konspekt z lekcji przyrody w klasie iv

KONSPEKT LEKCJI PRZYRODY W KLASIE IV
( dwie godziny lekcyjne)
Autor: Wioletta Budkowska – Kozak
PSPzOI nr 7 w Stalowej Woli
TEMAT: POZNAJEMY SKŁADNIKI POGODY.
CELE OPERACYJNE:
UCZEŃ:
 potrafi wyjaśnić znaczenie terminu pogoda,
 wymienia składniki pogody,
 nazwa opady i osady atmosferyczne,
 rozróżnia podstawowe rodzaje chmur,
 nazywa przyrządy służące do pomiaru poszczególnych składników pogody,
 odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną,
 zna budowę termometru,
 wyjaśnia jak powstają wiatry,
 określa kierunek wiatru,
 wie, co to jest ciśnienie atmosferyczne,
 sporządza mapę pogody wykorzystując znaki graficzne.
METODA NAUCZANIA:
 pogadanka
 pokaz
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
 kart pracy, materiały dla uczniów,
 magnesy,
 przyrządy do pomiaru składników pogody: termometry
 magnetofon, kaseta z nagraniem prognozy pogody
 plastikowa butelka z obciętą szyjką, szyjka plastikowej butelki, pasek papieru ze skalą w
centymetrach
 mały plastikowy pojemnik (taki jak do badania moczu lub kału dostępny w aptece) lub szklana
buteleczka po lekarstwie, zużyty wkład do długopisu, denaturat, 2 zlewki, wrząca woda, lód
 wilgociomierz włosowy
 pogodowa mapa Polski, symbole przedstawiające składniki pogody
 tabelka do uzupełnienia i wklejenia do zeszytu
BIBLIOGRAFIA:
 J. Golanko, M. Czekalska; Poradnik metodyczny, Przyroda w klasie IV; Wydawnictwo Nowa
Era, Warszawa 2003
 M. Marko – Worłowska, F. Szlajfer; „Przyroda dla klasy IV”; Wydawnictwo Nowa Era
 S. Elbanowska – Ciemuchowska; „Doświadczenia na lekcjach przyrody”; Wydawnictwo Nowa
Era; Warszawa 2006
 J. Jackowicz; „Encyklopedia Doświadczeń”; Wydawnictwo Larousse Polska; Wrocław 2006
 E. Gromek, E. Kłos, W. Kofta, E. Laskowska, A. Melson; „Przyrodo witaj”, Podręcznik dla klasy
IV szkoły podstawowej; WSiP; Warszawa 2006
 M. Augustyniak, M. Augustyniak; „Mój świat 4”; podręcznik i zeszyt ćwiczeń; Wydawnictwo M.
Rożak, Gdańsk 1999,
 E. Dudek, E. Szedzianis, K. Tryl; „Przyroda 4”; Wydawnictwo Wiking; Wrocław 1999
 B. Klimuszko, J. Sokołowska, M. Wilczyńska – Wołoszyn; „Przyroda 4”; Wydawnictwo Żak;
Warszawa 1999
1
I GODZINA LEKCYJNA
PRZEBIEG LEKCJI:
1. Część wstępna ( 10 min.).
o Uczniowie jeszcze przed wejściem do klasy losują kolorowe karteczki, które oznaczają
przynależność do odpowiedniej grupy. Wchodząc do klasy zajmują miejsce zgodnie z
oznaczeniem wylosowanej kartki.
o Następuje powitanie i sprawdzenie listy obecności.
o Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji.
Na początek chciałabym abyśmy przypomnieli sobie wiadomości z poprzedniej lekcji:
Kiedy rozpoczyna się zima? Jak nazywamy ten dzień?
Jak zimą wygląda świat roślinny?
Co zimą dzieje się u zwierząt?
Kiedy rozpoczyna się wiosna? Jak nazywa się ten dzień?
Który dzień w roku również nosi nazwę równonocy?
