Literaturoznawstwo str4 - Wstęp do literaturoznawstwa

Literaturoznawstwo str4.doc
(51 KB) Pobierz
DRAMAT ROMANTYCZNY (romantic drama)   typowy dla literatury romantycznej
gatunek dramatu, którego budowę cechuje tzw. ♙forma otwarta♙, czyli struktura
charakteryzujęca się odrzuceniem tradycyjnych reguř kompozycyjnych (m.in. zasady
♙trzech jednořci♙), fragmentarycznořcię i epizodycznořcię akcji, synkretyzmem
gatunkowym oraz wspóřwystępowaniem elementów realizmu i fantastyki, tragizmu i
komizmu. Dramat romantyczny powstař w opozycji do zasad obowięzujęcych w dramaturgii
klasycystycznej. Odwořař się gřównie do tradycji szekspirowskiej ( szekspiryzm)
oraz do dořwiadczeř dramatu hiszpařskiego (Calderon de la Barca). ZařoĹźenia
gatunku zaprezentowane zostařy w przedmowie do dramatu W.  Hugo Cromwell. Specyficzna
forma dramatyczna speřniařa okreřlone funkcje artystyczne i ideowe . Brak harmonii,
fragmentarycznořę, przemieszczanie kategorii estetycznych np. patosu groteskę)
pozwalařy na ukazanie wewnętrznych konfliktów bohatera oraz umożliwiařy
przedstawienie niejednorodnořci natury řwiata i bytu. Problematykę moralnę
wprowadzařy często wykorzystywane sceny walki dobrych i zřych duchów o duszę
bohatera, zaczerpnięte ze řredniowiecznych moralitetów (np. walka o duszę Konrada w III
cz. Dziadów). Najwybitniejszymi polskimi dramatami romantycznymi sę Dziady A.
Mickiewicza, Kordian J. Sřowackiego oraz Nie-Boska komedia Z. Krasiřskiego. Ze względu
na wizyjnořę, luźnę kompozycję, wielořę miejsc i rozpiętořę czasu dramaty
romantyczne uznawano często za utwory niesceniczne.
Â
DRAMAT POETYCKI (poetic drama) ♙ odmiana dramatu, która powstařa w XX w. w
opozycji do dramatu realistycznego realistycznego i naturalistycznego oraz kultury masowej w XX
w. Operuje řrodkami poetyckimi, metaforę, symbolem, formami przypowieřci. Odznacza
się poetyckořcię języka, swobodę kompozycyjnę i licznymi nawięzaniami
stylizacyjnymi. Odwořuje się do tragedii, misterium, dramatu romantycznego, a w zakresie
tematyki do motywĂłw biblijnych, mitologicznych, legendarnych. Granice dramatu poetyckiego
sę přynne i trudne do okreřlenia. Mieřci się w nich twórczořę S.
Wyspiařskiego, T. S. Eliota (Mord w katedrze), J. Giraudoux (Elektra), J. Zawieyskiego (Rzeka
niedoli), E. Brylla (Rzecz listopadowa), Z. Herberta (Jaskinia filozofĂłw)
Â
TEATR ABSURDU (theatre of the absurd)   jeden z gřównych kierunków w XXwiecznym dramacie i teatrze, posřugujęcy się parodię i groteskę. Punktem wyjřcia w
teatrze absurdu jest sytuacja zarysowana niemal realistycznie, traktowana jako pretekst do rozwoju
niezwykřych wydarzeř ujawniajęcych bezsens ludzkich wysiřków, poczucie
zagrożenia i absurdalnořę řwiata. Postacie bohaterów również sę tworami
groteskowymi, a ich dziařania pozbawione sę motywacji psychologicznej. Mówię
językiem potocznym, ale tak by ujawnię jego ograniczenie i banalnořę. We Francji
zapowiedzię teatru absurdu byř Król Ubu A. Jarry♙ego (1888). Znaczęcym momentem
byřa premiera Czekając na Godota S. Becketta (1925). Wřród przedstawicieli wymienia
się takich twórców jak: E. Ionesco, H. Pinter, A. Adamow, E. Albee, w Polsce: S.I.
