28. Klauzule dołączane do umów międzynarodowych
advertisement
1. Definicja prawa międzynarodowego Prawo międzynarodowe jest to zespół norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy suwerennymi państwami ale także pomiędzy niesuwerennymi podmiotami, które mają prawo (zdolność) do działania na arenie międzynarodowej. 1 2. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego - normy prawa międzynarodowego publicznego mają w większości charakter względnie obowiązujący (umowa pomiędzy państwami), natomiast istnieje grupa norm, które mają charakter powszechnie obowiązujący, a normy względnie obowiązuje nie mogą być z nimi sprzeczne - brak centralnego ustawodawcy – to państwa umawiają się i tworzą prawo, które je wiąże. Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda państw. - brak obowiązkowego sądownictwa – aby sąd mógł rozpatrzeć sprawę pomiędzy państwami, potrzebna jest zgoda państw zainteresowanych - brak zorganizowanego aparatu przymusu 3. Rodzaje norm w prawie międzynarodowym W prawie międzynarodowym mamy do czynienia z normami powszechnie obowiązującymi (ius cogens), normami prawa międzynarodowego umownego oraz normami prawa międzynarodowego zwyczajowego. W prawie międzynarodowym znajdziemy także informację dotyczące norm prawa regionalnego. Normy powszechnie obowiązujące mają charakter konstytucyjny i wyrażają troskę o interesy społeczności międzynarodowej jako całość. Inne normy nie mogą być sprzeczne z ius cogens. Ius cogens mają moc bezwzględną i nie mogą zostać uchylone żadną umową. 2 Normy, które zostały stworzone na potrzeby danej umowy międzynarodowej nie mogą być sprzeczne z ius cogens i dotyczą tylko państw, które przystąpiły do danej umowy międzynarodowej. Praktycznie to samo dotyczy zwyczaju międzynarodowego – niektóre państwa uważają za bardziej dogodne na wyrażenie zgody na daną normę prawną w drodze milczącego pozwolenia niż przez złożenie podpisu pod umową. Jeśli natomiast chodzi o normy regionalne są to normy odrębne dla jakiejś wspólnoty regionalnej. Mogą być one bardziej zaawansowane, tzn. szczegółowe, od norm uniwersalnych, ponieważ dojście do porozumienia w węższym gronie jest łatwiejsze. 4. Hierarchia norm w prawie międzynarodowym Niektóre normy prawa międzynarodowego są powszechnie uznane przez społeczność międzynarodową za normy o znaczeniu szczególnym. Normy peremptoryjne (normy imperatywne, ius cogens) mają charakter bezwzględnie obowiązujący dlatego, że odzwierciedlają wartości szczególnie istotne dla całej społeczności międzynarodowej. Nie istnieje żaden oficjalny katalog tych norm, to jednak powszechnie zalicza się do nich np. zakaz agresji zbrojnej, zakaz ludobójstwa, zakaz utrzymywania ludzi w niewoli, zakaz segregacji rasowej. Żadne odstępstwo od nich (np. na podstawie normy zawartej w traktacie, zwyczaju, czy na 3 podstawie aktu jednostronnego) nie jest możliwe. Np. zgodnie z art. 53 i 64 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku – umowa międzynarodowa niezgodna z normą peremptoryjną jest nieważna. Normy peremptoryjne nie są jedynym przykładem istnienia hierarchii norm w prawie międzynarodowym. Zauważyć należy bowiem, że np. zobowiązania wynikające z norm zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych przysługuje pierwszeństwo (dotyczy członków ONZ) w stosunku do zobowiązań wynikających z innych norm prawa międzynarodowego. W przypadku kolizji tych norm należałoby przyznać pierwszeństwo normom peremptoryjnych, które odzwierciedlają powszechnie respektowane wartości moralne. 5. Pojęcie ius cogens Ius cogens są to normy prawne o szczególnym znaczeniu dla społeczności międzynarodowej. Odzwierciedlają one respektowane wartości przez całą społeczność międzynarodową. Mają one moc bezwzględnie obowiązującą i nie mogą być uchylone żadną umową międzynarodową. Ius cogens zabezpieczają interesy społeczności międzynarodowej jako całość. Ograniczają tym samym swobodę zawierania umów pomiędzy państwami. Konwencja wiedeńska uznaje normę ius cogens, jako normę która została przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw za normę od której żadne odstępstwo nie może być dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Z chwilą pojawienia się normy ius cogens każda umowa pozostająca z nią w sprzeczności traci ważność i wygasa. 