Terminarz pojęć w opiniach i orzeczeniach
advertisement
TERMINARZ POJĘĆ stosowanych w opiniach oraz orzeczeniach wydawanych przez Poradnie Psychologiczno - Pedagogiczne W dokumentach wydawanych przez poradnie znajdują się określenia specjalistyczne, które mogą być niezrozumiałe dla osób zainteresowanych (rodziców, nauczycieli). Aby skutecznie zinterpretować istotę opisywanych możliwości i ograniczeń rozwojowych dzieci, a następnie efektywnie wykorzystywać zapisy zawarte w opiniach i orzeczeniach, celem optymalnej organizacji odpowiednich form pomocy, planowania pracy ćwiczeniowej, warto nakreślić znaczenie poszczególnych zagadnień. Poniżej zostały krótko wyjaśnione wybrane pojęcia, które najczęściej występują w w/w dokumentach: Diagnoza Diagnoza funkcjonalna – określa poziom funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach w odniesieniu do wieku rozwojowego, ocenia mocne i słabe strony dziecka, wskazuje potencjał rozwojowy oraz deficyty; jest używana przede wszystkim do diagnozy dzieci z podejrzeniem całościowych zaburzeń rozwojowych. Diagnoza psychologiczna – badanie psychologiczne, opis interpretacja mechanizmów funkcjonowania określonej osoby; dokonuje się jej za pomocą dobranych indywidualnie do przypadku narzędzi psychologicznych; przedmiotem diagnozy może być całość funkcjonowania psychicznego (np. osobowość, inteligencja) lub jakiś jego element (np. gotowość szkolna). Diagnoza pedagogiczna – badanie pedagogiczne, ma na celu sprawdzanie i ocenę stanu osiągnięć ucznia, wyjaśnienie przyczyn tego stanu oraz przewidywanie rozwoju osiągnięć. Diagnoza logopedyczna – badanie logopedyczne, potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, przyczyn i mechanizmów powstawania. Inteligencja - to zdolność człowieka (odnosząca się do względnie stałych wewnętrznych warunków człowieka), determinująca efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Pozwala jednostce działać celowo, myśleć racjonalnie, efektywnie współdziałać ze środowiskiem. Inteligencja kształtuje się w wyniku wzajemnego działania genotypu, środowiska oraz własnej aktywności. Inteligencja ogólna to wynik inteligencji werbalnej (słownej) i niewerbalnej (bezsłownej, praktyczno-technicznej); można ją zmierzyć za pomocą różnych testów. Skala Inteligencji Wechslera (badanie nazywane jest również: SKALA WECHSLERABELLEVUE, W-BI, WAIS-R i WISC-R, Nazwa zwyczajowa: Test inteligencji Wechslera) Autor testu, David Wechsler. Test zbudowany jest z podskal dzielących się na dwie główne grupy: skale zdolności słownych oraz skale wykonawcze. Każda podskala udziela informacji dotyczących funkcjonowania w sferze poznawczej osoby badanej w danym zakresie. Poszczególne podskale w Skali Słownej to: Wiadomości - bada ciekawość intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej. Powtarzanie liczb - bada zdolność do koncentracji, uwagi, możliwości uczenia się, posługiwania się wzorcami i zmieniania ich. Słownik - bada ogólną inteligencję słowną, używanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji. Arytmetyka - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami, koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, aktywność reagowania na świat zewnętrzny. Rozumienie - bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeń świata zewnętrznego. Podobieństwa - badają abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne, operowanie pojęciami. Poszczególne podskale w Skali Wykonawczej to : Braki w obrazkach - badają kontakt z rzeczywistością, świadomość elementów otoczenia, percepcję związku całości z częściami figur, zdolność rozróżniania detali istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania. Porządkowanie obrazków - bada rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność przewidywania konsekwencji. Wzory z klocków - badają koordynację wzrokowo-ruchową, zdolności analizy i syntezy, zdolność do przeorganizowywania własnych działań. Układanki - badają zdolność do rozróżniania podobnych konfiguracji, umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość manipulacji. Symbole cyfr - badają zdolności uczenia się, koncentrację, pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową. Zdolności percepcyjno –motoryczne – współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu to współdziałanie uwagi, analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz ruch ręki piszącej. Koordynacja wzrokowo –ruchowa – współpraca oka i ręki, umożliwia wykonywanie precyzyjnych ruchów rąk pod kontrolą wzroku, m.in. rysowanie i pisanie. Spostrzegawczość – podstawowe uzdolnienia spostrzeżeniowe czyli zdolność do dostrzegania szczegółów ważnych od drugorzędnych. Zaburzenia spostrzegawczości przejawiają się myleniem liter podobnych do siebie, wadliwym rozplanowywaniem zapisu na stronie, utrudnioną orientacją na mapie, trudnościami w dostrzeganiu różnic i podobieństw, problemami w wyszukiwaniu informacji w tekście. Pamięć długotrwała i zakres wiedzy podstawowej – są to aspekty pamięci takie jak jej trwałość, wierność odtwarzania, gotowość do odtworzenia zapamiętanego jakiś czas temu materiału. Jest zależna od uzdolnień, aspiracji, oddziaływań środowiska. Dziecko o dobrej pamięci długotrwałej nie wymagają dużej ilości powtórzeń podczas nauki jakiejś partii materiału. Pamięć bezpośrednia (krótkotrwała) – świeża; pozwala zapamiętać i natychmiast odtworzyć zapamiętany materiał; zaburzenia pamięci krótkotrwałej powodują, że uczeń ma problemy z zapamiętaniem zdań podczas pisania dyktanda, z zapamiętaniem dwóch poleceń jednocześnie, z liczeniem w pamięci. Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji odbieranych kanałem słuchowym. Obniżenia w tym zakresie dają przejaw problemom z zapamiętaniem poleceń ustnych, trudnościom w zapisaniu dyktowanej treści, zapamiętaniu treści podawanych ustnie. Pamięć wzrokowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnych. Ćwiczenia na materiale abstrakcyjnym - ćwiczenia oparte na literach, cyfrach, wyrazach i zdaniach oraz symbolach. Ćwiczenia na materiale konkretnym – ćwiczenia oparte na obrazkach, przedmiotach np. liczenie na liczydle, liczenie patyczków. Słuch fonemowy – zdolność wyróżniania głosek oraz różnicowania głosek podobnych. Umiejętności fonologiczne –analiza i synteza głoskowa i sylabowa –rozkład wyrazów na głoski i sylaby oraz umiejętność ich łączenia. Percepcja słuchowa – związana z umiejętnościami fonologicznymi i słuchem fonemowym oraz pamięcią słuchową; zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek jak k-g, d-t, z-s. Percepcja wzrokowa – jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. to umiejętność spostrzegania barwy, kształtu, skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła. Koncentracja uwagi – wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego czy dotykowego), czyli skupienie uwagi na jakiejś rzeczy lub czynności; cała uwaga (z udziałem wszystkich doznań zmysłowych, myśli i wyobrażeń) skupia się wtedy w naturalny sposób na jednym bodźcu, inne bodźce są wytłumiane lub pozostają daleko w tle; osiąga się przez to bardziej świadomy i celowy charakter działania, wysoką intensywność odczuć oraz zwiększoną wydajność; koncentracja uwagi może nastąpić pod wpływem świadomego działania człowieka lub samoistnie, bez wyraźnej uświadomionej woli. Dzięki przeprowadzeniu badania WISC-R uzyskiwane są informacje dotyczące funkcjonowania poznawczego osoby w opisanych wyżej sferach. Możliwa jest diagnoza szczególnych uzdolnień i możliwości intelektualnych oraz zaniedbanych, słabo rozwiniętych sfer funkcjonowania poznawczego, co jest ważne zwłaszcza u dzieci. Można bowiem określić obszary, w których dziecko powinno być szczególnie stymulowane, by osiągnęło pełniejszy rozwój. Badanie dostarcza także informacji o pewnych cechach osobowości, np. wyznaczających zachowanie badanego w obecności osoby egzaminującej, o poziomie lęku występującego u badanego w sytuacjach społecznych, umiejętności trafnego oceniania i interpretowania sytuacji społecznych. W wyniku przeprowadzenia testu uzyskuje się także IQ (z języka angielskigo intelligence quotient) - iloraz inteligencji. Ogólny poziom inteligencji na poziomie niższym niż przeciętny – jest to w ogólnym ujęciu wynik, wskazujący na niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego. W tej grupie można spotkać dzieci, które mają osłabione różne zdolności np.: zaburzenia myślenia słowno - pojęciowego, a