Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Wskaż najstarszą formę
advertisement
Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem odpowiednią literę) A. Człowiek wyprostowany B. Neandertalczyk C. Człowiek zmyślny (sprawny) D. Australopitek Zadanie 2 (1pkt) Poniższe stwierdzenia dotyczą prawidłowości ewolucji. Wskaż, które spośród stwierdzeń A, B, C, D jest fałszywe. A. Współczesna nauka traktuje ewolucję nie jako ciąg zmian prowadzących od form gorszych do lepszych, lecz jako historię ciągłego dostosowania się (adaptacji) organizmów do środowiska w którym żyją. B. W czasach dinozaurów wiele gadów powróciło do życia w wodzie i jest to przykład odwracalności procesu ewolucji. C. Tempo ewolucji gatunków i wyższych grup systematycznych jest ściśle związane z szybkością zmian warunków środowiska. D. Ewolucja jest procesem różnokierunkowym, co wynika z powszechnego mechanizmu ewolucji, jakim jest dywergencji, czyli rozbieżność cech. …………………………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 3 (1pkt) Amonity i belemnity to przedstawiciele dawno wymarłych głowonogów, posiadających w pełni wykształcone wapienne muszle. Przedstaw znaczenie tych organizmów dla paleontologii. …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………..………………………………………………………………………………………… Zadanie 4 (3pkt) Ewolucyjną jedność świata organicznego można udowodnić wykorzystując dane z różnych dziedzin nauki. Przedstaw trzy pośrednie dowody z biochemii na ewolucję organizmów. …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 5 (1pkt) Podaj argument uzasadniający stwierdzenie: Crossing-over odgrywa ważną rolę w procesach ewolucyjnych. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Zadanie 6 (3pkt) Bezpośrednimi dowodami zachodzenia procesów ewolucyjnych są między innymi relikty. a) Podaj definicje reliktu. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ b) Spośród przedstawionych na rysunkach organizmów wybierz i zaznacz tylko te, które są przykładami reliktów. c) Oceń prawdziwość stwierdzenia: Tempo ewolucji można mierzyć częstotliwością, z jaką powstają w danej grupie nowe gatunki lub wyższe taksony. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Zadanie 7 (2pkt) Na podstawie analizy szczątków kopalnych stwierdzono, że życie powstało w wodzie. Jednym z powodów wyjścia roślin na ląd była obfitość światła w tym środowisku. Podaj dwa przykłady przystosowania roślin do życia na lądzie biorąc pod uwagę ich gospodarkę wodną oraz budowę anatomiczną. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Zadanie 8 (1pkt) Wiele wskazuje na to, że nie tylko wśród naszych przodków były formy chodzące na dwóch nogach np. ramapitek żyjący przez ponad 10 mln lat na sawannie był dwunożny. Jego potomkiem jest żyjący dziś na drzewach orangutan. Gdy ramapitek w wędrówce na wschód dotarł do dżungli malajskiej, musiał zarzucić swą – nieprzydatną w tych warunkach – dwunożność. Życie na drzewach nie jest gorsze niż na ziemi, a na pewno bezpieczniejsze. W ewolucji nie liczy się „status” lecz „skuteczność”. Wyjaśnij znaczenie słowa „skuteczność” w zastosowaniu do procesu ewolucji. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 9 (2pkt) Teoria endosymbiozy zakłada, że mitochondria i plastydy są przekształconymi w procesie ewolucji mikroorganizmami, które dostały się do wnętrza komórki praeukariotycznej droga fagocytozy, przy czym nie uległy strawieniu, lecz przekształciły się w wymienione wcześniej organella. Spośród podanych niżej zdań zaznacz dwa, które stanowią argumenty przemawiające za teorią endosymbiozy. 1. Plastydy są spotykane w komórkach roślinnych i bakteryjnych. 2. Mitochondria są spotykane we wszystkich komórkach oddychających tlenowo. 3. Mitochondria i plastydy zawierają własną informację genetyczna w postaci DNA. 4. Jedynie mitochondria zawierają enzymy umożliwiające przeprowadzenie oddychania tlenowego. 5. Komórka eukariotyczna potrafi sama wytworzyć nowe mitochondria na drodze syntez potrzebnych składników. 6. Niektóre formy plastydów mogą byś bezbarwne. 7. Analiza sekwencyjna białek mitochondrialnych i plastydowych wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo z prokariontami. Zadanie 10 (3pkt) Na poniższych rysunkach przedstawiono budowę czaszek wybranych przedstawicieli rodzaju Homo w kolejności, w jakiej pojawiali się na Ziemi. Na podstawie analizy rysunków podaj trzy cechy elementów budowy czaszki człowieka rozumnego© odróżniające ją od czaszki wcześniejszych przedstawicieli rodzaju Homo (A, B) 1……………………………………………………………………………………………………………… 2……………………………………………………………………………………………………………… 3……………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 11 (1pkt) Uporządkuj wymienione poniżej zwierzęta, wpisując ich nazwy w odpowiednie miejsca na osi czasu, tak aby odzwierciedlały kolejność pojawiania się tych zwierząt na Ziemi. dinozaury, ssaki owadożerne, trylobity, małpy człekokształtne Zadanie 12 (2pkt) Zjawisko melanizmu przemysłowego zaobserwowano po raz pierwszy u motyla zwanego włochaczem nabrzozakiem (Biston betularia). W czasach, gdy przemysł nie był jeszcze tak rozwinięty jak obecnie, podstawowe ubarwienie tego motyla było jasne. Osobniki z mutacją powodującą ciemne zabarwienie były rzadkością, gdyż siadając na korze brzóz pokrytej porostami były łatwiej dostrzegane i częściej zjadane przez ptaki. Obecnie w rejonach uprzemysłowionych kora drzew jest pozbawiona porostów i ciemna, a osobniki ciemno ubarwione – częściej spotykane. Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował częstsze występowanie form ciemnych motyla i wyjaśnij, jakie znaczenie dla nich ma fakt, iż obecnie kora drzew w rejonach uprzemysłowionych jest ciemna. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 13 (2pkt) W populacji ludzkiej dzięki trzem występującym w niej allelom grup krwi IA, IB, i0 powstają cztery fenotypy grup krwi A, B, AB, 0. U Aborygenów (rdzennej ludności Australii) występują tylko dwie grupy krwi A i 0. Aborygeni pochodzą od małej grupy przodków, którzy przybyli do Australii około 40 tysięcy lat temu. Określ dwie prawdopodobne przyczyny, które przesądziły o występowaniu dwóch grup krwi wśród Aborygenów. 1……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….…….……… 2……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….……………… Zadanie 14 (2pkt) Gatunek Homo sapiens (człowiek rozumny) pod względem budowy różni się wieloma cechami od pozostałych, współcześnie żyjących przedstawicieli rzędu naczelnych. Zaznacz dwa zestawy cech charakteryzujących przedstawicieli rzędu naczelnych. A. obecność wałów nadoczodołowych i wysklepienie stopy B. nieprzeciwstawny paluch u nogi i „esowate” wygięcie kręgosłupa C. „esowate” wygięcie kręgosłupa i przeciwstawny kciuk w dłoni D. przeciwstawny kciuk w dłoni i brak wałów nadoczodołowych E. wysklepienie stopy i brak wałów nadoczodołowych Zadanie 15 (2pkt) Rekin i delfin charakteryzują się podobnym kształtem ciała, mimo że należą do różnych grup systematycznych. Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, którego skutkiem jest przedstawione podobieństwo i wyjaśnij, jaka jest przyczyna tego procesu. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 16 (1pkt) Człowiek jako gatunek ze względu na cechy budowy morfologicznej i anatomicznej może być zaklasyfikowany do większych jednostek systematycznych. Przyporządkuj każdej jednostce systematycznej taki zestaw cech człowieka, który umożliwia jego przynależność do tej jednostki. Jednostka systematyczna I. Podtyp: Kręgowce Cechy człowieka A. Skóra pokryta włosami, obecność przepony, w odcinku szyjnym kręgosłupa 7 kręgów. II. Gromada: Ssaki B. Obecność pięciu chwytnych palców, z których wielki jest ustawiony przeciwnie do pozostałych III. Rząd: Naczelne C. W rozwoju zarodkowym występowanie zawiązków struny grzbietowej. D. Obecność kręgosłupa jako szkieletu wewnętrznego. I……………, II……………, III……………, Zadanie 17 (4pkt) Ewolucja jest procesem, który prowadzi do zwiększenia różnorodności gatunkowej, a jej głównym czynnikiem jest dobór naturalny. a) Wyjaśnij mechanizm działania doboru naturalnego. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. b) Spośród przedstawionych na poniższych schematach rodzajów doboru naturalnego (A, B, C) wybierz ten, który działa w środowisku o względnie stałych warunkach fizykochemicznych. Swój wybór uzasadnij za pomocą jednego argumentu. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. c) Przykładem zmiany ewolucyjnej, która zaszła w stosunkowo krótkim czasie jest tzw. melanizm przemysłowy ćmy krępaka brzozowego. Wskaż, który z przedstawionych rodzajów doboru naturalnego (A, B, czy C) zadziałał w opisanym przykładzie oraz podaj jego nazwę. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. Zadanie 18 (3pkt) Rysunek przedstawia prawdopodobne pochodzenie wybranych ras psów, jako rezultatu udomowienia wilka. a) Przedstaw istotę działań człowieka, wynikiem których jest np. powstanie tak dużej ilości ras psów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj dwa inne, niż powyższy, przykłady rezultatów działań człowieka stosowanych w hodowli zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 19 (2pkt) Nie ma dwóch identycznych osobników, gdyż nawet przedstawiciele tego samego gatunku różnią się między sobą. Ustal i podaj, czy opisane zjawisko ma znaczenie w procesie ewolucji. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... Zadanie 20 (3pkt) Schemat przedstawia 5 różnych populacji zwierząt. Strzałkami zaznaczono możliwość przepływu genów pomiędzy nimi. a) Wypisz oznaczenia cyfrowe dla wszystkich populacji należących do jednego gatunku. ………………………………………………………………………………………………… b) Uzasadnij istnienie bariery rozrodczej między populacjami 3 i 4 podając odpowiedni przykład takiej bariery. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… c) Podaj definicję gatunku. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Zadanie 21 (1pkt) Rysunki przedstawiają profile czaszek różnych form w ewolucji człowiekowatych. Porównując wygląd czaszek można stwierdzić, że I. Zwiększyła się pojemność puszki mózgowej II. Powiększyła się twarzoczaszka w stosunku do mózgoczaszki III. Twarzoczaszka uległa spłaszczeniu IV. Nastąpiła zmiana sposobu połączenia żuchwy z innymi kośćmi czaszki Wybierz odpowiedź zawierającą prawdziwe stwierdzenia. A. I, II B. I, III C. II, IV D. III, IV Zadanie 22 (2pkt) Współczesna nauka traktuje ewolucję nie jak ciąg zmian postępowych, prowadzących od form gorszy do lepszych, lecz jako historię dostosowania się (adaptacji) organizmów do środowiska w którym żyją. Określ, który ciąg rysunków (A czy B) według współczesnej koncepcji odzwierciedla przebieg ewolucji koniowatych oraz wyjaśnij co oznaczono na schemacie literami X. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... Zadanie 23 (2pkt) W pewnej populacji były preferowane osobniki o średniej wielkości ciała. Pojawienie się nowego drapieżnika spowodowało, że w walce o byt większe szanse na przetrwanie zaczęły mieć ofiary o dużych i małych rozmiarach ciała, gdyż duże osobniki mogły się skutecznie bronić, a małe łatwiej ukryć. Ustal, który z wykresów przedstawia rodzaj doboru naturalnego występującego w opisanej populacji przed presja drapieżników, a który po pojawieniu się drapieżnika. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... Zadanie 24 (2pkt) Wskaż, które z poniższych stwierdzeń wskazuje czynnik nie wpływający na pule genową populacji i na przebieg ewolucji. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. A. Zmiany środowiska zewnętrznego (np. zmiany klimatyczne) mogą doprowadzić do selekcji określonych genotypów. B. Zmienność fluktuacyjna spowodowana czynnikami środowiskowymi polega na tym, że ten sam genotyp może wytworzyć różne fenotypy w zależności od warunków środowiskowych. C. W wyniku zmienności mutacyjnej powstają nowe geny, odrębne układy genów w chromosomach lub odrębne układy chromosomów. D. Dobór naturalny eliminuje niekorzystne allele lub niekorzystne układy alleli i ułatwia zwiększenie liczebności alleli korzystnych w danych warunkach. E. Izolacja uniemożliwia swobodne krzyżowanie się izolowanych populacji, w których z czasem w wyniku rekombinacji i mutacji następują stopniowe zmiany ich pul genowych. Zadanie 25 (2pkt) Bardzo wiele wskazuje na to, że zarówno mitochondria, jak i plastydy pochodzą od żyjących kiedyś samodzielnie bakterii. 1,5 mld lat temu dostały się one do wnętrza przodka obecnej komórki eukariotycznej i nie uległy strawieniu. Najpierw zostały pochłonięte bakterie, które dały początek mitochondriom. Natomiast pochłonięcie bakterii fotosyntetycznych, z których powstały obecne chloroplasty nastąpiło później. Korzystając z informacji zawartych w powyższym tekście oraz z posiadanej wiedzy podaj dwa dowody na bakteryjne pochodzenie mitochondriów i chloroplastów. Dowód 1. - ................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Dowód 2. - .................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 26 (2pkt) Włochacz nabrzozak (Biston betularia), motyl nocny, forma o jasnym ubarwieniu, występuje na terenie Polski. Motyle te często siadają na pniach drzew i są zjadane przez ptaki. W populacji motyla występowały czasem mutacje, w wyniku których pojawiały się formy ciemne motyla. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki badań liczebności jasnej i ciemnej formy motyla w wybranych regionach Polski. Nazwij i opisz mechanizm ewolucji, który doprowadził do utrwalenia się barwy ciemnej w populacji włochacza nabrzozaka. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 27 (2pkt) Diagram przedstawia zawartość DNA w jądrze oraz liczbę genów w genomie u różnych gatunków. Porównaj przedstawione dane i określ, czy na podstawie diagramu można wnioskować o pozycji człowieka w systemie filogenetycznym. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 28 (2pkt) W poniższej tabeli przedstawiono krótką charakterystykę rodzajów doboru naturalnego. Zakreśl znakiem X literę P, jeżeli odpowiedź w tym wierszu tabeli jest w pełni prawdziwa, jeżeli jest fałszywa (nawet w części) - zakreśl literę F. W zadaniach 29 i 30 należy wykorzystać teksty zamieszczone poniżej. Od wielu lat trwają spory naukowców dotyczące rodowodu człowieka. Poniższe dwa teksty są tego przykładem. Tekst I (...) W genomach wszystkich ludzi raz na jakiś czas pojawiają się mutacje, które są przekazywane następnym pokoleniom, tzw. markery. (...) Dzięki tropieniu markerów amerykański genetyk Spencer Wells ustalił, że przed 50 tys. laty w genomach naszych przodków powstała mutacja, którą oznaczono symbolem M168. Wszyscy ludzie żyjący na Ziemi mają ją w swoich genach. Na pustyni Kalahari w Namibii (Afryka) mieszkają Buszmeni – populacja, która najwcześniej oddzieliła się od głównego pnia genealogicznego ludzkości i przez te wszystkie lata pozostawała wierna swojej ziemi. (...) Analiza mutacji, które pojawiły się po M168 pokazała, że prawie 50 tys. lat temu ludzie podobni do Buszmenów opuścili Afrykę i skierowali swe kroki do