III G

IV. LITOSFERA. CZĘŚĆ 1
1. Mapy przedstawiają rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi 250 mln lat temu i 65 mln lat temu. Wstaw te
dane w miejscu kropek.
2. Na mapie przedstawiającej rozmieszczenie lądów na przełomie er mezozoicznej i kenozoicznej wpisz w
odpowiednich miejscach A (Australia) i P (Półwysep Indyjski).
3. Przyporządkuj podane niżej cechy skorupie oceanicznej i skorupie kontynentalnej, wstawiając w miejscu
kropek odpowiednie litery.
a) pod warstwą skał osadowych leży warstwa granitowa
b) pod warstwą skał osadowych leży warstwa bazaltowa
c) przeciętna grubość do 12 km
d) przeciętna grubość 30–40 km
Skorupa oceaniczna …..…………
Skorupa kontynentalna …………….
4. Uporządkuj wymienione skały według genezy.
bazalt, gabro, gnejs, gips, granit, marmur, less, sól kamienna, wapień, węgiel kamienny
Skały magmowe
Skały osadowe
Skały
głębinowe wylewne okruchowe pochodzenia pochodzenia metamorficzne
chemicznego organicznego
1
5. Połącz liniami wymienione obszary z rodzajami charakterystycznej dla nich budowy geologicznej.
Kanion Kolorado
Karpaty
Wogezy i Sudety
budowa fałdowa
budowa zrębowa
budowa płytowa
6. Uporządkuj okresy ery paleozoicznej w kolejności od najstarszego do najmłodszego, wstawiając w miejscu
kropek kolejne liczby.
dewon ....., kambr ......, karbon ......, ordowik ....., perm ....., sylur ......
7. Wpisz pod rysunkami nazwy organizmów i er, w których takie organizmy żyły.
8. Wpisz do tabeli literowe oznaczenia wymienionych wydarzeń geologicznych i odpowiadających im określeń
czasu. Umieść je w kolejności, w której zostałyby wpisane w tabeli stratygraficznej.
Wydarzenia: A. intensywny rozwój drzewiastych paproci i skrzypów; B. wyginięcie dinozaurów; C. pojawienie się
pierwszych organizmów; D. wyginięcie trylobitów; E. pojawienie się człowiekowatych,
Umiejscowienie w czasie: a) koniec kredy; b) karbon; c) neogen; d) prekambr; e) koniec permu
Umiejscowienie w czasie
Wydarzenia
9. Uzupełnij zdanie.
W sylurze maksimum natężenia osiągnęła orogeneza ...................................................., w karbonie – orogeneza
.................................................. .
10. Wymień dwa czynne wulkany w Europie.
..................................................... ...............................................................
11. Przyporządkuj podanym terminom odpowiednie obszary, łącząc liniami elementy obu kolumn.
depresja
kryptodepresja
depresja antropogeniczna
poldery w Holandii
dno jeziora Bajkał
zapadlisko tektoniczne Morza Martwego
Dekan
12. Na rysunku przedstawiono budowę wnętrza Ziemi. Wpisz we wskazanych miejscach terminy: skorupa
ziemska, jądro wewnętrzne, jądro zewnętrzne, płaszcz Ziemi.
2
13. Uzupełnij tabelę, wpisując do niej właściwe terminy lub opisy.
Termin
Opis
Skorupa ziemska
Obejmuje skorupę ziemską i cienką górną część płaszcza
Ziemi
Plastyczna warstwa poniżej litosfery
Powierzchnia nieciągłości
Moho
Stanowi granicę między płaszczem a jądrem Ziemi
14. Nazwij zespół procesów powodujący obniżanie i wyrównywanie powierzchni Ziemi. ……................................
15. Wyjaśnij, od czego pochodzą dawne nazwy warstw wnętrza Ziemi: crofesima, nifesima i nife.
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
16. W pewnym miejscu temperatura na głębokości 900 m jest o 30oC wyższa niż na powierzchni. Podaj gradient
geotermiczny i stopień geotermiczny w tym miejscu.
Gradient geotermiczny …………....................................……....
Stopień geotermiczny …………..........................................…....
17. Zaznacz poprawne zakończenie zdania: Ogół procesów zachodzących w głębszych warstwach skorupy
ziemskiej pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia to
a) diageneza.
b) metamorfizm.
c) krystalizacja.