więc tego, na którym przede wszystkim bazuje nauka szkolna, małą samodzielność w myśleniu, wolniejsze tempo pracy i uczenia się trudności w koncentracji uwagi przez dłuższy czas. Procesy poznawcze (funkcje poznawcze) – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia, orientacja w schemacie ciała (prawa i lewa strona) i przestrzeni, myślenie. Nieharmonijny rozwój funkcji poznawczych – występuje, gdy poszczególne zdolności (funkcje poznawcze) rozwijają się w innym tempie (opóźnienie lub przyspieszenie rozwoju poszczególnych funkcji), np. opóźnienie rozwoju mowy, osłabiona pamięć długotrwała. Deficyty rozwojowe, dysfunkcje – obniżona sprawność niektórych funkcji psychomotorycznych w stosunku do wieku dziecka; deficyty parcjalne obejmują większy obszar czynności, na przykład motoryki lub mowy; deficyty fragmentaryczne obejmują mniejszy obszar czynności, na przykład tylko motoryki rąk lub tylko mowy czynnej. Deficyty sprzężone – deficyty, dysfunkcje występujące równocześnie w różnych obszarach rozwojowych, często jedne są konsekwencją innych. Kompensacja – zastąpienie funkcji uszkodzonego organu przez wzmożone funkcje innego; w węższym znaczeniu – wspieranie rozwoju zaburzonych funkcji przez wykorzystywanie i rozwijanie funkcji sprawniejszych. Niepełnosprawność intelektualna - stan charakteryzujący się znacznym obniżeniem ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych i funkcjonowania społecznego a w szczególności niezależności i odpowiedzialności). Biorąc pod uwagę sprawność intelektualną mierzoną standardowymi testami do oceny inteligencji wyróżnia się następujące stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki. Funkcje ruchowe Motoryka – całokształt różnych form ruchów całego ciała człowieka; wyróżniamy motorykę dużą, małą i artykulacyjną; rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowego funkcjonowania dziecka. poprawnie rozwinięta jest podstawą do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo – ruchowej. Duża motoryka – sprawność ruchowa całego ciała. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie. Mała motoryka - sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji. Motoryka mała to takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie oraz czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi jak jedzenie łyżką, zapinanie guzików. Prawidłowy rozwój motoryki małej ma wpływ na dobre opanowanie pisania. Lateralizacja - stronność ciała, wyraźna dominacja jednej ze stron ciała. Lateralizacja zazwyczaj kształtuje się w pierwszych 6/7 latach życia. Modele: 1. Lateralizacja jednostronna –dominacja jednej ze stron ciała a. prawostronna- dominacja prawej ręki, oka, i nogi (świadczy o dominacji lewej półkuli) b. lewostronna - dominuje lewa ręka, noga i lewe oko (co świadczy o dominującej roli prawej półkuli mózgu) 2. Lateralizacja niejednorodna –skrzyżowana -polega ona na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała: można więc spotkać dzieci leworęczne, ale prawooczne i prawonożne. Wariantów tego typu jest kilka i jest to lateralizacja ustalona. Lateralizacja skrzyżowana w zakresie ręki i oka powoduje zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej. Utrudnia dziecku kontrolę wzrokową pracy ręki. 3. Lateralizacja nieustalona - brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała. Jest stanem przejściowym (po 6 r.ż.) świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym, oburęczność utrzymuje się do końca życia. Obniżona sprawność grafomotoryczna– obniżenie sprawności motoryki małej, przejawiające się w trudnościach w pisaniu; objawy: wolne tempo pisania, niechęć do prac pisemnych i rysowania, zaburzona forma graficzna pisma, mała estetyka prac graficznych i pisemnych. Obniżona sprawność manualna – opóźnienie lub nieprawidłowy rozwój motoryki małej, objawiający się opóźnieniem rozwoju praksji i niską sprawnością ruchową w formie małej precyzji drobnych ruchów. Mózgowe Porażenie Dziecięce, MPD – zespół objawów wynikających z uszkodzenia centralnego systemu nerwowego, znajdującego się we wczesnym stadium rozwoju; zaburzenia mają charakter niepostępujący i obejmują głównie upośledzenie ruchu i postawy, mogą im towarzyszyć: upośledzenie