Bosch Autospec nr 3/2012 Pobierz - Bosch
advertisement
Bosch Autospec Nr 3/45 | jesień | 2012 | www.motobosch.pl | www.bosch-service.pl Ciężarówki na torach wyścigowych Świece zapłonowe w instalacjach LPG Studenci zbudowali bolid Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | spis treści Od redakcji Nieprzypadkowo na okładce Autospeca pojawiły się ciężarówki. W tym numerze piszemy o nich dużo. Pokazujemy je na torze wyścigowym, gdzie walczą w Europejskich Mistrzostwach Wyścigów Pojazdów Ciężarowych. Zajmujemy się też nimi od strony technicznej, omawiając m.in. rozwiązania stworzone przez firmę Bosch: system Denox- Rywalizacja na torze Europejskich Mistrzostw Wyścigów Pojazdów Ciężarowych. tronic pozwalający pojazdom zmniejszyć ilość tlenków azotu w spalinach i dostosować się do normy Euro 6, która się warsztatom, które coraz częściej, odpowiadając na po- zacznie obowiązywać od 2014 r. Prezentujemy też nowe trzeby klientów, obsługują również samochody ciężarowe. paski wieloklinowe Bosch do ciężarówek, a także inteli- Serwisantów zainteresują na pewno inne nowości gentne regulatory napięcia tej firmy, dzięki którym sterow- Boscha – linia żarówek Trucklight Maxlife, zestawy Bosch nik zarządza energią elektryczną w pojeździe w taki do naprawy hamulców, kampania promująca bezprzegubo- sposób, aby trwałość akumulatorów była jak największa, we wycieraczki Aerotwin czy możliwość leasingu pakietów a zużycie paliwa jak najmniejsze. Informacje te przydadzą KTS z oprogramowaniem ESI [tronic] 2.0. Spis treści Aktualności 6 Elektryczna pompa paliwa 13 Maksymalna trwałość żarówek 1 Bosch szkoli z elektronicznie regulowanym 13 Filtry Bosch do biopaliw 1 Sukces Boscha i Audi w Le Mans wydatkiem 14 Świece zapłonowe w instalacjach LPG 2 Bezprzegubowe wycieraczki Bosch Aerotwin w natarciu 2 Bosch sponsorem lidera wyścigów AutoCrew w Polsce 8 AutoCrew – marka z przyszłością 16 Bosch Kit SuperPro 17 Leasing 103% na pakiety KTS z oprogramowaniem ciężarówek ESI[tronic] 2.0 Układy i komponenty Bosch Przemysł 3 Bosch na pokładzie 9 Paski wieloklinowe Bosch do samochodów ciężarowych – nowy Ford Focus 10 Paski rozrządu – diagnoza Bosch Service w Polsce 11 Paski wieloklinowe – diagnoza i usuwanie typowych uszkodzeń 4 Mamy silnego partnera 20 Citroën C4 Picasso i Bosch Technika 18 Wyczyścić do cna i usuwanie typowych uszkodzeń Formuła SAE 21 Formuła 1 po studencku Porady 5 Alternator pod nadzorem firmy Bosch Produkty 12 Precyzyjne i ekonomiczne działanie testerów FSA 500 i FSA 050 Magazyn Bosch Autospec redaguje dział Części Samochodowych i Diagnostyki firmy Robert Bosch Sp. z o.o. ul. Jutrzenki 105, 02-231 Warszawa, tel. (022) 715 40 00, fax (022) 715 45 98, www.motobosch.pl, www.bosch-service.pl Zespół redakcyjny: Anna Borsukiewicz, Artur Chrust, Marcin Dynarek, Robert Dzierżanowski, Łukasz Kałucki, Mateusz Kaim, Marcin Kiełczewski, Sławomir Kosek, Tomasz Maciejasz, Tomasz Miluski, Tomasz Nowak, Ewa Peresada, Zbigniew Pilewski, Jacek Pochopień, Ryszard Polit, Iwona Rokicka, Marta Surowiec. Nadzór redakcyjny i techniczny: KOZIER MEDIA PRESS Opracowanie graficzne: studio CARRY aktualności | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 1 Bosch szkoli Centrum Szkoleniowe Techniki Motoryzacyjnej dysponuje takimi urządzeniami jak testery KTS, diagno- Od września rusza nowy cykl skopy FSA, urządzenia do obsługi szkoleń technicznych w Centrum klimatyzacji ACS, testery wtryskiwa- Szkoleniowym Bosch w Warszawie. czy EPS i urządzenia do ustawiania geometrii FWA. Hala centrum szkole- Kursanci mają możliwość wyboru niowego jest wyposażona w podno- tematów z zakresu diagnostyki śnik nożycowy oraz rolki hamulcowe. pojazdów benzynowych i diesla, Podczas zajęć praktycznych wykorzy- układów hamulcowych i bezpieczeń- stywane są zarówno samochody jak stwa. W ofercie pojawiły się nowe i silniki szkoleniowe. Centrum posiada szkolenia dotyczące układów oczysz- sześć silników szkoleniowych – dwa diagnoskopami typu FSA oraz całą czania spalin nowoczesnych silników benzynowe i cztery diesla. Jeden rodziną testerów KTS, w tym diesla, diagnostyki automatycznych z silników benzynowych wyposażony KTS-Truck. skrzyń biegów i geometrii zawieszenia jest w układ Motronic, drugi w bezpo- pojazdów. Dużym atutem szkoleń jest średni wtrysk benzyny. Silniki diesla otwarte dla pracowników wszystkich część praktyczna, podczas której to cztery różne systemy, a więc układ serwisów samochodowych. Na stronie kursanci mają za zadanie zlokalizować z pompą rozdzielaczową VE EDC, www.szkoleniabosch.pl znajdą usterkę w silniku lub samochodzie układ z pompą VP44, pompowtryski- Państwo pełen wykaz szkoleń wraz szkoleniowym. Aby tego dokonać, wacze oraz układ Common Rail. z opisami, harmonogramem i formula- oprócz urządzeń diagnostycznych Centrum oferuje także szkolenia potrzebna jest wiedza omawiana bezpłatne pozwalające na doskonale- podczas części teoretycznej. nie umiejętności posługiwania się Centrum Szkoleniowe Bosch jest rzem zgłoszeniowym. Serdecznie zapraszamy! Artur Kornaś Sukces Boscha i Audi w Le Mans Na starcie tegorocznego „24-godzinnego wyścigu elektryczny pracujący także jako alternator). Zamontowa- Le Mans” we Francji po raz kolejny stanął zespół Audi na na przedniej osi jednostka MGU ze zintegrowanym Sport, którego partnerem rozwojowym jest firma Bosch. układem energoelektrycznym przekazuje do akumulatora energię kinetyczną odzyskiwaną podczas hamowania. W latach 2006-2008, 2010 i 2011 sportowe modele diesla Podczas przyspieszania napędza przednią oś pojazdu zespołu Audi zwyciężały w rywalizacji – wszystkie były wyścigowego za pomocą dwóch silników elektrycznych wyposażone w technologię wtrysku paliwa Bosch. Obecnie o mocy 75 kW. Bosch jest partnerem rozwojowym najnowszych modeli Łukasz Kałucki wyścigowych – Audi R18 e-tron quattro oraz R18 ultra. W obydwu pojazdach zastosowano kompletny układ wtryskowy Bosch Common Rail, składający się z pompy wysokociśnieniowej, wtryskiwaczy i szyny wysokociśnieniowej. Dział Bosch Motorsport dostarczył także specjalnie zaprojektowany sterownik MS 24, rozrusznik, alternator oraz pełne okablowanie i system telemetryczny. Podczas wyścigu system ten, drogą radiową oraz za pośrednictwem sieci bezprzewodowej WLAN, przekazuje do boksu wszystkie ważne dane o pojeździe. W bolidach Audi zastosowano też elektryczne wspomaganie układu kierowniczego, zaprojektowane przez Audi Sport we współpracy z firmami Robert Bosch GmbH oraz ZF Lenksysteme GmbH. Do Audi R18 e-tron quattro z napędem hybrydowym firma Bosch dostarczyła również jednostkę MGU (silnik Do Audi R18 e-tron quattro firma Bosch dostarczyła jednostkę MGU (silnik elektryczny pracujący także jako alternator). 