Warunki życia mieszkańców obszarów wiejskich

Warunki życia mieszkańców
obszarów wiejskich
Janusz Witkowski
Debata o polskiej wsi i rolnictwie
Pałac Prezydencki
20 maja 2009 r.
Różne aspekty oceny
warunków życia
• Poziom i struktura dochodów
• Poziom i struktura wydatków
• Spożycie
• Dobra trwałego użytkowania
• Zasięg niedostatku i ubóstwa
Źródła danych
w świetle badań GUS
• Badanie Budżetów Gospodarstw
Domowych w zakresie podstawowych
aspektów warunków życia
• Badanie Aktywności Ekonomicznej
Ludności w zakresie oceny sytuacji na
rynku pracy
Niejednorodność populacji
mieszkańców wsi
• Pod względem społeczno-ekonomicznej
struktury gospodarstw domowych
(grupy społeczno-ekonomiczne)
• Pod względem sytuacji na rynku pracy
Struktura gospodarstw domowych ludności
wsi według grup społeczno - ekonomicznych
Grupy społeczno-ekonomiczne
2000
2005
2008
Ogółem wieś
100,0
100,0
100,0
Pracowników
21,7
37,2
44,6
Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne
19,4
-
-
Rolników
12,5
13,5
12,0
4,3
4,2
5,5
Emerytów
22,0
25,6
26,1
Rencistów
16,1
13,9
9,0
4,0
5,5
2,8
w tym:
Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym
Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł
Sytuacja na wiejskim rynku pracy ludności
związanej z rolnictwem i bezrolnej
2003
MIASTA
Współczynnik aktywności zawodowej
Wskaźnik zatrudnienia
Stopa bezrobocia
WIEŚ
Współczynnik aktywności zawodowej
Wskaźnik zatrudnienia
Stopa bezrobocia
Ludność wiejska związana z
gospodarstwem rolnym
Współczynnik aktywności zawodowej
Wskaźnik zatrudnienia
Stopa bezrobocia
Ludność wiejska niezwiązana z
gospodarstwem rolnym (bezrolna)
Współczynnik aktywności zawodowej
Wskaźnik zatrudnienia
Stopa bezrobocia
54,3
43,4
20,1
55,2
45,2
18,2
63,9
56,9
10,9
46,1
32,9
28,7
2004
53,7
43,1
19,6
2005
2006
II kwartał
w%
53,7
53,2
43,5
45,4
19,0
14,6
2007
2008
53,3
48,0
9,8
53,8
50,1
7,0
55,6
45,5
18,2
w%
55,7
46,6
16,4
54,4
47,2
13,2
53,8
48,9
9,1
54,0
50,1
7,2
63,7
57,3
10,0
w%
63,8
58,2
8,8
63,2
58,6
7,4
63,5
60,4
4,9
63,8
61,1
4,3
47,5
33,7
29,0
w%
47,8
35,3
26,3
45,9
36,4
20,7
45,1
38,6
14,4
45,6
40,7
10,7
Dochody ludności na wsi są nadal
niższe niż ludności w miastach
Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny
na 1 osobę w gospodarstwie domowym
Wyszczególnienie
2000
2004
2008
Miasto
695,00
847,58
1176,11
Wieś
483,03
555,70
835,85
miasto = 100
69,5
65,6
71,1
Odmienna struktura dochodów
ludności w miastach i na wsi
Wyszczególnienie
Dochód rozporządzalny
w tym: dochód do dyspozycji
w tym:
Dochody z pracy najemnej
Dochody z pracy na własny rachunek poza
gospodarstwem rolnym w użytkowaniu
indywidualnym
Dochody z gospodarstwa rolnego
dopłaty związane z użytkowaniem
gospodarstwa rolnego
Świadczenia z ubezpieczeń społecznych
w tym emerytury i renty z tytułu
niezdolności do pracy
Świadczenia z pomocy społecznej
Pozostałe dochody
Lata
2000
2004
2008
Miasto Wieś Miasto Wieś Miasto Wieś
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
96,5
96,3
96,1
96,0
96,2
96,3
52,3
37,6
49,1
36,8
57,0
46,0
10,2
0,6
5,2
15,7
9,0
0,4
5,7
13,1
9,6
0,3
6,9
12,7
26,2
31,1
0,0
28,2
0,3
32,3
0,1
24,7
2,2
25,9
23,2
4,5
5,8
27,7
5,5
4,8
24,6
5,7
7,2
28,3
6,8
5,1
22,3
3,0
4,9
23,1
4,6
3,7
Większa dynamika przyrostu dochodów
ludności na wsi niż w miastach
Dynamika
Wyszczególnienie
DOCHODY
Dochód rozporządzalny
w tym: dochód do dyspozycji
Dochody z pracy najemnej
Dochody z pracy na własny
rachunek poza gospodarstwem
rolnym w użytkowaniu
Dochody z gospodarstwa rolnego
dopłaty związane z
użytkowaniem
Świadczenia z ubezpieczeń
w tym emerytury i renty
Świadczenia z pomocy społecznej
Pozostałe dochody
2004/2000
2008/2000
2000=100
2000=100
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