18. Połącz w pary elementy obu kolumn, wpisując odpowiednie litery w miejscu kropek.
A. powstanie skały magmowej z magmy
a) diageneza
B. powstanie skały metamorficznej ze skały osadowej b) metamorfizm
C. powstanie skały osadowej z osadów
c) krystalizacja
A …….; B …….; C …….
19. Na rysunku przedstawiającym budowę płytową opisz strop, spąg i miąższość warstwy wskazanej strzałką.
Ujmij z boku klamrami i opisz warstwy młodsze i starsze od niej.
20. Skreśl w zdaniu błędne określenia.
Tarcze krystaliczne tworzą na powierzchni lądów rozlegle wyniosłości / rozległe zagłębienia, ponieważ są
zbudowane ze skał o dużej / małej odporności.
21. Wykonaj polecenia.
A. Każdemu rysunkowi przyporządkuj rodzaj budowy geologicznej, wpisując w miejscu kropek odpowiedni termin
wybrany spośród podanych.
budowa zrębowa, budowa fałdowa, budowa płytowa, budowa monoklinalna
3
B. Wpisz do tabeli terminy: zrąb, synklina, rów tektoniczny, antyklina.
Forma wypukła
Forma wklęsła
Budowa fałdowa
Budowa zrębowa
22. W zdaniu poniżej skreśl błędne wyrażenie i zastąp je wyrażeniem poprawnym.
Epicentrum trzęsienia ziemi w regionie X znajdowało się na głębokości 40 km.
Wyrażenie poprawne: …………………………………..
23. Nazwij proces zachodzący w miejscu, w którym płyta litosfery jest wciągana pod inną płytę.
.....................................................................................
24. Wyjaśnij, jaki wpływ na strukturę skał magmowych ma głębokość, na której te skały powstają.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
25. Napisz, od czego zależy kształt wulkanu, używając podanych określeń.
Określenia: typ hawajski, typ wezuwiański, lawa kwaśna, lawa zasadowa, wulkan tarczowy, wulkan stożkowy
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
26. Sformułuj prawidłowość dotyczącą zależności wysokości gór od ich wieku.
.................................................................................................................................................
27. Zaznacz termin oznaczający metodę badań geologicznych stosowaną w celu określenia wieku skał na
podstawie ułożenia warstw skalnych względem innych warstw.
a) metoda paleontologiczna
b) metoda stratygraficzna
c) metoda tektoniczna
d) metoda archeologiczna
28. Zakreśl nazwę skali służącej do określania intensywności trzęsienia ziemi na podstawie jego skutków.
a) skala Richtera
b) skala Mercallego-Cancaniego-Sieberga
c) skala Beauforta
29. Napisz 3 zdania prezentujące teorię tektoniki płyt, używając podanych określeń.
Określenia: płyty litosfery, prądy konwekcyjne, grzbiety oceaniczne, rowy oceaniczne
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
4
30. Podaj jeden dowód na istnienie ruchów wielkich płyt litosfery.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
31. Profil geologiczny przedstawia budowę geologiczną pewnego obszaru. Odtwórz dzieje tego obszaru,
wykonując kolejne zadania.
A. Uzupełnij tabelę według wzoru.
Skały
Rodzaj skał
Gips, sól kamienna,
sól potasowa
osadowe
pochodzenia
chemicznego
Warunki powstawania
skał
akumulacja (na dnie
zbiornika)
substancji
wytrąconych z wody
morskiej
Wniosek
Istniejące tu morze
było
płytkie
i
stopniowo
wysychało.
Piasek, żwir, glina
Piaskowiec
Wapień
B. W tabeli wpisano informacje odczytane z przekroju geologicznego. Uzupełnij drugą kolumnę tabeli.
Informacja odczytana z przekroju geologicznego
Interpretacja informacji
Niektóre warstwy zalegają poziomo. Najstarsza z nich to Od czasu utworzenia się warstwy piaskowców
warstwa piaskowców.
obszar był tektonicznie spokojny.
Niektóre warstwy zalegają ukośnie.
Warstwy zalegające ukośnie są spękane.
Najmłodsza z ukośnie zalegających warstw styka się z
kilkoma warstwami o różnym wieku (zalega niezgodnie).
Po najmłodszej z ukośnie zalegających warstw powstała
gruba warstwa piaskowców.
Warstwa piasków, żwirów i glin nie pokrywa całej
powierzchni terenu i ma zróżnicowaną miąższość.
C. Korzystając z informacji w zadaniu B oraz przekroju geologicznego, wymień najważniejsze wydarzenia
geologiczne na tym obszarze, poczynając od najstarszego.
