Wewnętrzna moralność prawa – wiąże się z

DWORKIN
Ronald Dworkin – 1931 r., jeszcze żyje, amerykański filozof prawa, krytyk pozytywizmu, zwłaszcza Harta.
Był asystentem super sędziego Hanta. Obecnie profesor prawa na uniwerku gdzieś tam.
 pozytywizm sprowadza prawo do prostych nakazów i sankcji, odrzuca pozytywizm w ujęciu
harta – niesłuszne jest założenie o koniecznym związku prawa i moralności;
 odrzuca funkcjonalizm – nie jest tak, że sądy rozstrzygając sprawy tworzą prawo. Sędzia
wydając wyrok bierze pod uwagę stan prawny, poprzednią linię orzeczniczą, więc czerpie z
przeszłości, a nie tworzy coś nowego.
 Chciał stworzyć integralną teorię prawa, niepozytywistyczna koncepcja;
 Koncepcja "trudnych spraw, przypadki" Harta – są to... Podstawowym obowiązkiem sądu
jest badanie praw i obowiązków stron, a nie tworzenie nowego prawa. Nie proponuje on
mechanizmu rozstrzygania trudnych spraw, mówi że go nie ma.Hart - Jeśli nie ma mechanizmu
do którego powinien stosować się sąd, jest on obowiązany wydać nową decyzję, tworzącą prawo.
Dworkin – to kompletnie błędne, bo jeśłi nie ma rzeczywistej podstawy dla danego przypadku, to
nie ma sytuacji braku prawa, ale braku uzewnętrznienia prawa pod postacią przepisów, ale ono
JEST w społeczeństwie i sąd NIE TWORZY nowego prawa, ale ODNAJDUJE prawo
przysługujące jednostce. Jest JEDYNE prawidłowe rozstrzygnięcie i sędzia ma je odnaleźć. To że
sędzia będzie miał z tym problem czy mu się nie uda to inna sprawa, ale jest to jego rpawny
obowiązek.
 Sędziowie mają się stosować do obecnego prawa, a nie tworzyć nowe, ale nie jest to
stosowane bo: często dokonuje się interpretacji, często są sprawy zupełnie nowe, gdzie nie ma
interpretacji, więć chcąc nie chcąc tworzą nowe prawo. A przez to postulaty wobec nich jak do
organu ustawodawczego – aby przedstawiali uzasadnienie takiej a nie innej decyzji. Ale Dworkin
mówi, że tak nie powinno być.Wyrok sądowy to pewna forma decyzji politycznej, do której sąd
ma prawo.
 Argumenty: wynikające z polityki (policies) i oparte na zasadach (principles).
Standardy rozstrzygnięcia (principles) oraz Reguły (normy prawne).
Są różne standardy prawne: obejmują principles i policies (reguły polityczne) ale także rules (reguły).
Policies – trochę normy programowe, uzasadniają decyzję polityczną, bo chroni ona czy
przybliża określony cel społeczny, celu zbiorowego, dobra wspólnego.
Principles –różnią się tym, że są standardami, które nakazują ochronę praw jednostek. Można je
realizować w pewnym stopniu, np. zasada wolności słowa – nakazuje chronić wolność słowa na
tyle na ile jest to możłiwe. Ustawa zakazująca dyskryminacji na tle rasowym.
Reguły – od zasad (principles) różni je to, że mogą być realizowane w całości albo w ogóle.
Jest problem co się dzieje, kiedy pozostają one w konflikcie.
Każdy program polityczny musi być uzasadniony zarówno ze względu na policies jak i principles.
Tak samo sędzia podejmując decyzję też powinien się nimi kierować. Sąd nie ma kompetencji do
tego, aby kreować normę prawną.
Prawo ma być kompromisem między interesami jednostki a dobrem ogólnym. Jaka Ty śliczna!!!!
 Typy praw wyróżnione przez Dworkina:
Prawa a cele – prawo jest zindywidualizowanym dążeniem politycznym, a cel nie jest
zindywidualizowany, jest to coś, do czego każda jednostka dąży ale co niekoniecznie będzie jej
zapewnione.
Zbiorowe cele zachęcają jednostki do bilansowania korzyści i obciążeń w ramach społeczeństwa.