Jakie rośliny zwiastują wiosnę?
Jak zachowują się zwierzęta wiosną?
Kiedy rozpoczyna się lato? 22 czerwca.
Jak wygląda świat roślinny latem?
Co dzieje się z roślinami jesienią?
Jaś urodził się 15 marca. Jaka to pora roku?
o Nawiązanie do tematu lekcji. Uczniowie zastanawiają się co nazywamy pogodą?
Na dzisiejszej lekcji zajmiemy się pogodą. Zapiszmy temat lekcji: Poznajemy składniki pogody.
Na początku zastanówmy się co to jest pogoda?
Pogoda – stan atmosfery w danym miejscu i w danym czasie.
Co to jest atmosfera? Atmosfera to gazowa powłoka Ziemi, warstwa powietrza wokół Ziemi.
Dlaczego w definicji pogody musimy dodać wyrażenie w danym miejscu i czasie?
Pogoda zmienia się, w różnych miejscach w tym samym czasie może być inna.
Za chwilę wysłuchamy sobie prognozy pogody. Waszym zadaniem jest ustalenie składników
pogody.
Nauczyciel puszcza z taśmy prognozę pogody. Uczniowie po odsłuchaniu nagrania wymieniają
składniki pogody.
Składniki pogody:
- temperatura powietrza
- zachmurzenie
- opady
- ciśnienie atmosferyczne
- kierunek i prędkość wiatru
- wilgotność powietrza.
2. Część właściwa lekcji ( 30 min.).
Za chwilę będziecie pracować w grupach. Każda z grup ma na stoliku przygotowaną kartę pracy
oraz materiały w kopertach. Każda z grup zajmuje się jednym ze składników pogody. Na
podstawie podręcznika i materiałów będziecie odpowiadać na pytania znajdujące się w kartach
pracy.
o Uczniowie pracują w 6 grupach. Nauczyciel przydziela i omawia każdej z grup zdania do
rozwiązania. Uczniowie do pomocy mają podręcznik oraz materiały otrzymane od nauczyciela.
2
KARTY PRACY
GRUPA I i IV
1.
2.
3.
4.
Jak powstają chmury?
Jaki znasz rodzaje chmur?
Jak ocenić zachmurzenie nieba?
Jakimi znakami przedstawia się na mapie pogody zachmurzenie nieba?
GRUPA II i IV
1. Jak nazywa się przyrząd służący do pomiaru temperatury powietrza?
2. Jak zbudowany jest termometr? (na rysunku termometru zaznacz: zbiorniczek z cieczą, kapilarę
szklaną, skalę temperatur).
3. Jak odczytujemy wartość temperatury i w jakich jednostkach?
4. Odczytaj temperaturę z termometrów przedstawionych na rysunkach. Na ostatnim termometrze
zaznacz temperaturę -8 oC.
GRUPA III i VI
1.
2.
3.
4.
Jakie znasz rodzaje opadów atmosferycznych?
Jakie znasz rodzaje osadów atmosferycznych?
Jaki przyrząd służy do pomiaru opadów atmosferycznych?
W jaki sposób dokonuje się odczytu z deszczomierza i w jakich jednostkach?
3
o Czas pracy uczniów 20 min. Po zakończeniu pracy uczniowie na tablicy magnesami przypinają
swoje karty pracy.
o Następuje prezentacja pracy uczniów – przedstawiciel każdej z grup przedstawia efekt pracy
swojej grupy. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów. W trakcie zajęć nauczyciel prezentuje
uczniom sposób wykonania dwóch przyrządów do pomiaru składników pogody: deszczomierza i
termometru.
KARTY PRACY – ODPOWIEDZI
GRUPA I i IV
1. Jak powstają chmury?
Chmury powstają wtedy, gdy ciepłe powietrze zawierające parę wodną się oziębi. Dzieje się tak podczas
wznoszenia się powietrza lub gdy ciepłe powietrze zetknie się z zimniejszym. Chmura jest więc
zgrupowaniem kropelek wody lub kryształków lodu powstałym w wyniku skroplenia się lub resublimacji
pary wodnej. Czasem tworzy się chmura złożona w dolnej części z kropelek wody, a w górnej – z lodu.
