Copy approval form

CHOROBY TARCZYCY
PODSTAWOWE INFORMACJE
Znaczenie tarczycy
Tarczyca to bardzo ważny, a często niedoceniany narząd ludzkiego ciała. Zmiany
chorobowe w funkcjonowaniu tego gruczołu istotnie zaburzają nasze zdrowie,
samopoczucie i jakość życia. Ocenia się, że problemy związane z tarczycą ma ponad 300
milionów ludzi na całym świecie1, choć nawet połowa z nich o tym nie wie2. Polscy
endokrynolodzy szacują, że zaburzenia czynności gruczołu tarczowego dotyczą nawet 22%
mieszkańców naszego kraju3, przede wszystkim kobiet. Panie nie tylko zapadają na
choroby tarczycy 8 razy częściej niż mężczyźni4, ale dzieje się to zwykle w znacznie
młodszym wieku niż u panów5.
Tarczyca jest położona u podstawy szyi. Jest to, w warunkach
prawidłowych,
dość
niewielki
gruczoł,
o
kształcie
przypominającym motyla. Wytwarza i uwalnia do krwi kilka
hormonów,
regulujących funkcje metaboliczne naszego
organizmu, w tym funkcje związane z płodnością6. Hormonami
wydzielanymi przez ten gruczoł są: tyroksyna (oznaczana też jako
T4), trijodotyronina (T3) oraz kalcytonina. Dzięki nim nasz
organizm efektywnie wykorzystuje zapasy energii i utrzymuje
odpowiednią temperaturę. Związki te zapewniają także prawidłową pracę mięśni i układu
nerwowego7.
Właściwe funkcjonowanie tarczycy zależy od podaży niezbędnego do syntezy hormonów
tarczycy jodu, oraz od stężenia hormonów kontrolujących pracę tego gruczołu,
a wydzielanych przez dwa inne gruczoły, położone w obrębie czaszki (współpraca ta
odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego). Pierwszym z tych gruczołów
'kontrolnych' jest podwzgórze, wydzielające tyreoliberynę (oznaczaną skrótem nazwy
angielskiej TRH). Drugim jest przysadka mózgowa, która wydziela tyreotropinę (TSH).
Wpływają one na czynność gruczołu tarczowego odpowiadając za prawidłowy poziom
krążących we krwi hormonów tarczycy. Z tego powodu przy zbyt niskim stężeniu TSH
i TRH, mamy do czynienia z nadczynnością tarczycy, a przy zbyt wysokim
– z niedoczynnością.
W okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata po porodzie hormony tarczycy
wpływają na rozwój mózgu dziecka. Ich niedobór w okresie płodowym prowadzi do
trwałego niedorozwoju umysłowego. Hormony tarczycy regulują ponadto procesy
wzrastania oraz dojrzewania płciowego. Przez całe życie stymulują także produkcję energii
Partnerzy i patroni medialni:
cieplnej, wpływają na procesy intelektualne i nastrój, oraz na pracę serca, mięśni
szkieletowych, jelit, a u kobiet – także jajników.
Grupy ryzyka chorób tarczycy
Choroby tarczycy zdecydowanie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Jeszcze
częściej problem ten występuje u kobiet ciężarnych i u młodych matek. Do pozostałych
grup ryzyka zaliczają się osoby:
 z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy w wywiadzie rodzinnym,
 cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, np. na cukrzycę typu pierwszego,
 w wieku powyżej 50. roku życia, w tym u kobiet w okresie menopauzy,
 po operacji tarczycy,
 z zespołem Downa lub Turnera,
 po leczeniu jodem radioaktywnym,
 narażone na napromienianie, w tym poddawane radioterapii okolicy szyi,
 rasy białej i żółtej (ryzyko większe niż w innych populacjach).
Choroby tarczycy u kobiet
W okresie dojrzewania, menopauzy, w czasie ciąży, oraz w ciągu pierwszych
6 miesięcy po porodzie, kobiety są bardziej podatne na zaburzenia funkcji tarczycy7.