czucia, percepcji, porozumiewania się, zachowania, poznania, padaczka itp. Funkcje słuchowo – językowe, mowa: Kompetencje językowe, komunikacyjne – wiedza i umiejętność posługiwania się znakami werbalnymi i pozawerbalnymi w celu skutecznego przekazywania myśli lub emocji; jest to również umiejętność właściwego odbioru i zrozumienia komunikatu werbalnego przekazywanego przez innych. Motoryka narządów mowy – sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje o poprawności wymowy. Artykulacja – układ i ruchy narządów mowy (wiązadeł głosowych, podniebienia, języka, zębów, warg) przy wypowiadaniu głosek. Deformacja– zniekształcona realizacja głosek, wymowa niezgodna z prawidłami fonetyki języka polskiego. Substytucja głoskowa – zastępowanie głosek innymi, nieprawidłowa, niezgodna z prawidłami fonetyki języka polskiego realizacja głosek (wada wymowy). Agramatyzmy – budowanie wypowiedzi z samych symboli (słów), bez użycia reguł gramatycznych. Alalia – zaburzenie rozwoju mowy, powstałe w wyniku uszkodzenia struktur korowych mózgu przed opanowaniem mowy u dziecka, które ma prawidłowy rozwój psychomotoryczny, dobrą ruchomość narządów mowy i nie ma uszkodzenia słuchu. Afazja – częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy u człowieka, który uprzednio je opanował, spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych; może dotyczyć rozumienia lub mówienia albo rozumienia i mówienia. Dysglosja – zaburzenie artykulacji spowodowane nieprawidłową budową lub uszkodzeniem narządów mowy: warg, języka, zgryzu, podniebienia miękkiego lub twardego. Dyslalia – wada wymowy; nieprawidłowa realizacja przyjętej normy fonetycznej, może dotyczyć jednej głoski (dyslalia jednoraka) lub wielu głosek (dyslalia wieloraka). Echolalia – zaburzenie językowe; automatyczne powtarzanie usłyszanych słów, zwrotów, zdań; może być natychmiastowa lub odroczona. Elizja, mogilalia – zaburzenie mowy; opuszczanie w mowie głosek lub sylab. Jąkanie – zaburzenie komunikacji słownej, płynności mowy; niezamierzone przerywanie, powtarzanie, przeciąganie i zniekształcanie głosek, sylab i słów z powodu nieprawidłowego napięcia i koordynacji ruchowej mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych; często towarzyszą mu współruchy, reakcje wegetatywne oraz zaburzenia interakcji społecznych; wymaga terapii interdyscyplinarnej. Mowa bezdźwięczna, ubezdźwięcznienie – wada wymowy; nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych; wymawianie głosek dźwięcznych bez drgań wiązadeł głosowych, czyli bezdźwięcznie. Mutyzm – zaburzenie komunikacyjne o podłożu psychogennym; niemożność wypowiadania się przy zachowaniu rozumienia mowy; ze względu na zakres wyróżnia się: mutyzm całkowity (przejawiający się niezmiennością, w każdej sytuacji i w odniesieniu do wszystkich osób) i wybiórczy (selektywny, częściowy, pojawiający się tylko w pewnych sytuacjach lub w odniesieniu do pewnych osób). Analityczno – syntetyczne funkcje słuchowe - ogół czynności dokonywania słuchowego rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość, umiejętność rozkładania słów na głoski, sylaby. Słuch fonematyczny – zdolność wyodrębniania i identyfikowania dźwięków mowy; pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie oraz odróżnić poszczególne głoski. Umiejętności fonologiczne - świadomość fonologiczna , czyli umiejętność operowania między innymi głoskami i sylabami; pozwala wyodrębnić zdania z potoku słów, słowa ze zdań, a także sylab i głosek ze słów. Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego – zaburzenie pracy zmysłu słuchu wynikające z nieprawidłowości na poziomie centralnego układu nerwowego, obejmuje zaburzenia m.in.: lokalizacji źródła dźwięku, różnicowania dźwięków, analizy i integracji czasowej oraz porządkowania dźwięków; powoduje problemy w nauce, także czytania i pisania. Słownik bierny – zasób słów, których znaczenie dana osoba rozumie, ale niekoniecznie używa w codziennej komunikacji. Słownik czynny – zbiór słów, którymi dana osoba posługuje się w procesie porozumiewania się i tworzenia tekstów. ACC- (Augmentative and Alternative Communication) oznacza wszelkie działania, których celem jest pomoc w porozumiewaniu się osobom