4 6. Zasady prawa międzynarodowego Zasady prawa międzynarodowego jest to taka część prawa międzynarodowego, która obejmuje normy uznane przez wszystkie państwa społeczności międzynarodowej i które nie podlegają żadnej dyskusji. Część spośród zasad prawa międzynarodowego wywodzi się już z prawa rzymskiego. Do nich zalicza się takie zasady jak: nikt nie może być sędzią w swojej sprawie (nemo iudex In causa sua) czy też należy wysłuchać także drugiej strony (audiatur et altera pars). Następnymi zasadami prawa międzynarodowego są także: lex retro non agit (czyli prawo nie działa wstecz), lex posteriori derogat legi priori (umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy wcześniejszej). Także zasada, która mówi o niemożliwości dysponowania przez państwo prawami, których nie posiada zalicza się do zasad prawa międzynarodowego. Kolejną zasadą jest pacta sunt servanda, czyli umów należy dotrzymywać. Do zasad prawa międzynarodowego należą także ogólne zasady prawa międzynarodowego (art. 38 MTS), na podstawie których można rozstrzygać przedstawione spory międzynarodowe. 7. Zwyczaj międzynarodowy W statucie MTS (art. 38) stwierdzono, że zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo. Praktyka ta nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, ponieważ przepis prawny obowiązuje w ramach społeczności międzynarodowej. Przepis prawa zwyczajowego może wykształcić się w bardzo krótkim czasie, jednak nie ma wskazówek ułatwiających ustalenie, od kiedy przepis prawa zwyczajowego obowiązuje. Są potrzebne dwa, istotne elementy do wykształcenia się zwyczaju: praktyka oraz przekonanie o zgodności tej praktyki z 5 prawem. Norma prawa zwyczajowego traci moc w przypadku wykształcenia się nowej normy, która koliduje z wcześniejszą bądź poprzez odstąpienie państw od praktykowania danego zwyczaju. Podstawą obowiązywania normy prawa zwyczajowego jest zgoda państw, dlatego też zwyczaj bardzo często nazywany jest „milczącą zgodą”. 8. Element subiektywny zwyczaju Element subiektywny zwyczaju oznacza pewne przeżycie, przekonanie charakterze psychicznoprawnym po stronie państwa. Po stronie państw musi istnieć przekonanie, że dana praktyka, zwyczaj jest obowiązkiem prawnym, że wynika ono z przepisów prawa oraz że państwo zmuszone jest do takiego zachowania. Takie opinio iuris można znaleźć w oświadczeniach państwa, aktach prawa krajowego, umowy międzynarodowe zawierane przez państwa, orzecznictwach sądów międzynarodowych. 9. Element obiektywny zwyczaju Element obiektywny zwyczaju, czyli inaczej praktyka, sposób zachowania się. Praktyka ta musi być jednolita (sposób zachowania się musi być powtarzalny; państwa za każdym razem będą zachowywały się w ten sam sposób), stała (praktyka ta musi być przez jakiś czas powtarzalna; nie jest powiedziane jak długo ta praktyka musi się utrzymywać; czasami mówi się że zwyczaj może powstać w wyniku jednokrotnego działania) oraz powszechna (kiedyś: żadne państwo nie mogło się przeciwstawić temu zwyczajowi; obecnie: wymyślono, że powszechność normy polega na tym, że nie może się temu 6 sprzeciwiać żadne państwo zainteresowane, musi to być sprzeciw wyraźny, ponieważ stosuje się zasadę: milczenie wyraża zgodę). 10. Zwyczaj międzynarodowy a grzeczność międzynarodowa Od zwyczaju międzynarodowego, który jest dowodem istnienia powszechnej praktyki uznawanej za prawo należy odróżnić grzeczność międzynarodową. Grzeczność międzynarodowa oparta jest na wzajemności, ale nie ma charakteru prawnego. Postępowanie wbrew tym regułom nie stanowi naruszenia prawa międzynarodowego, aczkolwiek może być to uważane za krok mało przyjazny. Najwięcej reguł grzeczności międzynarodowych powstało w dziedzinie stosunków dyplomatycznych i konsularnych. Niekiedy mogą występować trudności z odróżnieniem zwyczaju od grzeczności międzynarodowej, ponieważ zwyczaj może przekształcić się z czasem w grzeczność międzynarodową i odwrotnie – grzeczność międzynarodowa może z czasem uzyskać opinio iuris. Zwyczaj natomiast obowiązuje w ramach całej społeczności międzynarodowej. Podstawą obowiązywania zwyczaju jest zgoda państw. Na wykształcenie się zwyczaju mają wpływ dwa elementy: praktyka oraz przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. Przepis prawa zwyczajowego może zostać uchylony poprzez powstanie nowego przepisu, który koliduje z wcześniejszym bądź też przez odejście od praktykowania, czyli desuetudo. 7 11. Zwyczaj a praktyka państw Zwyczaj międzynarodowy powstaje przez praktykowanie go przez państwa. Praktyka jest to element obiektywny zwyczaju. Praktyka ta musi być jednolita, czyli dane zachowanie musi być powtarzalne oraz państwa za każdym razem będą zachowywały się tak samo. Aby powstał zwyczaj praktyka państw musi być stała. Oznacza to, że dane zachowanie musi powtarzać się przez dłuższy czas, jednak nie zostały nigdzie udzielone wskazówki, jak długo dane zachowanie musi być powtarzane aby uznać je za zwyczaj międzynarodowy. Praktyka państw musi być także powszechna, co oznacza że żadne państwo nie może się danemu zachowaniu przeciwstawić. 