2 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | aktualności Bezprzegubowe wycieraczki Bosch Aerotwin w natarciu Potrwa ona do listopada i ma na celu zwiększenie zaufania konsumentów do wysokiej jakości produktów Bosch oraz świadomości, iż firma Bosch to lider innowacyjnych rozwiązań W październiku rozpocznie się kampania reklamowa bezprzegubowych w dziedzinie wycieraczek do szyb wycieraczek Bosch Aerotwin. samochodowych. Podczas kampanii reklamowej w najważniejszych stacjach telewizyjnych zostanie wyemitowanych około 15 200 spotów 30- i 15-sekundowych. Pierwszy raz w kampanii reklamowej będą też użyte aplikacje mobilne dla kierowców (Yanosik, MapaMap, NaviExpert oraz Targeo), gdzie zostaną zaprezentowane unikalne cechy wycieraczek Bosch Aerotwin. Dodatkowo użytkownikom aplikacji Yanosik i Targeo będzie wyświetlany adres strony internetowej www.wycieraczkibosch.pl. Mateusz Kaim Bosch sponsorem lidera wyścigów ciężarówek ści 12,4 l osiąga on moc 1100 KM i imponujący moment obrotowy 5000 Nm. Parametry te pozwalają na rozpędzenie 5,5-tonowego pojazdu z prędkości 40 km/h do 160 km/h, W Europejskich Mistrzostwach nad Hiszpanem Antonio Albacete. (maksymalna prędkość dozwolona Wyścigów Pojazdów Ciężarowych Niewielka różnica punktowa pomię- podczas wyścigów) w czasie krótszym prowadzi zespół sponsorowany dzy nimi świadczy o wyrównanej niż 8 sekund. W pojeździe odpowie- przez Boscha. walce i wysokim poziomie emocji jakie dzialny za dostarczenie paliwa towarzyszą wyścigom. do cylindrów pod wysokim ciśnieniem Zespół Hahn po 28 wyścigach cały Firma Bosch rozpoczęła współpra- jest system Common Rail Boscha. czas prowadzi w klasyfikacji general- cę z zespołem Jochena Hahna od sezo- W jego skład wchodzą: komputer nej. Jochen Hahn, kierowca zespołu, nu 2011 r. i właśnie w ub. r. wywalczył zarządzający pracą silnika (ECU), stawał na podium już 20 razy, w tym 11 on pierwszy tytuł mistrzowski. Hahn wysokociśnieniowe wtryskiwacze CR, razy na najwyższym miejscu. Po ostat- Racing jeździ pojazdem zbudowanym bardzo wydajna wysokociśnieniowa nim wyścigu w Smoleńsku, jeszcze na bazie ciągnika siodłowego MAN pompa CP9 oraz czujniki ciśnienia przed sierpniową przerwą, Jochen TGS 18.480. Po modyfikacjach 6-cylin- i temperatury. Do pojazdu wyścigowe- Hahn ma 6 punktów przewagi drowego silnika D2676 o pojemno- go Jochena Hahna firma Bosch dostarcza również alternator, przekaźniki elektryczne, akumulatory, wycieraczki oraz inne czujniki. Przed zespołami biorącymi udział w Europejskich Mistrzostwach Wyścigów Pojazdów Ciężarowych zostały jeszcze 4 weekendy wyścigowe, podczas których odbędzie się 16 wyścigów. Tomasz Maciejasz przemysł | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 3 Bosch na pokładzie – nowy Ford Focus Od premiery w 1998 roku z taśm fabrycznych zjechało ponad 10 milionów sztuk Forda Focus. Bosch w modelu Ford Focus Sterownik poduszki powietrznej Układ wtrysku paliwa w silnikach benzynowych Przednie i tylne wycieraczki Sonda lambda Chłodnica System nawigacyjny Czujnik deszczu Świeca zapłonowa Obecnie na rynku jest już trzecia generacja tego bestselle- Świece zapłonowe Bosch Super rowego modelu w gruntownie zmienionej wersji – z atrak- Silnik o pojemności 1,6 l Duratec-Ti-VCT (77 lub 92 kW) cyjnym wzornictwem, innowacyjnymi funkcjami komfortu w Fordzie Focus oraz wariant Flexifuel (88 kW), przystoso- i bezpieczeństwa oraz wyjątkowo wydajnymi i oszczędny- wany do tankowania ekologicznego bioetanolu, są wyposa- mi silnikami. żone w świece zapłonowe Bosch Super. Jedna z najlepiej sprzedających się w Europie świec zapłonowych w znaczą- Wycieraczki Bosch – idealne na deszcz cy sposób przyczynia się do optymalnego działania silnika Ford Focus jest wyposażony w system przednich i tylnych oraz pomaga oszczędzać benzynę i zmniejszyć poziom wycieraczek firmy Bosch. Jednym z jego elementów są emisji CO2. wyjątkowo kompaktowe i lekkie silniki mechanizmu Na przykład w Fordzie Focus z silnikiem 1.6 wycieraczek. Z przodu zamontowane są wycieraczki Duratec-Ti-VCT (77 kW) i 5-biegową skrzynią biegów przeciwbieżne z dwoma piórami bezprzegubowymi zużycie paliwa wynosi: 8,0-8,1 l/100 km (w mieście), (każde o długości 725 mm), które gwarantują idealne 4,7-4,8 l/100 km (poza miastem) oraz 5,9-6,0 l/100 km oczyszczanie szyby. Z tyłu znajduje się wycieraczka (tryb mieszany). Zużycie paliwa jest uzależnione z tworzywa sztucznego o długości 300 mm. od wersji nadwozia. Emisja CO2 to 136-139 g/km. Zalety świec zapłonowych Bosch Super Optymalne spalanie paliwa gwarantujące ochronę silnika i katalizatora Innowacyjny stop niklowo-itrowy Długa żywotność Typ świecy: HR 8 MCV+ Wycieraczki Bosch – najwyższa skuteczność oczyszczania szyb Najwyższa skuteczność oczyszczania dzięki szynie stabilizującej Evodium Stała, wysoka jakość pracy wycieraczek dzięki zastosowaniu dwuskładnikowej gumy Minimalny poziom szumów, cicha praca wycieraczek Długa żywotność i lepsze przystosowanie wycieraczek do pracy zimą 4 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | Bosch Service w Polsce firmy. RYCAR obejmuje swoją działalnością przede wszystkim województwo podlaskie, ale często wykracza poza jego teren. Do flotowych klientów białostockiego serwisu należą m.in. firmy Arwall z Knurowa, Transpost z Poznania, spółka Łukasz Igloo czy Inter Cars. Pozyskiwaniem takich klientów i kontaktami z nimi zajął się Paweł Kukiełka, któremu w tej działalności pomaga nie tylko wykształcenie techniczne, lecz i ukończone studia z zarządzania. Pracą serwisu kieruje Mamy silnego partnera jego brat, Karol Kukiełka. To on z dwoma pomocnikami zajmuje się obsługą klientów, przyjmowaniem Duża ciężarówka stojąca na stanowisku naprawczym, to widok rzadki i oddawaniem naprawionych samo- w warsztatach sieci Bosch Service. Takie pojazdy nie są jednak rzadkością chodów. W warsztacie jest osiem w białostockim BS RYCAR. Poza standardowymi naprawami aut różnych stanowisk naprawczych, w tym pięć marek zajmuje się on bowiem obsługą firm i flot samochodowych. z podnośnikami i dwa z kanałami (jeden z nich jest duży, przeznaczony – Firmy stanowią 75% naszych częściami samochodowymi, a potem dla ciężarówek). Pracuje przy nich klientów – mówi Paweł Kukiełka, rozszerzyła ją o serwis aut osobo- na dwie zmiany ośmiu mechaników. prezes zarządu RYCAR Sp. z o.o. wych i dostawczych. – Gdy już – A ponieważ dysponują one najróż- nabraliśmy doświadczenia i zdobyli- Paweł Kukiełka. – Mamy świetnego niejszymi samochodami, od osobo- śmy markę na rynku, zaczęliśmy diagnostę elektronika, który specjali- wych przez dostawcze do ciężaro- poszukiwać partnera, który pozwolił- zuje się w „rozgryzaniu” trudnych wych, obsługujemy wszystkie, by się nam rozwinąć. I tak już czwarty tematów, dwóch mechaników zajmuje włącznie z 16-tonowymi ciężarówka- rok współpracujemy z Boschem – się przede wszystkim samochodami mi. Wykonujemy naprawy komplek- opowiada Paweł Kukiełka. dostawczymi i ciężarowymi. Rosnący sowo, nie tylko mechaniczne, ale Wejście do sieci Bosch Service – Trzon załogi jest stabilny – mówi zakres prac powoduje zmiany w również blacharskie i lakiernicze, spowodowało zmianę w polityce funkcjonowaniu firmy. Planujemy zajmujemy się przeglądami, wszyst- firmy RYCAR. Zaczęła skupiać się powiększyć naszą lakiernię, rozbudo- kim, na czym zależy naszym klien- na klientach, którzy nie poszukują wać część serwisową o dwa stanowi- tom. Rocznie RYCAR obsługuje napraw najtańszych, lecz wymagają ska do obsługi busów, myślimy też ponad 3 tysiące pojazdów. odpowiedniego standardu usług, o stworzeniu szybkiego serwisu kompleksowej obsługi i są w stanie motocykli. Firma istnieje od 2003 roku. Zaczęła działalność od handlu za to zapłacić. Takimi klientami są Paweł Kukiełka: Bosch to cenny partner Bosch Service należy do najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych sieci serwisowych. Dlatego, szukając partnera, zdecydowaliśmy się rozpocząć z nią współpracę. Ale znaczenie miało nie tylko znane logo. Istotne jest, że Bosch nie daje jednej recepty na biznes, lecz pokazuje co można robić, by rozwijać firmę, przeprowadza audyty, prowadzi liczne szkolenia. Anna Borsukiewicz porady | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 5 Alternator pod nadzorem firmy Bosch Coraz częściej pojazdy ciężarowe są wyposażone w alternatory Kolejną ciekawą funkcją jest o prądzie znamionowym 80 A, 100 A, a czasem nawet doładowywanie akumulatorów w wydajniejsze generatory. do pełna podczas hamowania silnikiem lub retarderem. W trakcie tego procesu komputer silnikowy Tak mocny alternator powoduje pewne komplikacje w układzie przekazuje informacje do regula- elektrycznym pojazdu. Pierwsza tora, a ten wzbudza mocniej alternator. Dzięki temu możemy z nich dotyczy współpracy z akumulatorami. Częste doładować akumulatory bez spalania ładowanie akumulatorów ze dodatkowego paliwa, czerpiąc energię zbyt dużym natężeniem z wyhamowywania pojazdu. Po prądu powoduje ich doładowaniu i kontynuowaniu jazdy szybkie