Australii. (...) Znacznie ważniejsza była jednak druga grupa „uchodźców” z Afryki, która opuściła kontynent 45 tys. lat temu. Ich potomkowie dotarli do środkowej Azji, a tu rozdzielili się, dając początek społecznościom zamieszkującym dzisiaj Azję, Europę i obie Ameryki. Tekst II Dwaj współcześni uczeni (Amerykanin Wiliam Howells i Brytyjczyk Chris Stringer) twierdzą, że Homo sapiens pojawił się w Afryce i stamtąd około 200 tys. lat temu ruszył na podbój świata. Tam, gdzie dotarł, wypierał potomków Homo erectus (człowiek wyprostowany). Tak stało się na przykład w Europie, gdzie neandertalczycy cofali się pod naporem współczesnych ludzi, aż wyginęli całkowicie niecałe 30 tys. lat temu. Teorię tę nazwano „Pożegnanie z Afryką”. Zadanie 29 (1pkt) Zaznacz odpowiedź(spośród A, B, C, D), która zawiera numery prawdziwych stwierdzeń sformułowanych wyłącznie na podstawie tekstu I. I. Europejczycy i Azjaci pochodzą z tej samej linii rozwojowej potomków Afrykanów. II. Potomkowie Afrykanów opanowali Azję wcześniej niż Australię. III. Amerykanie nie są bezpośrednimi potomkami Afrykanów. IV. Wszyscy ludzie mają wspólnych przodków pochodzących z Afryki. V. Mutacja M168 umożliwia śledzenie wędrówki naszych przodków. A.I, II, III B.I, III, IV C.II, III, IV D.II, IV, V Zadanie 30 (2pkt) Na podstawie tekstu I i II porównaj informacje dotyczące miejsca narodzin gatunku ludzkiego oraz czasu rozpoczęcia kolonizacji Ziemi przez naszych przodków. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 31 (1pkt) Na podstawie analizy rysunków wymień specyficznie ludzką cechę budowy czaszki, odróżniającą człowieka od innych naczelnych. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 32 (1pkt) Pewna populacja ssaków żyła w strefie klimatu umiarkowanego, w mało zmieniającym się środowisku. Po pewnym czasie nastąpiło gwałtowne ochłodzenie się klimatu. W populacji doszło do stopniowego wyginięcia osobników o małej masie, a średnia masa osobników wyraźnie wzrosła. Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, który oddziaływał na pulę genową tej populacji. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 33 (2pkt) Rysunki przedstawiają szkielety człowieka i goryla. Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu człowieka, świadczące o przystosowaniu do dwunożności, które wykształciły się w procesie ewolucji. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 34 (4pkt) U strzałki wodnej występuje różnolistność. Podpisz na rysunku trzy formy liści tej rośliny oraz podaj przyczynę występowania różnic w ich kształtach. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 35 (2pkt) Opływowy kształt ciała jest cechą budowy zewnętrznej wielu zwierząt wodnych. a) Podaj nazwę czynnika, który zadecydował o wykształceniu tej cechy. ................................................................................................................................................... b) Podkreśl nazwę zjawiska zilustrowanego na rysunku. A. dywergencja B. konwergencja ichtiozaur C. radiacja adaptatywna D. specjacja rekin delfin Zadanie 36 (4pkt) Rysunki przedstawiają oko głowonoga (A) i oko kręgowca (B). a) Zaznacz trzy informacje, charakteryzujące oba te narządy. 1. Narządy te upodobniły się zewnętrznie. 2. Narządy te nie mają podobnej budowy zewnętrznej 3. Narządy te spełniają takie same funkcje. 4. Narządy te nie pełnią takich samych funkcji. 5. Narządy te mają wspólne pochodzenie. 6. Narządy te nie mają wspólnego pochodzenia. A B b) Podaj nazwę rodzaju narządów (analogiczne, homologiczne) jakich przykładem są oczy głowonogów i kręgowców. .................................................................................................................... Zadanie 37 (3pkt) Na rysunkach przedstawiono czaszki goryla i człowieka. Na podstawie analizy rysunków podaj trzy swoiste, charakterystyczne (tylko dla niej), cechy budowy czaszki człowieka. 1. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. 3. ................................................................................................................................................. Zadanie 38 (3pkt) Na rysunku przedstawiono dwa gatunki motyli – trującego (dla drapieżników) monarcha i nietrującego pokłonnika. Gatunki te pod względem ubarwienia są do siebie bardzo podobne. a) Podaj przyczynę pojawienia się w populacji pokłonników osobników o ubarwieniu upodobniającym je do monarchów. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Odwołując się do działania doboru naturalnego, wyjaśnij sposób utrwalenia się tej cechy wśród pokłonników. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. c) Określ znaczenie dla pokłonnika jego zewnętrznego podobieństwa do monarchów. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 39 (2pkt) Na schemacie przedstawiono głowy tzw. zięb Darwina zamieszkujących poszczególne wyspy Archipelagu Galapagos. Określ dwie przyczyny, które spowodowały radiację adaptatywną zięb na wyspach Archipelagu Galapagos. 1. ............................