charakterystyka programu - S.P. nr 2

PROGRAM
NAUCZANIA PRZYRODY
W
SZKOLE PODSTAWOWEJ
OPRACOWALI:
BOGUMIŁ ZYSKOWSKI
MARIA SMOCZEK
ZAAKCEPTOWANE
I PRZYJĘTE DO REALIZACJI
w r. szk. 2004/2005
Grajewo, dn. 30. 08. 2004 r.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program jest zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego opracowaną
przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999 r. Program zawiera:
szczegółowe cele edukacyjne do każdego działu, zakres treści programowych,
procedury osiągania celów, propozycje założonych osiągnięć ucznia oraz metod
ich oceny. W programie zawarto również uwagi o jego realizacji.
Procedury osiągania celów są bardzo ważnym ogniwem w nauczaniu
przyrody. Ich dokładne wyszczególnienie ułatwi nauczycielowi stosowanie
aktywizujących, poszukujących metod nauczania. Proponuje się zastosowanie
takich procedur, jak: obserwacje i ćwiczenia terenowe, hodowle zwierząt i
uprawa roślin, obserwacje mikroskopowe, ćwiczenia laboratoryjne,
wykonywanie rysunków, analiza schematów, praca z mapą i tekstem,
dokonywanie pomiarów i sporządzanie notatek.
W programie uwzględniono treści biologiczne, geograficzne, chemiczne i
fizyczne. Zasadniczy szkielet programu tworzą treści geograficzne i biologiczne.
Znalazły się również elementy ścieżek edukacyjnych:
- prozdrowotnej,
- edukacji regionalnej,
- ekologicznej,
- wychowania do życia w rodzinie.
W trakcie opracowania koncepcji programu zwrócono szczególną uwagę
na:
- zgodność programu z założeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej,
- dostosowanie treści nauczania do wieku i możliwości uczniów na danym
poziomie kształcenia,
- zasadę stopniowania trudności,
- wewnątrzprzedmiotową korelację treści kształcenia i integrację treści z
różnych dziedzin przyrody,
- eksponowanie zagadnień związanych z najbliższym otoczeniem ucznia i
zasadami higieny,
- nasilenie treści przydatnych uczniom w życiu codziennym,
- propozycje obserwacji i doświadczeń, które uczeń winien wykonać,
- zaznajamianie uczniów z różnymi źródłami wiedzy przyrodniczej,
- zaznajamianie uczniów z zasadami myślenia przyrodniczego.
Program przyrody w klasie IV zawiera treści dotyczące:
- elementów przyrody,
- najbliższej okolicy,
- różnorodności środowisk życia,
- czynności życiowych organizmów,
- czynności życiowych człowieka.
W klasie V proponuje się omówienie:
- krajobrazów Polski,
2
- różnorodność świata roślin również w ustawieniu ewolucyjnym,
- budowy i właściwości materii,
- podstawowych zjawisk fizycznych i chemicznych.
W klasie VI uczniowie poznają:
- Ziemię w Układzie Słonecznym i Wszechświecie,
- życie w morzach,
- zróżnicowanie świata zwierząt również w ustawieniu ewolucyjnym,
- podróże i odkrycia geograficzne,
- strefy klimatyczne Ziemi.
CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
Nauczanie przyrody ma służyć osiągnięciu celów nauczania z zakresu
wiadomości, umiejętności i postaw.
I. Wiadomości;
Uczeń powinien poznać:
- różnorodność gatunkową,
- różnorodność środowisk,
- okolicę, region, kraj, kontynent, świat,
- życie na wsi i w mieście,
- zjawiska przyrodnicze,
- substancje szkodliwe,
- znaczenie wybranych organizmów w przyrodzie i gospodarce człowieka,
- sposoby ochrony przyrody,
- funkcjonowanie organizmu człowieka,
- zjawiska fizyczne i przemiany chemiczne (podstawowe),
- historię odkryć geograficznych,
- budowę materii,
- skutki wpływu mikroorganizmów na człowieka i środowisko
przyrodnicze.
II. Umiejętności;
Uczeń powinien nabyć następujące umiejętności:
- korzystania z różnych źródeł informacji,
- samodzielnego, logicznego myślenia, uogólniania, wnioskowania,
dostrzegania związków przyczynowo – skutkowych,
- stosowania racjonalnych metod i technik uczenia się przyrody,
- dokonywania obserwacji zjawisk przyrodniczych w najbliższej okolicy i
ich opisu,
- dokonywanie obserwacji astronomicznych,
- wykonywania prostych doświadczeń przyrodniczych i interpretowania ich
wyników,
3
-
posługiwania się przyrządami optycznymi i meteorologicznymi,
rozpoznawania pospolitych gatunków roślin, grzybów i zwierząt,
dostrzegania związku budowy organizmów ze środowiskiem ich życia,
dostrzegania związku między strefami klimatycznymi, a życiem
organizmów,
orientacji w terenie,
posługiwania się mapą, planem,
rozróżniania elementów krajobrazu w miejscu zamieszkania,
stosowania zasad higieny i zachowania zdrowia w życiu codziennym,
stosowania zasad racjonalnego żywienia,
rozróżniania substancji, metali i niemetali,
dostrzegania przemian chemicznych zachodzących w życiu codziennym,
kształtowania i ochrony środowiska,
oceny wpływu człowieka na środowisko i współuczestnictwa w jego
ochronie,
samokontroli i samooceny własnych osiągnięć,
planowania i prowadzenia upraw roślin i hodowli zwierząt.
III. Postawy i przekonania;
Uczeń powinien charakteryzować się:
- postawą badacza,
- zainteresowaniem przyrodą, własnym zdrowiem i rozwojem,
- przeświadczeniem o współzależności człowieka i środowiska,
- emocjonalnej więzi z przyrodą,
- poczuciem odpowiedzialności za ochronę środowiska,
- gotowością podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska
przyrodniczego,
- etycznym stosunkiem względem wszelkich form życia,
- odpowiedzialnością za przestrzeganie zasad higieny i zachowania
własnego zdrowia,
- przekonaniem o potrzebie niesienia pomocy osobom chorym, starszym i
niepełnosprawnym,
- przekonaniem o szkodliwości używania środków psychoaktywnych,
nadużywania leków i innych nałogów,
- umiejętnością doceniania znaczenia rodziny w życiu człowieka,
- odczuwaniem potrzeby pogłębiania wiedzy przyrodniczej,
- fascynacją światem przyrody, jego różnorodnością, bogactwem i
pięknem.
Absolwent szkoły podstawowej z zakresu ekologii i zachowań
prozdrowotnych oraz edukacji regionalnej powinien potrafić:
- opisać zasady i reguły relacji międzyludzkich,
- określić swoje mocne i słabe strony, wady oraz zalety,
4
- stosować podstawowe zasady higieny osobistej,
- wyjaśnić wpływ codziennych czynności i zachowań na stan środowiska
naturalnego,
- racjonalnie organizować czas na obowiązki i wypoczynek,
- potrafić zaplanować taki styl życia, który wiązałby się racjonalnym
wykorzystaniem zasobów naturalnych,
- stosować zasady rozsądnej konsumpcji,
- stosować zasady zachowania się wobec osób niepełnosprawnych, chorych
i starszych, udzielania im niezbędnej pomocy,
- ocenić skutki korzystnych i niekorzystnych zmian zachodzących w
środowisku przyrodniczym,
- radzić sobie w przypadku kontaktu z substancją toksyczną, łatwopalną,
wybuchową,
- określić swoje obowiązki wobec rodziny i najbliższego otoczenia,
- znać walory przyrodnicze oraz zagrożenia występujące w województwie
podlaskim, powiecie grajewskim, w regionie.