zużycie. Dodat- już w normalnych warunkach, kowo, tak mocne alterna- alternator może zostać wyłączony aż tory stawiają duży opór do rozładowania akumulatorów do określonego poziomu. dla silnika, odbierając z wału korbowego część mocy, która na bardzo niskim poziomie. Aby mogłaby być użyta do napędu pojaz- alternator wyposażony w multifunk- współczesne alternatory może być du. Kompaktowe alternatory do napę- cyjny regulator napięcia zaczął znacznie więcej i są one różne, du przy pełnym obciążeniu mogą ładować z większą intensywnością, zależnie od marki pojazdu i jego zużywać znacznie ponad 5 kW mocy. musi dostać odpowiedni komunikat wersji. Dodatkowo protokół komuni- od urządzenia nadzorującego. Dzięki kacji, to znaczy elektroniczny język, powodów od kilku lat w pojazdach takiej konfiguracji można zmieniać w jakim komunikuje się regulator ciężarowych stosuje się alternatory, moc alternatora, a co za tym idzie, napięcia ze sterownikiem zarządzają- których moc jest nadzorowana przez realizować kilka przydatnych funkcji. cym jego pracą, może być różny Podstawową funkcją jest strategia w zależności od marki pojazdu. Między innymi z tych dwóch sterownik silnika lub moduł zarządza- Funkcji realizowanych przez nia energią elektryczną w pojeździe ładowania akumulatorów. Określa ją za pośrednictwem specjalnego sterownik zarządzający energią komendy sterownika zarządzającego regulatora napięcia. elektryczną w pojeździe w taki jego pracą jest bardzo ważny. Od cza- sposób, aby trwałość akumulatorów su do czasu spotykamy się z opinią, że Inteligentne regulatory była jak największa, a zużycie paliwa pomimo wielu numerów zamówienio- napięcia Boscha jak najmniejsze. Sposób ładowania wych Bosch, można montować inny W kompaktowych alternatorach zależy od wielu czynników, np. regulator, ponieważ większość z nich Bosch do pojazdów ciężarowych mają od stanu naładowania akumulatorów, wygląda identycznie. Otóż nie jest to zastosowanie multifunkcyjne regula- temperatury otoczenia, stanu spraw- prawda! Używając regulatora niebędą- tory napięcia, które obok podstawo- ności akumulatorów oraz od zapotrze- cego stuprocentowym odpowiedni- wej swej roli, to znaczy regulacji bowania na prąd innych urządzeń kiem tego, który zalecił producent napięcia ładowania, spełniają funkcje elektrycznych w pojeździe, a także od pojazdu, narażamy się na to, że dodatkowe. Multifunkcyjny regulator warunków jazdy. regulator nie będzie prawidłowo napięcia posiada złącze magistrali Gdy pojazd potrzebuje maksymal- Regulator napięcia, który rozumie komunikował się ze swoim sterowni- danych, za pomocą której może nej mocy silnika, np. przy jeździe kiem lub że nie będzie realizował komunikować się bezpośrednio pod górę, dzięki wyłączeniu alternato- pewnych funkcji. Zastosowanie z komputerem nadzorującym pracę ra, kompresora klimatyzacji i innych nieodpowiedniego multifunkcyjnego silnika lub z innym sterownikiem urządzeń obciążających silnik regulatora napięcia do określonego zarządzającym energią elektryczną pojazdu, których praca w danym alternatora grozi w najlepszym w pojeździe. momencie nie jest niezbędna, uzysku- wypadku większym zużyciem paliwa, je się dodatkowe oszczędności a w gorszym – przyspieszonym od urządzenia zarządzającego energią w zużyciu paliwa oraz poprawia się zużyciem akumulatora. wzbudza alternator do ładowania, ale komfort prowadzenia pojazdu. Regulator tego typu bez informacji Tomasz Maciejasz 6 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | porady Elektryczna pompa paliwa z elektronicznie regulowanym wydatkiem W dobie trendów ekologicznych oraz samochodów bogato wyposażonych Rys. 2 w elektroniczne systemy komfortu producenci pojazdów coraz częściej poszukują rozwiązań mających na celu świadome zarządzanie energią i ograniczających jej zużycie. Jednym z takich przykładów jest elektryczna pompa paliwa z elektronicznie regulowanym wydatkiem. Rozwiązanie to możemy spotkać pochodzące z grupy VW zostało zarówno w samochodach z pośrednim przedstawione na rys. 1. (np. Volvo, BMW, Mercedes) jak Sterownika pompy elektrycznej i bezpośrednim wtryskiem benzyny powinniśmy szukać zazwyczaj w jej (np. BMW, Mercedes, grupa VW silniki pobliżu (przykłady: grupa VW – często FSI, TSI). Dziś występuje ono również pod tylną kanapą, tuż nad zbiornikiem w wielu samochodach z silnikami i elektryczną pompą paliwa – rys. 2, diesla. Volvo S40 – pod podłogą, okolice ka pompy „żądanie”. Sterownik prawego tylnego wahacza, fot. 1). pompy zasila pompę sygnałem Cechy charakterystyczne, możliwości Bywa również, że jest on integralną „prostokątnym” stosownie do otrzy- Zmienny wydatek pompy i ciśnienie częścią innego sterownika np. central- manej informacji. Sterownik silnika w układzie od 0,5-6,5 barów (w zależ- nej elektryki tylnej części pojazdu. w sposób ciągły analizuje wskazania ności od zapotrzebowania) uzyskuje Czujnik niskiego ciśnienia monto- czujnika niskiego ciśnienia i koryguje się poprzez zmienną, regulowaną wany jest zazwyczaj w komorze swoje żądania w stosunku do sterow- pośrednio przez sterownik silnika silnika na przewodzie niskiego nika pompy. prędkość obrotową pompy paliwa. ciśnienia (fot. 2). Sygnały Budowa układu i rozmieszczenie Jak to działa? W większości przypadków sterownik komponentów Sterownik silnika, bazując na otrzy- silnika wysyła do sterownika pompy Układ składa się z elektrycznej pompy manym z czujnika niskiego ciśnienia sygnał „prostokątny” o stałej częstotli- paliwa, sterownika pompy, sterownika sygnale napięciowym oraz znając wości (np. 20 Hz) i zmiennej szeroko- silnika oraz czujnika niskiego ciśnie- aktualne zapotrzebowanie na ilość ści impulsu. Informacją o zapotrzebo- nia paliwa. Przykładowe rozwiązanie i ciśnienie paliwa, wysyła do sterowni- waniu jest szerokość impulsu, który w sprawnym układzie, na rozgrzanym silniku na biegu jałowym wynosi Rys. 1 zazwyczaj ok. 50%. Rośnie wraz sterownik silnika z koniecznością wzrostu prędkości obrotowej pompy, czyli z zapotrzebo- sygnał PWM czujnik niskiego ciśnienia wania na paliwo (rys. 3). W niektórych samochodach (np. BMW, Mercedes) informacja o zapo- sterownik pompy paliwa trzebowaniu ma charakter sygnału CAN i podawana jest dwuprzewodową szyną CAN. Sterownik pompy steruje elek- sygnał PWM elektryczna pompa paliwa zbiornik paliwa pompa wysokiego ciśnienia tryczną pompą paliwa podając na jej zaciski sygnał „prostokątny” o zmiennym współczynniku wypełnienia impulsu i częstotliwości rzędu kilkudziesięciu kHz (np. 20 kHz). Sygnał ten zobaczymy, przykładając porady | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 7 Fot. 1 Rys. 3 Rys. 4 Fot. 2 Rys. 5 końcówki pomiarowe oscyloskopu do zacisków elektrycz- W niektórych systemach (szczególnie w samochodach nej pompy paliwa. Sterownik pompy, modyfikując szero- grupy VW) po wymianie sterownika silnika, sterownika kość impulsu sygnału, reguluje średni prąd przepływający pompy, samej elektrycznej pompy oraz po naprawie przez uzwojenie pompy i wpływa tym samym na prędkość usterek mających wpływ na ciśnienie i wydatek w układzie, obrotową oraz wydatek pompy (rys. 4). powinniśmy dokonać ustawień podstawowych elektrycznej pompy paliwa. Czynności tej możemy doko- Adaptacja i ustawienia podstawowe pompy Jak łatwo się domyśleć, układ pracujący w pętli sprzężenia nać testerem typu KTS (rys. 5). Brak ustawień podstawowych może skutkować pracą zwrotnego w przypadku pewnych usterek (np. niedrożny układu w oparciu o niewłaściwe ciśnienie paliwa. To filtr paliwa, nieszczelność układu, zużywająca się pompa z kolei może prowadzić do nieprawidłowej pracy silnika paliwa itp.), chcąc zapewnić właściwy wydatek i ciśnienie, (niewłaściwego składu mieszanki pod obciążeniem, braku będzie wymuszał na sterowniku silnika korektę sygnału mocy, itp.). sterującego. Korektę tę nazywamy adaptacją. Artur Chrust 8 