3. charakterystyka powiatu olkuskiego
advertisement
AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Olkusz 2012 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ul. Niemodlińska 79 pok. 22-23 45-864 Opole tel./fax. 077/454-07-10, 077/474-24-57 kom. 605-26-24-27 e-mail: [email protected] Wykonawcą Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016-2019 był zespół firmy ALBEKO z siedzibą w Opolu w składzie: mgr inż. Beata Podgórska mgr inż. Jarosław Górniak mgr inż. Paweł Synowiec mgr Marta Stelmach Mateusz Podgórski 2 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE ......................................................................................................................7 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU .....8 3. CHARAKTERYSTYKA POWIATU OLKUSKIEGO ..................................................................... 10 3.1. INFORMACJE OGÓLNE ..............................................................................................................................10 3.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE ........................................................................................11 3.3. W ARUNKI KLIMATYCZNE ...........................................................................................................................11 3.4. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI, GEOMORFOLOGIA ..................................................................................12 3.5. ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO POWIATU OLKUSKIEGO .................................................12 3.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego ...............................................................................12 3.5.1.1. Formy użytkowania terenów ................................................................................................................... 13 3.6. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA .....................................................................................................................14 3.7. SYTUACJA GOSPODARCZA ........................................................................................................................15 3.8. ROLNICTWO ............................................................................................................................................17 3.9. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO - INŻYNIERYJNA ........................................................................................18 3.9.1. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny ..................................................................18 3.9.3. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną .....................................................20 3.9.4. Infrastruktura transportowa ............................................................................................................20 3.9.5. Zaopatrzenie w wodę .....................................................................................................................25 3.9.6. Odprowadzenie ścieków ................................................................................................................27 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU .................................................................................. 32 4.1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO. .....................................................................................................................................................................32 4.1.1. Zasady realizacji programu ............................................................................................................32 4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa ................................................................................................................ 32 4.1.1.2. Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014 ................................... 33 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU OLKUSKIEGO. ..................................... 34 6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ...................................................................................... 35 6.1. CELE EKOLOGICZNE .................................................................................................................................35 6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym .........................................................................................35 6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym .........................................................................................35 6.1.3. Cele ekologiczne dla Powiatu Olkuskiego. ....................................................................................36 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH .................................................................................... 37 7.1. UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH ......................................37 7.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................37 7.2. ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE ................................................................................................................37 7.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................38 7.3. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W DZIAŁANIACH NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA ..............................................38 7.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................39 7.4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU ......................................................................................39 7.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................40 8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ................................................................................. 40 8.1. OCHRONA PRZYRODY ..............................................................................................................................40 8.1.1. Obszary prawnie chronione ...........................................................................................................40 8.1.2. Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET-POLSKA..............................................................................48 8.1.3 Fauna i flora ....................................................................................................................................48 8.1.4. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................48 8.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW ..........................................................................................52 8.3. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI ..............................................................................55 8.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................55 8.4. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZIĄ .....................................................55 3 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 8.5. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI .................................................................................................................57 8.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................60 8.6. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI.........................................................................................60 9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO. .................. 62 9.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE .........................................................................................................................62 9.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................62 9.2. JAKOŚĆ POWIETRZA .................................................................................................................................62 9.