Witkiewicz, W. Gombrowicz, S. MroĹźek
Â
KOMEDIA SATYRYCZNA (satirical comedy ) ♙ odmiana komedii, w której gřówny
nacisk pada na ořmieszajęcę prezentacje řrodowisk spořecznych. Posřuguje się
řrodkami wřařciwymi dla satyry. Występuje jako komedia polityczna będź
obyczajowa. Przykřad: J.U. Niemcewicz Powrót posŅa
Â
KOMEDIA SYTUACJI (comedy of situation) ♙ jedna z najbardziej rozpowszechnionych
odmian komedii, obejmujęcę utwory, w których na plan pierwszy wysuwa się dynamiczna
akcja obfitujęca w konflikty, powikřania sytuacyjne, zbiegi okolicznořci i nagře zmiany
kierunku akcji, zaskakujęce zarówno bohaterów w niej uczestniczęcych, jak i widzów. Np.
Komedia omyŅek, Wieczór Trzech Króli Szekspira, Wesele Figara Baumarchais'go, Mąż i
żona A. Fredry. Poczętek tej odmianie dařa starogrecka komedia nowa, zwřaszcza
twórczořę Meandra (np. Bliźniąta). Jej szczególnie wyrazistę postacię jest komedia
intrygi. Por. komedia charakterĂłw.
Â
KOMEDIA INTRYGI (comedy of intrigue) ♙ typ komedii sytuacyjnej z wyraźnie
zaznaczonę akcję, której siřę napędowę stanowię zabiegi jednej postaci,
spiętrzajęcej omyřki, zaskoczenia, powikřania i podstępy, prowadzęce do
niespodziewanego, zaskakujęcego rozwięzania. Przkřady: A. Fredro Dami i huzary, Ņluby
panieŅskie.
Â
FARSA (farce) ♙ rodzaj komedii, obejmujęcy utwory sceniczne o břahych konfliktach,
posřugujęcy się humorem sytuacyjnym, břazenadę, wyjaskrawieniami, karykaturę.
Gatunek wywodzi się od Arystofanesa, ale szczególnie bujnie rozwinęř się w
řredniowiecznej Francji (XII-XIII w.). Bezpořrednim jego źródřem byřy intermedia.
Farsa przeznaczona byřa dla najszerszej publicznořci, miařa ję bawię i řmieszyę.
Oparta gřownie na akcji, obfitowařa w zawikřania, niespodziewane zwroty,
posřugiwařa się gagami. Břazenadę i wulgarny dowcip řęczyřa nierzadko z
satyrę politycznę i obyczajowę. Arcydzieřem farsy francuskiej jest Mistrz Pathelin (ok.
1465). Dořwiadczenia farsy wypřynęřy na rozwój innych gatunków, np. commedia
dell♙arte. řlady jej oddziařywania widoczne sę u Moliera (Chory z urojenia), W.
Szekspira (Komedia omyŅek), A. Fredry (Damy i huzary)
Â
AKCJA (plot) ♙ (řac. actio ♙ dziařanie) cięg zdarzeř dajęcy się
wyodrębnię w fabule dramatu, powieřci , opowiadania, poematu epickiego. Poczętkiem
akcji jest zawięzanie, które poprzedza ekspozycja, potem następuje rozwinięcie akcji,
punkt kulminacyjny, rozwięzanie akcji. Nagřy zwrot w sytuacji bohatera, powodujęcy
zmianę w przebiegu akcji, nazywa się perypetię. W najbardziej wyrazistej formie akcja
występuje w utworach dramatycznych, a także w klasycznie zbudowanej noweli. W literaturze
wspóřczesnej wyrazista akcja występuje w powieřci sensacyjnej, przygodowej,
kryminalnej (wętek).
Â
EKSPOZYCJA (exposition) ♙ (řac. exposito ♙ wystawienie) sytuacja zarysowana w
punkcie wyjřcia fabuřy epickiej, dramatycznej lub filmowej, zapoznajęca odbiorcę z
problemami i postaciami utworu.