12. Pojęcie traktatu Konwencja wiedeńska z 1964 roku o prawie traktatów w art. 2 określa traktat międzynarodowy jako międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę. Traktaty międzynarodowe noszą różną nazwę i obok tego pojęcia zamiennie możemy stosować takie hasła jak: umowa, układ, konwencja, pakt, porozumienie, protokół, deklaracja i inne. 13. Rodzaje umów międzynarodowych Ze względu na liczbę kontrahentów rozróżnia się umowy: bilateralne (czyli umowy dwustronne) oraz multilateralne (umowy wielostronne). Umowy wielostronne z kolei dzielimy na umowy wielostronne 8 otwarte bądź zamknięte. Umowy wielostronne otwarte zawierają klauzulę dopuszczającą przystąpienie innych państw do umowy bez potrzeby uzyskiwania zgody obecnych kontrahentów. Zazwyczaj takie przystąpienie wyrażane jest przez jednostronny akt wydany przez państwo zainteresowane. W umowach wielostronnych możemy wyróżnić także umowy wielostronne półotwarte. Do takich umów mogą przystąpić państwa, które spełniają określone kryterium (Karta NZ) bądź takie umowy są skierowane tylko do określonych państw ( np. umowy regionalne). Umowy można dzielić także ze względu na ich treść, tj. umowy polityczne, umowy gospodarcze i administracyjne. Wśród umówi politycznych wykształciły się też różnego rodzaju typy umów, np. traktat pokoju, traktat przymierza, traktat przyjaźni. Wśród umów gospodarczo-administracyjnych można wyróżnić: umowy handlowe, konsularne, nawigacyjne, lotnicze, kolejowe, pocztowe i wiele innych. 14. Pełnomocnictwo do zawierania umów międzynarodowych Za przedstawiciela państwa do przyjęcia, ustalenia autentycznego tekstu umowy lub w celu wyrażenia zgody państwa na związanie się umową uważa się osobę, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo, albo też z praktyki zainteresowanych państw wynika, że państwa pragną uznać daną osobę za pełnomocnika nawet bez wymaganego pełnomocnictwa. Z tytułu pełnionych funkcji, bez pełnomocnictwa, można uznać za pełnomocników następujące osoby: - szefowie państw, rządów i ministrów zagranicznych – dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy 9 - szefów misji dyplomatycznych – dla przyjęcia tekstu umowy - przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowe, bądź przy organizacji międzynarodowej lub jednym z jej organów – dla przyjęcia tekstu umowy na danej konferencji, w danej organizacji lub w danym organie. Jeżeli osoba nieupoważniona dokona jakiś czynności związanych z zawarciem danej umowy, umowa może zostać uznana za ważną, jeśli czynności te zostaną później przez państwo potwierdzone. Pełnomocnictwo, według konwencji wiedeńskiej art. 2, jest to dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczającą pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalania autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonaniu jakiekolwiek czynności związanej z traktatem. 15. Etapy zawierania umowy międzynarodowej - rokowania (negocjacje) – w umowach bilateralnych przedstawiciele państw zainteresowanych wymieniają noty, natomiast przy umowach multilateralnych organizowane są zazwyczaj konferencje, na których decyzje podejmowane są przez głosowanie - parafowanie – tekst umowy został już ustalony i nie można w nim niczego zmieniać a parafa potwierdza autentyczność - podpisanie – przez złożenie podpisu charakteru prawnego nabierają tyle te umowy, które nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia. 10 - ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów wymagana jest zgoda parlamentu. - wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych – ratyfikacja wywołuje skutki prawne tylko wtedy, gdy zostaną powiadomieni o niej przedstawicieli drugiego państwa zainteresowanego. Powiadomienie takie w umowie bilateralnej odbywa się poprzez wymianę dokumentów. Dokumenty dotyczące ratyfikacji umowy multilateralnej są składane u depozytariusza, a jest z nim reguły państwo, na obszarze którego umowę podpisano. - rejestracja – art. 102 Karty NZ nakłada na państwa obowiązek rejestrowania umów w Sekretariacie ONZ. Umowy niezarejestrowane nie są jednak nieważne, a jedynie nie można się na nie powołać wobec jakiekolwiek organu ONZ. - publikacja – sprawy związane z publikacją umów są regulowane prawem wewnętrznym w każdym państwie. 