Dynamika nominalna
122,0
115,0
169,2
173,0
121,4
114,7
168,8
173,1
114,5
112,6
184,6
211,4
106,9
78,1
125,5
96,3
158,1
92,6
230,5
140,2
131,7
129,7
155,2
149,5
119,5
117,2
142,5
122,5
160,0
163,0
112,3
143,3
144,2
143,8
144,9
131,4
Zwiększają się wydatki gospodarstw
domowych ludności na wsi i zmniejsza
się dystans w porównaniu z
gospodarstwami domowymi ludności
w miastach
Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę
w gospodarstwie domowym
Wyszczególnienie
Miasto
Wieś
miasto = 100
2000
680,44
477,37
70,2
2004
2008
795,72 1009,56
532,86 735,23
67
72,8
Zmienia się struktura wydatków
gospodarstw domowych na wsi
• Mniejszy udział wydatków na:
– żywność i napoje bezalkoholowe (z 37,3 % w
2000 roku do 29,8 % w 2008 roku)
• Większy odsetek wydatków na:
– Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki
energii (15,4 % do 18,2 %)
– Łączność (2,7 % do 4,6 %)
– Rekreację i kulturę (4,6 % do 5,9 %)
W gospodarstwach domowych na wsi nastąpiła
duża poprawa w zakresie ich wyposażenia w
dobra trwałego użytkowania. W szczególności
dotyczy to:
 komputerów osobistych (blisko 8 – krotny wzrost w latach 2000-
2008)
 dostępu do internetu (19 – krotny wzrost)
 Telefonów komórkowych (7,5 – krotny wzrost)
Więcej jest także:




zmywarek do naczyń (7,5 – krotny wzrost)
Kuchenek mikrofalowych (3,5 – krotny)
Urządzeń do odbioru TV satelitarnej (1,5 – krotny wzrost)
Pralek automatycznych (1,5 – krotny wzrost)
Mimo tych zmian gospodarstwa domowe na
wsi są nadal trochę gorzej wyposażone
w większość dóbr trwałego użytkowania
Charakterystyka
warunków życia
gospodarstw
domowych rolników
Najwyższe przeciętne miesięczne
dochody na wsi osiągają:
• gospodarstwa domowe pracujących na
własny rachunek (w 2008 roku 1044,5 zł)
a w następnej kolejności są
gospodarstwa domowe:
• rolników (879,65 zł)
• emerytów (873,73 zł)
• pracowników (822,20 zł)
Gospodarstwa domowe rolników
charakteryzują się największą różnorodnością
źródeł dochodów. Ponad 69 % stanowią
dochody z gospodarstwa rolnego, w tym około
11 % z dopłat unijnych z tytułu użytkowania
gospodarstwa rolnego.
Poza tym blisko 13 % dochodów tych
gospodarstw stanowią świadczenia
z ubezpieczeń społecznych, a ponad 10 %
dochody z pracy najemnej.
Zmiana struktury wydatków w
gospodarstwach domowych rolników
 znacznie mniejszy odsetek wydatków na żywność i napoje
bezalkoholowe (spadek z 36.7 % w 2005 roku do 32,8 %
w 2008 roku), ale nadal jest to stosunkowo duży udział
(większy mają tylko gospodarstwa utrzymujące się z
niezarobkowych źródeł oraz gospodarstwa rencistów)
 Spadek udziału wydatków na użytkowanie mieszkania lub
domu i nośniki energii (z 16,4 % w 2005 roku do 15,8 %
w 2008 roku)
 Dość duży udział wydatków na transport (11,1 % w 2008
roku), ale z wahaniami w kolejnych latach
 Tendencja wzrostu udziału wydatków na rekreację i kulturę
(z 4,1% w 2005 roku do 5,3 % w 2008 roku)
Wciąż bardzo małe wydatki na potrzeby
wyższego rzędu, niższe niż przeciętnie na wsi.
Gospodarstwa domowe rolników są gorzej
wyposażone w dobra trwałego użytkowania
niż wiejskie gospodarstwa pracujące na
własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników,
ale znacząco poprawiły stan posiadania w ostatnich
kilku latach. Dotyczy to w szczególności:
• Komputerów osobistych (z 34,1 % w 2005 roku do
62,2 % w 2008 roku)
• Dostęp do internetu (z 9,7 % do 38,1 %)
• Telefonów komórkowych (z 69,2 % do 92 %)
• Odtwarzaczy DVD (z 15,6 % do 51,4 %)
• Sprzętu AGD (kuchenki mikrofalowe, pralki
automatyczne, zmywarki do naczyń)
Obecnie prawie wszystkie
gospodarstwa domowe rolników
posiadają telewizor,
92 % telefon komórkowy,
ponad 87 % samochód,
80 % pralkę automatyczną,
ponad 62 % komputer osobisty.