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | AutoCrew w Polsce AutoCrew – marka z przyszłością Warsztaty samochodowe stają dziś niający go poziom świadczonych w obliczu ogromnych wyzwań. usług. Bosch jest bezpośrednim ne pod względem prawnym i finanso- Pracownicy serwisów samochodo- dostawcą takich właśnie usług. wym, a z firmą Bosch łączy je dwu- wych muszą nieustannie mierzyć się Ponadto, stwarzając autoryzowanym stronna umowa autoryzacyjna. pod względem swoich umiejętności serwisom odpowiednie warunki oraz Przynależność do sieci łączy się ze z wyzwaniami, jakie stawia przed ni- dostarczając wyposażenie, daje im wzrostem prestiżu firmy, jako członka mi rozwój technologii. Osiągnęliśmy możliwość samodzielnego rozwoju światowej organizacji usługowej oraz poziom, kiedy montaż części za- i osiągnięcia takiej właśnie, wyróż- zapewnia serwisowi uzyskanie z tego miennych coraz częściej wymaga niającej się pozycji. Rozwój oferty tytułu wymiernych korzyści związa- zastosowania urządzeń diagnostycz- usługowej sieci AutoCrew jest więc nych z obsługą klienta. nych. Impulsem do podjęcia przez konsekwencją stale rosnących klienta decyzji o skorzystaniu i zmieniających się wymagań rynku Postaw na wiedzę, doświadczenie z oferty danego serwisu jest wyróż- motoryzacyjnego. i kompetencje. Dołącz do sieci Warsztaty AutoCrew są samodziel- AutoCrew! Zapoznaj się ze szczegółowymi informacjami na stronach www.auto-crew.pl oraz informacjami dla kandydatów na stronie www.auto-crew.pl/pl/dolacz-do-nas oraz wypełnij zamieszczony na stro- 3 nie formularz zgłoszeniowy. Zaprasza- 3 regionalnymi opiekunami sieci 3 my również do kontaktu z naszymi AutoCrew: Marian Jędrzejewski – 602-417164 – Pomorze, Kujawy, Warmia i Mazury, Podlasie; 3 3 3 3 Marcin Kużawa – 602-279672 – Mazowsze, Łódzkie, Małopolska, Lubelskie, Podkarpacie, Świętokrzyskie; Arkadiusz Marciniak – 692-469593 – Wielkopolska, Górny i Dolny Śląsk, Lubuskie. układy i komponenty Boscha | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 9 Paski wieloklinowe Bosch do samochodów ciężarowych W październiku na rynku pojawią się nowe paski wieloklinowe Bosch przeznaczone do stosowania w samochodach ciężarowych. Stanowią one ofertę skierowaną Bosch łączy sprawdzone techniki przede wszystkim do specjalistów ds. produkcji z zaawansowanymi tech- transportu, którzy wiedzą, że samo- nicznie materiałami. chód ciężarowy jest rentowny tylko Paski Bosch są wykonane z nowo- wtedy, gdy jest eksploatowany. czesnych syntetycznych gatun- Przestoje spowodowane awariami ków kauczuku, które zapewniają i naprawą kosztują przedsiębiorstwo optymalną odporność na zużycie sporo pieniędzy. Dlatego, opracowu- w trudnych warunkach jąc nowe rodzaje pasków, firma Bosch skoncentrowała się na ich stabilnej eksploatacyjnych. Dzięki jednopasowej charaktery- konstrukcji, pozwalającej na przeno- styce budowy uzyskują niski szenie dużych mocy silnika i uzyska- poziom drgań oraz wysoką nie odporności na wysokie obciąże- odporność na obciążenia udarowe nia, a przez to obniżenie ryzyka i pulsacje. wystąpienia awarii. Kolejnym celem Zastosowanie najwyższej jakości była wysoka wytrzymałość, zapew- włókien wzmacnianych arami- niająca długi okres eksploatacji. dem gwarantuje odporność Nowe paski wieloklinowe Boscha do samochodów ciężarowych stanowią również odpowiedź na wymaga- na obciążenia udarowe i niezwykłą wytrzymałość. Konstrukcja niskoprofilowa dach użytkowych. Dzięki zastosowa- nia przemysłu motoryzacyjnego. powoduje uzyskanie wysokiej niu syntetycznych odmian kauczuku Coraz bardziej kompaktowe wymiary elastyczności podczas skręcania oraz wytrzymałych włókien, nowe silników stosowanych w nowocze- oraz optymalnej odporności paski wieloklinowe Bosch do samo- snych pojazdach użytkowych i coraz termicznej także w przypadku chodów ciężarowych są odporne większa liczba agregatów dodatko- niewielkich średnic kół pasowych na rozciąganie i mają doskonałe wych powodują konieczność stoso- oraz napędów serpentynowych. parametry sprężystości. Wysokie obciążenia nie powodują deformacji, wania pasków, które są w stanie tolerować bez ryzyka awarii najwyż- Niska awaryjność pasków ani nadmiernego zużycia paska. sze obciążenia, obecne na przykład to oszczędność kosztów Przystosowane do typowych dla w transporcie dalekobieżnym. Według aktualnych statystyk ADAC samochodów ciężarowych dużych zerwanie paska jest jedną z głównych odległości pomiędzy osiami, zopty- przyczyn awarii silników w pojaz- malizowane pod kątem wysokiej Aby im sprostać, konstrukcja nowych pasków wieloklinowych mocy silnika oraz odporne na drgania paski Bosch zwiększają oszczędności 1 2 3 Budowa paska wieloklinowego Bosch do samochodów użytkowych: 1 Grzbiet paska o zminimalizowanej ● ścieralności umożliwia uzyskanie wydłużonej trwałości. 2 Nowy syntetyczny kauczuk ● i odporne na obciążenia włókna z dodatkiem aramidu. 3 Niski profil służy uzyskaniu wyso● kiej elastyczności i wydłużenia trwałości. przy eksploatacji samochodów ciężarowych. Odporne na rozciąganie włókno aramidowe zastosowane w zaawansowanej wersji nowych pasków wieloklinowych Bosch dodatkowo zwiększa wytrzymałość produktu. Konstrukcja ta zapewnia najwyższy poziom wytrzymałości na zerwanie i zużycie. Sławomir Kosek Paski rozrządu Diagnoza i usuwanie przyczyn typowych uszkodzeń Rodzaj uszkodzenia Przyczyna Rozwiązanie Obce ciało. Zbyt duże napięcie paska. Nadmierne zgięcie paska przed lub w trakcie montażu. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, sprawdzić i zamontować poprawnie osłony. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Unikać montażu paska nadmiernie zgiętego przed lub w trakcie montażu. Zbyt małe napięcie paska. Zablokowanie koła napędzanego. Uszkodzona rolka napinająca. Ciało obce. Zużyte koło rozrządu. Wymienić i ustawić poprawne napięcie paska. Sprawdzić napędzane urządzenia i usunąć przyczynę zablokowania. Sprawdzić i w razie konieczności wymienić napinacz. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, zamontować osłony. Sprawdzić i w razie konieczności wymienić koło rozrządu Efekt kontaktu paska z substancjami takimi jak: oleje, płyn chłodniczy, płyn hamulcowy itp. Ustalić i wyeliminować wycieki. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Niewspółpłaszczyznowość współpracujących kół. Uszkodzenie brzegu koła rozrządu, rolki prowadzącej lub napinającej. Stykanie się materiału osłony z paskiem. Sprawdzić osiowość i współpłaszczyznowość współpracujących komponentów rozrządu, sprawdzić zużycie łożyskowania rolek prowadzących i napinających. Sprawdzić brzegi kół i rolek rozrządu i w razie konieczności wymienić. Sprawdzić obudowę rozrządu i zamontować poprawnie. Zbyt duże napięcie paska. Uszkodzony napinacz. Zbyt duża temperatura generowana przez mechanizm rozrządu. Wymienić i ustawić poprawne napięcie paska. Sprawdzić i w razie konieczności wymienić napinacz. Znaleźć i wyeliminować przyczynę nagrzewania mechanizmów rozrządu. Uszkodzony napinacz przez obcy materiał lub narzędzie. Obce ciało. Sprawdzić i w razie konieczności wymienić napinacz, upewnić się co do poprawnego zamontowania. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, sprawdzić i zamontować poprawnie osłony. Zdeformowana i popękana tylnia powierzchnia paska Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura. Napinacz lub rolka prowadząca zablokowana lub zatarta. Zbyt długi czas eksploatacji paska. Znaleźć i wyeliminować przyczynę nagrzewania mechanizmów rozrządu. Sprawdzić i ewentualnie wymienić koła pasowe prowadzące i napinające. