywanie pokarmów wysokobiałkowych powoduje wzrost o ok. 10%),
aktywność fizyczna oraz rasa (wyższe stężenie u ludzi rasy białej) [1,5]. Spore
ograniczenia w zastosowaniu kreatyniny napotykamy u pacjentów z żółtaczką oraz
u noworodków, u których współistniejąca hiperbilirubinemia ujemnie interferuje z
poziomem kreatyniny. U noworodków w pierwszych dniach życia poziom
kreatyniny w surowicy odzwierciedla stężenie we krwi matki, ponieważ związek
ten swobodnie przechodzi przez łożysko [2].
Aby zwiększyć dokładność oceny przesączania kłębuszkowego na podstawie
pomiaru kreatyniny opracowano szereg wzorów antropometrycznych, które
pozwalają ograniczyć wpływ czynników pozanerkowych. Najczęściej stosuje się
wzory według Cockcrofta i Gaulta, MDRD (ang. Modification of Diet in Renal
Disease) oraz wzór Schwartza dla dzieci do obliczania szacowanego GFR (ang.
estimate GFR). Mimo że wzory te umożliwiły znaczny postęp w diagnostyce
nefrologicznej, to szacowanie filtracji nerkowej za ich pomocą nie jest wolne od
ograniczeń [4,6].
Tabela 1. Równania empiryczne stosowane do szacowania GFR [1]
Równanie MDRD jest to wskaźnik mało dokładny u ludzi starszych i u osób o
granicznych wartościach BMI (otyłych lub z niedowagą). Wzory MDRD nie
doszacowują eGFR u ludzi dobrze umięśnionych lub stosujących dietę bogatą w
białko, u których stężenie kreatyniny w surowicy jest wyższe. Natomiast u
pacjentów o niskiej masie mięśniowej (osoby w podeszłym wieku lub przewlekle
chorzy) na podstawie równania MDRD uzyskujemy fałszywie zawyżone wyniki
eGFR.
Ograniczenia w interpretacji oznaczeń kreatyniny powodują wzrost
zapotrzebowania na bardziej wiarygodny wskaźnik oceny funkcji nerek.
Prawdopodobnie taką rolę może pełnić cystatyna C.
Cystatyna C to drobnocząsteczkowe białko, składające się z jednego łańcucha
polipeptydowego. Jest ona wydzielana do krwi w jednakowym tempie przez
wszystkie komórki jądrzaste, dlatego jej zawartość w organizmie jest stała [1,6].
Cystatyna C z racji swojej niskiej masy cząsteczkowej ulega przefiltrowaniu w
kłębuszkach nerkowych w 98%. W dalszych częściach nefronu jest niemal w
całości resorbowana i w prawidłowym moczu występuje w minimalnych ilościach,
a jedynie w niewielkim stopniu jest usuwana z organizmu drogą pozanerkową
[2,6].
Duże znaczenie przypisuje się cystatynie C w diagnostyce PChN w stadium
przedklinicznym oraz w umiarkowanej niewydolności nerek.
Istotnym faktem, potwierdzającym użyteczność pomiaru cystatyny C w
diagnostyce nefrologicznej, jest jej wysoka czułość (81%). Jest więc ona czulszym
wskaźnikiem niewielkich zmian w nefronach niż oznaczanie kreatyniny, której
czułość wynosi 69%, a znamienny wzrost poziomu kreatyniny następuje dopiero,
gdy GFR obniży się do około połowy wartości prawidłowej [1]. Dużą zaletą
cystatyny C jest brak istotnej zależności między jej stężeniem a czynnikami
osobniczymi oraz dietą. Względna niezależność poziomu omawianego białka od
masy mięśniowej czyni z niego dobry marker oceny funkcji nerek u dzieci.
Cystatyna C jest lepszym od kreatyniny wskaźnikiem oceny GFR u noworodków z
uwagi na brak interferencji z bilirubiną, a także fakt, że nie przechodzi ona przez
barierę łożyskową [5].
Poziom cystatyny C w surowicy jest zależny od wieku, a ustalone wartości
referencyjne mieszczą się w granicach 0,53-0,92 mg/L (dla dorosłych poniżej 50.
roku życia) [5]. Stężenie tego białka jest kilkukrotnie wyższe u noworodków i
niemowląt, niż u ludzi dorosłych i wyrównuje się dopiero po drugim roku życia.
Obserwuje się stopniowy wzrost poziomu cystatyny C u osób po 50. roku życia
[2,6].
Poza stanami z niedoczynnością nerek podwyższone stężenie cystatyny C
występuje w chorobach nowowtworowych oraz w gorączce reumatycznej. Co
więcej, nadczynność tarczycy oraz terapia glikokortykosteroidami odwracalnie
zwiększają stężenie cystatyny C, natomiast niedoczynność tarczycy i terapia
cyklosporyną obniżają jej poziom [1,3].
Duże znaczenie przypisuje się cystatynie C w diagnostyce PChN w stadium
przedklinicznym oraz w umiarkowanej niewydolności nerek
Źródło: Wikimedia Commons, autor M•Komorniczak, licencja CC BY 3.0
Cystatyna C pomimo pewnych ograniczeń wydaje się być lepszym wskaźnikiem
oceny pracy nerek niż kreatynina. Jedną z największych korzyści jest wzrost jej
stężenia już przy bardzo nieznacznej redukcji filtracji kłębuszkowej oraz niewielki
wpływ na jej poziom czynników pozanerkowych. Niestety oznaczanie cystatyny C
nadal nie wchodzi w skład ogólnie przyjętych procedur rutynowej diagnostyki.
Obecnie największym ograniczeniem w rozpowszechnieniu tego badania jest cena,
która około 10-krotnie przewyższa koszty związane z oznaczeniem kreatyniny.
Należy jednak pamiętać, że niejednokrotnie szybka i trafna diagnoza, pozwala
uniknąć również kosztownego i obciążającego dla pacjenta leczenia
nerkozastępczego.
Piśmiennictwo:
1. Imiela J., Lewandowicz A. Cystatyna C w diagnostyce przewlekłej choroby
nerek. Nefrol Dial Pol, 2007; 11: 126-132.
2. Konopska B., Grzebyk E., Warwas M. Postępy badań nad użytecznością
oznaczania cystatyny C u dzieci. Diagn Lab, 2013; 49, 1: 39-47.
3. Sodolska M., Walczak K., Krysicka A. i wsp. Użyteczność cystatyny C w ocenie
funkcji nerek u osób po 65. roku życia bez cukrzycy. Geront Pol, 2010; 18, 3:
120-127.
4. Skalska A., Klimek E. Przydatność cystatyny C jako markera funkcji nerek u
osób w starszym wieku. Geront Pol, 2006; 14, 2: 91-97.
5. Ciach E., Bobilewicz D. Zastosowanie stężenia cystatyny C w ocenie filtracji
kłębuszkowej u dzieci i ludzi starszych. Diagn Lab, 2012; 48, 4: 423-431.
6. Rozentryt P. Cystatyna C – co wiemy w roku 2008. LabForum, grudzień 2008:
3-6.
Data publikacji: 19.02.2016r.