Surjawarman II - Angkor Wat
advertisement
Khmerskie Imperium A N G KO R © 2014 Copyright by Maciej Rutkowski Wydawnictwo, autor tekstu, zdjęcia - Maciej Rutkowski [email protected] Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody wydawcy. (art. 116, 117 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4.02.1994 r.) ISBN 978-83-940314-1-1 Angkor - starożytne miasto położone na północ od jeziora Tonle Sap w dzisiejszej Kambodży. W XII wieku była to wspaniała stolica imperium khmerów, którą na obszarze ponad 400 km² zamieszkiwało milion mieszkańców. Do czasów rewolucji przemysłowej było to największe i najbardziej rozwinięte miasto świata. W jego centrum leży najwspanialszy pomnik cywilizacji khmerów - Angkor Wat. Architektoniczne arcydzieło, a przede wszystkim wspaniała świątynia wybudowana ku czci hinduskiego boga Wisznu, która po upływie blisko tysiąca lat pozostaje największą sakralną budowlą świata. W języku khmerskim słowo angkor oznacza “miasto”, a słowo wat “świątynię”. Tak więc Angkor Wat był dla ówczesnych mieszkańców królestwa, religijnym centrum świata - odzwierciedleniem nieba na ziemi. H I S TO R I A Fragment reliefu “Bitwa Khmerów z wojskami królestwa Cham” - Bayon Początek okresu angkorskiego to przełom VIII i IX w. n.e. W owym czasie większa część Półwyspu Indochińskiego podbita była przez najeźdźców z Jawy. Pierwszym niezależnym władcą khmerów został Dżajawarman II, który po wyparciu okupantów ogłosił się “wszechwładnym władcą” i wkrótce osiągnął status boga-króla. Pierwszą stolicą królestwa została Hariharalaya, obecnie Rolous, małe miasteczko położone 13 km od Siem Reap. Panujący w latach 889-910 Jaszowarman I, przeniósł stolicę w region dzisiejszego Angkor Thom. Nowo powstałe miasto Jaszodharapura usytuowane było wokół wzgórza Phnom Bakheng. Pod rządami Jaszowarmana I-go imperium rosło w siłę, a jego granice sięgały od Chin na północy i królestwa Champa (Wietnam) na wschodzie po wybrzeża Oceanu Indyjskiego na zachodzie. Po śmierci Jaszowarmana I-go w 910 r. jego dwaj synowie Harszawarman I oraz Iszanawarman II kontynuowali dynastię. Nie trwało to jednak długo, gdyż już około 928 roku (po śmierci drugiego z synów) stolicę przeniesiono 100 km na północny-wschód do miasta Koh Ker, gdzie władzę objął Dżajawarman IV. Był on potężnym i bogatym władcą, o czym świadczy choćby skala kompleksu świątynnego Prasat Thom, na czele z siedmiostopniową piramidą o wysokości 36m. Po dwudziestu latach panowania Dżajawarmana IV-go, władzę przejął jego syn Harszawarman II. Nie jest jasne w jaki sposób zdobył koronę. Jak wynika z odkrytych inskrypcji nie był on wybrańcem ojca. Zaledwie po trzech latach rządów, Harszawarmana spotkał okrutny koniec. W 944 r. na tronie zasiadł jego kuzyn Radżendrawarman. Nowy król przeniósł stolicę z powrotem do Angkoru, a dokładniej na południowy brzeg wielkiego zbiornika wodnego zwanego East Baray. Tam bowiem powstał królewski pałac oraz główna świątynia - Pre Rup. Król Radżendrawarman był władcą mądrym, tolerancyjnym i łaskawym. Umiejętnie unikał wojen, dzięki czemu w czasie przeszło dwudziestu lat pokoju powstało wiele świątyń. Najważniejsze to Pre Rup, oraz East Mebon - świątynia “wyspowa”, zlokalizowana na środku East Baray. Następcą Radżendrawarmana był jego syn Dżajawarman V. Przesunął on stolicę trochę na zachód, a w jej centrum wzniósł świątynię Ta Keo. W tym samym czasie najwyższy kapłan i jednocześnie nauczyciel króla o imieniu Yajñavarāha, wybudował niewielką, ale bardzo piękną świątynię Banteay Srei. Po śmierci Dżajawarmana V nastał czas niepokoju i wojen domowych. Najpoważniejszymi pretendentami do objęcia władzy byli Dżajawirawarman i Surjawarman. Wojna domowa zakończyła się dopiero około 1010-go roku. Ostatecznym zwycięzcą okazał się Surjawarman I i to on zasiadł na tronie. Nowo koronowany król