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Hałas Nieodpowiednie napięcie paska. Przeciążenie układu pasowego. Niewspółpłaszczyznowość współpracujących kół. Zużyte rolki. Zanieczyszczenie paska. Poprawnie zamontować nowy pasek i ustawić naciąg. Sprawdzić napędzane urządzenia oraz współpracujące koła pasowe, w razie konieczności naprawić lub wymienić. Sprawdzić osiowość i współpłaszczyznowość komponentów. Sprawdzić zużycie i ewentualnie wymienić rolki. Ustalić i wyeliminować powód zanieczyszczenia. Zerwanie paska Ścinanie zębów Oddzielanie się zębów od tkaniny nośnej Wytarcie krawędzi bocznej Przetarcia pomiędzy zębami Uszkodzenia powierzchni zębów Wymiana paska Paski wieloklinowe Diagnoza i usuwanie przyczyn typowych uszkodzeń Rodzaj uszkodzenia Nierówne zużycie profilu paska Pęknięcia i wyrwy w materiale mikroklinów Zerwanie pasa Zanieczyszczenie paska Zdeformowana i popękana tylna powierzchnia paska Powyrywane fragmenty materiału w mikroklinach Hałas Przyczyna Rozwiązanie Nierównolinijne ustawienie współpracujących kół pasowych. Poważne wibracje paska. Skontrolować równoległość i osiowość współpracujących wałków i kół pasowych, sprawdzić zużycie łożyskowań współpracujących kół pasowych. Sprawdzić zużycie napinacza. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiedni naciąg paska. Praca ze zbyt dużym napięciem paska. Zbyt duży przebieg lub zbyt długi czas użytkowania paska. Temperatura zbyt wysoka. Ciało obce. Wymienić pasek na nowy. Poprawnie zamontować nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Sprawdzić i usunąć przyczynę ewentualnego przegrzewania paska. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, sprawdzić i zamontować poprawnie osłony. Zbyt duże napięcie paska. Zablokowane napędzane urządzenia lub współpracujące koła pasowe. Nadmierne zgięcie paska przed lub w trakcie montażu. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Sprawdzić napędzane urządzenia oraz współpracujące koła pasowe, w razie konieczności naprawić lub wymienić. Unikać montażu paska nadmiernie zgiętego przed lub w trakcie montażu. Efekt kontaktu paska z substancjami takimi, jak: oleje, płyn chłodniczy, płyn hamulcowy itp. Ustalić i wyeliminować wycieki. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Uszkodzone koło pasowe prowadzące lub napinające. Ciała obce. Zbyt długi czas eksploatacji paska. Sprawdzić i ewentualnie wymienić koła pasowe prowadzące i napinające. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, sprawdzić i zamontować poprawnie osłony. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie paska. Zbyt duże napięcie paska. Ciała obce lub zanieczyszczenie paska. Nierównolinijne ustawienie . współpracujących kół pasowych. Uszkodzony napinacz. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiednie napięcie. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, ustalić i wyeliminować powód zanieczyszczenia pasa. Skontrolować równoległość i osiowość współpracujących wałków i kół pasowych, sprawdzić zużycie łożyskowań współpracujących kół pasowych. Skontrolować napinacz paska i ewentualnie wymienić. Nieodpowiednie napięcie paska. Przeciążenie układu pasowego. Nierównolinijne ustawienie współpracujących kół pasowych. Zużyte koła pasowe. Zanieczyszczenie paska. Zamontować poprawnie nowy pasek i ustawić odpowiedni naciąg. Sprawdzić występowanie i usunąć obce ciała, ustalić i wyeliminować. powód zanieczyszczenia pasa. Skontrolować równoległość i osiowość współpracujących wałków i kół pasowych, sprawdzić zużycie łożyskowań kół pasowych. Skontrolować napinacz paska i ewentualnie wymienić. Wymiana paska 12 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | produkty Precyzyjne i ekonomiczne działanie testerów FSA 500 i FSA 050 pracujący w trybie 2- i 4-kanałowym, oscyloskop układu zapłonowego oraz w multimetr 2-kanałowy. Pozwala on wykonywać badania układów elektrycznych i elektronicznych wszystkich standardów – również testowanie magistrali informacyjnych, takich jak Diagnoza sterowników oraz odczyt na przykład szyna CAN. Ponadto pamięci usterek dostarczają tester FSA 500 dysponuje generato- specjalistom istotnych informacji rem sygnałów do symulacji sygnałów na temat serwisowania i naprawy. z czujników oraz prawie trzydziestoma wstępnie skonfigurowanymi Aby zawęzić zakres diagnostyki, funkcjami programowymi przezna- warsztat potrzebuje przyrządu czonymi do testu komponentów. FSA 500 do precyzyjnej, a zarazem Do badania pojazdów z napędem ekonomicznej diagnostyki systemów elektrycznym i hybrydowym polecany w pojazdach. Mobilny tester FSA 500 jest nowy tester do hybryd FSA 050 jest połączony radiowo z komputerem firmy Bosch. Może on być wykorzysty- stacjonarnym lub laptopem mającym wany przy pracach z systemami zainstalowany program diagnostycz- wysokonapięciowymi jako samodziel- ny. Za pośrednictwem komputera FSA będzie pokazywało wartości ny przyrząd. Ponadto, w celu doku- sterowany jest również moduł pomia- rzeczywiste przejęte z programu mentowania wyników pomiarów, rowy. Do tego celu można także Diagnozy Sterowników. Dzięki można bezprzewodowo podłączać wykorzystać tablet Diagnostic Control modułowej budowie, tester FSA 500 tester FSA 050 do komputera lub Unit (DCU 130). daje się łatwo dostosować do indywi- do stanowiska FSA serii 7 oraz dualnych potrzeb oraz włączyć do FSA 500. Za pomocą FSA 050 Bosch specjalnie dla warsztatów, w istniejące już systemy diagnostycz- można wykonywać testy wysokich z przeznaczeniem do efektywnego ne Bosch. napięć, testy izolacji, a także ogólne Został on stworzony przez firmę sterowania różnymi systemami Moduł pomiarowy FSA 500 jest diagnostycznymi. Jeżeli jest podłączo- wyposażony w funkcje testowania ny moduł KTS, to oprogramowanie silnika, uniwersalny oscyloskop pomiary elektryczne (napięcia, rezystancji, pojemności). Łukasz Kałucki produkty | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 13 Maksymalna trwałość żarówek Bosch stworzył nową linię żarówek dla samochodów ciężarowych – Trucklight Maxlife. Program Trucklight Maxlife to doskonała oferta handlowa. Oferta zawiera 11 referencji żarówek, zapewniając pokrycie zapotrzebowania na najbardziej popular- Żarówki Trucklight Maxlife cechuje wyjątkowa konstruk- ne pozycje. Żarówki Trucklight Maxlife firmy Bosch są cja oraz wysokiej jakości materiały, które wykorzystano dostępne do niemal wszystkich typów reflektorów. do ich produkcji. Dzięki temu doskonale sprawdzają się To oznacza, że Bosch może zaoferować jeden program w najtrudniejszych warunkach eksploatacyjnych. produktów dla większości pojazdów użytkowych. Restrykcyjna kontrola procesu produkcji gwarantuje Marcin Dynarek stałą, wysoką jakość i niezawodność żarówek. Wyjątkowe parametry żarówki osiągnięto dzięki kilku elementom w procesie produkcji. Zoptymalizowana struktura materiału żarnika wolframowego, wyższe ciśnienie i polepszony skład wypełnienia gazowego zapewniają większą trwałość. Dzięki zwiększonej stabilności żarnika poprawiła się odporność na uszkodzenia. Ponadto większa trwałość żarówek zapewnia dłuższe okresy ich eksploatacji. Specjalna konstrukcja żarówki wpływa na niższe zapotrzebowanie na energię, co oznacza mniejsze koszty użytkowania pojazdu. Filtry Bosch do biopaliw waniu. Jeśli auto nie jest przystosowane do zasilania E10, bioetanol może doprowadzić do rozszczelnienia materiałów uszczelniających, a w konsekwencji do wycieku paliwa z rur i uszczelek w układzie paliwowym. Biodiesel to płynne paliwo produkowane zarówno ze zwierzęcych jak i roślinnych tłuszczów, które jest dodawane do konwencjonalnego, mineralnego oleju napędowego. W Europie, zgodnie z normą DIN EN 590, taka mieszanka może zawierać do 7% biodiesla. Używanie tego rodzaju paliwa może prowadzić do negatywnych skutków w układzie paliwowym pojazdu, takich jak chociażby zatykanie dysz wtryskiwaczy. Ważnym elementem dla układu paliwowego jest filtr Rosnące koszty paliwa przyczyniają się do wzrostu paliwa. Używając paliwa z domieszkami biododatków, kosztów eksploatacji pojazdów. Wśród tańszych warto zwrócić na to szczególną uwagę. Nie wszystkie filtry źródeł zasilania coraz większy udział w rynku paliwa są