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ............................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 40 (2pkt) Rysunek przedstawia dzikiego gołębia skalnego (pośrodku) i pochodzące od niego różne rasy gołębi hodowlanych. Oceń i uzasadnij, czy przedstawione na rysunku rasy gołębi powstały w wyniku doboru naturalnego czy sztucznego oraz podaj własny przykład działania takiego doboru. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 41 (1pkt) Człowiek rozumny (Homo sapiens) należy do rzędu naczelne, podrzędu człekokształtne, rodziny człowiekowate, rodzaju człowiek. Wybierz spośród wymienionych poniżej cechę charakterystyczną wyłącznie dla organizmów należących do gatunku Homo sapiens. a) 32 zęby stałe b) Zjawisko prawi- i leworęczności c) Wysklepiona stopa i bark przeciwstawnego palucha d) Stereoskopowe widzenie e) Umiejętność wtórnej obróbki narzędzi Zadanie 42 (2pkt) Spośród wymienionych poniżej cech zaznacz dwie, które należą do cech typowo ludzkich. A. owłosienie ciała, B. stałocieplność, C. brak ogona, D. silnie rozwinięta kora mózgowa, E. posiadanie pięciopalczastych kończyn z przeciwstawnym kciukiem, F. dwunożność. Zadanie 43 (3pkt) Rysunek przedstawia budowę stopy trzech przedstawicieli rzędu naczelne. A B C Zaznacz stopę człowieka. Podaj dwie cechy różniące budowę stóp człowieka od stóp małp człekokształtnych. 1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. Zadanie 44 (1pkt) Uporządkuj formy człowieka podając ich oznaczenia literowe w kolejności od najstarszej. A. człowiek wyprostowany B. człowiek rozumny C. australopitek D. neandertalczyk …………………………………………………………………..……………………………. Zadanie 45 (1pkt) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Kolebką człowieka jako gatunku była: A. Afryka B. Europa C. Australia D. Ameryka Południowa Zadanie 46 (1pkt) Na podstawie podobieństw biochemicznych można wykazać pokrewieństwo organizmów zwierzęcych należących do różnych rzędów np. człowieka i innych ssaków. Podaj jeden argument uzasadniający powyższe stwierdzenie. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 47 (2pkt) Człowiek różni się od małp człekokształtnych pionową postawą ciała, co schematycznie przedstawiono na poniższym rysunku. Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu człowieka umożliwiające mu utrzymywanie pionowej postawy ciała. 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... Zadanie 47 (2pkt) W 1953 roku S. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym poddał działaniu wyładowań elektrycznych mieszaninę gazów naśladującą skład pierwotnej, beztlenowej atmosfery ziemskiej. Powstające produkty reakcji, w tym liczne związki organiczne, z aminokwasami włącznie były odprowadzane ze skraplaną parą wodną do kolby z wodą imitującą praocean. Zaznacz dwie hipotezy badawcze, które potwierdziło to doświadczenie. A. na pierwotnej Ziemi najpierwotniejsze formy żywe nie miały wystarczającej ilości związków organicznych służących im za źródło pokarmu. B. na pierwotnej Ziemi istniała możliwość samorzutnego tworzenia się cząsteczek organicznych stanowiących pokarm dla pierwotnych organizmów beztlenowych. C. związki organiczne służące za pokarm pierwotnym heterotrofom mogły powstawać dzięki energii wyładowań atmosferycznych. D. pierwotna atmosfera nie dawała możliwości samorzutnego tworzenia się związków węgla, które mogłyby przeniknąć do praoceanu. Zadanie 49 (2pkt) Podany schemat przedstawia drzewo rodowe człowieka. a) Odczytaj ze schematu i podaj nazwę gatunkową rodzaju Australopithecus, od którego bezpośrednio wywodzi się rodzaj Homo. ................................................................................................................................................................ b) Zaznacz szereg przedstawiający prawidłową kolejność pojawiania się gatunków człowiekowatych. A. Homo erectus Homo habilis Homo neanderthalensis Homo sapiens B. Homo neanderthalensis Homo habilis Homo erectus Homo sapiens C. Homo erectus Homo neanderthalensis Homo habilis Homo sapiens D. Homo habilis Homo erectus Homo neanderthalensis Homo sapiens Zadanie 50 (2pkt) Na wykresach przedstawiono rozkłady częstości cechy wysokości osobników w odległych czasowo pokoleniach A i N dwóch populacji (I i II) jednego gatunku, bytujących w różnych warunkach środowiska. a) Podaj (w przybliżeniu) dla każdej populacji (I i II) zakres zmienności cechy w pokoleniu N. I................................................... II.................................................. b) Podaj, w której populacji (I czy II) widoczne są skutki działania doboru naturalnego. Uzasadnij wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 51 (2pkt) W odtwarzaniu przebiegu ewolucji organizmów dużą rolę odgrywa analiza podobieństw i różnic w budowie narządów. W wyniku ewolucji zbieżnej powstają narządy analogiczne o zbliżonej budowie a różnym pochodzeniu, natomiast w wyniku ewolucji rozbieżnej – narządy homologiczne o podobnym pochodzeniu a różnym wyglądzie