16. Budowa umowy międzynarodowej - tytuł umowy (np. traktat przymierza) - inwokacja, czyli wezwanie do Boga - intytulacja – wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z ich tytułami - arenga – przyczyny, które skłoniły do zawarcia umowy 11 - narracja – opis czynności i wydarzeń, które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw, wyrażenie zgody - dyspozycja – właściwa treść umowy podzielona na art. i rozdziały; klauzule odnośnie ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania itp. lub milczącego przedłużenia mocy obowiązującej umowy - korroboracja – wzmocnienie umowy - data i miejsce zawarcia umowy - podpisy i pieczęcie 17. Ratyfikacja umowy międzynarodowej Ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów zgoda wymagana jest także od parlamentu. Ratyfikacje w Polsce, zgodnie z art. 133 Konstytucji, dokonywane są przez Prezydenta RP, który ma także prawo do wypowiadania umów. Przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może on zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z prośbą o zbadanie zgodności umowy z Konstytucją. Ratyfikacja coraz częściej dotyczy tylko umów, które mają szczególne znaczenie dla państw. Przez praktykę, coraz więcej umów zawieranych jest w procedurze uproszczonej, czyli bez ratyfikacji. Z reguły nie podlegają ratyfikacji: umowy resortowe, umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców oraz deklaracja o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu. 12 18. Nieważność umowy międzynarodowej Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej: - przymus: przymus zastosowany wobec państwa w celu wymuszenia zgody na umowę powoduje to, iż umowa taka jest nieważna. Mowa jest o tym w Konwencji Wiedeńskiej w art. 2 par. 4. - błąd: błąd jest przyczyną nieważności umowy jeśli dotyczy faktów lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą umową. Państwo nie może jednak powoływać się na błąd, jeżeli własnym postępowaniem spowodowała jego powstanie, albo jeżeli okoliczności w czasie zawierania umowy wskazywały, że państwo powinno liczyć się z pojawieniem się błędu. - podstęp: państwo, które związało się umową przez podstęp drugiego państwa negocjującego może powołać się na podstęp dla unieważnienia swojej zgody na związanie się umową. Dotyczy to także sytuacji, w której przedstawiciel państwa został przekupiony, ażeby się tą umową związać. 19. Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej Przyjęła się praktyka, że państwa podczas podpisywania bądź ratyfikacji wprowadzają zastrzeżenia (swoje rezerwacje) dotyczące poszczególnych postanowień umowy. Obecnie doktryna opowiada się za zastrzeżeniami wnoszonymi przez państwa, gdyż należy brać pod uwagę interesy państw, które skłonne są przyjąć część zobowiązań zawartych w umowie z wyłączeniem tylko niektórych postanowień o mniejszej wadze. Państwo może zgłosić zastrzeżenia chyba, że zastrzeżenie jest 13 zakazane przez traktat, traktat przewidział tylko możliwość wnoszenia niektórych zastrzeżeń, a dane zastrzeżenie do nich nie należy lub zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu. Zastrzeżenia powinny być formułowane na piśmie i zakomunikowane umawiającym się państwom oraz państwom, które są upoważnione by stać się stroną umowy. Konwencja wiedeńska nie rozstrzygnęła czy możliwe jest wnoszenie zastrzeżeń do umowy bilateralnej. 20. Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią przewidzianych Najczęściej spotykanymi przyczynami wygaśnięcia umowy przewidzianymi przez nią są: - upływ czasu na który została zawarta - spełnienie warunku rozwiązującego - wypowiedzenie umowy - Wypowiedzenie umowy jednej ze stron z umowy dwustronnej to umowa wygasa. Odmiennie wygląda umowa przy umowach wielostronnych - wygaśnięcie względne gdy jedna strona wypowie umowę; umowa wygasa ale tylko do strony, która dokonała wypowiedzenia, pozostałe państwa są tą umową związane. 21. Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią nie przewidzianych (umowa międzynarodowa) a) uchylenie za zgodną wolą stron – może być dokonane w każdym czasie i bez żadnego uzasadnienia. Uchylenie może mieć formą zarówno osobnego aktu (-ów) jak i klauzuli uchylającej w nowej umowie między tymi samymi kontrahentami, regulującej ten sam obszar stosunków 14 b) utrata podmiotowości przez jedną ze stron – sama utrata jest dość łatwa do obiektywnego stwierdzenia, ale w takiej sytuacji dochodzą znacznie bardziej skomplikowane kwestie sukcesji c) całkowite wykonanie umowy d) jednostronne uznanie umowy za wygasłą z powodu zaistnienia wyjątkowych okoliczności: 1. pogwałcenie umowy przez drugą stronę – pogwałcenie musi być istotne, a uznanie umowy za wygasłą należy poprzedzić próbami skłonienia kontrahenta do jej przestrzegania 2. powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy – chodzi przede wszystkim o trwałe zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy. Strona nie może jednak powołać się na tę przesłankę, jeśli sama doprowadziła do trwałego zaginięcia lub zniszczenia. 