Zbiorowym celem może byc wydajność ekonomiczna, pewne koncepcje równości. Cele zbiorowe
nie muszą, ale mogą, być absolutne (nie trzeba do nich dążyć, chociaż można, za wszelką cenę,
zależy to od polityki). Tak samo prawo może być absolutne, ale nie musi zawsze i każde (jakieś
prawo musi ustąpić w danej sytuacji przed innym). Prawo nie może być przeważane przez cele
społeczne.
Prawa zaplecza – uzasadniają decyzje polityczne, bardziej abstrakcyjne.
Prawa instytucjonalne – uzasadniają decyzje w imieniu określonych władz politycznych.
Prawo abstrakcyjne – ogólne dążenie polityczne, nie wykazuje możliwości kompromisu – są
rozpatrywane niezaleznie od innych praw abstrakcyjnych.
Prawo konkretne – bardziej skonkretyzowane, określona jest już ich waga w stosnku do innych
praw konkretnych i możliwości kompromisu. Swoboda wypowiedzi a klauzula tajności.
Prawa uniwersalne – są przewidywane dla wszystkich obywateli w danym społeczeństwie, chyba
że pozbawienie zdolności prawnej czy sytuacje karne.
Prawa specjalne – przysługują tylko dla części społeczeństwa, nawet dla pojedynczych osób.
Prawa instytucjonalne a cele zbiorowe – nie muszą być równoważne.
 Teza o prawach – sędziowie orzekając decydują o istnieniu/nieistnieniu konkrenych praw.
 Sylwetka Herkulesa – prawnika – jest sędzią w pewnym amerykańskim okręgu, podlega prawu
swojego stanu. Jest to pewien model prawnika, który to wszystko ogarnia – czyli nie
mnie.Kontrukcja idealnego sędziego – analiza na tle trudnych przypadków: gdy sędzia nie ma do
dyspozycji jasnego przepisu, musi on zbadać całość materiału, którym dysponuje, a proces
decyzyjny będzie przebiegał wg pewnych reguł. Decyzje muszą realizować postulaty SPÓJNOŚCI
i SPRAWIEDLIWOŚCI (musi być słuszna). Musi on stworzyć pewien schemat, obejmujący
zasady abstrakcyjne i konkretne.Uzasadnienie przez niego tworzone musi być spójne i pasować
nie tylko do danego precedensu, ale w ogóle do systemu. Zasada musi FIT. :DTylko pod tym
warunkiem orzeczenie utrzyma się. Wymaga to dużej wnikliwości od sędziego. SPÓJNOŚĆ – ze
względu na porządek wertykalny jak i horyzontalny, czyli uzasadnienie ma odwoływać się do
zasad wertykalnie – zgodnych z wyższymi a horyzontalnie – zgodnych z innymi na tym samym
poziomie.
Spójność: jeśli orzeczenia przeszłe kolidują z tym, co chce teraz sędzia orzec – Dworkin kontruuje
więc instytucję pomyłek instytucjonalnych, dając sędziemu możliwość pominięcia pewnych
orzeczeń z przeszłości, uznania je za pomyłkę, jeśli wyniknie to w spójności i sprawiedliwości
orzeczenia sędziego. Nie może być to wykorzystywane zbyt często i swobodnie, bo ma być
wyjątkiem, a nie możliwością do ignorowania przeszłych orzeczeń.
Naczelna zasada procesu interpretacji dokonywanego przez sędziego jest ZACHOWANIE
BEZSTRONNOŚCI, sędziowie nie mogą polegać na swoich przekonaniach o moralności
politycznej, nawet jeśli brakuje mu podstawy prawnej, ma dokonywać niezależnego osądu.
Sędzia nie może brać pod uwagę głosu większości wyłącznie, często będzie musiał podjąć decyzję,
która nie będzie zgodna z popularnym poglądem, sędzia ma się cechować bowiem dużą intuicją
moralną.
 Sąd może odnosić się do precedensu – który został oparty na pewnej zasadzie i sytuacja
faktyczna pasuje do tej, o której orzeka sędzia. Common law.
FULER
1902 r. urodził się. Doktor nauk prawnych, związany z uniwersytetem harwardzkim.
 Połączenie tradycji z dążeniem do innowacji.
 The morality of law. Największe dzieło.
 jego koncepcja na fali odrodzenia prawa natury, koncepcje pozytywistyczne były kojarzone z
faszyzmem.
 rozdzielenie bytu od powinności, najbardziej prawidłowe będzie wskazanie podziału na koncepcje
prawnonaturalne i inne (a nie pozytywistyczne; obecnie się dzieli na pozytywistyczne i
niepozytywistyczne).