przy zachowaniu wspólnego planu budowy. Wśród przykładów A – F zaznacz symbol literowy jednej pary narządów analogicznych zwierząt i jednej pary narządów analogicznych roślin. A. Kończyna przednia ptaka i nietoperza. B. Skrzela raka i skrzela ryby. C. Pęcherz pławny ryb i płuca żaby. D. Liście brzozy i kolce kaktusa. E. Chwytniki mchu i korzenie paproci. F. Kłos zarodnionośny widliczki i kwiaty sosny. Zadanie 52 (2pkt) Na rysunku zilustrowano cechy charakterystyczne (kształt i wielkość uszu) czterech gatunków zajęcy żyjących w różnych szerokościach geograficznych Ameryki Pn. Zające na ilustracji mają ubarwienie jesienne - białe lub szare. Wyjaśnij związek różnic w wielkości uszu oraz ubarwieniu zająca z Arizony i zająca polarnego ze środowiskiem życia tych zwierząt. a) Różnice w wielkości uszu………………………..………………...……………………………………………………………..…..……………… ………………………………………….…………………………………………………………………………….…… b) Różnice w ubarwieniu ……………………………………………………………………..………………………………………..…………..… …………………………………………….…………………………………………………………………………….… Zadanie 53 (2pkt) Rysunki przedstawiają różnorodność liści u jaskra wodnego. a) Podaj nazwę przedstawionego rodzaju zmienności. ......................................................... b) Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma budowa liścia podwodnego tej rośliny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 54 (2pkt) Ewolucja jest procesem, na którego istnienie dostarcza ją dowodów różne dziedziny biologii. Podaj dwa przykłady dowodów ewolucji z zakresu biochemii. 1)................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2)................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 55 (2pkt) Na rysunkach A, B, C przedstawiono przedstawicieli trzech gromad kręgowców: ryb, gadów i ssaków, żyjących w środowisku wodnym. Podaj dwie, widoczne na rysunkach, cechy budowy tych przedstawicieli kręgowców świadczące o występowaniu zjawiska konwergencji (ewolucji zbieżnej). 1. ................................................................................................................................................. 2. …............................................................................................................................................. Zadanie 56 (1pkt) Trzy blisko spokrewnione gatunki pewnego rodzaju ptaków chociaż mają niemal identyczny wygląd, a ich zasięgi geograficzne pokrywają się, pozostają odrębnymi gatunkami, między którymi nie ma przepływu genów. Jeden z gatunków występuje w lasach iglastych, drugi – w liściastych, a trzeci wybiera zagajniki wierzbowo-olszowe. Wśród niżej wymienionych rodzajów izolacji od A do D zaznacz ten, którego następstwem jest brak przepływu genów między opisanymi gatunkami ptaków. A. Izolacja siedliskowa. B. Izolacja geograficzna. C. Izolacja morfologiczna. D. Izolacja sezonowa. Zadanie 57 (1pkt) Wyróżnia się trzy rodzaje doboru naturalnego: 1. stabilizujący, który faworyzuje cechy o wartościach średnich, fenotypy typowe dla danej populacji, a eliminuje wartości skrajne, fenotypy odbiegające od typowego, 2. kierunkowy, faworyzujący jedno optimum, które odbiega w jednym albo drugim kierunku od średniej wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji, 3. różnicujący (rozdzielający, rozrywający), który faworyzuje jednocześnie więcej niż jedno optimum (odbiegające od średniej wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji), a eliminuje formy pośrednie. Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego (spośród opisanych powyżej), którego działanie zilustrowano rysunkami. …………………………………………………………………………………………………………………….. Zadanie 58 (1pkt) Najstarsze ssaki wyodrębniły się z gadów ssakokształtnych – cynodontów około 225 mln lat temu. Przez pierwsze 160 mln lat swojej historii większość ssaków była mała (wielkość myszy lub szczura), tylko nieliczne osiągały rozmiary lisa. Żyjąc w cieniu dinozaurów, ssaki prowadziły nocny tryb życia. Kiedy 65 mln lat temu dinozaury wymarły, u części ssaków zaczęły się pojawiać przystosowania do nowych warunków życia w postaci powiększania rozmiarów ciała i możliwości życia w świetle dnia. Wyjaśnij, czy może istnieć związek między wymarciem dinozaurów a rozwojem ewolucyjnym ssaków. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 59 (2pkt) Na schematach przedstawiono tzw. „efekt wąskiego gardła” (I) i tzw. „efekt założyciela” (II), czyli powstawanie nowych populacji z niewielkiej liczby osobników. A – populacja wyjściowa, A’ – populacja nowa a) Wybierz spośród określeń A–C to, które prawidłowo charakteryzuje różnorodność genetyczną populacji A’ w stosunku do populacji A w obu przypadkach (I i II). A. większa, B. mniejsza, C. taka sama. ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład konsekwencji, jaką może mieć dla osobników populacji A’ zjawisko zaznaczone przez Ciebie w odpowiedzi do polecenia a). ....................................................................................................................................................... Zadanie 60 (2pkt) Na rysunku przedstawiono dwa blisko spokrewnione gatunki zięb Darwina Geospiza fuliginosa (I) i Geospiza fortis (II) o podobnych wymaganiach pokarmowych, ale różniące się od siebie m.in. grubością dzioba. Na diagramach przedstawiono udział procentowy osobników o różnej grubości dzioba w populacjach tych ptaków: A – żyjących na tym samym terenie, B – żyjących osobno a) Na podstawie diagramów podaj, jakie wartości grubości dziobów dominują w każdej z populacji, gdy żyją one na tym samym terenie (A) I ........................................, II ........................................ oraz jaka grubość dzioba dominuje w każdej z populacji, gdy żyją one osobno (B). I ........................................, II ........................................ b) Sformułuj wniosek o ewolucji grubości dziobów u współistniejących gatunków zięb. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 61 (2pkt) Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń(A – D) zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. W DNA organizmów blisko spokrewnionych oraz w DNA organizmów daleko spokrewnionych występuje podobna liczba identycznych sekwencji nukleotydów. B. Narządy homologiczne mają wspólne pochodzenie i wykazują podstawowe podobieństwo strukturalne, mimo że pełnią różne funkcje. C. Narządy analogiczne pełnią podobne funkcje, ale nie mają wspólnego pochodzenia i nie wykazują podobieństwa pod względem budowy. D. Narządy szczątkowe to pozostałości narządów, które u przodków były słabo rozwinięte i nie spełniały żadnych funkcji. Zadanie 62 (1pkt) Poszczególne krainy zoogeograficzne charakteryzują się określonym składem gatunkowym zwierząt. W tabeli przedstawiono liczby rodzin ptaków występujących na terenie wymienionych krain z uwzględnieniem liczby rodzin endemicznych. Na podstawie danych w tabeli podaj nazwę krainy, którą cechuje największa swoistość fauny ptasiej. Wybór krainy uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 63 (2pkt) Spośród podanych zdań zaznacz dwa, które prawidłowo charakteryzują zjawisko przedstawione na ilustracji. A. Ewolucji podlegają blisko spokrewnione ze sobą gatunki. B. Powstają liczne formy przystosowawcze, organizmów spokrewnionych ze sobą, mogących żyć w różnych niszach ekologicznych. C. W wyniku koewolucji różne gatunki upodabniają się do siebie. D. W wyniku ewolucji równoległej powstają analogie dotyczące zarówno organów jak i całości organizmów. E. Dochodzi do wykształcenia ogólnego zewnętrznego podobieństwa nieuwarunkowanego wspólnotą ich pochodzenia. Zadanie 64 (1pkt) Po zasiedleniu lądu rośliny zmieniły tendencje rozwojowe. Wykorzystując schemat, określ ogólną tendencją zmian w cyklu rozwojowym roślin. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. Zadanie 65 (2pkt) W dżungli na azjatyckiej wyspie Borneo żyją słonie, które niedawno uznano za podgatunek słonia indyjskiego. Są one znacznie mniejsze od słoni żyjących na kontynencie. Badanie DNA tych dwóch podgatunków wykazało że istnieją między nimi pewne różnice genetyczne. Najprawdopodobniej podgatunek z Borneo oddzielił się od słoni kontynentalnych około 300 tys. lat temu. a) Podaj, jaki rodzaj izolacji uniemożliwił krzyżowanie się obu podgatunków słonia indyjskiego w warunkach naturalnych.............................................................................. b) Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, którego działanie spowodowało, że słonie podgatunku z Borneo mają znacznie mniejsze rozmiary od żyjących na kontynencie. ...................................................................................................................................................... Zadanie 66 (2pkt) Niektóre cechy gatunku ludzkiego wykazują zróżnicowanie międzypopulacyjne i mają określone znaczenie adaptacyjne. W tabeli przedstawiono kilka przykładów takich cech oraz ich znaczenie. Wypisz, stosując oznaczenia literowe, po dwie cechy adaptacyjne do życia w środowisku a) o wysokich temperaturach otoczenia (klimat gorący) ...................................................... b) o niskich temperaturach otoczenia (klimat chłodny)........................................................ Zadanie 67 (2pkt) Biomy to strefy klimatyczno-roślinne kuli ziemskiej, wykazujące układ strefowy. Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując nazwę każdego z opisanych biomów. Zadanie 68 (1pkt) Uzupełnij systematykę człowieka, wpisując w wyznaczone miejsca (5–7) nazwy odpowiednich jednostek systematycznych. 1. Królestwo Zwierzęta 2. Typ Strunowce 3. Podtyp Kręgowce 4. Gromada Ssaki 5. Rząd ........................................................................ 6. Rodzina ........................................................................ 7. Rodzaj ........................................................................ 