Rodzaj chmury zależy od wysokości, na której się ona tworzy. Chmury składające się z kryształków lodu
powstają bardzo wysoko nad powierzchnią Ziemi. Chmury wysokie występują na wysokości od 5 do 13
km nad powierzchnią Ziemi, chmury średnie od 2 do 7 km, chmury niskie do 2 km.
2. Jakie znasz rodzaje chmur?
Do podstawowych rodzajów chmur zaliczamy: :
- Pierzaste (cirrus) – chmury wysokie, są białe, przypominają delikatne smugi, zbudowane są z
kryształków lodu i nie dają opadów. Oznaczają jednak zmianę pogody.
- kłębiaste (cumulus) – chmury średnie, tak zwane baranki - chmury pięknej pogody - maja białe
skłębione wierzchołki i spłaszczoną podstawę. Nie dają opadów.
- chmury kłębiaste deszczowe – są wysokie, potężne o ciemnoszarej lub prawie granatowej
podstawie. Są zbudowane z kropelek wody. Dają gwałtowny, ulewny deszcz.
- warstwowe (stratus) – chmury niskie - tworzą szarą lub niebieskawą niemal jednolitą warstwę
pokrywającą niemal całkowicie niebo, dają opady śniegu, mżawki lub ciągłego deszczu.
Niekiedy chmury tworzą się bardzo nisko nad powierzchnią Ziemi – jest to mgła.
Nieraz niebo jest bezchmurne, innym razem całkowicie zachmurzone. O zachmurzeniu częściowym
mówimy, gdy widać i chmury, i prześwitujący błękit nieba.
3. Jak ocenić zachmurzenie nieba?
Zachmurzenia nieba nie da się zmierzyć. Ocenia je obserwator posługując się skalą od 0 do 10 ( 0 –
niebo bezchmurne, 10- całkowite zachmurzenie).
4
4. Jakimi znakami przedstawia się na mapie pogody zachmurzenie nieba?
GRUPA II i V
1. Jak nazywa się przyrząd służący do pomiaru temperatury powietrza?
Do pomiaru temperatury powietrza służy termometr.
2. Jak zbudowany jest termometr? Na rysunku termometru zaznacz:
(alkoholem lub rtęcią), kapilarę szklaną, skalę temperatur.
zbiorniczek z cieczą
Termometr składa się ze szklanej rurki (kapilary) zakończonej zbiorniczkiem wypełnionym cieczą
(rtęcią lub zabarwionym alkoholem) i ze skali temperatury. Termometry z których korzystają
meteorolodzy są umieszczone 2 m nad ziemia w klatkach meteorologicznych. Znajdują się one w stacjach
meteorologicznych na terenie całej Polski a stąd docierają do Instytutu Meteorologii i Gospodarki
Wodnej w Warszawie. Tam wykonuje się mapy pogody, które oglądacie w telewizji. Do niedawna
pomiary pogody odczytywano 3 razy w ciągu dnia: o 7:00, 13:00 i 19:00, obecnie używa się urządzeń
zwanych termografami.
W życiu codziennym używamy różnych termometrów np. termometrów lekarskich w których skala
wynosi od 35 do 42 oC.
3. Jak odczytujemy wartość temperatury i w jakich jednostkach?
Temperaturę mierzymy w stopniach. Najczęściej korzysta się ze skali Celsjusza. Nazwa ta pochodzi od
nazwiska szwedzkiego wynalazcy termometru – Andersa Celsjusza. Oznacza się ją symbolem oC.
