metodologia nauk społecznych

METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH
Struktura tematów seminarium w ramach Programu Praktyk Badawczych
(prowadzący: dr Piotr Mikiewicz)
I. Ludzka dociekliwość a nauka, rodzaje wiedzy i granice myślenia naukowego
- czy dociekliwość jest naturalną ludzką aktywnością?
- czy większość z tego, co wiemy, jest wynikiem doświadczenia czy powszechnej zgody?
- czy nauka znajduje zawsze odpowiedzi?
- doświadczanie naiwne, wiedza: artystyczna, „chłopski rozum”, ezoteryczna,
hermeneutyczna, hermetyczna, intuicyjna, instytucjonalna, instrumentalna, irracjonalna,
magiczna, metafizyczna, milcząca, pseudonaukowa, paranaukowa, podświadoma,
pojęciową,
potoczna,
praktyczna,
pseudonaukowa,
religijna,
spekulatywna,
zdroworozsądkowa; wiedza „jak”, wiedza „że”;
Białkowski, Grzegorz, 1980, Twórczość pseudonaukowa, Problemy, nr 12, ss. 6-12
Manteuffel, Ryszard, 1983, Wiedza naukowa i zdroworozsądkowa, Problemy nr 6, ss. 22-24
Lem, Stanisław, 1978, Cyberiada, Kraków: WL (opowiadanie Jak ocalał świat);
Sozański, Tadeusz, 1995, Co to jest nauka, w: Goćkowski, Janusz, J.S. Marmuszewski
(red.), Nauka, Tożsamość, Tradycja, Kraków: Universitas, ss. 1-22; **
II. Problem demarkacji wiedzy naukowej
- gdzie przebiega granica między naukowością a nienaukowością w postępowaniu
ludzkim?
- co to znaczy zweryfikować, a co to znaczy sfalsyfikować?
Amsterdamski Stefan, 1973, Kłopoty z kryterium demarkacji, w: tenże, Miedzy
doświadczeniem a metafizyką, Warszawa: PWN, ss. 40–72;
Nagel, Ernest, Nauka i zdrowy rozsądek, w: tenże, Struktura nauki, Warszawa 1961, PWN, ss.
11 - 22;
Lakatos, Imre, 1988, Nauka i pseudonauka, w: Kierunki filozofii współczesnej, Toruń:
UMK, ss. 142–50;
Popper, Karl Rajmund, 1978, Status poznawczy nauki i metafizyki, Znak, nr 3, ss. 367–
387;
III. Język a poznanie,
- co to jest język naturalny, a co to jest sztuczny?
- jak można obejść pułapki zastawiane nam przez język?
- język jako kreator rzeczywistości – teoria jako specyficzny słownik
Andreski, Stanisław, 1977, Nauki społeczne jako czary: Dymna zasłona żargonu, w:
Jerzy Szacki (red.), Czy kryzys socjologii?, Warszawa: PWN, ss. 87-126; (dostępne też w
tegoż, Czarnoksięstwo w naukach społecznych, Warszawa: Oficyna Naukowa, ss. 66-96)
Pawłowski, Tadeusz, 1986, O wadliwościach języka i o definicji jako środku ich usuwania,
Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych, Warszawa: PWN; r. 2;
Schaff, Adam, 1981, Wstęp do polskiego wydania, w: Whorf, Benjamin Lee, Język, myśl i
rzeczywistość, Warszawa: PIW, ss. 5-31;
Andreski, Stanisław, 2002, Manipulacja przez opis, w: tenże, Czarnoksięstwo w naukach
społecznych, Warszawa: Oficyna Naukowa, ss. 40-50;
Dla zaawansowanych: Rorty, Richard, 1999, Obiektywność, relatywizm i prawda,
Warszawa: Aletheia, ss. 141-170;
IV. Konstruowanie teorii, teoria i empiria
- teorie dedukcyjne;
- teorie indukcyjne;
- paradygmat
Turner, Jonathan, 1985, Konstruowanie teorii socjologicznej, w: tenże Struktura teorii
socjologicznej, Warszawa: PWN, ss. 59-73;
Nowak, Stefan, 1985, Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN; ss. 311-317;
Merton, Robert K., 1982., O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych. O
znaczeniu badań empirycznych dla teorii socjologicznej, w: tenże, Teoria socjologiczna i
struktura społeczna, Warszawa: PWN; ss. 153-184
Sztompka, Piotr, 1985, Stan refleksji teoretycznej w socjologii: trzy pytania podstawowe, w:
Jonathan Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: PWN ss. 9-29;
Kuhn, Thomas, 1985, Raz jeszcze o paradygmatach, w: tenże, Dwa bieguny, Warszawa: PIW,
ss. 406-439;
V. Między obserwacją a eksperymentem: badania porównawcze
- teoria a badania
- motywacje do badań;
- badania przekrojowe – podłużne;
- badania zaangażowane - aplikacyjne;
- badania na zlecenie - usługowe;
- co to jest zmienna?