Dysfunkcje te stwierdza się również częściej u osób cierpiących na depresję. Ponieważ
choroby tarczycy znacznie częściej dotyczą kobiet, szczególnie one powinny znać objawy
tych zaburzeń. Jest to bardzo ważne również z tego powodu, że rozpoznanie i leczenie
zaburzeń tarczycy we wczesnym stadium pozwala uniknąć następstw, które mogą być
groźne, a nawet zagrażać życiu (np. chorób serca). Dzięki prawidłowo prowadzonemu
leczeniu, większość kobiet może prowadzić normalny, niezmieniony tryb życia7.
Znaczenie jodu i witaminy D dla funkcji tarczycy
Witaminy i minerały pełnią ważną rolę w ludzkim organizmie. W przypadku tarczycy, której
hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka, jod jest
konieczny w syntezie hormonów tego gruczołu. Z kolei witamina D działa ochronnie wobec
wielu narządów, w tym także tarczycy.
Jod
Jod jest ważnym składnikiem budowy hormonów tarczycowych. Dla prawidłowego
funkcjonowania tarczycy konieczna jest odpowiednia podaż jodu, która w codziennej,
polskiej diecie niestety zwykle nie występuje. Pierwiastek ten znajduje się jedynie
w śladowych ilościach w produktach spożywczych, takich jak: ryby morskie, owoce morza,
mleko, jaja. W Polsce panuje niedobór jodu, związany z określonymi warunkami
geologicznymi. Z tego względu polski rząd, podobnie jak wiele rządów innych krajów,
wprowadził działania zmierzające do wzbogacenia w jod środków spożywczych (w Polsce
jest to sól kuchenna) – ogół tych działań określany jest mianem profilaktyki jodowej.
Partnerzy i patroni medialni:
2
Jeśli chodzi o rozmiary tego zjawiska to niedobór jodu wykazuje około 50% populacji
europejskiej, w tym kobiet w wieku rozrodczym oraz ciężarnych. Następstwa zdrowotne
niedoboru tego pierwiastka zależą od stopnia niedoboru jodu, wieku narażonej populacji,
towarzyszących niedoborów innych mikroelementów, a także zwyczajów kulinarnych
(spożywanie roślin wolotwórczych jak np. kapusta, kalafior, brukselka, rzodkiew, szpinak,
orzeszki ziemne czy soja).
Na niedobory jodu najbardziej wrażliwy jest płód oraz dzieci do 3 r. ż. W pierwszych
tygodniach życia płodu rozwój jego układu nerwowego jest zależny od stężenia hormonów
tarczycy u matki. Dlatego tak ważne jest stosowanie na trzy miesiące przed zaplanowaną
ciążą oraz w trakcie ciąży, dodatkowej suplementacji jodu w dawce 150 ug/24 h. Należy
zwrócić uwagę na fakt, że preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży są suplementami diety
i nie podlegają tak ścisłej kontroli jak leki, stąd bardzo często zawarta w nich dawka jodu
nie odpowiada wartościom podanym na etykiecie.
Główną konsekwencją i manifestacją niedoboru jodu w czasie ciąży jest powiększenie
objętości tarczycy i powstanie wola – tarczyca może wzrosnąć w zależności od regionu
niedoboru jodu o 10-35%. U około 50% kobiet to powiększenie utrzymuje się po
zakończeniu ciąży. Co więcej, nawet niewielki niedobór jodu u matki stymuluje czynność
tarczycy płodu, prowadząc do wzrostu poziomu TSH i wytworzenia u niego wola. Istnieją
dane wskazujące, że niedobór jodu może prowadzić do ADHD a także niekorzystnie
wpływać na iloraz inteligencji dzieci urodzonych na terenach niedoboru jodu – obniżenie
może wynosić nawet 18 pkt.
Niedobór jodu powoduje także szereg innych zaburzeń, takich jak obniżenie zdolności
reprodukcyjnych i wpływ na ogólny rozwój intelektualny społeczeństw, wzrost częstości
występowania niedoczynności i raka tarczycy. Nie ma dotychczas danych, szacujących
bezpośrednie i pośrednie koszty schorzeń tarczycy spowodowanych niedoborem jodu
w Polsce, są one jednak wysokie ze względu na rozmiar zjawiska – chodzi o około
10 milionów osób z powiększona tarczycą.