wybudował swój pałac na tym samym terenie, gdzie 200 lat później powstał Angkor Thom. W tym samym czasie powstało także kilka mniejszych świątyń. Zdecydowanie największym projektem architektonicznym jaki zrealizował Surjawarman I był rezerwuar West Baray o wymiarach 8x2km. Wykopanie tak wielkiego zbiornika bez użycia maszyn było nie lada przedsięwzięciem. Na uznanie zasługuje również fakt, iż zbiornik ten wykorzystywany jest przez mieszkańców Kambodży do dnia dzisiejszego. Sukcesorem Surjawarmana I-go był jego bratanek Udajditjawarman II, a po nim władzę objął Harszawarman III. Po śmierci tego ostatniego w 1080 r. panowanie dynastii Surjawarmana I dobiegło końca. Nową linię władców zapoczątkował samozwańczy król Dżajawarman VI pochodzący z Khorat Plateau (dzisiejsza Tajlandia). Następnie na tronie zasiadł jego brat Dharanindrawarman I, który zaledwie po 5 latach rządów został zdetronizowany przez swojego bratanka - Surjawarmana II-go. Podczas gdy na tronie zasiadał jeszcze Dharanindrawarman I, młody Surjawarman, nie będąc prawowitym następcą tronu, wierzył, że uda mu się przejąć władzę. Według legendy, nastolatek przygotował zasadzkę na odbywającego jedną ze swoich podróży Dharanindrawarmana I-go. Podczas bitwy czternastoletni Surjawarman wskoczył na królewskiego słonia i zabił wuja. Surjawarman II był prawdopodobnie najpotężniejszym z khmerskich władców. Podczas jego panowania od 1112 do 1150 r. imperium przeżywało prawdziwy rozkwit. Poziomem rozwoju mogło przewyższać nawet Cesarstwo Rzymskie. Mimo licznych sukcesów młody król był przecież uzurpatorem, który przejął władzę po dokonaniu morderstwa. Chcąc uniknąć zdetronizowania, w oczach poddanych Surjawarman musiał uchodzić za boga. Aby udowodnić boskie pochodzenie ambitny władca postanowił stworzyć dom bogów na ziemi. Dokonał tego budując najwspanialszą świątynię jaką widział świat - Angkor Wat. Surjawarman II - Angkor Wat Po śmierci Surjawarmana II-go, nastał okres wojen domowych, zakończony dopiero w 1181 r. koronacją zwycięzcy - Dżajawarmana VII. Nowy władca rozszerzył swoje panowanie niemal na całe Indochiny. W tym czasie Imperium Khmerów było u szczytu potęgi, a już wspaniałą stolicę Angkor rozbudowano do niebywałych rozmiarów. Dżajawarman VII znany jest z tego, że prowadził zakrojone na szeroką skalę projekty budowlane. Za jego panowania wybudowano otoczone murem miasto Angkor Thom oraz położoną w jego centrum wspaniałą świątynię - Bayon. Pochodząca z X wieku świątynia-piramida Phimeanakas została przerobiona na pałac królewski, przed którym wybudowano monumentalne tarasy przeznaczone do uroczystości państwowych. Ponadto Dżajawarman VII był fundatorem Ta Prohm, Ta Som, Preah Khan oraz wielu innych świątyń i szpitali rozmieszczonych na terenie całego królestwa. Dżajawarman VII nazywany jest również ostatnim z wielkich władców Angkoru. Po jego śmierci Imperium Khmerów stopniowo słabło, a sąsiadujące z nim królestwa rosły w siłę. Pod koniec XIII w. na zachód od Angkoru powstało państwo Syjam (dzisiaj Tajlandia). Po wielu nieudanych próbach, w 1431 r. miasto Angkor zostało podbite i splądrowane przez tajskich najeźdźców. Rok po tym wydarzeniu ówczesny król opuścił Angkor, a stolicę państwa Khmerów przeniesiono w okolicę Phnom Penh. Datę tę uważa się za koniec angkorskiego okresu historii Kambodży. Mimo, iż miasto Angkor straciło na znaczeniu politycznym, to nigdy nie było opuszczone, a w XV w. świątynię Angkor Wat przemieniono na przybytek buddyjski. Prawdopodobnie pierwszym europejczykiem, który odwiedził Angkor był kapucyn Antonio da Magdalena. Miało to miejsce w 1586 r. Niedługo po nim wizytowali Angkor także portugalscy misjonarze. Dopiero jednak w XIX w., po relacji francuskiego podróżnika Henri Mouhota, świat szerzej usłyszał o “zaginionym” w dżungli mieście. Obecnie Angkor odwiedzają