3. zasadnicza zmiana okoliczności (rebus sic stantibus)- przy czym zgodnie z art. 62 konwencji równocześnie muszą być spełnione następujące warunki: - zmiana musi być „zasadnicza” - nie była przewidywana przez strony - istnienie okoliczności, które uległy zmianie, stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową - skutkiem zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypełnienia 15 22. Nadzwyczajna zmiana okoliczności i jej wpływ na obowiązywanie umowy międzynarodowej - ma wpływ na uznanie umowy za nieważną - art. 62 KW mówi o tym, iż zmiana tych okoliczności musi być znaczna, państwa nie przewidziały zmian tych okoliczności, powstały radykalne zmiany dotyczące wykonywania umowy oraz dawne okoliczności miały wpływ na zawiązanie się w ogóle państw tą umową - zmiana okoliczności nie może mieć żadnego znaczenia dla zmiany granic oraz nie może być brana pod uwagę, jeżeli państwo swoim zachowaniem doprowadziło do powstania tych okoliczności. 23. Wejście w życie umowy międzynarodowej o czasie wejścia w życie umowy decydują jej postanowienia tzn. umowa sama określa moment swego wejścia w życie. W praktyce państw wykształciły się pewne typowe rozwiązania w tym zakresie. Umowy nie wymagające ratyfikacji lub zatwierdzenia najczęściej wchodzą w życie z chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu np. 20, 30 dni po podpisaniu. Niekiedy umowa określa dokładnie datę kalendarzową i godzinę a nawet minutę wejścia w życie np. umowy wojskowe, zawieszenia broni, kapitulacja Czasami wejście w życie umowy może być połączone ze spełnieniem warunku, jest to tzw. warunek zawieszający np.: 16 - wejście w życie umowy może być uzależnienie od zawarcia innej umowy np. wykonawczej Umowy podlegające ratyfikacji lub zatwierdzeniu wchodzą w życie: dwustronne – z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych lub wymiany not dotyczących dokonania zatwierdzenia albo w określonym czasie po dokonaniu wymiany, wielostronne – zazwyczaj wchodzą w życie w określonym czasie po złożeniu ustalonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, zatwierdzenia lub przystąpienia Czasami określona jest nie tylko liczba niezbędnych ratyfikacji , ale wprowadza się również określone kryteria jakościowe. Chodzi o to aby stronami umowy stały się nie jakiekolwiek ale określone państwa, których uczestnictwo jest potrzebne do nadania umowie rzeczywistej skuteczności w stosunkach międzynarodowych np. zgodnie z art. 110 ust 3 Karta Narodów Zjednoczonych weszła w życie z chwilą złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez 5 wielkich mocarstw tj. : ZSRR, USA, Chiny, Wlk. Brytanię, Francję oraz większość pozostałych sygnatariuszy. 24. Zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej obowiązuje zasada, że prawo nie działa wstecz. Wyrażona została w art.28 konwencji wiedeńskiej. umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu, lecz jest to jedynie domniemanie, nie trzeba się do niej bezwzględnie stosować. obowiązywanie Umowy M.- od momentu jej uprawomocnienia się, tzn. od czasu kiedy strony w sposób definitywny wyraziły zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych (np. zgoda przez ratyfikację a dla uprawomocnienia konieczna jeszcze wymiana 17 dokumentów ratyfikacyjnych.) , staje się prawem wiążącym dla stron. Wejście w życie -czasem później niż moment uprawomocnienia się. stosowanie umowy międzynarodowej. - czas od momentu uprawomocnienia się umowy do momentu jej wygaśnięcia (możliwe zawieszenie stosowania mimo, że nie wygasła). art. 70 KW – stanowi, że umowa która wygasa nie wiąże już stron , jednak jest jeden wyjątek – stwierdzenie nieważności z istniejącą ius cogens (art. 53 w zw. z art. 71 ust. 1). 25. Zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej art. 26 KW - na całym terytorium chyba że umowa stanowi inaczej. czasem wyraźnie zlokalizowane, np. tworzące strefę zdemilitaryzowaną; klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych) na jej mocy umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała tylko na terytorium metropolii, a rozciągnięcie jej na obszary zależne wymagały dodatkowego oświadczenia. Szczególnie krytykowana w przypadku umów o charakterze humanitarnym. Obecnie bez znaczenia ze względu na rozpad systemu kolonialnego. klauzula federalna – obowiązuje w częściach składowych federacji, w których zostanie zaakceptowana przez ich władze. 26. Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej 1) zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowiązku wypełnienia jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia. Nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami. 18 zawieszenie spowodowane może być: naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemożności jej wykonania lub zasadnicza zmiana okoliczności. (art. 60-62 KW) Zawieszenie powinno być przewidziane w umowie lub przynajmniej nie zabronione. 27. Umowa międzynarodowa a państwa trzecie W KW wyrażono: umowa nie tworzy obowiązków ani praw dla państwa trzeciego bez jego zgody. Postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego, są obowiązujące dla państw trzecich : czerpią one moc obowiązująca ze zwyczaju. Niekiedy jednak zawierane są umowy, które wpływają na sytuacje prawna państw trzecich. Doktryna rozróżnia: a)_ umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich ; b) umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich. ustanowienie obowiązków dla państw trzecich nie może nastąpić bez jego zgody. Zgody p3 nie można domniemywać. Jednak istnieje wyjątek, który dotyczy państwa agresora. Dopuszczalność narzucenia panstwu-agresorowi bez jego zgody pewnych obowiązków przewiduje art. 75 KW. Umowy mogą stanowić prawa dla p3. Ma to miejsce wówczas gdy strony traktatu zamierzają przez to postanowienie przyznac prawo państwu 3 bądź grupie państw, a państwo 3 się na to godzi. W braku wskazówki przeciwnej i gdy umowa nie stanowi inaczej -zgoda p3 jest domniemana. P3 nie może domagać się wykonania umowy zawartej przez inne państwo na jego korzyść, chyba ze państwa te przyznały mu takie prawo. Przykłady umów ustanawiających prawa dla p3: umowy dot. komunikacji międzynarodowej, przyznające wszystkim państwom lub obywatelom wszystkich państwom prawo żeglugi na rzekach miedzynarodowych cieśninach i kanałach morskich. 19 28. Klauzule dołączane do umów międzynarodowych 1) klauzule wzajemnośći - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli w ten sposób , w jakie jej obywatele są traktowani przez to państwo. W treści swej klauzula wzajemności często ogranicza zakres zastosowania umowy lub innych klauzul w niej występujących. 2) klauzula narodowa- polega na zobowiązaniu każdej ze stron do traktowania obywateli drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli. Klauzula ta nie obejmuje nigdy praw politycznych , które przysługują tylko obywatelom. 3) klauzula największego uprzywilejowania- zobowiązanie do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów ,które przyznane zostały lub zostaną jakiemukolwiek trzeciemu państwu, znajduje zastosowanie w umowach handlowych, nawigacyjnych i konsularnych. Może ona podlegać rożnym ograniczeniom wyłączającym spod jej działania prawa przyznawane bądź to państwom danego regionu lub związanym z danym państwem innymi szczególnymi więzami bądź tez określone kategorie spraw. 4) klauzula arbitrażowa (rozjemcza)- zobowiązuje układające się strony do przekazywania wszelkich sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sady rozjemczego bądź tez do rozpatrzenia przez komisje KONCYLIACYJNĄ. W POSTANOWIENIACH KONCOWYCH UMOWY zamieszczane są często klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu, przewidujące ratyfikacje lub zatwierdzenie umowy przez układające się strony. 20 Często w umowach spotykamy klauzule dot. daty wejścia w życie umowy lub określające czas jej obowiązywania. 29. Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania klauzula największego uprzywilejowania- zobowiązanie do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów ,które przyznane zostały lub zostaną jakiemukolwiek trzeciemu państwu, znajduje zastosowanie w umowach handlowych, nawigacyjnych i konsularnych. Może ona podlegać rożnym ograniczeniom wyłączającym spod jej działania prawa przyznawane bądź to państwom danego regionu lub związanym z danym państwem innymi szczególnymi więzami bądź tez określone kategorie spraw. 