 Określił 8 wymogów wewnętrznej moralności prawa.
Podział na moralność prawa zewnętrzną i wewnętrzną (odpowiada proceduralnemu i materialnemu prawu
natury).
Moralność zewnętrzna – to pewne cele nadrzędne, które powinny przyświecać działalnośći opartej na
prawie pozytywnym, stworzenei ich katalogu jest niemożliwe.
Wewnętrzna moralność prawa – wiąże się z procedurą. Król Rex. Wymogi prawa: ogólność, wymóg
promulgacji, prospektywność (nie stosowanie z mocą wsteczną), jasność, niesprzeczność, możliwość
realizacji, trwałość i zgodność pomiędzy prawem a praktyką jego stosowania. Naruszenie skutkuje nie tym,
że to zły system prawa, tylko jego brak w ogóle. Naruszenie tych warunków prowadzi do katastrofy.
Obywatel nie ma moralnego obowiązku przestrzegania takiego prawa.
Pełne spełnienie tych obowiązków prawa prowadziłoby do idealnego prawa, co jest niemożliwe. Jest to
raczej moralność dążeń (w przeciwstawieniu do moralności obowiązku), prawodawca powinien dążyć do
ich realizacji.
Jeśli pojawiają się sprzeczności (także między zewnętrzną i wewnętrzną moralnoscią prawa), to
prawodawca powinien kierować się pewnym rachunkiem ekonomicznym, bo naruszanie jednych
czynników może naruszać inne.
Dworkin wiąże moralność raczej z pewnymi celami realizacji prawa pozytywnego, przeczy więc Fulerowi.
Wymóg ogólności – ang. generality, warunkiem podporządkowania ludzi pewnym zasadom jest po prostu
istnienie tych zasad. Wyróżnia się ogólną grupę, do której są kierowane pewne zasady. Spelniają to
postanowienia konstytucyjne. Pracodawca i zatrudniony – nawet jeśli pracodawcy uda się sformułować
jakieś ogólne zasady, to i tak nie jest to sukcesem, bo płaci cenę za to, że stworzył zasady ogólne, bo
ogranicza swoją swobodę, bo musi się do nich dostosować. Ludzie w pewnym momencie przyzwyczajają
się do pewnych okoliczności i zachowują się w dany sposób już bez obowiązującego prawa. Jeżeli
zamierzamy podporządkować ludzkie zachowanie jakimś zasadom, to wystarczy samo istnienie tych zasad.
Generalność normy: każdy, kto (obiekt wyróżniony ze względu na cechy)... dotyczy także okoliczności
(zawsze, wszędzie, raz w roku). Fuler mówi raczej o kształtowaniu przez normy prawne wzorców
zachowania.
Ogłaszanie prawa –promulgation, cel jest taki, aby jak najwięcej obywateli znało prawo. A zależy to od
tego jak to prawo jest rozumiane, czy jest bliskie życiu czy odbiega od potocznego rozumienia.
Problemem jest to, co w ogóle stanowi prawo, czyli co należy ogłaszać. Głosy przeciwników, że jeśłi
nawet wywiesi się każdemu człowiekowi na szyi tabliczkę z prawem, to i tak się z nim nie zapozna i go nie
zrozumie. Tutaj Fuler odpowiada: Nawet gdyby ogłaszać prawo dla 1 ze 100 osób, to i tak warto, bo
trzeba mu dać mołżiwość zapoznania się z prawem, które mu przysługuje. Jeśli chociaż jedna osoba
dostosuje się do tego prawa, to może być to skuteczne wobec innych osób, które to zobaczą. Jeśli prawa
zostaną ogłoszone, to jest szansa krytyki wobec tego prawa.Ludzie są zainteresowani treścią przepisów,
nawet tych szczególnych.