Witamina D7
Witamina D nie tylko chroni kości przed krzywicą w wieku dziecięcym i przed osteoporozą
i/lub osteomalacją w wieku dorosłym, ale pełni istotną rolę w wielu funkcjach innych
narządów, a jej prawidłowe stężenie zapewnia ochronę przeciwnowotworową i w zakresie
wielu chorób cywilizacyjnych. U osób z deficytem witaminy D wykazano zwiększoną
częstość występowania wola guzowatego i raka tarczycy. Wykazano także związek
uszkodzenia genu regulującego funkcję witaminy D z najczęstszym procesem zapalnym
tarczycy - chorobą Hashimoto. Również po zabiegach usunięcia tarczycy (zwykle
z sąsiadującymi przytarczycami) konieczna jest suplementacja witaminy D.
Witamina D jest nazywana „słoneczną witaminą”, ponieważ skóra poddana działaniu
światła słonecznego odgrywa bardzo istotną rolę w jej produkcji. Witamina ta w mniejszym
Partnerzy i patroni medialni:
3
stopniu produkowana jest z pożywienia. W związku ze stosowaniem protektorów przy
opalaniu, zażywanym lekom, zanieczyszczeniu środowiska oraz niskiej suplementacji
w pokarmach, a także procesem starzenia się – niedobór tej witaminy stwierdza się
u ponad 1 miliarda ludzi na świecie. Generalnie, witamina ta, postrzegana jest przez
pryzmat „zdrowych kości” i problemu krzywicy. W ostatnich jednak latach, wraz z postępem
molekularnej endokrynologii, prowadzone badania naukowe przyniosły dane o jej
plejotropowym działaniu, czyli wpływie na funkcje wielu narządów.
Powyższe związane jest ze stwierdzeniem obecności receptora dla tej witaminy
w komórkach tkanek większości narządów oraz obecnością hydroksylaz niezbędnych do
powstania aktywnej formy witaminy D3 (1,25-OHD). O istotnym znaczeniu tej witaminy
świadczy fakt zwiększonej śmiertelności, jako niezależnego czynnika, co wykazano
w badaniach 3rd National Health & Nutrition Examination Survey oraz w metaanalizie
8 randomizowanych badań klinicznych.
Kliniczne objawy niedoboru witaminy D to odczuwane bóle kostno-mięśniowe, choroby
przyzębia, utrata apetytu, biegunka, bezsenności, zaburzenia widzenia oraz niesmak
i pieczenie w jamie ustnej i gardle. W związku z aktywnością immunomodulacyjną sugeruje
się rolę sprawczą niedoboru witaminy D w wielu schorzeniach mających podłoże
autoimmunologiczne, takich jak stwardnienie rozsiane, astma oskrzelowa, łuszczyca,
łysienie plackowate czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Ponadto postuluje się rolę
niedoboru tej witaminy w etiologii cukrzycy typu 1 i typu 2, samoistnym nadciśnieniu
tętniczym, w zaburzeniu funkcji poznawczych (chorobie Alzheimera i Parkinsona), depresji
a także niektórych nowotworach tj. raku gruczołu krokowego, jelita grubego oraz tarczycy.
Rodzaje zaburzeń funkcji tarczycy
Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)
Tzw. pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy dotyczy 5 do 7% dorosłych kobiet i ok. 1%
mężczyzn. Istnieje jednak również tzw. utajona
Główne objawy niedoczynności
postać tego zaburzenia, która może występować
tarczycy:
nawet u 10% ogólnej populacji. Kobiety zapadają na
hipotyreozę aż 5-krotnie częściej niż mężczyźni.
 zmęczenie / senność
 nietolerancja zimna
Istnieje również wrodzona postać niedoczynności
 pogorszenie pamięci
tarczycy. Zdarza się z częstością 1 na 4.000
 zwiększenie wagi ciała
 depresja
urodzeń (żywych).