Â
ROZWINIĀCIE AKCJI (development in action) ♙ najbardziej rozbudowany element
przebiegu akcji. Narastaję w nim przedstawione konflikty, które także przewijaję się
przez perypetie ku rozwięzaniu akcji.
Â
PUNKT KULMINACYJNY (climax) ♙ moment najwyższego napięcia; jeden ze
skřadników akcji, zwřaszcza dramatycznej, moment, w którym zbiegaję się wszystkie
wprowadzone wętki, ujawniaję się wszystkie siřy dziařajęce oraz cel ich zabiegów.
Punkt kulminacyjny poprzedza zazwyczaj bezpořrednio rozwięzanie akcji. W zależnořci
od rozmiarów dzieřa, może występowaę w nim jeden lub kilka punktów
kulminacyjnych, np. tomu, rozdziařu itp.
Â
ROZWIĀZANIE AKCJI (falling action) ♙ kořcowy etap przebiegu akcji, będęcy
rozstrzygnięciem konfliktu.
Â
DEUS EX MACHINA ♙ (řac. ♙ dosřownie: bóstwo z maszyny) rozwięzanie akcji
w tragedii antycznej przez niespodziewane pojawienie się bóstwa na scenie. W teatrze
antycznym dokonywařo się to za sprawę odpowiednich urzędzeř mechanicznych.
Potocznie: nagřy zwrot akcji, nie dajęcy się logicznie wytřumaczyę.
Â
KONFLIKT (conflikt, struggle, crisis) ♙ (řac. conflictus ♙ zdarzenie) zderzenie
przeciwstawnych dężeř postaci w utworze będęce siřę napędowę rozwoju
akcji. Konflikt może występowaę w sferze zdarzeř i dziařař albo dotyczyę postaw
bohaterów (konflikt psychologiczny). Może także dotyczyę wyřęcznie jednego
bohatera, który ma trudnořci z podjęciem wřařciwej decyzji (konflikt wewnętrzny).
Â
INTRYGA ♙ W utworze fabularnym, epickim, dramatycznym lub filmowym, skryte i
umyřlne dziařanie postaci, zmierzajęce do pokrzyżowania zamiarów innych postaci,
zaskoczenia ich, buwprowadzenia w břęd. Intryga powoduje zawięzanie konfliktu i
sprowadza nagřy zwrot w akcji, komplikuje przebieg wydarzeř, co budzi zaciekawienie
odbiorcy. Intryga występuje w komedii intrygi (Ņluby panieŅskie A. Fredry), a także w
powieřci sensacyjnej.
Â
AKT (act) ♙ (řac. actus ♙ czyn) częřę utworu dramatycznego, zawierajęca
względnie spójny i zamknięty odcinek akcji, wyodrębniona ze względu na zmianę
miejsca i/lub czasu, charakteru zdarzeř oraz ich roli w cařořci utworu. Pierwotnę formę
tej jednostki kompozycyjnej stanowiř epejsodion w tragedii greckiej. Najczęřciej dramat
skřada się z pięciu lub trzech aktów. Akt dzieli się zazwyczaj na sceny lub epizody ze
względu na zmianę występujęcych osób. (epejsodion).
Â
SCENA (scene) - (gr. skene ♙ buda, szopa) ♙ 1) Przestrzeř wydzielona w teatrze z
przeznaczeniem dla grajęcych sztukę aktorów. 2) Częřę utworu dramatycznego
wyodrębniona ze względu na występujęce w niej osoby; przybycie lub odejřcie
którejř z nich oddziela scenę od następnej. Przez analogię mówi się o scenach w
utworze epickim, w którym sę one samodzielnymi odcinkami fabuřy (epizod).
Â
DIDASKALIA ♙ (gr. nauczanie) tekst poboczny w dramacie, w odróżnieniu od tekstu
gřównego, czyli wypowiedzi bohaterów, pochodzęcy bezpořrednio od autora, nie
przeznaczony do wygřaszania na scenie, a skierowany do realizatorów przedstawienia.