Najważniejszym miejscem w skali termometru jest kreseczka oznaczająca 0 oC. Gdy słupek płynu w rurce
opadnie poniżej tej kreski mamy do czynienia z temperaturą ujemną. Gdy słupek podniesie się powyżej
tek kreski – mówimy, że temperatura jest dodatnia. Temperaturę odczytujemy mając oczy na wysokości
końca słupka cieczy.
Właściwy pomiar temperatury powietrza powinien odbywać się w cieniu.
5
4. Odczytaj jaką temperaturę wskazują termometry? Na ostatnim termometrze zaznacz temperaturę
-8oC .
DOŚWIADCZENIE: JAK WYKONAĆ TERMOMETR?
My sami możemy wykonać termometr. Potrzebne nam będą do tego: plastikowy pojemnik, zużyty wkład
do długopisu, denaturat, termosy z wrzącą wodą i lodem, 2 zlewki.
Wykonanie termometru:
 W pokrywce pojemnika wykonać niewielki otwór, w którym zmieści się wkład do długopisu.
 Do pojemnika wlać denaturat i zamknąć pokrywką.
 Umieścić wkład do długopisu w pokrywce (zbyt duży otwór można uszczelnić plasteliną).
 Wstawić pojemnik do zlewki z gorącą wodę.
 Obserwować poziom denaturatu w kapilarze (pod wpływem wysokiej temperatury poziom
denaturatu w kapilarze będzie się podnosił).
 Umieścić pojemnik w zlewce z lodem. Obserwować poziom denaturatu w kapilarze ( pod
wpływem niskiej temperatury poziom denaturatu w kapilarze będzie opadał).
Nauczyciel wyjaśnia, jak nazywa się zjawisko zastosowane do budowy termometru (rozszerzalność
temperaturową).
Do kapilary można przymocować kartonik i wykonać skalę. W tym celu należy wstawić pojemnik do
naczynia z lodem, odczekać chwilę zaznaczyć temperaturę 0 oC , następnie wstawić kolbę do naczynia z
wrzątkiem, odczekać zaznaczyć temperaturę 100 oC. Odległość od 0 do 100 podzielić na równe odcinki.
GRUPA III i VI
1. Jakie znasz rodzaje opadów atmosferycznych?
Deszcz – to opad kropel wody o wielkości od 0,5 do 5 mm. Duże krople spadają podczas krótkiego i
gwałtownego deszczu, często w czasie burzy. Małe krople występują w opadach utrzymujących się nieraz
kilka dni.
Śnieg jest opadem płatków różnej wielkości i budowy zwanych śnieżyczkami. Pada zimą.
Grad to opad bryłek lodu o wielkości od 5 do 20mm. Zdarza się w róznych porach roku i zwykle
przynosi szkody na polu lub w sadzie.
2. Jakie znasz rodzaje osadów atmosferycznych?
Osady atmosferyczne powstają wtedy, gdy para wodna z atmosfery osadza się na różnych przedmiotach.
Są zbudowane podobnie jak opady z kropel wody lub kryształków lodu. Do osadów zalicza się: rosę,
szron, szadź i gołoledź.
Rosa powstaje rano i po zmroku, gdy po ciepłym dniu powierzchni Ziemi się ochładza.
Szron (zamarznięte krople rosy) jest to osad kryształków lodu powstały z zamarzniętej pary wodnej.
Pojawia się wtedy, gdy temperatura powietrza tuż przy powierzchni Ziemi spadnie poniżej 0oC.
Szadź (zwana też sadzią) występująca na drzewach, krzewach, płotach, liniach energetycznych, powstaje
w wyniku zamarzania kropel mgły.
Gołoledź to lodowa powłoka tworząca się na jezdniach, schodach gdy krople deszczu opadają na
powierzchnię o temperaturze niższej niż 0oC i natychmiast zamarzają.
6
3. Jaki przyrząd służy do pomiaru opadów atmosferycznych?
Ilość opadów mierzy się deszczomierzem. Jest to naczynie w kształcie otwartego u góry walca, wewnątrz
którego znajduje się lejek i zbiorniczek na wodę. Wodę opadowa przelewa się ze zbiorniczka do
menzurki. Na jej ścianie jest milimetrowa podziałka, z której odczytuje się wielkość opadów.