Choć ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy
rośnie z wiekiem, choroba ta występuje także
u ludzi młodych, a nawet dzieci. Grupą szczególnie
narażoną
są
kobiety
w
okresie
ciąży
i po porodzie. Niedoczynność tarczycy rozwija się
u ok. 5% kobiet spodziewających się dziecka8.
Niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy gruczoł






spowolniona akcja serca
zaparcia
zaburzenia miesiączkowania
niepłodność
bóle stawów lub mięśni
cienkie i łamliwe włosy lub
paznokcie
 wypadanie włosów
 sucha, łuszcząca się, blada skóra
 obrzęk twarzy, rąk i stóp
 osłabienie libido.
Partnerzy i patroni medialni:
4
tarczowy nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów, co spowalnia
procesy metaboliczne w organizmie. Pojawia się uczucie zmęczenia i obniżenie nastroju.
Po pewnym czasie kobiety cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą stwierdzić u siebie
również
przyrost
masy
ciała
(nawet,
gdy
prawidłowo
się
odżywiają
i ćwiczą) podwyższenie ciśnienia tętniczego, zwiększenie stężenia cholesterolu, oraz
zaburzenia miesiączkowania i/lub inne problemy dotyczące płodności.
Niedoczynność tarczycy występuje w różnym nasileniu, od łagodnego do bardzo ciężkiego.
Kobiety z łagodną hipotyreozą często nie obserwują u siebie żadnego z wymienionych
objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się
rozwijać. Skutki ciężkiej niedoczynności mogą obejmować niepłodność, choroby serca,
a nawet śpiączkę.
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na podawaniu hormonów wytwarzanych
syntetycznie. W celu skutecznej kontroli objawów zaleca się więc przyjmowanie
lewotyroksyny. Suplementacja ta jest często niezbędna do końca życia5.
Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
Nadczynność tarczycy jest problemem ok. 2 % dorosłych w Polsce. Występuje 4 razy
częściej u kobiet niż u mężczyzn, natomiast bardzo rzadko zdarza się
u dzieci. Tylko 1 na 50.000 noworodków rodzi się z wrodzoną hipertyreozą, a wśród
niemowląt i małych dzieci występuje ona 10-15 razy rzadziej niż u dorosłych.
U ponad 70 % chorych z nadczynnością tarczycy przyczyną nadmiernej produkcji
hormonów tarczycy jest uwarunkowana genetycznie choroba Gravesa-Basedowa.
W drugiej kolejności hipertyreoza występuje jako objaw tzw. wola guzowatego
nadczynnego. Zbyt duża ilość hormonów tarczycy we krwi przyspiesza procesy
metaboliczne organizmu5.
Kobiety z nadczynnością tarczycy mogą
chudnąć, być rozdrażnione, nerwowe
i osłabione, silnie się pocić, mieć kłopoty ze
snem, przyspieszoną czynność akcji serca,
skąpe i/lub rzadsze miesiączki, a także
szereg innych objawów. Ich nasilenie może
być różne, łagodne do ciężkiego. Nawet
jednak łagodna postać hipertyreozy, o ile nie
jest leczona, może się pogłębiać.
Główne objawy nadczynności tarczycy:5
 chudnięcie
 nerwowość / rozdrażnienie / niepokój
 przyspieszenie czynności serca
 wytrzeszcz oczu
(typowy w chorobie Gravesa-Basedowa)
 drżenie rąk
 osłabienie
 częstsze oddawanie stolca / biegunka
 kłopoty ze snem
 wzmożona potliwość
 skąpe / rzadsze miesiączki.
Na szczęście nadczynność tarczycy można
leczyć. W tym celu podaje się leki
przeciwtarczycowe lub wykonuje zabieg chirurgiczny, można także podać terapeutycznie
jod radioaktywny. Usunięcie całego organu konieczne jest tylko w skrajnych przypadkach
(np. nowotworu).
Partnerzy i patroni medialni:
5
Niekiedy zdarza się jednak, że po leczeniu jodem radioaktywnym lub po operacji dochodzi
u chorej (lub chorego) do wtórnej niedoczynności tarczycy, ponieważ gruczoł nie jest już
w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów. Podaje się wówczas preparaty
lewotyroksyny.