miliony turystów rocznie, a wspaniałe budowle khmerskich architektów niezmiennie wprawiają ich w zachwyt. Wizerunek Dżajawarmana VII-go - Bayon KHMERSCY WŁADCY WYBUDOWANE LUB ROZBUDOWANE ŚWIĄTYNIE Dżajawarman II (790-835) Dżajawarman III (835-877) Indrawarman I (877-889) Jaszowarman I (889-910) Harszawarman I (910-922) Iszanawarman II (923-928) Dżajawarman IV (928-941) Harszawarman II (942-944) Radżendrawarman (944-968) Dżajawarman V (968-1000) Udajaditjawarman I (1001-1002) Dżajawirawarman (1002) Surjawarman I (1002-1049) Udajaditjawarman II (1050-1066) Harszawarman III (1067-1080) Dżajawarman VI (1080-1107) Dharanindrawarman I (1107-1112) Surjawarman II (1112-1150) Rong Chen - wzgórza Phnom Kulen Prei Monti, Trapeang Phong, Bakong Preah Ko, Bakong Lolei, Bakheng, Phnom Krom, East Baray Baksei Chamkrong, Prasat Kravan Dharanindrawarman II (do 1152) Jaszowarman II (do 1165) Tribuwanaditjawarman (1165-1177) Dżajawarman VII (1181- ok. 1220) Indrawarman II (1210-1243) Dżajawarman VIII (1243-1295) Indrawarman III (1295-1307) Indradżajawarman (1307-1327) Dżajawarman Parameśwara (1327-) Koh Ker Pre Rup, East Mebon, Banteay Srei Ta Keo, Phimeankas Preah Khan, West Baray Bapuon, West Mebon Phimai Angkon Wat, Thommanon, Banteay Samre, Phnom Rung, Beng Mealea Beng Mealea, Banteay Samre, Bakong Angkor Thom, Bayon, Ta Prohm, Ta Som, Preah Khan, Neak Pean, Taras Słoni Banteay Kdei, Ta Prohm, Ta Som, Ta Nei Preah Pithu, Taras Trędowatego Króla Ta Prohm, Preah Pithu, Preah Palilay RELIGIA Religie funkcjonujące na terenie Półwyspu Indochińskiego od zawsze charakteryzowały się trwałym synkretyzmem* . Już na początku naszej ery, kiedy to w regionie dominowało państwo Funan, na równych prawach egzystowały dwie wielkie religie; braminizm i buddyzm. Najstarsze zabytki archeologiczne Angkoru mają charakter buddyjski. Można przypuszczać więc, że buddyzm poprzedzał braminizm. Należy jednak zaznaczyć, że był to buddyzm “Niskiego Wozu” - Theravada. Mahajana - buddyzm “Wielkiego Wozu” - nie był popularną religią przed końcem VII w. Dopiero w okresie angkorskim mahajana stała się szerzej wyznawanym kultem i pod względem znaczenia zrównała się z braminizmem. Panujący w latach 790-835 król Dżajawarman II wprowadził kult Dewaradży - Króla-Boga. Każdy z panujących władców stawał się boskim namiestnikiem władającym ziemią. Panujący na przełomie XII i XIII w. Dżajawarman VII był wyznawcą buddyzmu, jednak nie chcąc zakłócać Dewaradży wprowadził kult Króla-Buddy, czyli króla będącego inkarnacją Buddy. Znalazło to odbicie w świątyni Bayon. * Synkretyzm - mieszanie się ze sobą różnych tradycji religijnych wielu narodów i wyznań. Każda z 54 kamiennych wież ozdobiona jest czterema ogromnymi wizerunkami Dżajawarmana VII-go, będących wcieleniem Buddy Awalokiteśwary. Religią, która dominowała w Imperium Khmerów był jednak braminizm. Widać to w większości starożytnych świątyń, gdzie na reliefach można znaleźć cały panteon hinduskich bóstw. Wisznu Wisznu to jeden z przedstawicieli hinduistycznej trójcy, jaką tworzy wraz z Brahmą i Śiwą. Jest to bóg-obrońca, który zachowuje uniwersalny porządek świata i walczy o przywrócenie harmonii. Przedstawiany jest jako ośmioramienny mężczyzna o błękitnej skórze, przyodziany w złotą szatę. Jego atrybutami są: koncha (muszla - jako symbol głoszący zwycięstwo nad Posąg Wisznu - Angkor Wat chaosem), dysk (jako niezwyciężona broń podarowana mu przez Indre), buzdygan (maczuga - jako symbol siły), oraz lotos który w Kambodży zastąpiony jest przez małą kulę reprezentującą ziemię. Wisznu pojawia się na ziemi w postaci wielu awatarów. Celem ich jest wyzwolenie swoich wielbicieli, przywrócenie zasad religijnych oraz zwalczanie demonów. Najważniejszym z wcieleń Wisznu jest Kriszna. Początkowo żył on na wsi jako pasterz krów. Następnie został władcą miasta Dwaraka. Uratował