przystosowane do pracy z tego rodzaju paliwa- odgrywają biopaliwa. mi. Filtry paliwa Bosch świetnie radzą sobie z wyższymi wymaganiami filtracyjnymi wynikającymi ze stosowania Systematycznie zwiększa się liczba stacji benzynowych biopaliw. Dzięki przystosowaniu do zasilania biopaliwami oferujących paliwo E10 oraz Biodiesel. E10 to mieszanka zapewniają stałą i optymalną ochronę, a silnik nie traci paliwowa zawierająca 10% bioetanolu i 90% benzyny. swojej mocy. W ofercie Boscha można znaleźć ponad 150 Trzeba jednak pamiętać, że nie do każdego pojazdu referencji filtrów przystosowanych do pracy z biodieslem można zastosować paliwa E10. Samochody, które nie są oraz prawie tyle samo filtrów spełniających swoje zadania przystosowane do zasilania paliwem E10, mogą ulec przy stosowaniu paliwa E10. trwałemu uszkodzeniu nawet przy jednorazowym tanko- Marcin Dynarek 14 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | produkty Świece zapłonowe w instalacjach LPG Zadaniem świecy w silniku o zapłonie iskrowym jest wprowadzenie z mniejszymi prędkościami. Jest to do komory spalania energii, wytworzonej w cewce zapłonowej jeden z kilku powodów, dla których i dostarczonej za pomocą przewodów wysokiego napięcia, poprzez silnik zasilany LPG ma nieznacznie wyładowanie elektryczne pomiędzy jej elektrodami. Zapoczątkowuje niższą moc (mniejszy przyrost ono proces spalania. ciśnienia w dłuższym czasie). Świeca jest najbardziej obciążonym Zmiana napięcia zapłonu w zależności od paliwa (LPG, benzyna) elementem układu zapłonowego Napięcie zapłonu [kV] z uwagi na bezpośredni kontakt elektrod z gorącymi gazami spalinowymi. Dotyczy to w szczególności silnika zasilanego LPG, w którym warunki są jeszcze bardziej niekorzystne. Wynika to z innego charakteru spalania gazu w stosunku do benzyny. LPG Benzyna 16 14 12 10 8 +15 6 Proces spalania LPG Mieszanka gazowo-powietrzna w przeciwieństwie do benzynowopowietrznej spala się w silniku 4 2 GMP Wyprzedzenie zapłonu [kąt OWK] 10 20 30 40 50 60 produkty | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 15 Kolejne generacje systemów gazowych niwelują tę stratę w takim stopniu, że jest ona nieodczuwalna dla użytkownika. Taki charakter spalania mieszanki gazowo-powietrznej powoduje, że jednostka napędowa jest Świece platynowo-irydowe są idealne dla samochodów wyposażonych w instalację gazową. Ułatwiają zapłon i zapewniają równomierną pracę silnika. Do ich zalet należą: szybko osiągana temperatura pracy, wyższa niezawodność przy rozruchu zimnego silnika, ochrona silnika i katalizatora, ustawiony fabrycznie odstęp między elektrodami. znacznie bardziej elastyczna niż przy zasilaniu benzyną. Rozciągnięty w czasie proces spalania powoduje jednak, że ścianki komory są w dłuższym okresie narażone na kontakt z gorącymi gazami spalinowymi. Jest to jeden z czynników, któremu musi sprostać wkręcona w głowicę świeca zapłonowa. Kolejnym jest utrudniony zapłon, wynikający z większej o około 30% rezystancji mieszanki gazowopowietrznej. Wymaga to większej energii wyładowania. Jedno- czy wieloelektrodowe? Eksploatacja świec zapłonowych powoduje ich zużycie wskutek erozji iskrowej. Prowadzi ona do stopniowego usuwania materiału z elektrod, a tym samym powiększania przerwy pomiędzy nimi. Zjawisko to występuje zawsze, lecz można mu przeciwdziałać, dzięki czemu przedłuża się żywotność świec zapłonowych. Jedną z metod jest stosowanie świec wieloelektrodowych, w których wyładowanie rozkłada się pomiędzy poszczególne elektrody boczne. Tego typu świece nie są jednak zalecane do silników zasilanych gazem z uwagi na mniejszą energię zapłonu, która Gaz ziemny (CNG) w porównaniu do gazu ciekłego (LPG) Gaz ziemny (Compressed Natural Gas, CNG) Produkt pozyskiwany przy wydobyciu ropy naftowej lub wydobywany osobno Głównym składnikiem jest związek węglowodorowy metan CH4 Odporność na spalanie stukowe do 130 oktanów, przechowywanie pod ciśnieniem ok. 200 barów Lżejszy od powietrza Zawartość energii: 1 kg gazu ziemnego odpowiada ok. 1,5 l benzyny Stosowany głównie jako wyposażenie fabryczne przez producentów pojazdów Gaz ciekły (Liquified Petroleum Gas, LPG) Produkt uboczny otrzymywany przy rafinacji ropy naftowej Mieszanina propanu i butanu Odporność na spalanie stukowe 115 oktanów Cięższy od powietrza, przechowywany w postaci ciekłej, pod ciśnieniem ok. 8 barów, postać gazową zyskuje dopiero w silniku Zawartość energii: 1 l LPG odpowiada ok. 0,8 l benzyny Dobrze nadaje się do dodatkowej instalacji w pojazdach rozkłada się na większą liczbę elek- nia ich trwałości. Różnego rodzaju do świec standardowych mają one trod. Silniki gazowe powinny być dodatki mają na celu ułatwienie polepszoną przewodność cieplną wyposażane w świece jednoelektrodo- jonizacji mieszanki pomiędzy elektro- i odporność erozyjną. Ich elektrody są we, najlepiej z nieco zmniejszoną dami, co pozytywnie wpływa na obni- cieńsze, co ma dodatkowe zalety przerwą, co zapewnia większą energię żenie napięcia przebicia, przy którym w postaci cieńszego i dłuższego wyładowania elektrycznego. Aby powstaje iskra zapłonowa. W świecach izolatora. Przy tej samej średnicy zapewnić ich odpowiednią trwałość przeznaczonych do silników zasila- gwintu zwiększa się komora cieplna stosowane są inne (lepsze) materiały. nych LPG takie rozwiązania stosowane (przestrzeń pomiędzy izolatorem są dość powszechnie z uwagi na trud- a zewnętrzną metalową częścią Z czego te elektrody? niejsze warunki panujące w tego typu świecy), co powoduje, że świeca Stosowanie w budowie świec specjal- jednostkach napędowych. Używane są szybciej osiąga temperaturę samo- nych materiałów na elektrody, które metale szlachetne: srebro, platyna, oczyszczania, a trwałość elektrody jest charakteryzują się mniejszą erozją złoto oraz ich stopy z innymi metalami znacznie większa. iskrową jest kolejną metodą zwiększa- (np. palladem). W porównaniu Opracowanie na podstawie Gazeo.pl 16 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | produkty Bosch Kit SuperPro Układ hamulcowy jest jednym z najważniejszych układów bezpieczeństwa w samochodzie. Dlatego tak istotne jest systematyczne przeglądanie wszystkich jego elementów. Nie każdy wie, że niesprawne hamulce tylnej osi powodują Elementy zestawu Bosch Kit Super Pro nie tylko przyspieszone zużycie, ale nawet uszkodzenie dwa cylinderki, hamulców tarczowych również przedniej osi. Ważniejsze dwa zestawy szczęk hamulcowych, jest, że przy gwałtownym hamowaniu, nawet mimo układu regulator luzu, ABS, samochód nie utrzymuje zadanego kierunku jazdy, elementy mocujące. co znacznie zwiększa ryzyku wpadnięcia w poślizg. Podczas naprawy bębnowych hamulców tylnej osi Zalety zestawu Kit Super Pro Bosch zaleca, by równocześnie wymieniać wszystkie Do 50% oszczędności czasu montażu dzięki wstępnie elementy układu. Wynika to z faktu, że zarówno szczęki zmontowanym częściom. hamulcowe jak i cylinderki mają podobny okres eksploatacji, a pozostałe akcesoria jak elementy mocujące czy regulatory luzu również podlegają zużyciu w trakcie pracy. Wymiana zestawów hamulcowych Bosch jest bardzo prosta. Super Pro jest kompletnym zestawem części zamiennych hamulca bębnowego zawierającym wszystkie niezbędne elementy obu kół samochodu. Zestawy hamulców bębnowych Bosch spełniają Idealne dopasowanie wszystkich współpracujących elementów. Łatwiejsze zamawianie dzięki jednemu numerowi katalogowemu. Możliwość szybkiej wyceny naprawy pojazdu – jeden numer, jedna cena. Oszczędność miejsca magazynowania części zamiennych. Systemowość rozwiązania – w połączeniu z bębnami wymagania normy ECE-R 90. Odznaczają się wysoką tworzą kompletny zestaw naprawczy hamulców skutecznością i długą żywotnością. Dopasowanie wszyst- bębnowych. kich komponentów gwarantuje komfort oraz bezpieczeń- Bosch oferuje też bębny hamulcowe, co w połączeniu stwo hamowania przy wszystkich prędkościach