Zadanie domowe dla wszystkich: należy przynieść ze sobą już na zajęcia własną próbę
wykorzystania kanonów Milla w wymyśleniu konkretnej techniki badawczej.
Nowak, Stefan, 1985, Metodologia badań społecznych, Warszawa, PWN, ss. 152-158; 317327; 448–474;
Nowicka, Ewa, Metoda porównawcza, w: taż, Świat człowieka – świat kultury, Warszawa
1991, ss. 131–136;
Sułek, Antoni, 1979, Eksperyment w badaniach społecznych, Warszawa: PWN, ss. 210–37;
Babiński, Grzegorz, Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań
empirycznych, Kraków 1980, ss. 35 - 63; (Zmienne i ich rola w badaniach
socjologicznych) **
Frankfort-Nachmias, Chava, David Nachmias, 2000, Podstawowe elementy procesu
badawczego, w: ciż, Metody badań w naukach społecznych, Poznań: Zysk i S-ka, ss. 6687;
2
VI. Typy idealne i modele. Pomiar. Typologie i klasyfikacje.
- jakie są rodzaje podziału materiału badanego?
- wskaźniki
- rodzaje zjawisk wykorzystywanych jako wskaźniki
Nowak, Stefan, 1985, Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN; ss. 158 - 190;
Ossowski, Stanisław, 1983, O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa: PWN, ss. 80 105
Weber, Max, 1985, „Obiektywność” poznania w naukach społecznych, w: Problemy
socjologii wiedzy, Warszawa: PWN, ss. 45-101
Babiński, Grzegorz, 1980, Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań
empirycznych, Kraków ss. 121 - 151; (Pomiar w naukach społecznych. Problemy ogólne i
zasady budowy skal) **
VII. Spór indywidualizm – holizm
- co to jest redukcjonizm w naukach społecznych?
- jak dalece może postępować upraszczające (?) wyjaśnianie zjawisk społecznych?
Kunicki Goldfinger, Władysław J.H., 1984, Redukcjonizm w biologii. Biologia a nauki
ścisłe i stosowane; (w:) : Nowak, Stefan, Wizje człowieka i społeczeństwa w teoriach i
badaniach naukowych, Warszawa, PWN; ss. 215–229;
George Homans, 1980, The Nature of Social Science, w: Sztompka, Piotr (red.)
Metodologiczne problemy socjologii, Kraków, ss. 66-82; *
Rybicki, Paweł, 1975, Struktura społecznego świata, Warszawa: PWN, ss. 15–75;
Szmatka, Jacek, 1989, Małe struktury społeczne, Warszawa: PWN, ss. 23-34;
Adan Urbanek, 1984, Między egoizmem, altruizmem i agresją: spór o socjobiologię; (w:)
Nowak, Stefan, Wizje człowieka i społeczeństwa w teoriach i badaniach naukowych,
Warszawa: PWN, ss. 155 - 188;
Zimniak, Andrzej, 1993, Chemia czy wolna wola?, w: NOWA FANTASTYKA nr 11, s.73;
VIII. Jak interpretować świat społeczny? Wyjaśnianie, przyczynowość
- determinizm i indeterminizm;
- etapy procesu badawczego: eksploracja, opis, wyjaśnianie;
- idiograficzny i nomotetyczny model wyjaśniania;
- co to jest probabilistyczny model przyczynowości?