Absolwent szkoły podstawowej powinien przejawiać aktywną postawę
wobec:
- kultury słowa i właściwego sposobu komunikowania się,
- współpracy w zespole i budowania prawidłowych więzi międzyludzkich,
- wykorzystywania swojej wiedzy do kształtowania umiejętności i
nawyków,
- prowadzenia negocjacji oraz rozwiązywania konfliktów w społeczności
szkolnej,
- problemów swojego środowiska, szkoły, osiedla (Grajewa),
- podejmowania grupowych i indywidualnych decyzji, uzasadniając ich
wybór,
- działania zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi,
- rozpoznawania wartości moralnych,
- dokonywania wyboru przyszłych działań i ich wartościowania,
- zastosowania zdobytej wiedzy w życiu codziennym (świadomość
życiowej użyteczności poszczególnych przedmiotów szkolnych),
- wszechstronnego rozwoju swojej osobowości w wymiarze
intelektualnym, społecznym i moralnym,
- poszanowania wspólnego dobra społecznego,
- przekazu dziedzictwa kulturowego i tradycji,
- tworzenia wspólnoty nauczycieli i uczniów w Szkole Podstawowej Nr 2
w Grajewie,
- poszukiwania prawdy w drodze do osiągania celów, własnej ambicji,
samodzielności,
- rozwijania i poszerzania zainteresowań, światopoglądu,
- poszukiwania własnego miejsca w świecie,
5
- zachowania zdrowia, które jest wartością zapewniającą wszechstronny
rozwój i twórcze życie,
- własnej wartości poprzez osiąganie sukcesów szkolnych,
- właściwie podejmowanych decyzji, rozwiązywania problemów,
budowania strategii własnych działań,
- działania na rzecz Ziemi, jako dziedzictwa, które należy zachować dla
przyszłych pokoleń.
KLASA IV (105 godz.)
Uwagi o realizacji programu
Treści w klasie IV są zawarte w 5 działach programowych.
Pierwszy z nich „Metody uczenia się przyrody” traktuje o przyrodzie jako
konglomeracie nauk (biologii, geografii, chemii, fizyce) oraz pozwala uczniom
poznać specyfikę tego przedmiotu.
Dział „Elementy przyrody” wymaga szczególnego wyeksportowania metod
obserwacji, gdyż jest ona podstawowym i najbardziej wartościowym źródłem
wiedzy przyrodniczej. Należy podkreślić, iż obserwacje wymagają
przestrzegania określonych zasad podczas ich prowadzenia.
Dział „Budowa i czynności życiowe organizmów” daje podstawowe
informacje o wspólnych cechach wszystkich organizmów żywych.
Dział „Poznajemy nasze otoczenie” dotyczy środowiska przyrodniczego
najbliższej okolicy wraz z różnorodnością środowisk życia oraz przystosowań
wybranych organizmów do życia w środowisku wodnym i lądowym.
Szczególnie ważne w dziale „Czynności życiowe i zdrowie człowieka” jest
eksponowanie wiadomości związanych z funkcjonowaniem własnego
organizmu oraz zwracanie uwagi na konieczność prowadzenia higienicznego
trybu życia. Zagadnienia związane z rozmnażaniem należy omawiać w
kontekście rodziny.
Dział: Metody uczenia się przyrody
Szczegółowe cele edukacyjne:
- opanowanie umiejętności prowadzenia obserwacji wg instrukcji,
- opanowanie umiejętności samodzielnego wykorzystania różnych źródeł
informacji w zdobywaniu wiadomości i umiejętności,
- wdrożenie do regularnego korzystania z różnych źródeł wiedzy,
- stosowanie zasad efektywnego uczenia się.
- prawidłowe posługiwanie się przyrządami,
- przekonanie o celowości ich zastosowania,
- przekonanie o znaczeniu zbierania i porządkowania informacji.
6
Zakres treści programowych:
- Zadania nauk przyrodniczych: biologii, geografii, chemii, fizyki.
- Wykorzystanie czasopism popularnonaukowych, przezroczy, filmów,
programów komputerowych i Internetu w zdobywaniu wiedzy i
umiejętności przyrodniczych.
- Obserwacje jako podstawowe źródło wiedzy o przyrodzie.
Procedury osiągania celów:
- Obserwacja organizmów hodowlanych w pracowni i w domu.
- Sporządzanie z obserwacji notatek, ich porządkowanie i analiza.
Dział: Elementy przyrody
Szczegółowe cele edukacyjne:
-
umiejętność opisywania pogody,
umiejętność wyznaczania stron świata w terenie,
umiejętność porównywania i wyciągania wniosków z obserwacji,
planowanie i prowadzenie uprawy roślin i hodowli zwierząt,
przekonanie o roli prawidłowej opieki nad hodowlami, poczucie
odpowiedzialności za nie,
wskazywanie związków między zjawiskami,
świadomość istnienia obiektów i zjawisk przyrodniczych niewidocznych
gołym okiem,
świadomość zależności stanu skupienia od temperatury,
umiejętność określania właściwości substancji,
Zakres treści programowych:
- Przyroda, środowisko przyrodnicze i jego elementy.
- Strony świata. Widnokrąg. Planowanie i wykorzystanie doświadczeń oraz
prezentacja wyników.
- Obserwacje meteorologiczne i astronomiczne. Przyrządy stosowane w
badaniach przyrodniczych (np. : lupa, mikroskop, lornetka).
Zróżnicowanie wielkości obiektów przyrodniczych od małych,
niewidocznych gołym okiem, po wielkie i odległe (także niewidoczne bez
przyrządów).
- Uprawa roślin i hodowla zwierząt jako obiekt obserwacji.
- Pogoda i jej składniki, przyrządy pomiarowe, różne skale temperatur.
Sposoby notowania wyników obserwacji. Trzy stany skupienia wody.
Obieg wody w przyrodzie.
7
- Obserwowanie różnych właściwości substancji.
Procedury osiągania celów:
-
posługiwanie się lupą i lunetą lub lornetką,
wyznaczanie w terenie stron świata,
uprawa i pielęgnacja roślin doniczkowych,
planowanie i zakładanie hodowli zwierząt, np. ryb, chomika, żółwia,
pomiar temperatury powietrza w różnych porach dnia,
obserwacja zmian wysokości Słońca nad horyzontem,
obserwacja nocnego nieba,
wycieczka do planetarium i stacji meteorologicznej (dodatkowo).
Dział: Budowa i czynności życiowe organizmów.
Szczegółowe cele edukacyjne:
-
poznanie budowy komórkowej organizmów,
znajomość podstawowych czynności życiowych organizmów,
umiejętność dostrzegania podobieństw między organizmami,
znajomość budowy mikroskopu,
umiejętność mikroskopowania i wykonywania rysunków
schematycznych.
Zakres treści programowych:
Wspólne cechy budowy organizmów. Czynności życiowe organizmów:
rozmnażanie , ruch, oddychanie, wzrost, wydalanie, odżywianie.
Procedury osiągania celów:
- posługiwanie się mikroskopem,
- obserwacja mikroskopowa komórek skórki cebuli,
- wykonywanie rysunków schematycznych.
Dział: Poznajemy nasze otoczenie.
Szczegółowe cele edukacyjne:
- umiejętność obserwacji środowiska,
- umiejętność współpracy podczas badań terenowych,
- opisywanie charakterystycznych cech i elementów krajobrazu,
8
- orientowanie się w terenie za pomocą mapy – określanie kierunków,
odległości, położenia charakterystycznych obiektów,
- dostrzeganie morfologicznych przystosowań wybranych organizmów do
warunków życia,
- dostrzeganie zależności między środowiskiem przyrodniczym a życiem
ludzi,
- emocjonalny stosunek do przyrody, wrażliwość na jej piękno i właściwy
stosunek do niej,
- znajomość głównych przyczyn przekształcania i degradacji środowiska
wokół Grajewa i w województwie podlaskim,
- poczucie odpowiedzialności za stan otoczenia,
- kojarzenie znaków na mapie z obiektami w terenie,
- poznanie przyczyn utworzenia Biebrzańskiego Parku Narodowego,
- rozwinięcie wrażliwości ekologicznej uczniów.
Zakres treści programowych:
- Krajobraz okolic Grajewa, rozróżnianie przyrodniczych i kulturowych
elementów krajobrazu.
- Ukształtowanie powierzchni i formy terenu.
