Udomowienie roślin

Udomowienie roślin
Dr Joanna Piątkowska-Małecka
Wpływ człowieka na szatę roślinnąsynantropizacja

„proces przekształcania
szaty roślinnej pod
wpływem działalności
człowieka, objawiający się
jako kolejne wypieranie
elementów swojskich
przez elementy obce, a
elementów swoistych
przez wszędobylskie”
(Faliński 1966)


Antropogeniczne
przemiany roślinności
Antropogeniczne
przemiany gatunku
Synantropizacja
Główne formy wykorzystywania
roślin przez człowieka
Zbieranie roślin dziko rosnących
 Ochrona roślin użytecznych w ich
naturalnym środowisku
 Uprawa roślin
(zabiegi prowadzące do uzyskania plonu;
dotyczy gatunków dzikich i
udomowionych)

Udomowienie (domestykacja)

„przekształcenie gatunku dzikiego w
uprawny, czyli gatunku, który samorzutnie
się rozmnaża i trwa w przyrodzie, w
gatunek którego pełny cykl życiowy nie
może przebiegać bez pomocy człowieka.
Udomowienie wiąże się z dziedzicznymi
zmianami w morfologii, anatomii i
fizjologii” (za Wasylikowa, 2001)
Teorie powstania rolnictwa
Teoria „oaz” (wg V. G. Childe´a)
 Teoria przeludnienia (stresu; M. N. Cohen,
L. Binford, K. Flannery)
 Teoria „śmietnisk”
 Teoria determinizmu klimatycznego (H. E.
Wright, G. Hillman)

N. I. Wawiłow (1887-1943)
Ośrodki udomowienia roślin
wg Vavilova
Ośrodki udomowienia roślin
wg Harlana
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Zasięg współczesny występowania dzikiej płaskurki i
stanowiska z epipaleolitu i neolitu preceramicznego
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Zasięg współczesny występowania dzikiej samopszy i
stanowiska z epipaleolitu i neolitu preceramicznego
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga (pszenica twarda i
zwyczajna) – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
POCHODZENIE UPRAWNYCH GATUNKÓW
PSZENIC
 Pszenice diploidalne (2n=14)
dzika samopsza→(udomowienie)→uprawna
samopsza
 Pszenice tetraploidalne (2n=28)
dzika płaskurka→(udmowienie)→uprawna
płaskurka→mutacja→uprawna pszenica twarda
uprawna płaskurka→hybrydyzacja z Aegilops
Tauchii (kozieniec)→uprawna pszenica orkisz
 Pszenice heksaploidalne (2n=48)
uprawna pszenica orkisz→(mutacje)→uprawna
pszenica zwyczajna i zbiotokłosa

Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Zasięg dzikich gatunków żyta i stanowiska z epipaleolitu,
neolitu preceramicznego oraz epoki brązu, na których
znaleziono ziarna żyta dzikiego i udomowionego
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Zasięg współczesny występowania dzikiego jęczmienia i
stanowiska z epipaleolitu i neolitu preceramicznego
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
na Bliskim Wschodzie










pszenica płaskurka – 10200 B.P.
pszenica samopsza – 9500 B.P.
pszenica naga – 10400 B.P.
żyto zwyczajne – 11000 B.P.
jęczmień dwurzędowy – 9500 B.P.
jęczmień zwyczajny – 8000 B.P.
groch zwyczajny – 9000 B.P.
ciecierzyca pospolita – 9200 B.P.
soczewica jadalna – 9100 B.P.
len zwyczajny – 9200 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Afryce



kawa - ?
proso perłowe – 3500 B.P.
sorgo – 2000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Afryce



kawa - ?
proso perłowe – 3500 B.P.
sorgo – 2000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Afryce



kawa - ?
proso perłowe – 3500 B.P.
sorgo – 2000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny (Chiny
południowe, dolina Jangcy) –
9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000
B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne (Chiny północne) –
8500-7000 B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000 B.P.
Ber (Chiny północne) – 8500-7000
B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000 B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000 B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000 B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Chinach







ryż siewny – 9000-8000 B.P.
proso zwyczajne – 8500-7000 B.P.
ber – 8500-7000 B.P.
herbata - ?
morela – 4000 B.P.
brzoskwinia – 4000 B.P.
soja – 3000 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w południowej Azji


pieprz czarny
bawełna drzewiasta
Najważniejsze rośliny udomowione
w południowej Azji


pieprz czarny
bawełna drzewiasta
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Środkowej




kakaowiec
dynia zwyczajna – 10750-9800 B.P.
kukurydza zwyczajna – 6900 B.P.
fasola zwykła – 7000-5500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Środkowej




kakaowiec
dynia zwyczajna – 10750-9800 B.P.
kukurydza zwyczajna – 6900 B.P.
fasola zwykła – 7000-5500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Środkowej




kakaowiec
dynia zwyczajna – 10750-9800 B.P.
kukurydza zwyczajna – 6900 B.P.
fasola zwykła – 7000-5500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Środkowej




kakaowiec
dynia zwyczajna – 10750-9800 B.P.
kukurydza zwyczajna – 6900 B.P.
fasola zwykła – 7000-5500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.
Najważniejsze rośliny udomowione
w Ameryce Południowej






ziemniak – 10000-8000 B.P.
pomidor – 500 A.D.
tytoń
dynia zwyczajna – 8000 B.P.
fasole – 10000-9500 B.P.
kukurydza zwyczajna – 80006500 B.P.