8. Gatunek Człowiek rozumny Zadanie 69 (1pkt) Niektóre organizmy, np. owady, upodobniły się do innych organizmów lub do obiektów nieożywionych. Na przykład motyl zwany wicekrólem (Limenitis archippus) przypomina ubarwieniem trującego dla ptaków motyla monarcha (Danaus plexippus). Mogło to być spowodowane trwającą przez wiele pokoleń selekcją, w wyniku której osobniki o mniej doskonałym „maskowaniu” były zjadane przez drapieżniki, a przeżywały tylko te, których podobieństwo do trującego „modela” było wystarczająco duże, aby drapieżnika wprowadzić w błąd. Na schematach przedstawiono rodzaje doboru naturalnego. Zaznacz schemat przedstawiający ten rodzaj doboru naturalnego, który doprowadził do opisanej w tekście zmiany fenotypów. Zadanie 70 (1pkt) Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń dotyczących dryfu genetycznego zaznacz to, które jest nieprawdziwe. A. Dryf genetyczny polega na zmianie w populacji frekwencji genów, spowodowanej wyłącznie przyczynami o charakterze losowym. B. Częstości genów w przypadku dryfu genetycznego podlegają bezkierunkowym fluktuacjom. C. Liczebność populacji nie ma wpływu na kierunek i nasilenie dryfu genetycznego. D. Dryf genetyczny obserwowany jest również w populacjach gatunków rozmnażających się bezpłciowo. Zadanie 71 (3pkt) Po niżej przedstawiono kilka przykładów skamieniałości z okresu ery paleozoicznej. a) Ustal, do jakiego typu dowodów potwierdzających ewolucję należą przedstawione skamieniałości. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij znaczenie skamieniałości dla paleontologów. Podaj dwa argumenty. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... Zadanie 72 (2pkt) Proces rozwoju rodowego człowiekowatych przebiegał bardzo burzliwie i obfitował w liczne sukcesy ewolucyjne. Istotnym wydarzeniem w ewolucji człowieka była zmiana preferencji pokarmowych z typowej roślinożerności na dietę opartą na pokarmach mięsnych. Po daj dwa przy stosowania pozwalające na zmianę preferencji pokarmowych w ewolucji człowieka. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................ Zadanie 73 (1pkt) Na wykresie zilustrowano regułę ekogeograficzną sformułowaną przez niemieckiego badacza Bergmana, która mówi o tym, że obserwuje się różnice w wielkości spokrewnionych ze sobą zwierząt stałocieplnych żyjących w różnych strefach klimatycznych. Wyjaśnij, dlaczego pingwiny pochodzące z obszarów ciepłych są mniejsze niż spokrewnione z nimi gatunki z obszarów chłodnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 74 (1pkt) W 1953 roku S.L. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym mieszaninę gazów (CH4, NH3, H2O, H2) naśladującą skład pierwotnej atmosfery ziemskiej poddał działaniu silnych wyładowań elektrycznych. Powstające produkty reakcji, w tym liczne związki organiczne, m.in. aminokwasy rozpuszczały się w wodzie i były odprowadzane ze skraplaną parą wodną do kolby z wodą, imitującą praocean. Spośród wymienionych stwierdzeń zaznacz jedno, które stanowi hipotezę badawczą potwierdzoną tym doświadczeniem. A. Mieszaniny aminokwasów w pierwotnym oceanie miały zdolność do samoorganizowania się w większe kompleksy. B. Pod wpływem wyładowań atmosferycznych związki organiczne opadały i gromadziły się w pierwotnym oceanie. C. Związki organiczne mogą powstawać w mieszaninie różnych gazów dzięki energii wyładowań atmosferycznych. D. Związki organiczne mogły się gromadzić w praoceanie, gdyż w beztlenowych warunkach nie ulegały degradacji. Zadanie 75 (2pkt) Ostatnim reprezentantem archaicznego Homo sapiens był neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis). Tę formę człowieka, wzbudzającą kontrowersje od momentu odkrycia do dziś, wyodrębnia się na podstawie pewnej kombinacji cech morfologicznych, uważanych za specyficzne dla neandertalczyka. W każdym zamieszczonym poniżej zestawie cech (A–D) podkreśl cechy charakterystyczne dla neandertalczyka. Neandertalczyk charakteryzował się m.in. A. dużą (średnio większą niżu człowieka współczesnego) / małą (niewiele większą niż u Homo erectus) pojemnością czaszki B. obecnością wydatnych / brakiem wałów nadoczodołowych C. płaskim / wydatnym nosem D. smukłą/ krępą budową ciała. Zadanie 76 (2pkt) W latach 90. ubiegłego wieku oznaczono sekwencję ponad 10 000 par zasad DNA pseudogenu hemoglobiny (niefunkcyjny odcinek DNA będący duplikatem genu hemoglobiny), który wcześnie pojawił się w ewolucji naczelnych. W tabeli przedstawiono różnice (w %) miedzy sekwencjami nukleotydowymi pseudogenu hemoglobiny orangutana (Pongo), goryla (Gorilla), szympansa (Pan) i człowieka (Homo). Ustal, który z rodzajów hominidów jest najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan), a który z nim spokrewniony jest najdalej, i uzupełnij zdanie poniżej. Odpowiedź uzasadnij. Najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan)) jest ..................................................., a najdalej z nim spokrewniony jest .................................................................. . Uzasadnienie ................................................................................................................................