- Miejsce zamieszkania ucznia.
- Historia i dzień dzisiejszy Biebrzańskiego Parku Narodowego.
- Różnorodność środowisk życia.
- Główne czynniki określające warunki życia w środowisku wodnym i
lądowym, najczęściej spotykane rośliny i zwierzęta tych środowisk, ich
podstawowe przystosowanie do warunków życia.
- Źródło zanieczyszczeń wody i powietrza w okolicach Grajewa, wpływ
tych zanieczyszczeń na organizmy.
- Sposoby zagospodarowania terenu w Grajewie i wokół miasta, tereny i
obiekty prawnie chronione, zasady zachowania się na obszarach
chronionych.
- Parki narodowe województwa podlaskiego: Biebrzański PN, Białowieski
PN, Wigierski PN, Narwiański PN.
- Województwo podlaskie i okolice Grajewa na mapach.
- Plan Grajewa i okolic SP 2,
- Polska - walory turystyczne naszego kraju.
Procedury osiągania celów:
- opisywanie krajobrazu wokół SP 2 i Grajewa,
- rozpoznawanie wybranych pospolitych roślin i zwierząt w najbliższym
otoczeniu i Biebrzańskim Parku Narodowym,
- obserwowanie cech przystosowawczych do życia na lądzie i w wodzie,
9
- prowadzenie obserwacji terenowych ukierunkowanych na zależności
między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka,
- wizualna ocena stanu czystości rzeki Ełk,
- rysowanie planu pomieszczenia oraz szkicu krótkiej trasy,
- odczytywanie z planu szkoły przebiegu drogi ewakuacyjnej,
- obliczanie odległości za pomocą skali mapy,
- orientowanie planu lub mapy w terenie,
- zaplanowanie wycieczki pieszej lub samochodowej,
- ćwiczenia z mapą ogólno - geograficzną i innymi rodzajami map,
- opowiadanie o Grajewie lub innym miejscu zamieszkania ucznia,
- opisywanie przebiegu drogi łączącej Grajewo z Osowcem, Grzędami,
- opisywanie walorów Biebrzańskiego PN i województwa podlaskiego,
- tworzenie gazetek na zadany temat.
Dział: Czynności życiowe i zdrowie człowieka.
Szczegółowe cele edukacyjne:
-
wyróżnianie podstawowych układów człowieka,
wyróżnianie podstawowych narządów człowieka,
dostrzeganie związków między różnymi układami,
zróżnicowanie pokarmów według ich pochodzenia,
poznanie pojęć: odżywianie, oddychanie, wydalanie, rozmnażanie,
wymiana gazowa,
rozumienie potrzeby dbania o własne zdrowie,
umiejętność właściwego zachowania się w wypadku zranienia,
zakrztuszenia, zwichnięcia,
zachowanie zasad bezpieczeństwa podczas gier i na drodze,
poznanie etapów rozwojowych człowieka,
wrażliwość na potrzeby innych, szczególnie niepełnosprawnych, chorych
i starszych,
szacunek dla rodziców,
dostrzeganie u organizmów cech budowy związanych z pasożytniczym
trybem życia,
poznanie najczęściej występujących u dzieci i młodzieży chorób
zakaźnych i pasożytniczych,
stosowanie zasad zapobiegania chorobom zakaźnym i pasożytniczym,
przekonanie konieczności unikania hałasu,
dostrzeganie szkodliwego wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie
człowieka,
umiejętność analizowania tabel, wykresów, wyników,
umiejętność pracy w zespole, prezentacja wyników.
10
Zakres treści programowych:
- Wybrane czynności życiowe człowieka: aktywność ruchowa, odżywianie,
oddychanie, rozmnażanie, wydalanie.
- Ogólna charakterystyka układu ruchu. Prawidłowa postawa ciała i
czynniki ją warunkujące. (Organizacja odrabiania lekcji i czasu wolnego.
Higiena miejsca pracy i wypoczynku. Aktywność ruchowa, zabawy
ruchowe, rekreacja. Bezpieczeństwo na drodze, podczas gier i zabaw
ruchowych. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo własne i innych.
Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, np. zranieniach, stłuczeniach i
złamaniach).
- Ogólna charakterystyka układu pokarmowego. Podstawowe składniki
odżywcze i ich rola w organizmie. Zasady właściwego odżywiania się.
(Urozmaicenie i regularność posiłków. Estetyka sporządzania i
spożywania posiłków. Postępowanie w przypadku zatruć i zakrztuszeń.
Sposoby zabezpieczania żywności przed zniszczeniem i zepsuciem).
- Ogólna charakterystyka układu oddechowego. Oddychanie jako proces
wyzwalania energii zawartej w pokarmach.
- Rozmnażanie się i rozwój człowieka. Płeć – różnice w budowie fizycznej
i psychice kobiety i mężczyzny. Budowa oraz rola żeńskich i męskich
komórek i narządów rozrodczych. Zapłodnienie, rozwój dziecka przed
urodzeniem, poród. (Macierzyństwo i ojcostwo. Związki uczuciowe i
przekaz tradycji w rodzinie. Potrzeby, prawa i obowiązki członków
rodziny).
- Ogólna charakterystyka układu wydalniczego.
- Charakterystyka etapów rozwojowych człowieka ze szczególnym
uwzględnieniem zmian fizycznych i psychicznych w okresie dojrzewania
dziewcząt i chłopców. Dojrzałość biologiczna, psychiczna i społeczna.
(Koleżeństwo, przyjaźń i miłość. Podstawowe zasady obowiązujące w
relacjach międzyludzkich. Problemy i potrzeby osób niepełnosprawnych,
chorych i starych. Higiena ciała, odzieży, obuwia).
- Przyczyny i profilaktyka chorób zakaźnych. Drobnoustroje
chorobotwórcze: wirusy i bakterie. Ogólna charakterystyka wybranych
chorób zakaźnych. Pozytywne znaczenie mikroorganizmów w przyrodzie
i gospodarce człowieka. Choroby wywołane przez pasożyty: glisty,
owsiki, tasiemce i kleszcze. Budowa pasożytów związana z ich trybem
życia, drogi zarażenia. Zapobieganie chorobom pasożytniczym.
Substancje szkodliwe dla zdrowia człowieka: nikotyna, alkohol, leki,
narkotyki.
- Wpływ czynników środowiskowych, substancji szkodliwych (degradacji
środowiska) na zdrowie i rozwój człowieka.
11
Procedury osiągania celów:
-
analiza ogólnej budowy układu ruchu człowieka,
prezentacja prawidłowej postawy ciała 9stojącej i siedzącej),
zaplanowanie właściwego rozkładu dnia w wykorzystaniu czasu wolnego,
właściwe zachowanie w przypadku konieczności udzielania pierwszej
pomocy,
analiza zawartości apteczki klasowej i zakładanie opatrunku na ranę,
analiza wartości odżywczych różnych pokarmów,
wykrywanie (smakowo) cukru w owocach,
układanie dziennego jadłospisu ucznia,
przygotowywanie i spożywanie śniadania z zachowaniem zasad higieny,
pomiar temperatury ciała,
analiza ogólnej budowy i funkcji układu oddechowego, rozrodczego i
wydalniczego,
doświadczenie z wodą wapienną,
pomiar tętna przed wysiłkiem i po wysiłku,
obserwacja wpływu mikroorganizmów na psucie się żywności,
obserwacja wpływu bakterii na otrzymywanie kiszonek np. kapusty,
ogórków,
wykazanie pasożytniczych cech budowy tasiemca i glisty ludzkiej na
podstawie preparatów mokrych i ilustracji,
uświadomienie o szkodliwości nikotyny, alkoholu, leków i narkotyków,
dyskusja na temat zasad właściwego żywienia,
wpływ alkoholu, leków i narkotyków na organizm człowieka.
KLASA V (105 godz.)
Uwagi o realizacji programu:
W klasie V realizację programu nauczania należy rozpocząć od zapoznania
uczniów z podstawowymi właściwościami i budową materii.