wielu ludzi przed negatywnymi “energiami kalijugi”, czyli ery najgorszego upadku moralnego. Wygłosił Bhagawadgitę - jeden z najważniejszych świętych tekstów hinduizmu. Drugim najistotniejszym awatarem Wisznu był Rama - książę, a potem król Ajodhji. Uosabiał on wszelkie cnoty i prawości. Był wzorem postępowania. Jego losy opisane są w hinduskim eposie - Ramajana. Według wyznawców hinduizmu awatar przychodzi w każdym milenium. Zawsze jednak, kiedy zamierają praktyki religijne i zaczyna szerzyć się bezbożność, Wisznu zstępuje osobiście. Śiwa Śiwa jest jednym z najważniejszych bóstw w hinduizmie. Jego rola w porównaniu z Wisznu jest bardziej fundamentalna. Jest niszczycielem, który kończy każdą kalpę* boskim “tańcem zniszczenia”. Równocześnie każdy taniec Śiwy jest też początkiem następnego cyklu życia, następnej kalpy. Po zniszczeniu następuje odrodzenie. Śiwa najczęściej przedstawiany jest jako boski tancerz - Nataradźa, ale również jako: asceta, jogin, dobroczyńca, głowa rodziny oraz niszczyciel. Oprócz antropomorficznych wizerunków Śiwy, istotną rolę odgrywa kult boga Śiwy symbolizowany przez lingam (lingę). Khmerowie czczą Śiwę właśnie w tej formie. Najczęściej linga, w postaci pionowej zaokrąglonej kolumny (symbol męskości), zainstalowana jest na podstawie, która reprezentuje żeńskie organy rozrodcze. Taki symbol kojarzony jest z witalnością, płodnością, odrodzeniem i długowiecznością. Starożytni mieszkańcy Kambodży wyrzeźbili takie symbole na dnie strumienia w górach Kulen. Umieszczone tam lingamy błogosławią wodę, która spływa z gór do położonego niżej imperium, użyźniając pola i przynosząc dobrobyt. * Kalpa - termin z kosmologii hinduistycznej i buddyjskiej oznaczający określony zakres czasu, różny dla każdej z religii. Lingamy na dnie strumienia - Kbal Spean Buddyzm W Imperium Khmerów buddyzm (Mahajana) istniał od samego początku. Mimo, iż większość władców Angkoru wyznawało braminizm, to w różnych częściach imperium mieszkało bardzo wielu buddystów. Centrum tego wyznania mieściło się w zachodniej części królestwa w Khorat Plateau, na terenie dzisiejszej Tajlandii. Na uznanie zasługuje fakt, iż zarówno królowie, jak i zwykli mieszkańcy imperium byli bardzo tolerancyjni. Nigdy nie dochodziło tam do wojen czy prześladowań pomiędzy wyznawcami obu religii. W Angkorze buddyzm stał się dominującą religią pod koniec XII-go wieku. Stało się tak dzięki nowemu władcy, którym został Dżajawarman VII. Od tamtych czasów buddyzm pozostaje dominującą religią na terenie Półwyspu Indochińskiego. Obecnie jednak nie jest to buddyzm Mahajana a Theravada najdłużej istniejąca szkoła buddyzmu, której nauki wywodzą się bezpośrednio od Buddy. Z AŁOŻENI A B UDDYZM U Podstawowe założenia buddyzmu przedstawione są w Czterech Szlachetnych Prawdach, sformułowanych przez Buddę podczas pierwszego kazania w Parku Gazeli, w Sarnath. Czte r y Szl a ch e tn e Pr a wd y Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu – “Narodziny są cierpieniem, starzenie się jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem. Smutek, lament, ból, zgryzota i rozpacz są cierpieniem. Towarzystwo nielubianych jest cierpieniem, rozłąka z ukochanymi jest cierpieniem. Niemoc uzyskania tego co się chce jest cierpieniem.” Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia – przyczyną cierpienia jest pragnienie. Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia – ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, wyzbycie się pragnienia. Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia – drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka. S zl a c he tn a Ośmiostopn iowa Ś c ieżka Właściwy Pogląd – to poznanie Czterech Szlachetnych Prawd. Właściwe Postanowienie – to postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy. Właściwe Słowo – to powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy powodującej nieporozumienia między ludźmi, obelżywej mowy, pustego gadania. Właściwy Czyn – to powstrzymanie się od zabijania, od kradzieży, od nieskromności, powstrzymanie się od spożywania alkoholu i narkotyków, powstrzymanie się od złego seksualnego prowadzenia sie. Właściwe Zarobkowanie – to powstrzymywanie się od zarobkowania przynoszącego szkodę innym istotom, takiego jak: handel bronią, żywymi istotami, odurzającymi napojami i narkotykami, powstrzymanie się od wojskowości, fałszu, zdrady, przepowiadania przyszłości, oszustwa, wykorzystywania itp. Właściwy Wysiłek – to intencje i wysiłek, które nie pozwalają na powstawanie złych, a umożliwiają powstanie dobrych mentalnych właściwości. Właściwa Uważność – zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło. Właściwa Medytacja – dążenie do osiągania stanów, w których znika ego. A RC H I T E K T U R A Starożytni mieszkańcy Imperium Khmerów budowali swoje domy, a nawet pałace królewskie używając drewna. Niestety nawet twarde tropikalne drewno nie było w stanie przetrwać do naszych czasów. Wszystkie khmerskie budowle jakie możemy dzisiaj podziwiać to budynki wykonane z kamienia. Z uwagi na trwałość i piękno tego materiału, khmerscy architekci wykorzystywali kamień niemal wyłącznie do budowy świątyń. Świątyń, które jako domy bogów miały przetrwać tysiące lat. Cechą charakterystyczną khmerskiej architektury jest to, iż świątynia nie stanowi jednego gmachu. Jest raczej kompleksem mniejszych budynków luźno związanych ze sobą murami lub galeriami. Ponadto cechą dominującą tej architektury jest forma piramidalna. Wzgórze świątynne w kształcie piramidy stworzone jest przez koncentryczne czworoboki murów lub galerii na coraz wyższych tarasach. Prowadzą one do centralnego budynku. Taki układ świątyni symbolizuje mityczną górę Meru. Według kosmologii hinduistycznej stanowi ona oś świata i siedzibę bogów. Cegła Najstarsze khmerskie świątynie budowano z niewielkiej cegły. Jako zaprawę murarską stosowano specjalną miksturę wykonaną z roślin. W rezultacie otrzymywano niemal niewidoczne łączenia, a także niezbędną wytrzymałość. Do udekorowania fasady ceglanej świątyni Khmerowie używali pewien rodzaj tynku, który umożliwiał rzeźbienie reliefów. Przykładem tak wybudowanej świątyni jest Preah Ko - Grupa Roluos (zdjęcie obok) Lateryt Lateryt to lekka skała, składająca się głównie z tlenków żelaza i glinu. Stanowi on znakomity surowiec budowlany. Po wydobyciu jest dość miękki i łatwy w obróbce, natomiast wystawiony na działanie słońca twardnieje i staje się bardzo wytrzymały. Niestety lateryt nie nadaje się do rzeźbienia, gdyż jest porowaty i po prostu brzydki. Z tego powodu był to idealny materiał do budowy “szkieletu” świątyń. Fasadę natomiast pokrywano dużo piękniejszym piaskowcem. Piaskowiec Piaskowiec, w przeciwieństwie do laterytu, nie występuje na równinie wokół jeziora Tonle Sap. Khmerscy architekci byli zmuszeni więc sprowadzać ten materiał z oddalonych o kilkadziesiąt kilometrów gór Kulen. Biorąc pod uwagę ogromne ilości potrzebnego surowca było to nie lada przedsięwzięcie. Ze względu na swoje własności estetyczne, piaskowiec używany był do budowy zewnętrznych elementów świątyń, takich jak: nadproża, schody, portale, wieże oraz rzeźbione fasady. Perfekcja dawnych kamieniarzy w łączeniu poszczególnych bloków kamienia jest godna podziwu. Idealne przyleganie na całej powierzchni sąsiadujących ze sobą bloków piaskowca uzyskano prawdopodobnie dzięki zjawisku abrazji, czyli zużycia ściernego. Podczas pocierania dwoma blokami piaskowca jeden o drugi, następuje wyszlifowanie i idealne dopasowanie obu kamieni. Dzięki temu ściana pokryta piaskowcem stawała się jednolitą powierzchnią, a to z kolei umożliwiało artystom wyrzeźbienie wspaniałych reliefów. (zdjęcie poniżej)