jazdy. z zestawem Super Pro daje możliwość kompleksowej W zestawie Bosch Kit Super Pro wszystkie pojedyncze komponenty są już złożone, co skraca czas montażu o około 50 %. naprawy hamulców bębnowych z pełną gwarancją idealnego dopasowania wszystkich elementów układu. Marcin Kiełczewski produkty | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 17 Leasing 103% na pakiety KTS z oprogramowaniem ESI[tronic] 2.0 Firma Bosch we współpracy z VB Leasing przygotowała dla warsztatów samochodowych bardzo atrakcyjną ofertę w segmencie urządzeń do diagnostyki sterowników. Stworzone zostały pakiety, w których skład wchodzi zawsze jeden z typów testera usterek KTS oraz jeden z wariantów oprogramowania ESI[tronic] 2.0. Okres trwania leasingu urządzenia wraz z oprogramowaniem wynosi 36 miesięcy. Przypominamy, iż ESI[tronic] 2.0 to rogramu diagnonajnowsza wersja programu zuje na obszerstycznego, która bazuje my Bosch, nym know-how firmy nstruowania pochodzącym z konstruowania dów. Dla systemów dla pojazdów. warsztatów jest to narzędzie idealnie kstworzone do perfekcyjnego wykonywa-nia pracy. Ponad 350 inżynierów i techników na całym świecie wprowadza nikacji między do ESI[tronic] 2.0 warsztatem a dys- dane dotyczące trybutorem w tym aktualnych pojazwdów oraz ich sterow- przypadku są b ników. W ten sposób specjalne strony internetowe dotyczące Bosch zapewnia tego leasingu, umieszczo- w programie duże warantuje pokrycie rynku i gwarantuje ne na www.sudbosch.pl. warsztatowi dostęp do zawsze Znajduje się tam formularz nowych systemów w pojazdach. zgłoszeniowy dla zainteresowane- W tej atrakcyjnejj ofercie leasingo- go warsztatu oraz zawsze aktualna wej znalazło się 25 pakietów o róż róż- niu, iż opłata wstępna to10%, niu to10% wywy ulotka informacyjna z wariantami nych konfiguracjach. Najtańszą opcją kup 1%, a liczba rat – 35. Dzienny urządzeń i przykładowymi wysoko- jest zestaw składający się z modułu koszt dla warsztatu to tylko 19,39 zł ściami rat. Przyspiesza to wybór KTS 540 z oprogramowaniem SD netto. odpowiedniego wariantu, a to – Diagnoza Sterowników. Miesięczna Mamy nadzieję, że oferta ta spotka rata leasingowa w tym przypadku się z dużym zainteresowaniem wynosi 426,48 zł netto, przy założe- na naszym rynku. Pomocne w komu- przyczynia się do większego zadowolenia klientów. Tomasz Nowak 18 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | technika Silnik Scania Euro 6 z układem oczyszczania spalin Wyczyścić do cna Co prawda samochody nie są głównymi sprawcami zanieczyszczeń ziemskiej mocznika o handlowej nazwie AdBlue. atmosfery, ale to właśnie w motoryzacji obowiązują bardzo rygorystyczne W uproszczeniu działa to w ten normy emisji toksycznych związków. sposób, że mocznik, ulegając hydrolizie, zamienia się w silny reduktor – Wygląda na to, że konstruktorom od tego pomysłu, np. Iveco i częściowo amoniak, który w wyniku reakcji silników nie grozi bezrobocie, bowiem Volvo Trucks. W każdym razie, redukuje tlenki azotu do pary wodnej kolejna norma czystości spalin potrzebny jest kompromis między i cząsteczkowego azotu. wymaga albo przekonstruowania emisją NOX i cząstek stałych w spali- jednostki napędowej, albo dodania nach, które i tak trzeba w jakiś sposób skomplikowana i należy zastosować układów oczyszczających spaliny. dodatkowo oczyszczać. zespół kilku filtrów. Patrząc od strony W praktyce sprawa jest bardziej Normy emisji są już tak wyśrubowane, silnika, mamy: katalizator utleniający, że żaden produkowany obecnie Wtrysnąć i zredukować filtr cząstek stałych, katalizator SCR pojazd nie może obyć się bez systemu Jest rzeczą całkowicie naturalną, że i katalizator utleniający nieprzereago- oczyszczania spalin. Według obecnie wielu producentów pojazdów korzy- wanego amoniaku (rys. 1). Ostatni obowiązującej normy Euro 5 dla sta z gotowych rozwiązań, np. z bo- katalizator stosuje się, by uniknąć samochodów użytkowych emisja schowskiego systemu Denoxtronic, nadmiernej emisji do atmosfery tlenków azotu (NOX) wynosi który redukuje emisję tlenków azotu amoniaku, który nie został wykorzy- 2,0 g/kWh, a w normie Euro 6, która w silnikach diesla o blisko 90%. stany w filtrze SCR. W tej chwili nie będzie obowiązywać od 2014 r. – zale- System Denoxtronic działa według wymyślono lepszego rozwiązania dwie 0,4 g/kWh. Różnica jest więc, zasady selektywnej redukcji katali- na zgodną z normami redukcję delikatnie mówiąc, drastyczna. tycznej (SCR). Do spalin wtryskuje toksycznych związków zawartych się 32,5-procentowy wodny roztwór w spalinach. Wszystkie te katalizatory Emisję NOX w silniku diesla można ograniczyć za pomocą recyrkulacji spalin, które wprowadzane do komory Rys. 1 Schemat oczyszczania spalin w silniku Euro 6 firmy Scania spalania silnika obniżają temperaturę spalania. Jednak recyrkulacja spalin, turbosprężarka hamulec wydechowy czujnik temperatury wtrysk AdBlue czujnik NOx poza niekorzystnymi, ubocznymi działaniami powoduje również wzrost emisji cząstek stałych – też objętych normą. Z powodu wad recyrkulacji katalizator utleniający spalin, np. spadku mocy i pogorszenia trwałości silnika, potencjalnego wzrostu zużycia paliwa czy znacznej komplikacji układu, firmy odchodzą czujnik NOx przepustnica w układzie dolotowym zawór recyrkulacji spalin pomiar spadku ciśnienia przed i za filtrem cząstek stałych filtr cząstek stałych katalizator SCR katalizator nieprzereagowanego amoniaku technika | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 19 duże różnice w koncentracji płynu Rys. 2 Schemat układu Denoxtronic 2.2 produkcji Boscha obniżają skuteczność układu. Ponadto przewód do opróżniania układu z płynu AdBlue moduł zasilający zbiornik płynu AdBlue czujnik temp. krople płynu muszą być małe, by szybko odparowały. Eksploatacja systemu Denoxtronic jest w zasadzie bezawaryjna. Należy czujnik poziomu AdBlue sterownik przewody płynu chłodzącego silnik do chłodzenia modułu dozowania czujnik temp. nastawniki przewody płynu chłodzącego silnik do ogrzewania płynu AdBlue czujniki moduł dozowania płynu AdBlue Engine CAN Diagnostic CAN czujnik temp. przestrzegać zasad obchodzenia się z płynem AdBlue oraz wiedzieć, że: system działa poprawnie w temperaturach otoczenia -7° C do +35° C, system nie działa powyżej wysokości 1600 m n.p.m., czujnik NOx system nie działa, gdy temperatura cieczy chłodzącej silnik jest niższa niż 70° C, system ma ograniczone działanie, katalizator SCR gdy temperatura spalin jest niższa są zintegrowane w jednej obudowie realizowany za pomocą pompy niż 200° C lub powyżej 500° C i gdy i zajmują stosunkowo niewiele elektrycznej i rozpylacza. Od 2010 r. temperatura otoczenia jest niższa miejsca. produkowana jest wersja Denox 2.2 niż 0° C, Prawie wszyscy producenci (rys. 2). System Denoxtronic różnych po wyłączeniu silnika następuje ciężarówek już teraz oferują pojazdy generacji stosowany jest przez takich opróżnianie układu z płynu spełniające przyszłą normę Euro 6, europejskich producentów pojazdów AdBlue. W Denox 1 – za pomocą a potencjalni użytkownicy zastanawia- użytkowych, jak DAF, MAN, Iveco, sprężonego powietrza, w Denox 2 ją się, czy wzrosną koszty użytkowa- Scania, Volvo, Renault czy Deutz. – za pomocą odwrócenia kierunku nia tak skomplikowanych pojazdów. System ten stosują także amerykań- Gdy obowiązywała norma Euro 4 skie firmy Cummins i Mack, a z azja- dawkowanie kosztownego płynu tyckich – Hino, Nissan i Mitsubishi. AdBlue do ilości spalanego paliwa Techniczną trudnością, z którą przepływu płynu przez pompę, raz do roku lub co 180 tys. km przebiegu, ewentualnie według innych zaleceń producenta wynosiło 4-5%, a obecnie, gdy obowią- musieli uporać się konstruktorzy pojazdu należy wymienić filtr zuje norma Euro 5 – już 6-7%. Koszt Boscha jest nie tylko właściwy dobór płynu AdBlue. Czynność ta stosowanego AdBlue jest częściowo ilości wtryskiwanego