Celem następnego, obszernego działu jest poznanie wybranych krajobrazów
Polski – na ich tle – różnorodności środowisk (słodkowodnego, morskiego i
lądowego) pod kątem warunków życia. Uczeń poznaje organizmy roślinne
poczynając od najprostszych aż po rośliny nasienne.
Uczeń powinien dostrzec nie tylko zróżnicowanie krajobrazowe Polski, ale
także specyfikę województwa podlaskiego. Akcent powinien być położony nie
tylko na opis, ale i na porównywanie (to jest dostrzeganie różnic i podobieństw).
Służy to też realizacji programu edukacji regionalnej.
12
Ponadto przy realizacji zagadnień programowych w kl. V trzeba zwrócić
uwagę na negatywny wpływ działalności gospodarczej i przemysłowej na stan
środowiska przyrodniczego.
Dział: Podstawowe właściwości i budowa materii.
Szczegółowe cele edukacyjne:
- poznanie budowy materii,
- dostrzeganie bogactwa substancji i ich mieszanin w najbliższym
otoczeniu,
- określanie właściwości ciał stałych, cieczy i gazów,
- dostrzeganie różnicy między różnymi substancjami a różnymi stanami
skupienia tej samej substancji,
- dostrzeganie stałej zmienności substancji w najbliższym otoczeniu, w tym
zależności stanu skupienia od temperatury,
- znajomość substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych w wodzie,
- znajomość czynników wpływających na szybkość tworzenia się
roztworów,
- znajomość przebiegu procesu krystalizacji,
- znajomość podstawowych przemian chemicznych spotykanych w życiu
codziennym.
Zakres treści programowych:
-
Wewnętrzna budowa materii.
Budowa ciał stałych, cieczy i gazów.
Atom i pierwiastek, cząsteczka i związek chemiczny.
Metale i niemetale.
Oddziaływania międzycząsteczkowe.
Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów.
Woda i roztwory wodne, rozpuszczanie i krystalizacja.
Mieszaniny; powietrze i woda występujące w przyrodzie jako mieszaniny.
Podstawowe rodzaje oddziaływań.
Podstawowe przemiany chemiczne: spalanie, korozja.
Spalanie jako źródło dwutlenku węgla.
Rozszerzalność temperaturowa ciał.
Procedury osiągania celów:
- badanie właściwości różnych substancji (cechy charakterystyczne
określane wzrokowo, węchem i dotykiem, reakcja na podgrzanie i
rozciąganie, rozpuszczalność),
13
- sporządzanie mieszanin(siarki z żelazem, wody z olejem, wody z solą
kuchenną) i rozdzielanie ich na składniki,
- rozpoznawanie substancji i ich mieszanin obecnych w najbliższym
otoczeniu,
- badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (np. soli, miedzi,
kredy),
- badanie wpływu mieszania, temperatury, rozdrabniania na szybkość
tworzenia się roztworu,
- krystalizacja soli z roztworu nasyconego,
- wykazanie obecności pary wodnej i tlenu w powietrzu,
- wykazanie obecności dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu,
- powolne i gwałtowne reakcje spalania (np. świecy, wstążki magnezowej),
- określenie właściwości wybranych metali i niemetali.
Dział: Krajobrazy Polski.
Szczegółowe cele edukacyjne:
- dostrzeganie charakterystycznych cech krajobrazów i zjawisk ich
kształtujących,
- kojarzenie cech krajobrazu ze znakami na mapie,
- znajomość wybranych krajobrazów polski – ich cech
charakterystycznych, osobliwości przyrodniczych,
- umiejętność zbierania i porządkowania wiadomości o dowolnym regionie
przy wykorzystaniu różnych źródeł informacji,
- umiejętność obserwacji zjawisk przyrodniczych i związków między nimi
oraz dostrzeganie zależności występujących między życiem ludności
danego obszaru a czynnikami przyrodniczymi i poza przyrodniczymi,
- dostrzeganie zróżnicowania środowiska przyrodniczego Polski i jego
wartości,
- dostrzeganie negatywnego wpływu gospodarki na środowisko
przyrodnicze,
- świadomość możliwości ograniczenia negatywnego wpływu człowieka
poprzez lepsze wykorzystanie surowców,
- podejmowanie własnych działań zmierzających do zahamowania procesu
zanieczyszczenia i degradacji środowiska np. nieużywanie detergentów,
opakowań z tworzyw sztucznych,
- świadomość potrzeby działań na rzecz środowiska – od indywidualnych
(własnych) działań po współpracę międzyludzką,
- znajomość zasad właściwego zachowania się w górach w czasie
wycieczki.
Zakres treści programowych:
14
- Mapa Polski – granice, państwa sąsiednie, krainy geograficzne.
- Miejsce zamieszkania ucznia na tle krain geograficznych Polski.
- Województwo podlaskie, powiat grajewski, Grajewo, województwo
warmińsko – mazurskie, mazowieckie, powiaty: moniecki, ełcki,
augustowski.
- Krainy geograficzne polski.
- Zasoby wodne Polski.
- Krajobraz pasa pojezierzy: wpływ lodowców na ukształtowanie
powierzchni i liczbę jezior.
- Warunki życia w jeziorze.
- Znaczenie pojezierzy jako obszarów o funkcjach turystyczno –
wypoczynkowych. (Stan czystości wód i zagrożenia dla środowiska
wynikające z działalności gospodarczej).
- Krajobraz pobrzeży: Morze Bałtyckie. Warunki życia w morzu.
- Przyrodnicze walory pobrzeży a turystyka, (wpływ turystyki na stan
środowiska przyrodniczego). Zanieczyszczenia Bałtyku.
- Krajobraz nizin: położenie, główne krainy geograficzne – Puszcza
Białowieska jako naturalny prabór niżowy.
- Krajobraz wyżyn: Wyżyna Krakowsko – Częstochowska – osobliwości
przyrodnicze i kulturowe.
- Wpływ górnictwa i przemysłu na degradację środowiska przyrodniczego
na przykładzie Wyżyny Śląskiej.
- Krajobraz gór: Góry Świętokrzyskie – krajobraz gór niskich. Osobliwości
przyrody ożywionej i nieożywionej.
- Karpaty, Tatry – krajobraz wysokogórski.
- Warunki klimatyczne, piętra roślinności i przyroda Tatr.
- Góry jako obszary turystyczno – wypoczynkowe.
- Turystyka, wypoczynek i sporty zimowe a ochrona środowiska.
- Bezpieczne zachowanie się w czasie wędrówek w górach.
- Uwarunkowania życia ludności ww. obszarów od czynników
przyrodniczych i poza przyrodniczych; różnorodność kulturowa.
- Krajobrazy silnie przekształcone przez człowieka: miejskie i
przemysłowe.
Procedury osiągania celów:
- nazywanie i wskazywanie najważniejszych krain geograficznych,
- wskazanie na mapie nizin, wyżyn, gór oraz głównych rzek i jezior Polski,
- opisywanie na podstawie mapy i zdjęć charakterystycznych cech
krajobrazów Polski,
- ćwiczenia z wykorzystaniem różnych źródeł informacji o województwie
podlaskim,
15
- wykorzystanie mapy jako źródła informacji o województwie podlaskim,
- porównywanie środowiska przyrodniczego dwóch wybranych regionów
Polski,
- analizowanie pięter roślinności w Tatrach,
- porównywanie krajobrazów, np. Gór Świętokrzyskich i Tatr,
- analizowanie przyczyn zanieczyszczeń środowiska na Nizinie Śląskiej,
- opisywanie osobliwości polskich parków narodowych.
Dział: Różnorodność organizmów i środowisk ich życia.