30. Interpretacja umowy międzynarodowej a. interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień; b. teorie interpretacyjne: • szkoła subiektywistyczna – interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu; • szkoła obiektywistyczna, tekstualna – nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguły interpretacyjne Instytutu PM i przepisy Konwencji wiedeńskiej; 21 • szkoła teleologiczna, funkcjonalna – nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania. c. interpretacja autentyczna – dokonana przez strony zawierające umowę; interpretacja sądowa – dokonana przez sądy międzynarodowe (zwłaszcza MTS); interpretacja doktrynalna – przeprowadzona przez poszczególnych prawników; interpretacja urzędowa – dokonana przez jedno z umawiających się państw d. interpretacja wg Konwencji wiedeńskiej – traktat należy interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu.”; Przy interpretacji należy brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w związku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: późniejsze porozumienia między stronami dot. interpretacji lub stosowania, późniejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy PM. 31. Depozytariusz umowy międzynarodowej Depozytariusz to w prawie międzynarodowym państwo, organizacja międzynarodowa lub organ organizacji międzynarodowej przechowujący oryginał umowy międzynarodowej (wielostronnej) oraz dokumenty z nią związane (dokumenty ratyfikacyjne, zastrzeżenia, sprzeciwy do zastrzeżeń, oświadczenia, itd.). Depozytariusz informuje strony umowy o wszelkich zmianach dotyczących tej umowy, np. o przystąpieniu do niej kolejnych stron, wypowiedzenia przez obecną stronę (strony) umowy, itd. polska była depozytariuszem dla układu warszawskiego. 22 32. Akty jednostronne państw – charakter prawny akty jednostronne wydawane w celu wywołania określonych skutków prawnych. Do aktów jednostronnych należą. akty jednostronne są przejawem niezależnej woli jednego podmiotu prawa międzynarodowego, więc nie są związane ani zależne od innych oświadczeń : notyfikacja -jest to akt polegający na oficjalnym pisemnym powiadomieniu drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o pewnym wydarzeniu, z którym prawo łączy określone skutki prawne. W wielu przypadkach notyfikacja jest konieczna dla wywołania określonego skutku prawnego (np. statuty wielu organizacji przewidują obowiązkową notyfikacje przy wystąpieniu z organizacji.). Notyfikacja może mieć charakter fakultatywny. W drodze notyfikacji fakultatywnej państwa zmierzają do wyjaśnienia stosunku prawnego ,który inaczej mógłby budzić wątpliwości. Uznanie- jest to stwierdzenie przez panstwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. W praktyce międzynarodowej występuje uznanie nowego państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego , uznanie rządu jako reprezentanta państwa, uznanie ruchu narodowyzwoleńczego , uznanie powstańców lub za strona wojująca, uznanie praw państwa do określonego terytorium. Protest- jest to stwierdzenie przez panstwo, ze określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Protest ma zawsze charakter fakultatywny, ponieważ prawo międzynarodowe nie zobowiązuje państwa do protestowania, za pomocą protestu państwa bronią się przed wykształceniem się niekorzystnych dla nich reguł praktyki, która inaczej mogłaby być 23 przedstawiana jako zgodna z wola państwa i prowadzić do wytworzenia się p. zwyczajowego. Protest może być wyrażony ustnie lub w formie pisemnej. Zrzeczenie sie- jest to akt , w którym państwo rezygnuje z pewnych praw. Powinno nastąpić w sposób wyraźny nie może być domniemywane. Istnieją przypadki w których osoby korzystające z pewnych praw nie mogą się ich zrzec. (np. przedstawicielom dyplomatycznym nie wolno zrzec się przysługujących przywilejów i immunitetów.) 33. Przyrzeczenie jako akt jednostronny państwa przyrzeczenie to jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawo międzynarodowe a wg MTS wiążący charakter takiej deklaracji wynika z zasady dobrej wiary. w wyroku z 1974 r. w sporze australijsko-francuskim w sprawie francuskich doświadczeń nuklearnych MTS stwierdził, że jednostronne deklaracje mogą powodować powstanie zobowiązań prawnych, wtedy gdy zamiarem państwa jest, by było ono związane nim. Podjęte publicznie, nawet jeśli nie jest podjęte w kontekście rokowań, a żadna późniejsza reakcja innych państw nie jest wymagana dla jego skuteczności. forma jest obojętna, a wg MTS może być też ustna. 