wzrost gospodarczy

Makroekonomia
Wzrost i rozwój gospodarczy
Zagadnienia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wzrost gospodarczy i stopa wzrostu gospodarczego
Czynniki wzrostu gospodarczego
Hipoteza konwergencji
Teorie wzrostu gospodarczego i modele wzrostu
Granice wzrostu
Wzrost gospodarczy i polityka makroekonomiczna
WZROST GOSPODARCZY
• Wzrost gospodarczy to proces zwiększania w
czasie rezultatów działalności gospodarczej
wyrażonej w ilości lub wartości wytworzonych
dóbr i usług
• Wzrostem gospodarczym nazywamy
powiększenie realnej wartości produktu
krajowego brutto lub realnej wartości produktu
krajowego per capita w gospodarce.
Stopa wzrostu gospodarczego

Yt 1  Yt 
Yt 1
r
100% 
100%
Gdzie:
Yt
Yt
Yt realna wartość PKB/PNB/DN w okresie bazowym
Yt+1- realna wartość PKB/PNB/DN w okresie następnym.
Yt+1 < 0 – występuje recesja;
Yt+1 = 0 – występuje stagnacja;
Yt+1 > 0 – występuje wzrost gospodarczy;
Wzorce wzrostu gospodarczego
w krajach rozwiniętych*
Przeciętna roczna stopa wzrostu [w %]
Okres
PKB
PKB na
roboczogodzinę
Łączna liczba
przepracowanych
godzin
Siła robocza
1870-1913
2,5
1,6
0,9
1,2
1913-1950
1,9
1,8
0,1
0,8
1950-1973
4,8
4,5
0,3
1,0
1973-2006
2,6
2,2
0,4
1,0
W całym okresie
2,8
2,3
0,5
1,0
Źródło: P.A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia, Poznań 2012, s. 508, tab. 25.1
* Dotyczy 16 największych krajów w 1870 roku, a dane dot. ostatniego okresu obejmują 31 rozwiniętych
gospodarek, m.in. USA, Niemcy, Francja, Japonia, Australia, Kanada.
Przyczyny wzrostu gospodarczego
• Wzrost nakładów czynników produkcji,
– wzrost nakładów kapitału
– wzrost nakładów pracy (wiedzy i doświadczenia
pracowników)
• Wzrost produkcyjności czynników produkcji:
–
–
–
–
postęp techniczny i organizacyjny
korzyści skali (w tym specjalizacja)
zmiany alokacji zasobów w gospodarce
zmiany prawne, kulturowe, społeczne i inne
Rodzaje wzrostu gospodarczego:
• ekstensywny (wzrost związany ze zwiększeniem
zaangażowania zasobów, zasoby kapitału,
zwiększenie skali działania)
• intensywny (wynika ze zwiększenia
produktywności zasobów, wzrost wydajności
pracy)
• zrównoważony (ekorozwój, wzrost równomierny
bezkryzysowy, bezkoniunkturalny, proces
gospodarowania nie obciążający jakości życia
przyszłych pokoleń)
Cztery podstawowe kategorie
czynników wzrostu gospodarczego
Czynniki wzrostu gospodarczego
• Zasoby ludzkie (podaż siły roboczej, wykształcenie,
umiejętności zdyscyplinowanie, motywacja)
• Zasoby naturalne (ziemia, surowce, paliwa, warunki
środowiskowe)
• Kapitał (fabryki, maszyny, drogi, własność intelektualna)
• Postęp technologiczny i innowacje (nauka, inżynieria,
zarządzanie, przedsiębiorczość)
Czynniki wzrostu gospodarczego (PRACA)
(1/4)
• Wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost naturalny,
migracje;
• Zwiększenie stopnia aktywności zawodowej ludności, tzn.
wzrost udziału osób zatrudnionych i szukających aktywnie
pracy w ogólnej liczbie ludności kraju, poprzez np.:
–
–
–
–
Ustawowe granice wieku produkcyjnego,
Aktywizacja zawodowa kobiet,
Stan zdrowia społeczeństwa,
Udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie średnim i
wyższym,
• Jakość siły roboczej, np.:
– umiejętności,
– wiedza,
– zdyscyplinowanie
• Czas pracy zatrudnionych
Czynniki wzrostu gospodarczego (ZASOBY
NATURALNE) (2/4)
• Odkrycie nowych złóż
surowców,
• Jakość gleby,
• Warunki klimatyczne,
• Budowa polderów (np.
Holandia).
Źródło:
http://www.globtroter.pl/zdjecia/115915,holandia,zuid,holland,zuid,h
olland,siatka,polderow.html
Czynniki wzrostu gospodarczego (KAPITAŁ
RZECZOWY) (3/4)
• Inwestycje przedsiębiorstw, czyli nakłady na
odtworzenie i powiększenie zasobów kapitału;
• Amortyzacja, czyli zmniejszanie się wartości kapitału
rzeczowego wskutek jego fizycznego i ekonomicznego
zużycia;
• Infrastruktura
• Własność intelektualna
• KSO od której zależy poziom akumulacji kapitału
Czynniki wzrostu gospodarczego (POSTĘP
TECHNOLOGICZNY I INNOWACJE) (4/4)
•
•
•
•
•
•
Jakość wiedzy naukowej i inżynieryjnej,
Know-how w dziedzinie zarządzania,
Instytucjonalne wsparcie innowacji,
Bodźce motywujące do innowacji,
Przedsiębiorczość,
System ochrony patentowej.