Szczegółowe cele edukacyjne:
-
-
poznanie budowy i znaczenia bakterii,
poznanie budowy glonów na tle środowisk wodnych,
wykazanie, że plecha skrętnicy jest kolonią niezróżnicowanych komórek,
wykazanie przystosowań glonów do życia na różnych głębokościach,
określenie znaczenia glonów,
wykazanie przystosowań liści mchów do pobierania wody,
wykazanie przystosowań mszaków i paprotników do życia na lądzie,
rozumienie roli mszaków w biocenozach leśnych i łąkowych,
rozpoznawanie pospolitych mszaków, paprotników, roślin zielonych,
krzewów i drzew, grzybów jadalnych i roślin występujących w najbliższej
okolicy i Biebrzańskim Parku Narodowym,
umiejętność sporządzania preparatów tkanek roślinnych i wykorzystania
ich schematycznych rysunków,
umiejętność mikroskopowania i wykonywania preparatów
mikroskopowych,
dostrzeganie przystosowań w budowie korzeni, łodyg i liści do
pełnionych przez nie funkcji życiowych i do środowiska,
znajomość rozpowszechniania się roślin nasiennych,
poznanie podstaw klasyfikacji roślin,
umiejętność prowadzenia obserwacji i samodzielnego wyciągania
wniosków.
Zakres treści programowych:
- Charakterystyczne rośliny wodne jeziora – glony jednokomórkowe i
kolonijne.
- Przystosowania w budowie glonów do środowiska życia i wybrane
czynności życiowe.
- Glony wielokomórkowe: brunatnice i krasnorosty – przystosowania w
budowie do środowiska życia.
- Znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka.
16
- Warstwowość lasu.
- Mszaki, paprotniki, rośliny nasienne, grzyby i porosty – ich budowa
morfologiczna pod kątem przystosowań do środowiska, wybrane
czynności życiowe.
- Sposoby rozmnażania się roślin i innych organizmów.
- Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin zielonych, drzew i krzewów
oraz grzybów jadalnych i trujących.
- Znaczenie roślin i grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka.
- Drożdże, pleśniał, pieczarka – organizmy cudzożywne.
- Gatunki chronione.
- Klasyfikacja roślin i jej znaczenie.
- Zasoby leśne Polski i ich znaczenie. (Przyczyny zagrożeń lasów,
przyczyny pożarów i sposoby zapobiegania im; postępowanie w
przypadku pożaru).
- Rośliny i zwierzęta najbliższej okolicy (szkoły, parku).
- Ochrona przyrody w Polsce – polskie parki narodowe.
Procedury osiągania celów:
- poznanie zasad posługiwania się mikroskopem,
- obserwacja mikroskopowa komórek cebuli lub moczarki kanadyjskiej
oraz komórek tkanki nabłonkowej,
- doświadczenie z wykorzystaniem jogurtu naturalnego,
- wykonywanie prostych preparatów,
- obserwacja mikroskopowa chlorelli,
- obserwacja mikro – i makroskopowa skrętnicy,
- obserwacja makroskopowa glonów wielokomórkowych,
- wykonywanie schematycznych rysunków z obserwacji mikroskopowych,
- zajęcia terenowe w lesie: analiza warstwowej struktury, określenie różnic
warunków (temperatury, wiatru, opadów, nasłonecznienia) w lesie i poza
nim, rozróżnianie form porostów (skorupiastych, listkowych,
krzaczkowatych), rozpoznawanie wybranych przedstawicieli mszaków i
paprotników z uwzględnieniem gatunków chronionych, obserwacja
budowy zewnętrznej drzew iglastych, kwiatostanów męskich i żeńskich
sosny, zbiór i obserwacja szyszek różnych drzew iglastych, określenie
stopnia skażenia powietrza dwutlenkiem siarki przy użyciu biologicznych
wskaźników – porostów,
- obserwacja mikroskopowa liścia mchu płonnika,
- obserwacja zarodni i zarodników mchu i paproci pod lupą i mikroskopem,
- obserwacja budowy i modyfikacji korzeni, liści, łodyg, kwiatów i
kwiatostanów jako ich przystosowań do środowiska,
- obserwacja nasion i owoców,
- hodowla rośliny okrytonasiennej, np. fasoli,
17
- poznanie budowy grzybów na przykładzie pieczarki, borowika lub
czubatki kani,
- mikroskopowa obserwacja i rozróżnianie grzybów jadalnych i trujących
oraz pasożytniczych (huby),
- przegląd i analiza gatunków roślin i zwierząt najbliższej okolicy,
- posługiwanie się przewodnikami do oznaczania roślin, zwierząt i
grzybów,
- analiza sposobów rozmnażania się roślin i innych organizmów.
KLASA VI (105 godz.)
Uwagi o realizacji programu.
W klasie VI realizację programu należy rozpocząć od zapoznania uczniów z
Ziemią jako planetą i jej miejscem w Układzie Słonecznym.
Celem kolejnego działu jest poznanie znaczenia mórz oraz organizmów
zwierzęcych żyjących w morzu. Tu także należy zrealizować treści dotyczące
odkryć geograficznych. Uczeń poznaje środowisko przyrodnicze Europy oraz
zwierzęta poczynając od najprostszych – analogicznie jak w klasie V rośliny.
Przegląd stref klimatyczno – roślinnych pozwoli uczniowi dostrzec
różnorodność krajobrazów Ziemi oraz związków między różnymi elementami
środowiska przyrodniczego.
Przy realizacji zagadnień programowych w klasie VI należy zwrócić
szczególną uwagę na różnorodność organizmów zwierzęcych, wyeksponować
ich budowę zewnętrzną i wewnętrzną w kontekście przystosowań do trybu i
środowiska życia. Zaleca się wykonywanie zaproponowanych w programie
ćwiczeń, planowanie i prowadzenie samodzielnie przez uczniów obserwacji i
doświadczeń. Ostatni dział to „Ziemia – nasze dobro”. Celem realizacji tego
działu jest utrwalenie u dzieci przekonania o współzależności elementów
środowiska przyrodniczego, uświadomienie skali zagrożenia tego środowiska
oraz znaczenia działań mających na celu zmniejszenie negatywnego wpływu
człowieka na środowisko.
Dział: planeta Ziemia.
Szczegółowe cele edukacyjne:
- świadomość jedności praw fizycznych rządzących obiektami o różnej
wielkości,
- umiejętność opisania Ziemi jako planety,
- znajomość podstawowych zjawisk optycznych,
- znajomość przykładów oddziaływań,
- dostrzeganie skutków podstawowych oddziaływań w życiu codziennym,
18
Zakres treści programowych:
- Ziemia jako planeta, kształt i rozmiary Ziemi.
- Słońce jako źródło światła, zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie dobowym
i rocznym.
- Układ Słoneczny, Droga Mleczna, gwiazdy, Wszechświat.
- Oddziaływania magnetyczne i grawitacyjne, pole magnetyczne.
- Podstawowe zjawiska optyczne, strefy oświetlenia Ziemi.
Procedury osiągania celów:
wyznaczanie stron świata za pomocą kompasu,
obserwacja nieba gołym okiem i z przyrządami,
doświadczenie pokazujące odbicie i załamanie światła,
globus, ukazanie ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi oraz dobowych i
rocznych różnic oświetlenia Ziemi,
- wskazanie południków, równika, równoleżników, osi Ziemi na globusie,
- wyznaczanie współrzędnych geograficznych (długości i szerokości
geograficznych),
- określanie właściwości metali i niemetali,
-
Dział: Morza i oceany.
Szczegółowe cele edukacyjne:
-
znajomość podstawowych informacji o odkryciach geograficznych,
umocnienie przekonania zasadniczej roli wody w środowisku,
dostrzeganie różnych źródeł zagrożeń dla organizmów wodnych,
dostrzeganie znaczenia ochrony wód do życia na Ziemi,
doskonalenie umiejętności mikroskopowania,
rozróżnianie zwierząt morskich,
dostrzeganie zależności pokarmowych w środowisku morskim,
poznanie przystosowań zwierząt do życia w środowisku wodnym.
Zakres treści programowych:
-
Odkrywanie kontynentów i oceanów.
Oceany i lądy na mapie świata.
Świat zwierzęcy mórz.
Ważniejsze przystosowania zwierząt morskich do życia.
Zależności pokarmowe w morzu.
Znaczenie mórz i oceanów.
Konieczność ochrony wód morskich.