24 34. Zrzeczenie się jako akt jednostronny państwa Zrzeczenie sie- jest to akt , w którym państwo rezygnuje z pewnych praw. Powinno nastąpić w sposób wyraźny nie może być domniemywane. Istnieją przypadki w których osoby korzystające z pewnych praw nie mogą się ich zrzec. (np. przedstawicielom dyplomatycznym nie wolno zrzec się przysługujących przywilejów i immunitetów, gdyż przysługują im one ze względu na pełnione funkcje, natomiast może się ich zrzec państwo wysyłające.) 35. Uznanie w prawie międzynarodowym (rodzaje i skutek) jest to stwierdzenie przez panstwo, ze przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. W praktyce między, występuje uznanie nowego państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego , uznanie rządu jako reprezentanta państwa, uznanie ruchu narodowo-wyzwoleńczego , uznanie powstańców lub za strona wojująca, uznanie praw państwa do określonego terytorium. 36. Protest jako akt jednostronny państwa Protest- jest to stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Protest ma zawsze charakter fakultatywny, ponieważ prawo międzynarodowe nie zobowiązuje państwa do protestowania, za pomocą protestu państwa bronią się przed wykształceniem się niekorzystnych dla nich reguł praktyki, która inaczej mogłaby być przedstawiana jako zgodna z wola państwa i prowadzić do wytworzenia się p. zwyczajowego. Protest 25 może być wyrażony ustnie lub w formie pisemnej. musi być wyraźny i złożony przez organ państwa upoważniony do występowania w stosunkach 37. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych Uchwały organizacji międzynarodowych – znajdują się pomiędzy źródłami głównymi, a pomocniczymi (wymienionymi jako źródła prawa w Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału). Organizacje międzynarodowe których rozwój przypada na wiek XX posiadają kompetencje prawotwórcze w kilku przypadkach, także do tworzenia norm bezwzględnie wiążących dla państw członkowskich. Prawotwórcze uchwały dzieli się na dwie grupy: 3) Pro foro enterno – dotyczące spraw wewnątrz organizacji. Większa część organizacji międzynarodowych posiada kompetencje do tworzenia praw wewnętrznych. Kompetencje te mogą wynikać bezpośrednio z umowy założycielskiej organizacji, bądź też zgodnie z doktryną implied powers wynikają z faktu działania organizacji. Przepisy wewnętrzne regulują szeroki wachlarz zagadnień, do których możemy zaliczyć: 1. kwestie proceduralne, 2. zagadnienia budżetowe, 3. uregulowania dotyczące personelu zatrudnionego przez organizacje. 26 Natomiast do rzadkości należy nadanie organizacji międzynarodowej uprawnień do stanowienia prawa, które byłoby wiążące dla państw członkowskich. Takie kompetencje posiadają: wspólnoty europejskie, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Światowa Organizacja Zdrowia, Światowa Organizacja Meteorologiczna, Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego. 4) Pro foro externo – uchwały wiążące dla państw członkowskich. W przypadku uchwał pro foro externo wydaje się, iż co do zasady nie może być mowy o stosowaniu koncepcji kompetencji dorozumianych. Wynika to przede wszystkim z pochodnego charakteru podmiotowości organizacji międzynarodowych, które mogą działać tylko w takim zakresie takim stopniu w jakim upoważniły je do tego państwa członkowskie. Organizacje międzynarodowe mogą tworzyć prawo wiążące dla państw członkowskich tylko w sytuacji gdy jest to wyraźnie przewidziane przez państwa strony umowy założycielskiej. Wyjątkowo uchwałami pro foro externo, które mają moc wiążącą są uchwały zwane decyzjami Rady Bezpieczeństwa w sprawie utrzymania bezpieczeństwa i pokoju na świecie. Art. 308 Wspólnoty Europejskiej przewiduje kompetencje dodatkowe Wspólnoty Europejskiej. 27 38. Sposoby podejmowania uchwał prawotwórczych organizacji międzynarodowych Na gruncie międzynarodowym można wyróżnić 3 zasadnicze tryby podejmowania uchwał prawotwórczych przez organizacje międzynarodowe. Są to: • System głosowania jednomyślnego – polega ona na tym, iż wszystkie państwa muszą wyrazić zgodę, aby doszło do podjęcia uchwały, • System głosowania większością głosów, który obejmuje głosowanie większością zwykłą, większością 2/3 głosów, przy czym państwa pozostające w mniejszości są związane uchwalonymi przepisami, • System głosowania większością głosów przy założeniu contracting out, czyli państwo członkowskie może oświadczyć, iż postanowienia uchwały nie będą miały wobec niego zastosowania. Przykładem uchwały organizacji międzynarodowych jest Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, czy też dokumenty, które z założenia autorów nie miały mieć charakteru umowy międzynarodowej. 28 29