niemówiącym lub posługującym się mową w ograniczonym stopniu. Zamiast wypowiadanych słów i zdań mogą one używać znaków graficznych (piktogramów, obrazków, symboli), znaków manualnych (gestów) lub znaków przestrzenno-dotykowych (np. przedmiotów). Dzięki temu mogą dokonywać wyborów, podejmować decyzje, pytać, opowiadać, wyrażać myśli i uczucia – pokonywać bariery w porozumiewaniu się i stawać się niezależnymi. Dojrzałość szkolna, gotowość szkolna – poziom rozwoju umysłowego, emocjonalnospołecznego i fizycznego, którego osiągnięcie pozwala dziecku na skuteczne podjęcie nauki w szkole i przyswajanie wiedzy, gotowość do podjęcia nowych zadań, zdolność przystosowania się do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej. Specyficzne trudności w nauce Ryzyko dysleksji – u dzieci do 9/10 roku życia (czyli w klasach I –III) nie diagnozuje się dysleksji rozwojowej a jedynie dostrzega się objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Dysleksja rozwojowa – są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. Przyczyny dysleksji są złożone. Są to zaburzenia funkcji percepcyjno motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno motorycznej), funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu; dysortografia - specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne); dysgrafia - niski poziom graficzny pisma. dyskalkulia – specyficzne trudności w operowaniu liczbami, opanowaniu umiejętności liczenia. Głęboka dysleksja rozwojowa - jako podstawę rozpoznania M. Bogdanowicz wskazuje na zatrzymanie się na poziomie czytania elementarnego (kl. III) i nieosiągnięcie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o 3 - 4 lata w zakresie umiejętności czytania. Zaburzeniom tym zwykle towarzyszą równie poważne zaburzenia opanowania poprawnej pisowni oraz trudności w budowaniu wypowiedzi pisemnych, błędy stylistyczne i interpunkcyjne. Uczniowie z głęboką dysleksją mogą być zwolnieni z nauki drugiego języka obcego (rozporządzenie MENiS 2002). Błędy w mowie i pisowni: błędy fleksyjne – błędy językowe popełniane w odmianie wyrazów w mowie lub w pisowni. błędy fonetyczne – nieuzasadnione odejście od normy w zakresie wymowy lub akcentowania wyrazów czy artykulacji głosek. błędy interpunkcyjne – błędy w pisowni polegające na nieodpowiednim użyciu lub pominięciu znaków przestankowych. błędy typowe – najczęściej popełniane błędy ortograficzne, polegające na myleniu liter o zamiennym zastosowaniu, np.: u-ó, rz-ż, ch-h. błędy ortograficzne – błędy polegające na pisaniu wyrazów lub wyrażeń w sposób niezgodny z obowiązującą normą ortograficzną, utrwaloną w zasadach pisowni. błędy semantyczne, znaczeniowe, leksykalne, słownikowe– błędy językowe w mowie lub w pisowni polegające m.in. na: nieprawidłowym zastosowaniu znaczenia wyrazu w danym kontekście, myleniu wyrazów podobnych brzmieniowo. błędy specyficzne – błędy charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej, symptomatyczne dla różnych przyczyn ich powstania, zależnie od tego, jaka funkcja rozwija się nieprawidłowo; występują przy zaburzeniach funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych, deficytach rozwoju funkcji ruchowych, zakłóceniach lateralizacji, zaburzeniach orientacji. błędy stylistyczne – nieodpowiedni dobór słownictwa i środków stylistycznych pod względem treści lub formy. błędy syntaktyczne, składniowe – błędy językowe popełniane w budowie zdań, polegają na niewłaściwym łączeniu wyrazów w związkach międzywyrazowych. Zachowanie, umiejętności społeczne i komunikacja ADD – zaburzenie procesów uwagi, bez nadpobudliwości ruchowej i impulsywności, które występują przy ADHD. ADHD – zespół zaburzeń koncentracji uwagi, impulsywności i nadruchliwości; zaburzenie psychiczne okresu dzieciństwa, prowadzące do istotnego upośledzenia funkcjonowania oraz zwiększające ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia zachowania i nadużywanie substancji psychoaktywnych; dla postawienia prawidłowego rozpoznania wymagane jest, aby objawy występowały przed 7 rokiem życia w co najmniej dwóch środowiskach (np. szkoła-dom). Całościowe zaburzenia rozwojowe – grupa zaburzeń, która charakteryzuje się jakościowymi nieprawidłowościami interakcji