………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
5
32. Określ wiek względny i bezwzględny warstwy skał oznaczonej na rysunku literą C.
Wiek względny:………………………………………………………………………….…..
Wiek bezwzględny:…………………………………………………………………………..
33. Na mapie głównych stref orogenicznych na Ziemi oznaczono cyframi niektóre góry. Wyszukaj ich nazwy
wśród podanych niżej, wpisz je w tabeli podaj nazwę orogenezy, w której powstały.
Andy, Appalachy, Atlas, Góry Kaledońskie, Góry Skandynawskie, Harz, Himalaje, Pireneje, Wielkie Góry
Wododziałowe
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
Nazwa gór
Orogeneza
34. W odpowiednie miejsca na rysunku wpisz podane niżej terminy.
kaldera, komin wulkaniczny, krater, lakkolit, lawa, ognisko magmowe
6
35. Na rysunku przedstawiającym rozchodzenie się fal sejsmicznych wpisz w odpowiednie miejsca wymienione
terminy.
epicentrum, hipocentrum, fale powierzchniowe, wgłębne fale podłużne, wgłębne fale poprzeczne, uskok
36. Na schematycznym przekroju geologicznym dorysuj prawdopodobny układ skał tuż po sfałdowaniu.
37. Sformułuj ogólną zależność dotyczącą wpływu procesów wewnętrznych i procesów zewnętrznych na
ukształtowanie powierzchni Ziemi. Następnie przedstaw tę zależność metodą graficzną, dodając brakujące
elementy rysunku i wykorzystując wymienione niżej wyrażenia.
akumulacja, denudacja, erozja, procesy zewnętrzne, ruchy górotwórcze, ruchy lądotwórcze, grawitacyjne ruchy
masowe, wietrzenie, trzęsienia Ziemi, wulkanizm, wypiętrzanie
Zależność: ……..…………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………….……………….
7
38. Na podstawie mapy sformułuj wniosek dotyczący położenia młodych stref orogenicznych.
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
39. Uzupełnij tabelę według wzoru, tak aby przedstawiała zastosowanie surowców mineralnych w gospodarce.
Wykorzystaj cztery z sześciu podanych wyrażeń.
ceramika, diament, rudy żelaza, kruszywo do budowy dróg, ropa naftowa, wapień
Surowiec mineralny
Produkt
Piasek
szkło
cement
Ił
farby i lakiery
Granit
40. Na schematycznym rysunku grzbietu oceanicznego oznaczono literami dwa fragmenty skorupy ziemskiej.
Określ, który z nich jest starszy, następnie wskaż strzałką fragment o wieku równym wiekowi fragmentu B.
Starszy fragment: ……..
8
41. Wyjaśnij, dlaczego skamieniałości nie występują w skałach przeobrażonych.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
42. Wyjaśnij przyczynę stałego powiększania się powierzchni Islandii.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
43. Wpisz literę N, jeśli dany obszar leży w strefie napierania na siebie płyt litosfery, lub literę O, jeśli leży w
strefie oddalania się płyt od siebie.
a) Himalaje ...................
d) Rów Mariański ...................
b) Islandia ...................
e) Kordyliery ...................
c) Andy .......................
f) Grzbiet Śródatlantycki ...................
44. Pod każdym rysunkiem wpisz nazwę typu gór. Wyjaśnij, jak one powstały.
A. ……………………………………………
……………………………………………….
…………………………………….…………
……………………………………………….
B. ……………………………………………
…………………...……………………….….
…………………….…………………………
……………………………………………….
C. ……………………………………………
……………………………………………….
……………………………………………….
……………………………………………….
45. Uzupełnij tabelę, wpisując w puste komórki nazwy procesów wybrane spośród wymienionych. Podkreśl nazwy
procesów wewnętrznych.
akumulacja, erozja, grawitacyjne ruchy masowe, ruchy lądotwórcze, trzęsienia ziemi
Procesy rzeźbotwórcze
Skutki
powolne podnoszenie się lub obniżanie dużych obszarów
lądowych
powstanie licznych pęknięć w skorupie ziemskiej,
uskoków i przesunięć mas skalnych
powstanie dolin rzecznych i lodowcowych
powstanie nisz i rynien osuwiskowych, łagodzenie
nierówności terenu
46. Podaj trzy zagrożenia wynikające z wybuchu wulkanu dla ludności mieszkającej w pobliżu.
1. …………………………………………..…………………………………………………
2. …………………………………………………………..…………………………………
9
3. …………………………………………………………….……………………………….
10