Didaskalia mogę byę ograniczone do podstawowych danych lub mogę mieę też
postaę szczegóřowych informacji dotyczęcych postaci, miejsc i rekwizytów. W wielu
dramatach wspóřczesnych (zwřaszcza niescenicznych) mogę przybieraę charakter
literacki opisowo-nastrojowy, byę wyrazem poględów autora i jego stosunku do
przedstawionych zdarzeř. W dramacie mřodopolskim didaskalia przynoszę próby
poszerzenia obrazu řwiata, uogólnienia, przez wprowadzenie elementów, opisowych, nawet
epickich.
Â
PROZODIA (prosody) ♙ ogóř brzmieniowych wřařciwořci mowy; nauka o nich.
Skřadaję się na nie akcent, iloczas i intonacja. Prozodia bada je ze względu na ich rolę
stylistycznę i wierszotwórczę.
Â
WERSYFIKACJA (wersification, metrics) ♙ (řac. versificare ♙ pisaę wiersze). 1)
Wierszopisarstwo, nauka o wierszu, dziař poetyki badajęcy kompozycję stroficznę i
rytmicznę wiersza. 2) Zespóř form i řrodków sřużęcych do tworzenia wierszy,
odróżniajęcy je od prozy (metrum, rytm, system wersyfikacyjny itd.)
Â
WIERSZ SYLABICZNY (syllabic verse) ♙ wiersz regularny oparty na stařej liczbie sylab w
wersach, o obowięzkowej řredniówce w wersach dřuższych niż 8 sylab i stařym
akcencie paroksytonicznym w klauzuli każdego wersu. Wymienione cechy zapewniaję rytm
poszczególnym wersom. Wiersz sylabiczny odznacza się swobodę w komponowaniu
zwięzków między tokiem zdaniowym a wersowym. Tok przerzutniowy oraz rozmaitořę
ukřadów wersowi-zdaniowych charakteryzuję polski sylabizm od J. Kochanowskiego. Do
dzisiaj jest to jedna z najczęstszych form wypowiedzi poetyckiej. Najczęřciej spotykane
formy to: 8-zgřoskowiec, 11-zgřoskowiec (5+6) i 13-zgřoskowiec (7+6).
Â
Â
Â
WIERSZ SYLABOTONICZNY (syllabic accentual verse) ♙ rodzaj wiersza zbudowanego wg
zasady systemu zw. sylabotonizmem. Oparty jest on na stařej liczbie sylab i akcentów oraz na
jednakowym rozmieszczeniu akcentów w kolejnych wersach. Najczęřciej jest też
rymowany, choę może byĀ wierszem biaŀym. Ze wszystkich odmian wiersza jest
najbardziej zrytmizowany. Wiersz sylabotoniczny opisuje się przy użyciu terminów,
stosowanych w metryce antycznej dla opisu wiersza iloczasowego. Za podstawowę
jednostkę miary przyjmuje się stopĀ, czyli stařy ukřad sylab akcentowanych i
nieakcentowanych. Pojęcie stopy jest umowne, gdyż granice stóp nie muszę pokrywaę
się z granicami zestrojów akcentowych i mogę przebiegaę nawet przez wyrazy. W poezji
polskiej najczęřciej używanymi stopami sę: trochej, amfibrach, jamb, anapest. Wiersz
sylabotoniczny występowař w poezji ludowej, na szerszę skalę pojawiř się w
romantyzmie romantyzmie i pozytywizmie. Pozostaje nadal często stosowanym systemem
wierszotwĂłrczym (stopa, zestrĂłj akcentowany).
Â
WIERSZ TONICZNY (tonic verse) ♙ rodzaj wiersza zbudowanego wg zasad systemu
wersyfikacyjnego zw. tonizmem. Oparty jest na jednakowej liczbie zestrojĂłw akcentowych i
akcentów w odpowiadajęcych sobie wersach, przy równoczeřnie niestařej liczbie sylab
oraz swobodnym rozkřadzie akcentów. Towarzyszy temu skřonnořę do wzmacniania
řredniówki oraz klauzuli granicami skřadniowo-intonacyjnymi, choę niektórzy twórcy
posřuguję się też przerzutniami. Liczba zestrojów waha się od dwóch do szeřciu.