19
Procedury osiągania celów:
- zaplanowanie podróży szlakiem jednego z wielkich odkrywców,
- obserwacja mikroskopowa komórki zwierzęcej,
- obserwacja budowy zewnętrznej zwierząt morskich (bezkręgowców i
kręgowców) – okazy, filmy,
- obserwacje ryb akwariowych,
- rozpoznawanie ryb morskich na podstawie atlasów,
- graficzne przedstawianie łańcuchów pokarmowych w morzu.
Dział: Poznajemy faunę na tle zróżnicowania krajobrazowego Ziemi
Szczegółowe cele edukacyjne:
- poznanie zróżnicowania krajobrazowego Ziemi i umiejętność
dostrzegania jego głównych przyczyn,
- umiejętność korzystania z wykresu rocznego rozkładu temperatur i
opadów,
- opisywanie warunków przyrodniczych dowolnych obszarów na podstawie
map, wykresów i innych źródeł informacji,
- poznanie zróżnicowania warunków przyrodniczych różnych kontynentów,
- utrwalenie przekonania o wzajemnych zależnościach między różnymi
elementami środowiska przyrodniczego,
- dostrzeganie różnic w środowisku przyrodniczym i warunkach
gospodarowania na poszczególnych kontynentach, dostrzeganie wpływu
gospodarki człowieka na środowisko przyrodnicze,
- znajomość położenia obiektów geograficznych (regionów, łańcuchów
górskich, największych rzek) i umiejętność ich wskazywania na mapie
świata,
- dostrzeganie zróżnicowania środowiska przyrodniczego Europy,
- dostrzeganie różnorodności środowisk wodnych i lądowych,
- postrzeganie znanego uczniowi środowiska jako jednego z wielu,
- doskonalenie umiejętności prowadzenia obserwacji i samodzielnego
wyciągania wniosków,
- doskonalenie umiejętności mikroskopowania,
- poznanie przystosowań organizmów wodnych, wodno – lądowych i
lądowych do warunków środowiska,
- rozróżnianie i rozpoznawanie poznanych zwierząt,
- umiejętność wyróżniania gatunków chronionych,
- umiejętność klasyfikowania organizmów według ich sposobu odżywiania
się i rozwoju rozmnażania,
- umiejętność sporządzania notatek poobserwacyjnych, analizowania
preparatów, wyciągania wniosków,
20
- umiejętność odróżniania żmii od zaskrońca,
- określenie znaczenia biologicznego i gospodarczego poznanych zwierząt,
- znajomość grup systematycznych organizmów cudzożywnych.
Zakres treści programowych:
1. Naturalne krajobrazy świata: ukształtowanie powierzchni, główne
rzeki i jeziora, krajobrazy strefowe i astrefowe.
2. Strefy klimatyczno – roślinne Europy.
Charakterystyka środowiska przyrodniczego Europy: linia brzegowa,
ukształtowanie pionowe powierzchni, wody powierzchniowe.
a) Strefa lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej:
- zróżnicowanie środowisk,
- przegląd grup systematycznych organizmów cudzożywnych: pierwotniaki
– pantofelek; parzydełkowce – chełbia modra; robaki – tasiemiec, glista
ludzka; pierścienice – dżdżownica; mięczaki – ślimak winniczek,
szczeżuja; stawonogi – rak, paź królowej, pająk krzyżak; ryby – szczupak;
płazy – ropucha szara; gady – zaskroniec, żmija; ptaki – gołąb; ssaki –
królik. Porównanie cech anatomicznych i fizjologicznych.
Warunki życia w jeziorze i ich zmienność w zależności od pór roku.
Różnorodność świata zwierzęcego jeziora: pierwotniaki , parzydełkowce,
skorupiaki, owady, ślimaki, ryby. Zależności pokarmowe w jeziorze. Płazy –
zwierzęta wodno – lądowe: ogólna charakterystyka, przystosowania budowy
zewnętrznej do wodno – lądowego trybu życia, wybrane czynności życiowe
( oddychanie, odżywianie, rozmnażanie) w aspekcie przystosowania do
środowiska. Przegląd i znaczenie ryb i płazów w przyrodzie i gospodarce
człowieka. Ochrona gatunkowa ryb i płazów.
Świat zwierzęcy środowisk lądowych (np. lasu i łąki); pierścienice,
stawonogi, mięczaki, gady, ptaki, ssaki – przystosowania budowy
zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe
( oddychanie, odżywianie, rozmnażanie). Zależności
pokarmowe w
środowiskach lądowych(np. na łące i w lesie). Różnorodność zwierząt.
Znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona
gatunkowa zwierząt. Klasyfikacja zwierząt i jej znaczenie.
b) Strefa
śródziemnomorska – kolebka kultury europejskiej:
położenie, główne cechy klimatu, walory przyrodnicze i kulturowe
jako podstawa turystyki; charakterystyczne rośliny uprawiane w
strefie, duża gęstość zaludnienia jako jedna z przyczyn degradacji
środowiska.
21
Wpływ
substancji szkodliwych na organizmy życiowe i
środowisko przyrodnicze.
3. Przegląd stref klimatyczno – roślinnych świata.
Strefa pustyni lodowej: warunki skrajnie trudne (niskie temperatury,
wiatry). Antarktyda. Łańcuch pokarmowy na wybrzeżu. Współpraca
międzynarodowa w dziedzinie ochrony przyrody. Udział Polaków w
badaniach kontynentu.
Strefa tundry i tajgi: rozkład temperatur w ciągu roku, długość dnia,
roślinność i świat zwierzęcy. Rodzaje działalności gospodarczej człowieka,
słabe zaludnienie.
Krajobraz stepowy Azji Środkowej: charakterystyczne cechy klimatu,
szata roślinna i zwierzęca; przyczyny dużej gęstości zaludnienia.
Strefa pustyń zwrotnikowych – przykład Sahary: podstawowe cechy
klimatu, brak wody, a słabe zaludnienie, sposoby gospodarowania,
wykorzystanie wód podziemnych i wód Nilu do nawadniania. Ogólna
charakterystyka środowiska przyrodniczego, świat zwierząt.
Strefa sawannowa: główne cechy klimatu sawanny afrykańskiej, świat
roślin i zwierząt, nasze ptaki odlatujące na zimę do Afryki; główne sposoby
gospodarowania – pasterstwo i uprawa roli.
Strefa wilgotnego lasu równikowego: roczny rozkład temperatur i opadów,
warunki życia w poszczególnych piętrach lasu (porównanie z lasem strefy
umiarkowanej), różnorodność roślin i zwierząt – zagrożenie tej
różnorodności. Główne zajęcia ludności, przyczyny małej gęstości
zaludnienia.
Układ stref klimatyczno – roślinnych na kontynentach: Azji, Afryki,
Ameryki Północnej, Ameryki Południowej i Australii. Izolacja kontynentu a
specyfika świata zwierząt na przykładzie stekowców i torbaczy żyjących w
Australii.
Procedury osiągania celów:
- opisywanie warunków przyrodniczych różnych części Europy na
podstawie map tematycznych, wyszukiwanie przyczyn zróżnicowania
klimatycznego,
- analiza aktualnego stanu i prognoz pogody dla Europy,
- porównywanie środowiska przyrodniczego regionu, w którym znajduje
się szkoła, ze środowiskiem wybranego regionu Europy,
- podróż „palcem po mapie” z północy na południe Europy- wykonanie
opisu trasy na podstawie różnych źródeł informacji (atlasy, przewodniki,
widokówki, fotografie),
- zakładanie hodowli pantofelka,
22
- obserwacja pantofelka pod mikroskopem,
- makro- i mikroskopowa obserwacja stułbi,
- obserwacja budowy zewnętrznej i słodkowodnych zwierząt
bezkręgowych pod kątem przystosowań do środowiska,
- obserwacja budowy zewnętrznej płazów,
- graficzne przedstawienie zależności pokarmowych w jeziorze i
środowiskach lądowych,
- zakładanie hodowli dżdżownic,
- obserwacja budowy i sposobu poruszania się dżdżownic oraz wciągania
przez nie pokarmu z powierzchni w głąb gleby,
- wykazanie różnorodności budowy i funkcji owadów na podstawie
obserwacji życiowych i zakonserwowanych okazów oraz ilustracji,
- analiza znaczenia owadów na podstawie samodzielnych obserwacji i
doświadczeń uczniów,
- analiza podobieństw i różnic w budowie i znaczeniu owadów i
pajęczaków,
- obserwacja różnych gatunków zwierząt pod kątem ich przystosowań do
warunków życia,
- analiza budowy zewnętrznej ptaka z uwzględnieniem przystosowań do
lotu,
- obserwacja budowy jaja i rozwoju ptaków,
- prowadzenie hodowli ssaka (np. chomika),
- rozpoznawanie wybranych gatunków zwierząt za pomocą prostych kluczy
lub atlasów,
- odczytywanie informacji z map ogólno - geograficznych i tematycznych
kontynentów,
- porównywanie przyrodniczych uwarunkowań życia ludności w
wybranych obszarach świata na podstawie informacji o klimacie, rzeźbie
terenu, roślinności.