Produktywność czynników
wzrostu (1/3)
• Wydajność pracy – wartość produkcji przypadająca na 1
zatrudnionego w jednostce czasu.
• Źródła zmian wydajności pracy:
–
–
–
–
–
–
techniczne uzbrojenie pracy,
wykształcenie,
kwalifikacje pracowników,
doświadczenie pracowników,
technologia,
motywacja pracowników.
Produktywność czynników
wzrostu (2/3)
• Produktywność kapitału – wartość
produkcji przypadająca na jednostkę
zaangażowanego kapitału rzeczowego.
• Źródła zmian produktywności kapitału:
– Technologia,
– Nakłady pracy
Produktywność czynników
wzrostu (3/3)
• Produktywność zasobów naturalnych –
wartość produkcji przypadająca na
jednostkę niektórych rodzajów zasobów.
• Źródła zmian produktywności kapitału:
– technologia (innowacje),
– klimat.
Przyczyny rozwoju gospodarczego według
W. Kwaśnickiego:
• własność prywatna
• wolność wymiany w skali krajowej i
międzynarodowej (korzyści komparatywne –
David Ricardo 1917r.)
• konkurencyjność i innowacyjność – brak barier
wejścia
• stabilność monetarna – neutralność pieniądza
• efektywne rynki kapitałowe
• niskie podatki
Hipoteza konwergencji
Kraje o niższej produkcyjności zasobów często osiągają szybsze tempo
wzrostu i postępu technicznego. Hipoteza konwergencji tłumaczy to
tendencją do wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego.
Kraje biedne rozwijają się szybciej a kraje bogate wolniej.
Przyczyny:
1. Kraje mniej rozwinięte mogą łatwo zwiększać techniczne uzbrojenie
pracy, które jest na niskim poziomie i nie wymaga dużych nakładów. W
krajach bogatych poziom technicznego uzbrojenia jest bardzo wysoki
więc nakłady na jego utrzymanie są duże i brakuje środków na jego
zwiększenie.
2. Łatwość transferu zagranicznej techniki. Nowe technologie powstają
w krajach rozwiniętych (duże nakłady na B+R). Przenikają one szybko do
innych krajów za sprawą efektu gapowicza czy transferu technologii.
Hipoteza konwergencji - argumenty
przemawiające za hipotezą konwergencji (1/2)
Kryterium
Kraje słabo rozwinięte
Kraje wysoko rozwinięte
Zasób siły
roboczej
Wysoki wzrost zasobu siły
roboczej związany z przepływem
ludności z obszarów wiejskich do
miast i wysoki przyrostem
demograficznym
Niskie tempo przyrostu
demograficznego
Stopy zwrotu z
inwestycji
Wysokie
Niskie, malejące
Poziom rozwoju Zacofanie technologiczne; są
technologicznego odbiorcami transferu technologii,
ponosząc przy tym niskie koszty
na prace B+R
Są liderami w
prowadzeniu prac B+R
i we wdrażaniu nowych
technologii i rozwiązań
Hipoteza konwergencji - argumenty
przemawiające za hipotezą konwergencji (2/2)
Kryterium
Kraje słabo rozwinięte
Kraje wysoko
rozwinięte
Poziom technicznego
uzbrojenia pracy
Niskie
Wysokie
Produktywność
czynników produkcji
Niskie, ale rosnące
Wysokie
Dostępność zasobów
energetycznych
Często zasoby źródeł
surowcowych,
Niższe (niż w krajach
rozwiniętych), ale rosnące
zapotrzebowanie na energię
Wysokie, ale stabilny
poziom
zapotrzebowania na
energię
Koszty pracy
Relatywnie niskie, co stanowi
zachętę dla inwestorów
zagranicznych
wysokie
Teorie wzrostu gospodarczego
1.
Teorie klasyczne:
–
A. Smitha
–
T.R. Malthusa.
2. Model R. Solowa a funkcja Cobba – Duglasa
3. Model Harroda-Domara
Teorie wzrostu gospodarczego
Teorie wzrostu gospodarczego
Jakie czynniki będą odpowiedzialne za wzrost
gospodarczy w XXI wieku?
…
A być może w bogate kraje uderzy maltuzjańska
przepowiednia w postaci zmian klimatycznych, podnoszenia
się poziomu oceanów, fal imigracji wywołanych suszą
niepokoje społeczne i upadek gospodarczy
Makroekonomiczna funkcja produkcji
R. Solowa
Założenie:
• Ilość ziemi w gospodarce = const
• Technologia = const
• Jakość siły roboczej = const
• W gospodarce wytwarzany jest jeden
homogeniczny produkt
Q = f (L, K)
Q/L = f (L/L, K/L)
q = f (1, k), czyli q = f (k)
Gdzie:
Q - wielkość produkcji,
L - ilość siły roboczej,
K - zasób kapitału
q – produkt przypadający na jednego pracownika
k – kapitał na jednego pracownika
Akumulacja kapitału – zasób
kapitału rośnie szybciej niż
zasób siły roboczej.