4. W jaki sposób dokonuje się odczytu z deszczomierza i w jakich jednostkach?
Ilość opadów odczytuje się z podziałki milimetrowej umieszczonej na ścianie deszczomierza. Jednostką
pomiaru jest milimetr.
DOŚWIADCZENIE: JAK WYKONAC DESZCZOMIERZ?
Wykonanie deszczomierza:
Aby wykonać prosty deszczomierz, można wykorzystać lejek i plastikową butelkę z odciętą szyjką. Za
pomocą linijki na butelce należy narysować skalę milimetrową. Ważne aby lejek (lub szyjka plastikowej
butelki) idealnie przylegał do butelki.
3. Część końcowa (5 min)
o Nauczyciel zadaje pytania kontrolne uczniom ( uczeń omawia zagadnienia innej grupy).
Jakie poznałeś składniki pogody?
Jakie znasz rodzaje chmur?
Co to są opady a co to są osady atmosferyczne?
Jakim przyrządem mierzymy ilość opadów?
Jak nazywa się przyrząd do pomiaru temperatury powietrza?
W jaki sposób dokonuje się oceny stopnia zachmurzenia nieba?
o Nauczyciel ocenia aktywność uczniów na lekcji.
7
II GODZINA LEKCYJNA
PRZEBIEG LEKCJI:
1. Część wstępna (5 min).
o Uczniowie ponownie losują karteczki, które określają ich przynależność do odpowiedniej grupy.
o Następuje powitanie i sprawdzenie listy obecności oraz przypomnienie wiadomości z poprzedniej
lekcji.
2. Część właściwa (30 min). Uczniowie pracują w 6 grupach. Każda z grup ma do rozwiązania
zadania zawarte w karcie pracy. Uczniowie korzystają z podręcznika i z pomocy dołączonych do
karty pracy. Czas pracy 15 min.
KARTA PRACY
GRUPA I, III, V
1.
2.
3.
4.
Co to jest wiatr?
Jaki przyrząd służy do pomiaru kierunku i prędkości wiatru?
W jakich jednostkach określamy kierunek i siłę wiatru?
Na rysunku zaznaczono strzałką wiatr południowy czyli wiejący z południa. Wskaż i podpisz
wiatr: zachodni, północny, południowo –wschodni i północno – zachodni.
GRUPA II, IV, VI
1.
2.
3.
4.
Co to jest ciśnienie atmosferyczne?
Jak nazywa się przyrząd do jego pomiaru?
Jak odczytujemy wartość ciśnienia i w jakich jednostkach?
Co na mapie pogody oznaczają litery:
W? …………………………………………………………………………….
N? ……………………………………………………………………………..
8
KARTA PRACY - ODPOWIEDZI
GRUPA I, III, V
1. Co to jest wiatr?
Wiatr jest to poziomy ruch powietrza.
Wiatr to poziomy ruch powietrza powstający na skutek różnicy ciśnienia w różnych miejscach. Wiatr
wieje zawsze od miejsca o wyższym ciśnieniu do miejsca o ciśnieniu niższym ( od wyżu do niżu). Im
wyższa różnica ciśnień, tym większa prędkość wiatru. Wyróżniamy kilka rodzajów wiatru:
- powiew – wiatr słaby, który ledwo porusza liśćmi na drzewach
- wicher – kołysze gałęziami i unosi małe przedmioty
- wichura – jest bardzo gwałtowna, a gdy wieje nad morzami powoduje sztorm
- huragan – najsilniejszy – wyrywa drzewa z korzeniami, uszkadza lub niszczy budynki.