Dział: Ziemia – nasze wspólne dobro
Szczegółowe cele edukacyjne:
- utrwalenie przekonania o współzależności elementów środowiska
przyrodniczego,
- świadomość globalnej skali zagrożeń środowiska przyrodniczego,
- świadomość znaczenia małych zmian (negatywnych i pozytywnych) dla
stanu środowiska przyrodniczego w skali globalnej,
- przekonanie o wpływie działalności człowieka w jednym miejscu na stan
środowiska w innym miejscu.
Zakres treści programowych:
23
- Działania człowieka wpływające na przekształcenia środowiska
przyrodniczego.
- Przykłady wpływu człowieka na wszystkie elementy środowiska
przyrodniczego w skali lokalnej i globalnej.
- Gospodarowanie jako wykorzystanie (zużywanie) zasobów naturalnych.
- Znaczenie niszczenia naturalnej szaty roślinnej na przykładzie wycinania
lasów równikowych.
- Przenoszenie zanieczyszczeń powietrza przez wiatry, wody rzeczne i
morskie.
- Rola ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodności, przykłady
współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.
- Ochrona przyrody na świecie – ważniejsze parki narodowe: Yellowstone,
Masay Mara, Krugera.
Procedury osiągania celów:
- obserwacja stanu zanieczyszczenia wód w rzece i jego wpływ na
obecność żywych organizmów,
- wykonanie schematu krążenia wody w przyrodzie z uwzględnieniem
źródeł zanieczyszczeń i przenoszenia zanieczyszczeń,
- określenie wpływu codziennych czynności ucznia i funkcjonowania jego
gospodarstwa domowego na środowisko przyrodnicze (zużycie
zanieczyszczenia wody, niszczenie roślinności i zwierząt, zużywanie
produktów rolnych, przejazdy, zużycie energii elektrycznej i cieplnej),
- opracowanie listy prostych działań mogących zmniejszyć indywidualny
negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze.
PROPOZYCJE ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
KLASA IV
Uczeń powinien:
- umiejętnie posługiwać się przyrządami stosowanymi w obserwacjach
przyrodniczych (lupą, mikroskopem, lunetą itp.),
- umieć przygotować i przeprowadzić proste obserwacje i doświadczenia,
- umieć sporządzić notatkę z obserwacji i doświadczenia,
- znać zasady opieki nad roślinami i zwierzętami hodowanymi w pracowni,
stosować te zasady w praktyce,
- umieć opisywać pogodę,
- umieć wskazać elementy krajobrazu najbliższego otoczenia i opisać je,
- umieć wskazać przykłady prostych związków między elementami
środowiska przyrodniczego,
24
- rozpoznawać pospolite rośliny i zwierzęta środowiska słodkowodnego i
lądowego w najbliższym otoczeniu,
- umieć wskazać źródła zanieczyszczeń wody i powietrza w najbliższym
otoczeniu,
- umieć wymienić wspólne cechy organizmów (budowa komórkowa,
podstawowe czynności życiowe),
- umieć wskazać przystosowania organizmów do życia w wodzie i na
lądzie,
- umieć wymienić podstawowe narządy człowieka,
- znać główne zasady prawidłowego odżywiania się,
- znać i stosować zasady higieny osobistej i otoczenia,
- umieć zachować się właściwie w przypadku konieczności udzielania
pierwszej pomocy,
- znać główne cechy charakterystyczne etapów rozwojowych człowieka,
- znać podstawowe zasady zapobiegania chorobom zakaźnym i
pasożytniczym i umieć stosować je w praktyce,
- znać strony świata i umieć je wyznaczyć za pomocą zmian długości
cienia,
- umieć szkicować uproszczone plany (pomieszczenia, szkoły, boiska),
- umieć posługiwać się planem miasta i mapą turystyczną w celu
znalezienia drogi do celu,
- umieć wskazywać na mapie granice Polski, jej sąsiadów, region i miejsce
zamieszkania,
- znać zasady właściwego zachowania na obszarach chronionych,
- dostrzegać wpływ swoich działań na stan środowiska przyrodniczego.
KLASA V
Uczeń powinien:
- umieć opisać budowę materii,
- umieć określać właściwości fizyczne substancji spotykanych w życiu
codziennym,
- umieć wskazać różne rodzaje mieszanin obecne w najbliższym otoczeniu,
- dostrzegać podstawowe rodzaje oddziaływań w życiu codziennym,
- umieć wskazać skutki podstawowych rodzajów oddziaływań,
- umieć zaplanować i przeprowadzić doświadczenia (np. wykazujące
odbicie i załamanie światła, wykazujące negatywny wpływ
zanieczyszczeń na organizm roślinny),
- umieć określić znaczenie wody dla organizmów,
- umieć wykonać proste preparaty mikroskopowe, znać budowę komórki
roślinnej,
- umieć wymienić główne tkanki roślinne oraz wskazać ich funkcje,
25
- umieć scharakteryzować warunki życia w jeziorze,
- umieć scharakteryzować poznane rośliny pod kątem przystosowania
budowy morfologicznej do warunków środowiska,
- umieć wymienić organy roślinne i wykazać ich przystosowania do
pełnionych funkcji,
- umieć wykazać przyrodnicze i gospodarcze znaczenie grzybów i roślin,
- rozpoznawać pospolite gatunki grzybów i roślin, odróżniać grzyby
jadalne od trujących,
- dostrzegać zróżnicowanie, bogactwo i piękno świata roślin,
- umieć wymienić źródła zanieczyszczeń wód (w tym Morza Bałtyckiego) i
ich skutki,
- dostrzegać zróżnicowanie krajobrazowe Polski,
- umieć wymienić charakterystyczne cechy krajobrazu gór, wyżyn i nizin
oraz porównać je z krajobrazem swojego regionu zamieszkania,
- opisać główne cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu na
podstawie różnych źródeł informacji (ilustracje, mapy tematyczne itp.).