Zakaz retroakcji prawa –prawo za pośrednictwem przepisów powinno kierować ludzkim
postępowaniem, więc retroaktywność NIE. Nie jest to jednak kategoryczny zakaz, możliwe są sytuacje, w
których retroaktywność jest niezbędna dla utrzymania praworządności – wtedy, gdy prawa o mocy
wstecznej są niezbędnym środkiem zaradczym dla błędów i porażek administracyjnych, naprawienie
nieprawidłowości. Osobno przedstawia zagadnienia związane z retroakwynością prawa cywilnego, karnego
i administracyjnego. Cywilne–między A i B spór dotyczący aktu normatywnego, kierują sprawę do sądu,
ten nie wie co zrobić, ale nie może powstrzymać się od decyzji w tej sprawie, ale jak już zdecyduje, to
będzie to z mocą wsteczną. Jest to konieczne. Spór między C i D, D chce się oprzeć na precedensie, C nie
chce i występuje do sądu o unieważnienie tego precedensu, unieważniony i D przegrywa spór. Karny –
trzeba tu rozstrzygać odmiennie. Kodeks karny musi mieć ścisłą wykładnię, a jeśli coś jest niejasne, to sądy
wcześniej rozstrzygały sprawę i stanowiły prawo z mocą wsteczną, Fuler postuluje wprowadzenie zasady,
że oskarżony nie może zostać skazany za przestępstwo, jeśli kodeks karny jest niejasny na tyle, że można
sądownie zdecydować różnie i można traktować za przestępny czyn, który wcześniej był legalny – kodeks
karny powinien być zmieniony. Administracyjne –lex retro non agit, ale prawo podatkowe opodatkujące
coś z przeszłości (na przyszłość) jest dozwolone.Retrospekcja nie jest zakazana –jest to stanowienie
normy prawnej na przyszłość w związku ze zdarzeniami, które miały miejsce w przeszłosci. Retroakcja
obecnie też ma wyjątki – przepisy przejściowe na przyklad, naprawianie sytuacji stworzonej przez błędy
administracyjne.
Wymóg jasności prawa –szczytowa pozycja państwa w systemie włądzy nie zwalnia go z
odpowiedzialności za ten wymóg. Nie ma równości między formułowaniem pojęć niedookreślonych
poprzez klauzule generalne a niską jasnością przepisów, bo czasem wręcz niezbędne jest włączanie do
prawa ocen czerpanych z potocznych wzorców. Ogólne pojęcia są często przydatne dla praktyki
prawniczej, ale nie nalezy ich nadużywać.
Tworzenie prawa, które nie jest ze sobą sprzeczne (w znaczeniu potocznym, sprzeczność jak i
przeciwnosć)–sprzeczność to A jest nie A, więc żeby coś było niesprzeczne to A nie może być nie A (nie
jest tak, że A i nie A – zasada sprzeczności). Jedna norma nakazuje czegoś, a druga zakazuje tego samego.
Konieczna jest tu wg Fullera interpretacja sądu, albo jedna norma jest ważniejsza od drugiej (przepis
szczególny). Jeśli jest ta sprzeczność, to odpowiedzialnosć za to, że ludzie nie realizują tych norm
spoczywa na prawodawcy. Kolejne rozwiązanie: późniejszy akt usuwa wcześniejszy sprzeczny.
Prawo ma domagać się rzeczy możliwych do realizacji -immpossibilium nulla obligatio est, nie można
domagać się niemożliwego, chociaż Fuller mówi, że domaganie się niemożliwego może być nawet w
szczytnym celu – ale ustawodawca nie może uważać się za takiego nauczyciela, to nie może mieć miejsca.
Bo dlaczego nie domagać by się od organów także rzeczy niemożliwych. Wewnętrzna moralność prawa
nie domaga się zaniechania żądania tego co jest niemożliwe, ale chodzi o określenie przypadków
odpowiedzialności.
Zasada trwałości –jedna z trudniejszych do sformalizowania w Konstytucji, byłoby dziwne, gdyby nie
można było zmieniać ustaw chociaż raz na 5 lat. Skutki naruszenia trwałości prawa są podobne do
naruszenia prospektywnośći prawa.
Zasada zgodności między prawem a jego stosowaniem – naruszenie to np przekupstwo etc. Środki
zaradcze to m.in. kontrola wyższej instancji. Bardzo ważna jest wykładnia prawa, czyli szukanie intencji
prawodawcy. Problem też jak daleko można dokonać interpretacji aktu prawnego, w większości może być
to odczytane z tekstu, ale mogą pojawić się sytuacje, których prawodawca w ogóle mógł nie rozważać.
Fuller uważa, że twórcze rozważanie prawa nie jest ani moralne ani niemoralne, ale zalezy od problemów,
jakie się pojawiają. Prawodawca też musi przewidywać możliwosć intepretacji, jakie mogą na gruncie aktu
prawnego powstać.