2. Jaki przyrząd służy do pomiaru kierunku i prędkości wiatru?
Do pomiaru kierunku i prędkości wiatru służy: wiatromierz i anemometr (prędkość wiatru)
3. W jakich jednostkach określamy kierunek i siłę wiatru?
Prędkość wiatru mierzymy wiatromierzem lub anemometrem, a wyrażamy ją w metrach na sekundę (m/s)
lub kilometrach na godzinę (km/h). Kierunek wiatru określamy wyrażając skąd wiatr wieje np. wiatr
zachodni to wiatr wiejący z zachodu.
Wiatr charakteryzuje się przez podanie jego kierunku i prędkości. Prędkość i kierunek wiatru mierzy się
za pomocą wiatromierza. Prędkość wiatru podaje się w metrach na sekundę (m/s), kilometrach na
godzinę (km/godz.) lub wg skali Beauforta. (0B). Wiatr wieje z różnych kierunków. Gdy wieje z zachodu
nazywamy go zachodnim, a gdy z południowego – wschodu – południowo – wschodnim.
4. Na rysunku zaznaczono strzałką wiatr południowy czyli wiejący z południa. Wskaż i podpisz
wiatr: zachodni, północny, południowo –wschodni i północno – zachodni.
GRUPA II, IV, VI
1. Co to jest ciśnienie atmosferyczne?
Ciśnienie atmosferyczne to nacisk powietrza na powierzchnię Ziemi.
Powietrze, choć go nie widać, jak każde ciało ma masę i dlatego naciska na powierzchnię wszystkiego, co
nas otacza i na nas samych.
2. Jak nazywa się przyrząd do jego pomiaru?
Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służy barometr.
9
3. Jak odczytujemy wartość ciśnienia i w jakich jednostkach?
Ciśnienie atmosferyczne podawane jest w milimetrach słupa rtęci (mmHg) lub hektopaskalach (hPa).
4. Co na mapie pogody oznaczają litery:
W – WYŻ ATMOSFERYCZNY –układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego
N – NIŻ ATMOSFERYCZNY – układ niskiego ciśnienia atmosferycznego
o Prezentacja pracy uczniów – przedstawiciel każdej z grup przedstawiają efekt pracy w swojej
grupie. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów.
o Nauczyciel omawia ostatni składnik pogody – wilgotność powietrza (zawartość pary wodnej w
powietrzu), wymienia przyrządy do pomiaru wilgotności – higrometr i jednostkę pomiaru - %.
Nauczyciel demonstruje uczniom sposób wykonania prostego wilgotnościomierza włosowego:
 Przygotuj płytkę z drewna lub sklejki z zamontowanym wieszakiem do powieszenia na
ścianie.
 Wbij gwoździk w płytkę na środku u góry.
 Przywiąż włos do gwoździka i obciąż go guzikiem. Wytnij z kartonu strzałkę. Nałóż na
drugi gwoździk kolejno: koralik, szpulkę po niciach, strzałkę i drugi koralik, potem wbij
go na dole płytki.
 Owiń włos kilka razy wokół rolki. Zawieś wilgotnościomierz w wilgotnym miejscu
(łazienka), zaznacz położenie strzałki, rysując chmurkę. Potem zawieś go koło kaloryfera,
gdzie strzałka przesunie się w drugie, skrajne położenie: zaznacz je rysując słońce.
o Po zakończeniu prezentacji uczniowie ponownie słuchają prognozy pogody. Ich zadaniem jest
zaznaczenie na mapie informacji o stanie pogody przedstawionych w prognozie pogody.
10
3. Część końcowa lekcji ( 10 min).
o Uczniowie otrzymują do uzupełnienia i wklejenia do zeszytu notatkę z lekcji:
…………………………….. – to wszystkie zjawiska atmosferyczne występujące w określonym
miejscu i czasie.
Składnik pogody
Przyrządy służące do jego
pomiaru
Jednostka pomiaru
Termometr
Opady
Wiatromierz
hPA
Zachmurzenie
o Nauczyciel ocenia aktywność uczniów na lekcji.
11