Wole obojętne
Wolem obojętnym nazywamy nienowotworowe i niezapalne powiększenie tarczycy,
któremu towarzyszy prawidłowe stężenie tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi. Taki stan
hormonalny określamy jako eutyreozę (schorzenie to jest omówione szerzej w osobnym
tekście).
Choroba Hashimoto
Choroba Hashimoto to najczęściej występująca postać zapalenia tarczycy, przebiegająca
zwykle z jej niedoczynnością, a znacznie rzadziej – z nadczynnością. Choroba Hashimoto
połączona z jawną klinicznie niedoczynnością tarczycy dotyczy ok. 1% mieszkańców
Polski, jest więc najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy u kobiet w wieku
rozrodczym – zarówno u kobiet ciężarnych, jak też już po rozwiązaniu. W pierwszym roku
po urodzeniu dziecka, nawet u 16% matek może rozwinąć się poporodowe zapalenie
tarczycy - odmiany choroby Hashimoto7.
Choroba ma tzw. podłoże autoimmunologiczne, czyli jest związana z utratą kontroli
organizmu nad reakcją systemu odpornościowego na własne komórki. Występuje 10 do
nawet 20 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przebiega także z predyspozycją rodzinną:
u 50% członków rodziny chorego stwierdza się obecność przeciwciał przeciwtarczycowych.
Choć zdarza się u dzieci, większość zachorowań dotyczy dorosłych i przypada na 45-65.
rok życia.
Początek choroby jest często trudno uchwytny. Rozpoznanie ustalane jest zwykle już
w zaawansowanej postaci choroby, gdy dochodzi do niedoczynności tarczycy.
Charakterystyczne jest wole o wzmożonej spoistości z powoli rozwijającą się
niedoczynnością. Rzadko występują inne objawy, takie jak: wytrzeszcz, tzw. obrzęk
przedgoleniowy czy bóle samej tarczycy.
Choroba Hashimoto wymaga leczenia w przypadku utajonej lub jawnej niedoczynności
tarczycy, która towarzyszy obecności wola. Chorym zaleca się podawanie lewotyroksyny.
Obecnie uważa się, że wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii lewotyroksyną może
znacznie spowolnić rozwój choroby.
Więcej informacji na temat chorób tarczycy i Tygodnia Walki z Chorobami Tarczycy
możecie znaleźć Państwo na stronie internetowej: www.tarczyca.pl oraz
www.thyroidweek.com.
Kontakt dla mediów: Justyna Popiołek-Osial, Solski Burson-Marsteller
tel. 22 242 86 37, e-mail: [email protected]
EUT201105MC06
Partnerzy i patroni medialni:
6
Piśmiennictwo:
1
Khan A, Muzaffar M at.al.Thyroid Disorders, Etiology and Prevalence.J Med Sci. 2002;2:89-94.
2
Canaris GJ, Manowitz NR, Mayor G at.al. The Colorado thyroid disease prevalence study.
Arch Intern Med. 2000;160:526-34.
3
Poppe K, Velkeniers B, Glinoer D.The role of thyroid autoimmunity in fertility and pregnancy. Nat
Clin Pract Endocrinol Metab. 2008;4:394-405.
Gietka-Czernel M. Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu zapaleń tarczycy. Postępy Nauk Medycznych 2; 92-104.
4
Syrenicz A, Syrenich M, Sworczak K. Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy w okresie rozrodczym – istotny problem
dla kobiety i jej dziecka. Endokrynologia Polska; 2005; 6(56): 1008-15.
5
6
Rodondi N, Aujesky D, Vittinghoff E at. al. Subclinical hypothyroidism and the risk of coronary heart disease: a meta-analysis.
Am J Med. 2006;119:541-51.
7
Roh JL, Park JY, Park CI. Prevention of postoperative hypocalcemia with routine oral calcium and vit. D supplements in
patients with differentiated papillary thyroid carcinoma undergoing total thyroidectomy plus central neck dissection. Cancer.
2009;115(2):251-8.
Partnerzy i patroni medialni:
7