- kryteria przyczynowości (powody konieczne i wystarczające);
- hemplowski model wyjaśniania
Bunge, Mario, 1968, O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej
nauce, Warszawa: PWN, ss. 344-371;
Cackowski, Zdzisław, 1989, Zasadnicze zagadnienia filozofii, Warszawa, KiW: ss. 229254;
Carnap, Rudolph, 2000, Poza determinizmem, w: tenże, Wprowadzenie do filozofii nauki,
Warszawa: Aletheia, ss. 276-291;
Nowak, Stefan, 1985, Metodologia nauk społecznych, Warszawa: PWN, ss. 351-393;
Amsterdamski, Stefan, 1983, Nauka i porządek świata, Warszawa: PWN, r. 3;
3
IX. Jak interpretować świat społeczny? Rozumienie
-
co to znaczy „rozumieć” rzeczywistość?
czym się różni wyjaśnianie od rozumienia?
rodzaje rozumienia
Nagel, Ernest, 1961, Wyjaśnianie i rozumienie w naukach społecznych, w: tenże,
Struktura nauki, Warszawa: PWN, ss. 431-468;
Krasnodębski, Zdzisław, Próba fenomenologicznego uzasadnienia socjologii rozumiejącej:
Alfred Schulz, Kultura i Społeczeństwo. - 1985, Nr 1, s. 59-73;
Dobrzański, Dariusz, 1999, Etnometodologia w paradygmacie socjologii interpretacyjnej, w:
tenże, Interpretacja jako proces nadawania znaczeń, Poznań: UAM, ss. 30-54;
X. Problemy badawcze i wymiary badań społecznych. Wskaźniki i skale.
- pojęcie operacjonalizacji;
- wskaźnik kontra skala - co lepiej odzwierciedla pomiar zmiennych?
- konstruowanie oraz wartościowanie wskaźnika;
- jednostki analizy (indywidua, grupy, organizacje; artefakty społeczne);
- miejsca, na które trzeba zwrócić uwagę (cechy, orientacje, działania)
- wymiar czasowy
- Jak zaprojektować badania społeczne (konceptualizacja, wybór metody,
operacjonalizacja, populacja i dobór próbki, obserwacje, obróbka danych, analiza,
aplikacja);
Nowak, Stefan, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, PWN; ss. 346 - 350;
Merton, Robert K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa: PWN, ss.
52 - 59; (zagadnienie kumulatywności wiedzy socjologicznej);*
Frankfort-Nachmias, Chava, David Nachmias, 2000, Plany badawcze i struktura
procesu badawczego, w: ciż, Metody badań w naukach społecznych, Poznań: Zysk i Ska, ss. 112-219;
Hamersley, Martyn, Paul Atkinson, 2000, Analiza danych, w: ciż, Metody badań
terenowych, Poznań: Zysk i S-ka, ss. 210-244;
XI. Naturalizm i antynaturalizm
- czy świat społeczny różny jest od przyrodniczego?
Mokrzycki, Edmund, 1984, Pojęcie socjologii humanistycznej wobec sytuacji w socjologii
lat osiemdziesiątych w: Stefan Nowak (red.) Wizje człowieka w teoriach i badaniach
naukowych, Warszawa: PWN, ss. 41-45;
Ossowski, Stefan, 2001, Wzory nauk przyrodniczych w empirycznej socjologii w: tenże, O
osobliwościach nauk społecznych, Warszawa: PWN, ss. 131-175;
Peter H. Berger, 1988, Zaproszenie do socjologii, Warszawa: PWN, ss. 33 - 60;
* tekst dostępny także wyborze Socjologia ogólna, Malikowski, Marian, Stanisław Marczuk,
(red.) Tyczyn 1996, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza;
** j.w. Badania empiryczne w socjologii, Malikowski, Marian, Marian Niezgoda, (red.),
Tyczyn 1997, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza;
4