PAŃSTWO PRAWA
Historycznie: idea przeciwstawna do idei państwa policyjnego.
Ma ona za zadanie podporządkować państwo prawu, a nie monarsze, jednostce, którego rozkaz stanowi
prawo, a on sam jemu nie podlega.
1. Równość – wg niej rozpatruje się każde prawo, każdą wolność,
2. Wolność – zasada generalna, dopiero wtórnie przyjmuje postać bardziej szczegółowych wolności.
:3
3. Równość wszystkich na arenie politycznej,
4. Wolność osobista
5. Wolność wyznania, wolność przekonań,
6. Wolność w sferze dysponowania własną osobą,
7. Wolność zakładania stowarzyszeń.
Jest to zasada ujęta w większości konstytucji, interpretowana wg koncepcji Aleksego. Jest to pewien nakaz,
wzorzec, do którego się dąży.
Jest to zasada konstytucyjna, zbiorcza. Zbiorczość oznacza to, że nie jest ona definiowana klasycznie –
traktuje się ją jako co najmniej zbiór, sumę różnych zasad.
Podział władz, zwierzchnictwo konstytucji, niezależność sądów, niezawisłość sędziów, szczególna rola
ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa, zasady przyzwoitej legislacji (zakaz działania
prawa wstecz, odpowiednie vacatio legis, ochrona praw nabytych, jasność prawa)
Zasada rzetelnej legislacji – jest warunkiem zaufania obywatela do państwa, z drugiej strony lojalności
państwa w stosunku do obywatela. Odpowiednie vacatio legis, zasada promulgacji (nakaz ogłaszania
prawa), ochrona praw nabytych (wprowadzanie takich regulacji, które nie stanowią zagrożenia dla
zniesienia lub nawet nieproporcjalnego naruszenia praw; nie jest to zasada absolutna, chroni się tyle, na ile
jest to możliwe, a jeśli niemożliwe, to wnosi się o stosowanie przez ustawodawcę przepisów łagodzących
brak tej ochrony, np. odpowiednie vacatio legis, przepisy przejściowe), zakaz retroakcji, określoność prawa
(lex certa – łatwość określania siebie jako adresata lub nie, tego jakie zachowanie jest przedmiotem
obowiązku, określoność ma rożny stopień należności, różni się co do stopnia żądania precyzji przepisów
w zależności od kategorii gałęzi prawa, najsilniejszy obowiązek jest w prawie karnym, podatkowym, tam
gdzie prawo wkracza w sferę praw jednostki), zasada zachowania zasad techniki prawodawczej (trzymanie
się pewnych standardowych formuł redagowania tekstu prawnego, aby uprościć maksymalnie
odnajdywanie odpowiednich przepisów), ochrona interesów w toku.
Zasada legalizmu – organy państwa powinny działać na podstawie i w ramach prawa.
Zasada praworządności – organy państwa mają działać zgodnie z prawem.
Hierarchiczność źródeł prawa.
Zasada nieograniczoności przedmiotowej ustawy.
Zasada materii ustawowej – jedyna forma regulowania pewnych instytucji.
Zasada nadrzędności ustawy
Zasada konstytucjonalizmu - stoi ona na czele, jest aktem bezpośrednio stosowanym i ma na celu
kontrolę stosowania całego systemu prawa
Zasada podziału władzy – wzajemne hamulce i kontrola, jednolita władza to niebezpieczeństwo braku
kontroli
Państwo sprawiedliwe społecznie – może być, ale nie musi być jako element państwa prawa. Może być
sprawiedliwe, a nie być socjalne.
Prawo do sądu–dostęp do sądu (liczba sądów, odpowiednio niskie opłaty), odpowiednie ukształtowanie
procedury, prawo do rzetelnego procesu (co tutaj), prawo do uzyskania ostatecznego rozstrzygnięcia
(prawo do skutecznego środka w przypadku przewlekłości, zasada pewności prawa w kontekście
terminów, zasada stałości linii orzeczniczej).
Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa, także urzędnicza.
Ze strony formalnej – w ramach tego to co nie jest zabronione jednostce, jest jej dozwolone, a odwrotnie
w stosunku do organów państwa – musi być wskazana wyraźna pozytywna kompetencja w przepisach
prawa, aby coś było im dozwolone.
Ze strony materialnej – aby państwo prawa realizowało pewne minimum praw jednostki, np. prawo do
życia, do godności osobistej, do prywatności etc.