społecznych i wzorców porozumiewania się oraz ograniczonym, stereotypowym, powtarzającym się repertuarem zainteresowań i aktywności; należy do nich m.in. autyzm i zespół Aspergera. Autyzm – całościowe zaburzenie rozwojowe, charakteryzują go współwystępujące trzy grupy cech: upośledzenie funkcjonowania społecznego, zaburzenia komunikacji oraz ograniczony i powtarzający się wzorzec aktywności. Zespół Aspergera - całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Zaburzenie to obejmuje przede wszystkim upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian, ograniczoną elastyczność myślenia przy braku upośledzenia umysłowego oraz szczególnie pochłaniające, obsesyjne zainteresowania, natomiast rozwój mowy oraz rozwój poznawczy przebiega bardziej prawidłowo w porównaniu do autyzmu dziecięcego. Głównymi kryteriami różnicującymi zespół Aspergera od autyzmu głębokiego są brak opóźnienia rozwoju mowy i innych istotnych jej zaburzeń uniemożliwiających logiczną komunikację, prawidłowy rozwój poznawczy. Zaburzenia zachowania - występowanie nieprawidłowych zachowań nieadekwatnych do wieku dziecka, będących niezgodnymi z oczekiwaniami społecznymi. Do tych zachowań zalicza się aspołeczność, występowanie agresji oraz buntowniczość. Zaburzenie może zostać rozpoznane jeśli wzorzec zachowań utrzymuje się sześć miesięcy lub dłużej i nie jest jedynie wynikiem dziecięcej złośliwości czy młodzieńczego buntu. Występowanie chociaż jednego z wymienionych zachowań, jeśli jest odpowiednio mocno wyrażone, jest wystarczające do rozpoznania tego zaburzenia. Do tych zachowań zalicza się: częste bójki, napady złości tyranizowanie i okrucieństwo wobec ludzi oraz zwierząt dewastacja otoczenia, podpalenia kradzieże częste kłamanie wagarowanie uciekanie z domu napady złości oraz brak posłuszeństwa Zagrożenie niedostosowaniem społecznym – zaburzenia w zachowaniu występują sporadycznie, obserwuje się u osób które wychowują się w warunkach niekorzystnych dla ich rozwoju psychospołecznego. Problemy ze słuchem Niedosłuch- zaburzenie ze strony narządu słuchu polegające na nieprawidłowym przewodzeniu lub odbiorze dźwięków. Niedosłuch ze względu na lokalizację uszkodzenia możemy podzielić na przewodzeniowy, odbiorczy oraz zaburzenia ośrodkowej percepcji słuchowej. Biorąc pod uwagę miejsce uszkodzenia układu słuchowego, wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje niedosłuchów: przewodzeniowy, odbiorczy, mieszany i centralny. Upośledzenie słuchu typu przewodzeniowego jest wywołane uszkodzeniem aparatu przewodzącego dźwięki, tzn. przewodu słuchowego zewnętrznego, błony bębenkowej i/lub kosteczek słuchowych, najczęściej w wyniku stanów zapalnych, urazów oraz wad wrodzonych. Odbiorcze uszkodzenie słuchu jest spowodowane uszkodzeniem ucha wewnętrznego (ślimaka) i/lub nerwu słuchowego. Jeśli niedosłuch odbiorczy współistnieje z niedosłuchem przewodzeniowym powstaje wtedy niedosłuch mieszany. Upośledzenie słuchu typu centralnego występuje w przypadku uszkodzeń dalszej części drogi słuchowej w mózgu. W zależności od stopnia uszkodzenia narządu słuchu wyróżnia się niedosłuch lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki. Aparat słuchowy- to urządzenie, które wzmacnia dźwięk do poziomu, który może być słyszany przez osobę z uszkodzonym słuchem. Implant ślimakowy – zaawansowane urządzenie elektroniczne wszczepiane osobom z wadą słuchu; przetwarza bodźce akustyczne na impulsy elektryczne, które drażnią komórki rzęskowe w ślimaku i przez nerw słuchowy docierają do ośrodków słuchowych w mózgu; efekty są różne: od łatwiejszego odbioru dźwięków otoczenia do bardzo dobrego odbioru i rozumienia dźwięków mowy; konieczna jest specjalistyczna terapia. Język migowy, system językowo – migowy – stosowanie w porozumiewaniu się z osobami z wadą słuchu języka migowego, z końcówkami fleksyjnymi przekazywanymi za pomocą znaków daktylograficznych. Fonogesty – umowne ruchy jednej dłoni, wykonywane na wysokości twarzy osoby mówiącej, uzupełniają niewidoczne ruchy artykulacyjne; nie zastępują mówienia, ale pomagają w mówieniu i w odczytywaniu mowy z ust nadawcy. Odczytywanie mowy z ust – wzrokowy (wizualny) odbiór wypowiedzi słownej przez osobę z wadą