płynu AdBlue wymaga opróżnienia układu oraz kompensowany zmniejszeniem w zależności od obciążenia silnika, ponownego uruchomienia za po- zużycia paliwa. W silnikach spełniają- lecz przede wszystkim równomierne cych normę Euro 6 z oczyszczaniem rozpylenie płynu w spalinach. Zbyt mocą testera Bosch KTS, system jest bardzo wrażliwy spalin za pomocą recyrkulacji spalin na zanieczyszczenia. Nawet i selektywnej redukcji katalitycznej niewielka ilość oleju napędowego pomiary eksploatacyjne wykazują lub innego środka ropopochodne- nawet kilkuprocentowy spadek go, który znajdzie się w zbiorniku zużycia paliwa. powoduje uszkodzenie systemu. Do systemów Denoxtronic Bosch W skrócie – Denox oferuje części zamienne, takie jak Bosch produkuje system Denoxtronic filtry, przewody hydrauliczne do mo- od 2004 roku. System składa się ze dułu tłoczącego, pompy tłoczące, elektrozawory, zawory wtryskowe, zbiornika płynu AdBlue, modułu zasilającego i sterownika oraz prze- filtr neracji płyn AdBlue był wtryskiwany za pomocą sprężonego powietrza. W 2006 r. wprowadzono do produkcji II generację systemu (Denox 2), w którym wtrysk płynu AdBlue był czujniki ciśnienia i temperatury czynnika AdBlue. Poza tym Bosch wodów i czujników. W systemie I geRaz do roku lub co 180 tys. km przebiegu ewentualnie według innych zaleceń producenta pojazdu należy wymienić filtr AdBlue. Czynność ta wymaga opróżnienia układu oraz ponownego uruchomienia za pomocą testera Bosch KTS. dostarcza specjalne stanowisko oraz technologię do naprawy podzespołów wchodzących w skład systemu. Ryszard Polit zdjęcia i rysunki: Scania, Bosch 20 | Bosch Autospec | nr 3/45 | 2012 | produkty Citroën C4 Picasso i Bosch Firma Bosch jest dostawcą podzespołów do kilkudzie- wraz z wykazem niektórych części zamiennych produko- sięciu marek samochodów produkowanych w Europie. wanych do niego przez firmę Bosch. Obok nazwy produk- Warto sobie uświadomić jak wiele elementów z logo tów umieszczamy numery katalogowe. W przypadku Bosch znajduje się w każdym modelu. niektórych elementów są to tylko przykłady, gdyż producent dokonywał zmian konstrukcyjnych, a wraz z nimi W naszym cyklu prezentujemy samochód Citroën C4 zmieniały się numery katalogowe. Dlatego dobór odpo- Picasso z silnikiem wysokoprężnym HDi o pojemno- wiednich części możliwy jest przy użyciu katalogu ści 1560 cm³ i mocy 80 kW (na rynku od lutego 2007 r.) Bosch. 17 16 13 18 7 1 11 2 10 3 21 19 30 29 23 28 24 4 20 27 25 1 Czujnik wałka rozrządu ● Nr 0 986 280 413 2 Świeca żarowa, Duraterm ● Nr 0 250 204 002 3 Alternator (E8(>) 14V 80/150A) ● Nr 0 124 525 035 4 Alternator (E8(>) 14V 80/150A) ● (wyrób regenerowany) 5 ● 6 ● 7 ● 8 ● 9 ● 10 ● Nr F 0 986 046 240 Pasek klinowy wielorowkowy (6 PK 976) Nr 1 987 948 486 Rozrusznik (wyrób regenerowany) Nr 0 986 022 790 Akumulator rozruchowy, S4 (12V, 77 Ah 780A) Nr 0 092 S50 080 Pompa wysokociśnieniowa, silnik wysokoprężny (układ CR) (CR/CP1H3/R70/10-7812S) Nr 0 445 010 296 Pompa wysokociśnieniowa, silnik wysokoprężny (układ CR) (CR/CP1H3/ R70/10-7812S) (wyrób regenerowany) Nr 0 986 437 028 Wtryskiwacz (układ CR) (CR/IFL17/ZEREK20S) Nr 0 445 110 259 22 16 ● 17 ● 18 ● 19 ● 20 ● 8 9 6 12 5 15 14 26 11 Wtryskiwacz (układ CR) ● (CR/IFL17/ZEREK20S) 12 ● 13 ● 14 ● 15 ● 4 (wyrób regenerowany) Nr 0 986 435 126 Filtr przewodu paliwowego Nr 0 450 906 471 Wkład filtra powietrza, silnik Nr 1 457 433 160 Wkład filtra olejowego Nr 1 457 429 238 Pasek zębaty/pompa wodna, komplet Nr 1 987 948 721 Pióro wycieraczki Aerotwin, spoiler, komplet Nr 3 397 007 313 Pióro wycieraczki, tył Nr 3 397 004 559 Filtr z węglem aktywnym we wnętrzu pojazdu Nr 1 987 432 437 Pompa próżniowa, hamulec Nr F 009 D00 210 Czujnik podwójny Duo, przyspieszenie i prędkość obrotowa, układ hamulcowy (DRS-MM) Nr 0 265 005 715 21 Agregat hydrauliczny/sterownik ● układów ABS/ASR/ESP 22 ● 23 ● 24 ● 25 ● 26 ● 27 ● 28 ● 29 ● 30 ● (ESP 8.0 m. ASG) Nr 0 265 235 011 Czujnik prędkości obrotowej koła, przód (DF 11) Nr 0 265 007 788 Czujnik prędkości obrotowej koła, tył (DF 11) Nr Nr 0 265 007 789 Okładziny hamulca tarczowego, komplet, przód Nr 0 986 494 235 Tarcza hamulcowa, przednia Nr 0 986 478 979 Elastyczny przewód hamulcowy, przedni Nr 1 987 481 051 Okładziny hamulca tarczowego, komplet, tył Nr 0 986 494 199 Zacisk hamulcowy lewy, tylny Nr 0 204 207 082 Zacisk hamulcowy prawy, tylny Nr 0 204 207 083 Tarcza hamulcowa, tylna Nr 0 986 479 387 Formuła SAE | nr 3/45 | 2012 | Bosch Autospec | 21 Formuła 1 po studencku Pojazd waży około 250 kg. Konstrukcję nośną stanowi rama ze stalowych rurek, osłonięta lekkim W połowie września na włoskim torze Varano de’Melegari odbędzie się poszyciem z materiałów kompozyto- międzynarodowy konkurs Formuła SAE, największy i najbardziej prestiżowy wych. Czterocylindrowy silnik o po- z konkursów studenckich organizowanych przez Society of Automotive jemności 600 cm³ i mocy ok. 80 KM Engineers International (Stowarzyszenie Inżynierów Motoryzacji). pochodzi z motocykla Honda CBR F4i, ale studenci zaprojektowali do niego Wśród ponad 100 załóg z całego świata finansowe. Trzeba więc było poszukać układ dolotowy i zastosowali sprężar- wystartuje w nim z własnoręcznie sponsorów. kę. Ich dziełem są też zawieszenie zbudowanym samochodem wyścigo- Wielu z nich wspomogło studentów pojazdu, układy elektroniczne, wym WUT Racing – zespół studentów nie tylko finansowo, ale również okablowanie, część czujników i pełen Politechniki Warszawskiej i Szkoły wykonując według ich dokumentacji pakiet aerodynamiczny. Licząca 329 Głównej Handlowej. – Podczas zawo- elementy pojazdu bądź dostarczając stron dokumentacja bolidu została dów będziemy brać udział w takich niezbędne podzespoły. Jednym wysłana do oceny przez organizatora konkurencjach jak przyspieszenie, z głównych sponsorów jest firma zawodów. zwrotność („kręcenie” ósemek), Bosch. Dzięki jej wsparciu młodzi autocross i endurance (wytrzymałość), konstruktorzy mogli zakupić części testy pojazdu i nauka sportowej jazdy za które można zdobyć 675 punktów. niezbędne do budowy bolidu. Bosch dla 5 osób, mających się ścigać na wło- Ponadto odbędą się konkurencje przekazał też m.in. czujniki do silnika. skim torze. Studenci trenowali w war- statyczne, czyli ocena dokumentacji Podczas spotkania na Politechnice szawskim Racing Center. technicznej i prezentacji bolidu – mówi sponsorzy zostali uhonorowani Mateusz Gugała, kierownik projektu statuetkami i plakietkami. W imieniu całego zespołu jest nasz rozwój – mówił i student ostatniego roku Politechniki. firmy Bosch pamiątkową statuetkę podczas prezentacji Mateusz Gugała. – Za część statyczną do „zarobienia” z podziękowaniami od studentów – Konstruując i budując pojazd, jest 325 punktów, czyli razem 1000. odebrał Sławomir Kosek, kierownik możemy się więcej nauczyć niż marketingu działu Części Samochodo- na wykładach i ćwiczeniach. Prawie kompletny bolid został pokazany 7 sierpnia w Auli Głównej Politechniki Warszawskiej. – Pomysł skonstruowania pojazdu wyścigowego powstał 2 lata temu – mówił Mateusz Opaliński, jeden z członków liczącego ponad 20 osób zespołu. – Zaczęliśmy projektowanie jego podzespołów, a jednocześnie liczenie kosztów budowy bolidu. Okazało się, że będziemy potrzebowali około 300 tys. złotych. Na taką kwotę nie mogliśmy liczyć z Politechniki, mimo że otrzymaliśmy od uczelni niemałe wsparcie we i Diagnostyka. Nie mniej ważną częścią projektu są – Najważniejszym celem pracy Anna Borsukiewicz Żarówki Bosch to program oferujący 4 linie żarówek 12 V. Linia Pure Light to szeroki program referencji w jakości wyposażenia fabrycznego. Longlife Daytime to dłuższa żywotność. Plus 90 to największy zasięg światła. Xenon Silver to linia oferująca światło o barwie zbliżonej do światła dziennego. Oferta żarówek Bosch to prosty a zarazem bezpieczny wybór. Bosch – i wszystko jasne! www.motobosch.pl