KLASA VI
Uczeń powinien:
- umieć scharakteryzować Ziemię jako planetę oraz określić jej miejsce we
Wszechświecie,
- umieć wykazać istnienie grawitacji pola magnetycznego Ziemi,
- umieć wyjaśnić znaczenie odkryć i badań naukowych w przeszłości i
obecnie,
- umieć wskazywać na mapie świata oceany i kontynenty,
- umieć opisać warunki życia w jeziorze i w morzu,
- rozpoznawać pospolite zwierzęta żyjące w jeziorze i w morzu,
- umieć wskazać przykłady przystosowań organizmów wodnych do
środowiska,
- umieć opisać przyrodnicze znaczenie oceanów,
- dostrzegać zróżnicowanie klimatyczne Europy oraz wyjaśnić jego
przyczyny,
- umieć wyszukiwać informacje o dowolnym regionie Europy (i świata) w
różnych źródłach (publikacje, filmy, Internet, programy komputerowe),
- umieć wykazać zróżnicowanie środowisk lądowych i wodnych w naszej
strefie klimatyczno – roślinnej,
- rozpoznawać pospolite gatunki zwierząt żyjących na łące i w lesie,
- znać budowę komórki zwierzęcej oraz budowę i funkcję wybranych
tkanek,
26
- umieć podać główne cechy poznanych zwierząt pod kątem
przystosowania ich budowy zewnętrznej do trybu życia (na przykładzie
wybranego przedstawiciela),
- umieć graficznie przedstawić zależności pokarmowe w morzu, jeziorze,
na łące i w lesie,
- umieć wyjaśnić znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka,
- dostrzegać różnorodność, bogactwo i piękno świata zwierząt,
- umieć wykazać zróżnicowanie klimatyczno – roślinne Ziemi,
- umieć wykazać związki między warunkami klimatycznymi a światem
roślinnym i zwierzęcym,
- umieć wskazać wpływ warunków klimatycznych na sposoby
gospodarowania i gęstość zaludnienia (na przykładzie różnych stref
klimatyczno – roślinnych),
- umieć wykazać zależności między różnymi elementami środowiska
przyrodniczego (np. rzeźbą terenu a siecią rzeczną, klimatem a
roślinnością) na podstawie map klimatycznych,
- umieć określić główne cechy środowiska przyrodniczego kontynentów,
- umieć porównywać warunki przyrodnicze różnych regionów na
podstawie map tematycznych i danych statystycznych (np. dotyczących
klimatu),
- umieć uzasadnić wpływ codziennych czynności na stan środowiska
przyrodniczego w najbliższym otoczeniu,
- umieć wyjaśnić znaczenie wiatrów i wody w przemieszaniu
zanieczyszczeń oraz przedstawić to zagadnienie w formie tekstu i
schematu.
SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ I METODY OCENIANIA UCZNIÓW
Sprawdzanie osiągnięć uczniów powinno być oparte o ustalone wcześniej
wymagania, a także związane z procedurami osiągania celów. Należy pamiętać,
że zarówno sprawdzanie, jak i ocenianie musi być rytmiczne. Operacje te
powinny obejmować wszystkie sfery osiągnięć uczniów. Należy więc przesunąć
punkt ciężkości ze sprawdzania i oceniania wiedzy ucznia na rzecz poziomu
sprawności z jaką uczeń tę wiedzę zdobywa i wykorzystuje.
Osiągnięcie złożonych celów sprawdzania i oceniania wymaga stosowania
zróżnicowanych metod.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów może odbywać się za pomocą
różnego rodzaju zadań testowych (otwartych i zamkniętych) oraz testów
laboratoryjnych i praktycznych.
Do zadań otwartych zaliczamy:
- rozprawkę,
- zadania krótkiej odpowiedzi,
- zadania z luką.
27
Do zadań zamkniętych zaliczamy:
- zadania typu „prawda – fałsz,
- zadania na dobieranie, zadania,
- zadania wyboru wielokrotnego.
W wyposażonych w sprzęt laboratoryjny gabinetach przedmiotów
przyrodniczych stosuje się również testy laboratoryjne. Służą one do
sprawdzania i oceniania umiejętności doświadczalnego potwierdzenie praw
przyrody.
Oto krótka charakterystyka proponowanych metod oceniania pracy uczniów.
I.
Zadania otwarte – odpowiedzi formułuje uczeń:
1. Rozprawka – jest to dłuższa wypowiedź ucznia na postawione
zadanie.
Powinna ona zawierać trzy proporcjonalne części: wstęp,
rozwinięcie i zakończenie. Rozprawka z założenia ma charakter
problemowy. Tak więc uczeń powinien w tej formie kontroli
samodzielnie stawiać hipotezy i potwierdzać ich słuszność. W
rozprawce oceniana jest: zgodność z tematem, operowanie wiedzą
przyrodniczą, ilustrowanie treści, zakres posiadanych przez ucznia
wiadomości oraz styl i konstrukcja pracy. Zadania typu rozprawka
winny być stosowane w klasach starszych. Przykłady zadań tego
typu:
„Wykaż związek między naturalnymi i kulturowymi elementami
przyrody”;
„Wykaż związek pomiędzy budową ciała ptaka a działaniem siły
ciężkości”.
2. Zadania krótkiej odpowiedzi wymagają wypowiedzi w kilku
zdaniach, wykonania schematu lub prostej ryciny z opisem,
przedstawienia symbolu, liczby bądź też wstawienia krótkiego
pojęcia. Przykłady tego typu zadań:
A) Sformułuj wniosek na podstawie obserwacji wyników
topnienia lodu;
B) Narysuj i opisz budowę liścia fasoli;
C) Zapisz za pomocą odpowiednich symboli stan pogody w
danym dniu.
3. Zadania z luką uzupełnianą tekstem wymagają od ucznia
wstawienia odpowiednich terminów, zdań, schematów, liczb albo
symboli w odpowiednim miejscu. Przykłady tego typu zadań:
A) komórki – tkanki - ... – organizm;
28
B) Podczas rozpuszczania cukru w wodzie otrzymasz ....
cukru.
II.
Zadania zamknięte – uczeń wskazuje odpowiedź spośród wcześniej
przygotowanych do wyboru.
1. Zadania typu „prawda – fałsz” – uczeń wybiera odpowiedź
poprawną albo błędną. Przykłady tego typu zadań:
A) Woda w postaci lodu ma większą objętość w porównaniu
ze stanem ciekłym (tak – nie);
B) Kierunki świata wyznaczamy przy pomocy barometru (tak
– nie).
2. Zadania na dobieranie – uczeń przyporządkowuje dane z jednej
kolumny do drugiej lub porządkuje dane wg podanych kryteriów.
Przykłady tego typu zadań:
A) Dobierz parami nazwę przedmiotu i określenie, z którym
ci się kojarzy:
a) termometr
kierunki świata
b) kompas
mieszanina metalu i niemetalu
c) magnes
temperatura wody i powietrza
B) Uporządkuj organizmy w łańcuchu pokarmowym:
bocian
zboże
mysz
3. Zadania wyboru wielokrotnego – uczeń wybiera jlub więcej
odpowiedzi poprawnych w zdaniu. Przykłady tego typu zadań:
A) Do ryb morskich zaliczamy:
a) szczupaka, karpia i leszcza;
b) śledzia, dorsza i flądrę;
c) pstrąga, leszcza i płoć;
d) okonia, szczupaka i makrelę;
B) Rozpuszczanie substancji przyśpiesza:
a) ogrzewanie;
b) mieszanie;
c) rozdrabnianie;
d) wszystkie odpowiedzi są poprawne.
4. Testy laboratoryjne – uczeń udziela odpowiedzi po wykonaniu
doświadczenia (przeprowadzonego zgodnie z instrukcją).
Przykłady tego typu zadań:
A) Przeprowadź doświadczenie ilustrujące obecność pary
wodnej w powietrzu. Wypełnij blaszaną puszkę
mieszaniną soli i lodu. Zamknij szczelnie puszkę i
obserwuj uważnie jej powierzchnię. Zapisz wyniki i
sformułuj wnioski.
29
B) Badanie przepływu prądu elektrycznego. Zestaw obwód
elektryczny złożony z baterii, żarówki i nieizolowanych
przewodów elektrycznych. Przewody zanurz w roztworze
soli kuchennej, a następnie w wodzie destylowanej.
Zapisz wyniki i sformułuj wnioski.
Ocenianie jest wartościowaniem osiągnięć ucznia wg przyjętych kryteriów,
stosownie do skali ocen. Przy zadaniach zamkniętych możemy stosować
punktację 0 – 1 lub skalę kilkupunktową, w zależności od sprawdzanej
czynności i stopnia złożoności zadania. W przypadku rozprawek i innych zadań
typu otwartego ustala się punktację zależną od rankingu kryterium.
Po ustaleniu punktacji za poszczególne zadania dokonujemy oceny zgodnie z
wymaganiami programowymi.
Opracowany na podstawie
„Programu bloku „Przyroda” dla
klas IV – VI szkoły podstawowej”.
Autorzy: M. Kłyś, E. Sulejczak
Wyd. Nowa Era
30