Są one lepiej wyposażone niż
przeciętne gospodarstwo domowe
na wsi.
Większe zagrożenie niedostatkiem
i ubóstwem osób
w gospodarstwach domowych na
wsi niż w miastach
• wg relatywnej granicy – 26,1% na wsi
•
•
wobec 12,3% w miastach,
wg ustawowej granicy – 16,9% na wsi,
wobec 6,9% w miastach,
wg minimum egzystencji – 9,2% na wsi
wobec 3,3% w miastach
Wskaźniki zagrożenia ubóstwem
według miejsca zamieszkania
Miejsce
zamieszkania
Ogółem
Miasta razem
Wieś
Miejsce
zamieszkania
Ogółem
Miasta razem
Wieś
Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej
minimum egzystencji
relatywnej granicy
Ustawowej granicy
w%
2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005
10,9
11,8
12,3
20,4
20,3
18,1
18,1
19,2
18,1
6,8
7,7
8,2
13,7
14
12,5
11,9
12,9
12,3
17,5
18,5
18,7
31,2
30,4
27
28
29,3
27,3
Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej
minimum egzystencji
relatywnej granicy
Ustawowej granicy
w%
2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008
7,8
6,6
5,6
17,7
17,3
17,6
15,1
14,6
10,6
5,2
4,1
3,3
12,7
12,2
12,3
10,5
10
6,9
12
10,5
9,2
25,8
25,5
26,1
22,6
21,9
16,7
Ograniczenie zasięgu ubóstwa
na wsi po 2005 roku
• Ubóstwa ustawowego z 27,3% w 2005
roku do 16,7% w 2008 roku,
• Ubóstwa skrajnego z 18,7% w 2005 roku
do 9,2% w 2008 roku
Zdecydowana poprawa sytuacji w
gospodarstwach domowych rolników
Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg
grup społeczno-ekonomicznych
gospodarstw domowych w 2008 roku
Wyszczególnienie
Ogółem
Pracowników
Rolników
Pracujących na własny rachunek
Emerytów
Rencistów
Utrzymujących się z innych
niezarobkowych źródeł
w tym ze świadczeń społecznych
Odsetek osób w gospodarstwach
domowych
znajdujących się poniżej
Minimum egzystencji
ogółem
miasto
wieś
5,6
3,3
9,2
5,2
3,3
8,8
9,4
0,0
9,8
2,0
1,3
3,5
3,8
1,9
7,3
9,8
5,7
15,3
16,3
21,9
12,0
15,9
26,6
31,5
Największy odsetek skrajnie
ubogich osób na wsi (poniżej
minimum egzystencji) występuje
w gospodarstwach domowych :
• Nie mających własnego gospodarstwa
rolnego i utrzymujących się głównie ze
świadczeń społecznych innych niż
emerytury i renty – 31,5%
• Rencistów – 15,3%
Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg
typu gospodarstwa domowego w 2008 roku
Wyszczególnienie
Typy gospodarstwa domowego
1 osobowe
Małżeństwa:
bez dzieci na utrzymaniu
z 1 dzieckiem
z 2 dzieci
z 3 dzieci
z 4 dzieci i więcej na utrzymaniu
matka lub ojciec z dziećmi na
utrzymaniu
Odsetek ubóstwa w
gospodarstwach domowych
znajdujących się poniżej
minimum egzystencji
ogółem
miasto
wieś
2,3
1,3
5,4
1,5
1,8
3,8
8,8
0,9
1,0
2,4
5,3
3,0
4,2
6,9
12,7
17,9
16,1
19,1
7,7
6,1
14,3
Najbardziej zagrożone
ubóstwem skrajnym na wsi są:
• małżeństwa wielodzietne:
- z czwórką dzieci i więcej na
utrzymaniu - 19,1%,
- z trójką dzieci na utrzymaniu – 12,7%
• oraz jedno z rodziców z dziećmi na
utrzymaniu – 14,3%
Następuje poprawa warunków życia ludności
na wsi, w tym rolników, we wszystkich
aspektach tych warunków uwzględnionych
w analizie (zwłaszcza po 2004 roku).
Warunki życia ludności na wsi są nadal
gorsze (trudniejsze) niż w miastach.
Występuje zróżnicowanie warunków życia
różnych grup społeczno-ekonomicznych
ludności mieszkającej na wsi.
Dziękuję Państwu
za uwagę!