słuchu; polega na odczytywaniu przebiegów przestrzenno-czasowych mowy, odpowiadających całym wyrazom, a nawet krótkim zwrotom. System FM- technologia FM zbiera głos mówcy przy pomocy noszonego na ciele nadajnika. Następnie wykorzystuje nieszkodliwe fale radiowe by bezprzewodowo przekazać sygnał do słuchacza, który nosi miniaturowy odbiornik FM. Terapia IPET - Indywidualny pogram edukacyjno-terapeutyczny (IPET), konstruowany w przedszkolu i szkole dla uczniów posiadających orzeczenia do kształcenia specjalnego. Zawiera: - zakres i sposób dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, o których mowa w przepisach w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem; - zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, w tym w przypadku ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym; - formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, ustalone przez dyrektora przedszkola lub szkoły zgodnie z przepisami w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach; - działania wspierające rodziców ucznia oraz, w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży; - zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, a w przypadku ucznia gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej – także działania z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego i sposób realizacji tych działań; realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, odpowiednich, ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, warunków do nauki, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, zajęć specjalistycznych, o których mowa w przepisach w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych, przygotowania uczniów do samodzielności w życiu dorosłym. Psychoterapia - to proces zamierzonego oddziaływania na pacjenta środkami psychologicznymi, którego celem jest: leczenie zaburzeń psychicznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, pomoc w trudnych sytuacjach życiowych, rozwój osobowości. Psychoterapia może być: indywidualna, grupowa, rodzinna, małżeńska. Terapia pedagogiczna - jest to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Terapia logopedyczna - specyficzne, zamierzone oddziaływania ukierunkowane na usunięcie zakłóceń procesu porozumiewania się, od prostych wad wymowy do niemożności mówienia. Integracja percepcyjno-motoryczna – współdziałanie funkcji wzrokowych, słuchowojęzykowych i ruchowych; dzięki prawidłowemu rozwojowi tych funkcji i ich integracji sprawnie realizowana jest m.in. czynność czytania i pisania. Trening słuchowy - to metoda terapeutyczna uznana przez wielu specjalistów na świecie w dziedzinie medycyny, psychologii, pedagogiki oraz terapii zajęciowej. Główny cel treningu słuchowego jest wspieranie funkcji słuchowej. Dzięki treningowi słuchowemu poprawie ulegają między innymi: koncentracja uwagi, kreatywność, komunikacja, zdolności językowe, rozwój psychoruchowy i ogólny rozwój poznawczy. Metody treningów słuchowych: Tomatisa, Johansena, Warnkego. Resocjalizacja – oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia; celem resocjalizacji jest ukształtowanie takich cech zachowania i osobowości, które będą im gwarantować optymalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Socjoterapia – ogół metod wychowawczych zmierzających do zlikwidowania zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania danej osoby poprzez odpowiednie wykorzystanie stosunków międzyludzkich istniejących między członkami naturalnej lub sztucznej grupy społecznej, do której należy. Rewalidacja – przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności, proces wychowawczy z zaplanowanymi celami, uwzględniający wiedzę teoretyczną i działanie skierowane na osobę niepełnosprawną; polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze – organizuje się dla uczniów mających trudności w nauce; celem jest wyrównywanie zaległości programowych. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne – organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się; mają na celu korekcję, czyli usprawnianie zaburzonych funkcji poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania, a także kompensację. Wymagania Wymagania edukacyjne – oczekiwane osiągnięcia ucznia, sformułowane przez nauczyciela na podstawie realizowanego programu nauczania. Dostosowanie wymagań edukacyjnych - to zastosowanie takich kryteriów do wymagań edukacyjnych (zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań), które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. Podstawowym celem dostosowania wymagań jest wyrównanie szans edukacyjnych uczniów oraz zapobieganie wtórnym problemom emocjonalnym i motywacyjnym. Dostosowanie egzaminów zewnętrznych (sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, zawodowego, maturalnego) – dostosowanie warunków i form przeprowadzania egzaminów odpowiednio do potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi; przyznawane uczniowi przez dyrektora szkoły na wniosek rodziców, opiekunów lub pełnoletniego ucznia posiadającego odpowiednie orzeczenie, opinię, zaświadczenie lekarskie lub opinię Rady Pedagogicznej, w ramach dopuszczalnych sposobów zawartych w Komunikatach dyrektora CKE i OKE. Organizacja procesu kształcenia Wczesne wspomaganie rozwoju – forma specjalistycznych zajęć terapeutycznych dla dziecka i wspierających jego rodzinę; ma na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do czasu podjęcia nauki w szkole; może być organizowane na podstawie opinii wydanej przez Zespół Orzekający PPP. Kształcenie specjalne – planowy, systematyczny, zamierzony proces oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych i rewalidacyjnych lub resocjalizacyjnych; wg przepisów oświatowych organizuje się dla uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez publiczną PPP; może być prowadzone w formie nauki w szkołach: ogólnodostępnych, integracyjnych lub z oddziałami integracyjnymi, specjalnych lub z oddziałami specjalnymi oraz w ośrodkach specjalistycznych. Indywidualny program nauczania – nauka w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy, według programu dostosowanego do uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych ucznia. Indywidualny tok nauczania – nauka według systemu innego niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy. Nauczanie indywidualne (także: indywidualne przygotowanie przedszkolne) – forma nauczania, którą obejmuje się uczniów, którym stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły; prowadzi się je w domu lub w szkole, zgodnie z zaleceniem lekarza; powyższe odnosi się odpowiednio do dziecka objętego indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym w domu lub w przedszkolu; realizowane na podstawie odpowiedniego orzeczenia wydanego przez publiczną PPP. Tyflopedagogog – specjalista zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących. Surdopedagog - specjalista zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niesłyszących i słaboslyszących. Oligofrenopedagog - specjalista zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób z niepełnosprawnością intelektualną. niewidomych i niedowidzących. Nauczyciel wspomagający - to pedagog wspierający, współtworzący zajęcia prowadzone przez nauczyciela „wiodącego”(przedmiotowego) w klasie integracyjnej lub ogólnej, do której uczęszczają dzieci niepełnosprawne, wymagające opieki i pomocy osoby dorosłej. Wsparcie nauczyciela wspomagającego przysługuje dzieciom niepełnosprawnym objętym kształceniem specjalnym. Asystent nauczyciela ma wspierać nauczyciela (wychowawcę świetlicy), wykonując swoje zadania wyłącznie pod jego kierunkiem. Asystentowi nie można powierzyć zadań określonych dla nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Materiały zebrała i opracowała: mgr Aneta Piotrowska-Sołtys – pedagog PCEIPPP w Lublinie, Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna nr 7 Konsultacja psychologiczna – mgr Małgorzata Składanowska – psycholog PCEIPPP w Lublinie, Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna nr 7 Źródła: 1. M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, „Uczeń z dysleksją w szkole”, Gdynia 2005 2. Skala Inteligencji Wechslera "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 3. Strony www - Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Gliwice, www.aac.org.pl 4.Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. red T. Gałkowski, G.Jastrzębowska