Jeżeli nie ma postępu
technologicznego akumulacja
kapitału spowoduje:
1. Wzrost produktu
przypadającego na jednego
pracownika (q rośnie),
2. Wzrost krańcowego produktu
pracy (ΔQ/ΔL rośnie)
3. Wzrost realnej płacy
4. Malejące przychody z
kapitału i spadek stopy
zwrotu z kapitału.
Wnioski z modelu Solowa
Wielkość produkcji (wzrost gospodarczy) zależy od:
• Ilości zużywanego kapitału (≡ inwestycje,
oszczędności),
• Liczby zatrudnionych (≡ demografia, technologia
produkcji),
• Produktywności zasobów (≡ postęp techniczny).
Wnioski z modelu Solowa
Wnioski z modelu Solowa
Funkcja Cobba-Douglasa
Q = λ * Kα * L1 – α
Gdzie:
Q - wielkość produkcji,
λ - stan postępu technicznego,
K - nakłady kapitału,
α - parametr informujący o tym, o ile wzrośnie produkcja, gdy nakład
kapitału wzrośnie o jednostkę,
L - nakłady pracy,
1 – α - parametr informujący, o ile wzrośnie produkcja, gdy nakład
pracy wzrośnie o jednostkę.
Makroekonomiczna funkcja produkcji: q = λ * kα
Model Harroda-Domara
Model ten nie tylko opisuje wzrost gospodarczy wraz z towarzyszącymi
mu zjawiskami oraz z ustaleniem jego przyczyn, ale przede wszystkim
ma za zadanie wskazanie warunków trwania takiego wzrostu.
Punktem wyjścia są cztery równania:
1. Warunek równowagi krótkookresowej: I = S
2. Wielkość produkcji osiąga taki poziom, który zapewnia pełne
wykorzystanie zasobów kapitału: Y = Q
3. Planowane oszczędności gosp. dom. są stałą częścią ich dochodów,
równych wartości wytworzonej produkcji: S = KSO*Y
4. Współczynnik kapitałowy b (opisuje stosowana technikę produkcji)
informuje o ile zwiększy się produkcja dzięki powiększeniu zasobu
kapitału w gospodarce: ΔK/ΔY = I/ΔY = b.
Model Harroda-Domara
ΔY/Y=KSO/b
Niech:
Gr – rzeczywista stopa wzrostu (ΔY/Y)
Gg – gwarantowana stopa wzrostu
(KSO/b)
Przyrost kapitału jest równy
poczynionym inwestycjom.
Gn – naturalna stopa wzrostu
pokrywa się z tempem przyrostu
liczby ludności, które jest równe
tempu przyrostu zasobu pracy.
Gr = Gg = Gn
Jeśli rzeczywista stopa wzrostu zrówna się z gwarantowana stopą
wzrostu, to zasoby kapitału w gospodarce będą całkowicie wykorzystane.
Pełne wykorzystanie wszystkich zasobów jest możliwe jedynie gdy
spełniony jest powyższy warunek. Nie ma niedoboru popytu, a kapitał i
praca są w pełni zatrudnione. Jednak stanem normalnym jest niepełne
wykorzystanie zasobów.
Tendencje wzrostu
Tendencje wzrostu
Granice wzrostu
Pierwszym, który zwrócił uwagę na istnienie naturalnych granic
wzrostu był Thomas Malthus. Sformułował on prawo ludnościowe
(principle of population), zgodnie z którym wzrost gospodarczy
nieuchronnie ustanie z powodu zbyt szybkiego przyrostu
ludności, który spowoduje wyczerpanie się zapasów przyrody.
Po II wojnie światowej wiele krajów dzięki wzrostowi
kapitałochłonności produkcji i wydajności pracy w rolnictwie
uniknęło maltuzjańskiej pułapki.
Zatem akumulacja kapitału i postęp techniczny umożliwiają
przezwyciężenie bariery wzrostu, polegającej na braku pewnych
zasobów.
Granice wzrostu
Bariery wzrostu gospodarczego – różnego rodzaju ograniczenia i
przeszkody występujące w procesach wzrostu gospodarczego w jakimś
okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są stosunkowo trudne
do przezwyciężenia , a tym samym hamują wzrost gospodarczy.
Wyróżnia się bariery: surowcowe, zatrudnienia, instytucjonalne,
niedobory kapitału, wysokiego przyrostu naturalnego.
Przy obecnym rozwoju społeczno-gospodarczym bariery surowcowe
mogą przerodzić się w granice wzrostu gospodarczego.
Granice wzrostu gospodarczego są związane z szacowanymi zasobami
naturalnymi Ziemi i ich wyczerpywaniem oraz ze skutkami
ekologicznymi działalności gospodarczej
Wzrost intensywny