Zakořczenie wersu może też byę podkreřlone rymem. Wiersz toniczny pojawiř się
już w poezji J. Sřowackiego, potem S. Wyspiařskiego i J. Kasprowicza (Ksiąga ubogich)
Na szerokę skalę byř stosowany w okresie dwudziestolecia międzywojennego (W.
Broniewski).
Â
AKCENT (accent) ♙ (řac. accentus ♙ nacisk) wyróżnienie sylaby w wyrazie za
pomocę artykulacji, zaakcentowania intonacji lub iloczasu; w języku polskim akcent
przyciskowy, stařy, na okreřlonej sylabie, zwykle przedostatniej (paroksytoniczny). Akcent
zdaniowy ♙ pewne wyrazy w zdaniu mogę byę akcentowane silniej ze względu na sens
wypowiedzi. Akcent meliczny w tekřcie o podkřadzie muzycznym uwydatnia sylaby zgodnie z
przebiegiem melodii. Akcent metryczny w wierszu pada w ustalonym miejscu, a jego
powtarzalnořę staje się ważnym elementem systemu wersyfikacyjnego (tzw. metrum
wiersza).
Â
STOPA (foot) ♙ podstawowa jednostka rytmiczna w antycznym wierszu iloczasowym i polskim
wierszu sylabotonicznym: powtarzajęcy się w wersie ukřad sylab akcentowanych i
nieakcentowanych (dřugich i krótkich w wierszu iloczasowym). Ze względu na
uporzędkowanie sylab akcentowanych i nieakcentowanych w poezji polskiej wyróżnia się
szeřę stóp:
Â Â Â Â Â Â Â Â amfibrach (_ Âą _)
        anapest    (_ _Âą )
        daktyl      (Âą _ _)
        jamb        (_Âą )
Â Â Â Â Â Â Â Â peon IIIÂ Â Â Â (_ _ Âą _)
        trochej      (Âą _)
Â
*± - tego symbolu użyřam zamiast akcentu, ponieważ word nie posiada przecinka nad
kreskę
Â
WIERSZ WOLNY (free verse) ♙ rodzaj wiersza pozostajęcy w opozycji do wierszy
regularnych regularnych i do prozy. Nie tworzy jednolitego typu o stařych reguřach
wersyfikacyjnych, odrzuca wzorce rytmiczne, oparte na schemacie systemowym. Podstawowę
jednostkę pozostaje jednak nadal wers, wyróżniony za pomocę intonacji wierszowej oraz
ukřadu graficznego, segmentujęcego tekst niezależnie od podziařów skřadniowych.
Znany byř wczeřniej, ale na dobre przyjęř się w poezji XIX w. za sprawę W.
Whitmana (ŹdźbŅa traw) oraz francuskich symbolistów. Powszechnie używany jest w poezji
wspóřczesnej (J. Przyboř, T. Różewicz)
Â
BIAřY WIERSZ (blank verse) ♙ wiersz bezrymowy, może się pojawię jako
bezrymowa postaę każdego systemu wersyfikacyjnego. Brak rymu rekompensowany jest w nim
innymi formami organizacji tekstu, np. podkreřleniem ukřadów skřadniowych lub
intonacyjnych. Do literatury polskiej wiersz biařy wprowadziř J. Kochanowskiego w Odprawie
posŅów grckich. Do dziř występuje w třumaczeniach antycznej poezji, Pisali m.in.: C.K
Norwid, J. Sřowacki.Â
4
Â
Plik z chomika:
madamiamadam
Inne pliki z tego folderu:

dziadek.doc (203 KB)
 Dziadzio-str2.doc (117 KB)
 Egzamin.doc (138 KB)


literaturoznawstwo part 1.doc (113 KB)
literaturoznawstwo part 2.doc (95 KB)
Inne foldery tego chomika:


Gramatyka angielska po polsku
 Historia Anglii i USA
Historia języka angielskiego
 Konspekty
 Pedagogika
Zgřoř jeřli naruszono regulamin





Strona gřówna
Aktualnořci
Kontakt
Dziaŀ Pomocy
Opinie


Regulamin serwisu
Polityka prywatnořci
Copyright © 2012 Chomikuj.pl