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................67 9.3. OCHRONA WÓD .......................................................................................................................................68 9.4. GOSPODARKA ODPADAMI .........................................................................................................................80 9.5. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU..........................................................................................................................92 9.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................96 9.6. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH I PROMIENIOWANIE. .........................................................97 9.6.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ....................................................................................................99 9.7. POWAŻNE AWARIE .................................................................................................................................100 9.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ..................................................................................................102 9.8. W YKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII .................................................................................102 9.8.1. Cel średniookresowy do 2019 r. ..................................................................................................105 10. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2012 – 2015. ......................... 107 11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU. .................. 113 10.1. W YTYCZNE DO PRZYGOTOWANIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA ................................115 12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ................................................. 119 13. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU ............................................................. 121 14. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM. .................................................... 127 15. LITERATURA ........................................................................................................................ 128 Spis rysunków: Rysunek 1. Powiat Olkuski na tle podziału administracyjnego województwa małopolskiego ..........................11 Rysunek 2. Formy użytkowania terenów powiatu olkuskiego [%] ....................................................................14 Rysunek 3. Istniejący system gazowniczy i elektroenergetyczny ....................................................................18 Rysunek 4. Przebieg LHS – Linii Hutniczej Szerokotorowej ............................................................................23 Rysunek 5. Zasoby kopalin na terenie Powiatu Olkuskiego. ...........................................................................61 Rysunek 6. Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w 2010 roku w województwie małopolskim ...............65 Rysunek 7. Zbiorniki wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego. ........................................................74 Rysunek 8. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 94 Bolesław- Olkusz- Sieniczno objętego badaniem w ramach Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009- 2013 ..........................................................................................................................................................................94 Rysunek 9. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska. ............................................................120 Spis tabel: Tabela 1. Podział powiatu olkuskiego na jednostki administracyjne i powierzchnia gmin ...............................13 Tabela 2. Użytkowanie gruntów w Powiecie Olkuskim w %. ...........................................................................13 Tabela 3. Liczba ludności w Powiecie Olkuskim ..............................................................................................14 Tabela 4. Podział podmiotów gospodarki narodowej. .....................................................................................16 Tabela 5. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w powiecie w latach 2007-2010. ..................16 Tabela 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane na terenie Powiatu Olkuskiego wg wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). ................................................................................................16 Tabela 7. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Olkuskiego. ......................................................17 Tabela 8. Struktura głównych zasiewów w Powiecie Olkuskim wg Powszechnego Spisu Rolnego 2002. .....17 Tabela 9. Dostęp do sieci gazowej w gminach Powiatu Olkuskiego. ..............................................................19 Tabela 10. Parametry sieci gazowej na terenie Powiatu Olkuskiego 2007-2010. ...........................................19 Tabela 11. Wykaz dróg powiatowych wg danych Zarządu Drogowego w Olkuszu .........................................20 Tabela 12. Wskaźnik zwodociągowania powiatów województwa małopolskiego. ...........................................25 4 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Tabela 13. Zwodociągowanie gmin w Powiecie Olkuskim (2010r.) .................................................................25 Tabela 14. Sieć wodociągowa w Powiecie Olkuskim. .....................................................................................27 Tabela 15. Wskaźnik skanalizowania powiatów województwa małopolskiego. ...............................................28 Tabela 16. Skanalizowanie gmin w Powiecie Olkuskim (GUS 2010r.) ............................................................28 Tabela 17. Wykonanie KPOSK w aglomeracjach na terenie Powiatu Olkuskiego (2011). ..............................31 Tabela 18. Udział procentowy powierzchni obszarów chronionych w powiatach województwa małopolskiego. ..........................................................................................................................................................................40 Tabela 19. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Olkuskiego .................................41 Tabela 20. Rezerwaty przyrody na terenie Powiatu Olkuskiego ......................................................................44 Tabela 21. Użytki ekologiczne na terenie Powiatu Olkuskiego ........................................................................45 Tabela 22. Zestawienie pomników przyrody w gminach Powiatu Olkuskiego .................................................46 Tabela 23. Wykaz pomników przyrody na terenie Powiatu Olkuskiego ...........................................................46 Tabela 24. Wskaźnik lesistości poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego. ...................................................52 Tabela 25. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2011 ....................................................................64 Tabela 26. Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń benzenu w stacji zlokalizowanej na terenie Powiatu Olkuskiego. .......................................................................................................................................................65 Tabela 27. Przekroje pomiarowo – kontrolne wód powierzchniowych w 2010 r. na terenie Powiatu Olkuskiego. .......................................................................................................................................................70 Tabela 28. Klasyfikacja jednolitych części wód powierzchniowych na terenie Powiatu Olkuskiego w 2010 r.72 Tabela 29. Ocena wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych i karpiowatych w 2010 r. ...........................................................................................................73 Tabela 30. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 r.........................................74 Tabela 31. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego w 2010 roku ............................75 Tabela 32. Bilans i skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. ...........................................................................................................................................................80 Tabela 33. Bilans i skład morfologiczny odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. ...............................................................................................................81 Tabela 34. Ilość odpadów komunalnych, odebranych/zebranych z terenu powiatu olkuskiego w latach 20082011 i przekazanych do odzysku .....................................................................................................................82 Tabela 35. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego ..........................................................................................85 Tabela 36. Ilość odpadów z sektora gospodarczego poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania na terenie powiatu olkuskiego w latach 2008-2011 .........................................................................................87 Tabela 37. Ilości wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu Olkuskiego ............................88 Tabela 38. Tereny zagrożone hałasem zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka krajowej nr 94 na odcinku Bolesław- Olkusz- Sieniczno objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem. ...........................................................................................................................................................94 Tabela 39. Zestawienie działań naprawczych do wykonania w celu poprawy klimatu akustycznego dla drogi krajowej nr 94 na odcinku Bolesław- Olkusz- Sieniczno ..................................................................................95 Tabela 40. Wyniki pomiarów PEM w 2011 roku na terenie Powiatu Olkuskiego. ............................................98 Tabela 41. Priorytetowe cele krótkookresowe na terenie Powiatu Olkuskiego w latach 2012-2015. ............107 Tabela 42. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Powiatu Olkuskiego. ..113 Tabela 43. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem. ..................................................120 ARiMR ECONET EFRROW EMAS GPZ GSM GZWP JCW KAG KSE WYKAZ SKRÓTÓW Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa Krajowa Sieć Ekologiczna Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich Eco Management and Audit Scheme Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu Główny Punkt Zasilania Global System for Mobile Communication - standard telefonii komórkowej Główny Zbiornik Wód Podziemnych Jednolite Części Wód Podziemnych Kategorie Agronomiczne Gleb Krajowy System Energetyczny 5 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 KSRG MEW MG MIR MŚ OCHK OSP PEM PEP PGR PIG PIP PIS PKP PN ppk PROW PSE PSP PSSE RPO WM SDR SRP THM TSP UE UMTS WFOŚiGW WHO WIOŚ WWA RLM RZGW WUS WZMiUW WSSE ZZR ZDR Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy Małe Elektrownie Wodne Minister Gospodarki Małopolska Izba Rolnicza Minister Środowiska Obszar Chronionego Krajobrazu Ochotnicza Straż Pożarna Promieniowanie elektromagnetyczne Polityka Ekologiczna Państwa Państwowe Gospodarstwa Rolne Państwowy Instytut Geologiczny Państwowa Inspekcja Pracy Państwowa Inspekcja Sanitarna Polskie Koleje Państwowe Polska Norma Punkt pomiarowo kontrolny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Polskie Sieci Energetyczne Państwowa Straż Pożarna Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego Średni dobowy ruch współczynnik przeliczeniowy Stacja redukcyjno-pomiarowa Trihalometanol Toksyczne środki produkcji Unia Europejska Universal Mobile Telecomunication System – Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej World Health Organization Światowa Organizacja Zdrowia Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Węglowodory aromatyczne Równoważna liczba mieszkańców Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Wojewódzki Urząd Statystyczny Wojewódzki Związek Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna Zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej Zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej 6 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 1. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały, szczególnie na terenach od wielu lat objętych presją przemysłu oraz gospodarstw rolnych (byłych PGR-ów), znaczną degradację środowiska naturalnego – zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie się zasobów surowcowych, ginięcie gatunków zwierząt i roślin, a także pogorszenie stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. Dlatego przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Powiaty należą do władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym samorządy jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu Powiatu Olkuskiego i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako główny instrument strategicznego zarządzania powiatem w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka konstruowania budżetu powiatu, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania się o fundusze celowe. Cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Powiatu Olkuskiego, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie powiatu. Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Powiecie Olkuskiego będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania “kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach. 7 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na: ­ określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla Powiatu Olkuskiego, zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu; ­ określeniu kreatywnej części Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych oraz ich operacjonalizację w postaci sformułowania listy działań; ­ scharakteryzowaniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego; ­ określeniu zasad monitorowania. Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Olkuszu, Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2011. Program oparty jest na zapisach następujących dokumentów: - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (nowelizacja z 20 listopada 2009r. o zmianie ustawy POŚ Dz.U. z 18 grudnia 2009r. Nr 215, poz. 1664). Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. - Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”. – Warszawa 2008 r. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować: ­ stan wyjściowy, ­ cele średniookresowe do 2016 roku, ­ kierunki działań w latach 2009 – 2012, ­ monitoring realizacji Programu, ­ nakłady finansowe na wdrożenie Programu, - Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: ­ kierunki działań systemowych, ­ ochrona zasobów naturalnych, ­ poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. - Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014. W dokumentach tych określono długoterminową politykę ochrony środowiska odpowiednio dla województwa małopolskiego oraz Powiatu Olkuskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. - Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W powiatowym programie powinny być uwzględnione: ­ zadania własne powiatu (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji powiatu). ­ zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom centralnym), 8 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie dokumentami wyższego szczebla oraz aktami wykonawczymi do ustawy “Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie. 9 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 3. CHARAKTERYSTYKA POWIATU OLKUSKIEGO 3.1. Informacje ogólne Powiat Olkuski znajduje się w północno-zachodniej części województwa małopolskiego, utworzony został w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Olkusz. Powiat położony jest w północno-zachodniej części województwa, w obrębie trzech makroregionów geograficznych: Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej, Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Miechowskiej. W skład powiatu wchodzą: gminy miejskie: Bukowno gminy miejsko-wiejskie: Olkusz, Wolbrom gminy wiejskie: Bolesław, Klucze, Trzyciąż. Olkusz graniczy z powiatami: chrzanowskim, Olkuskim i miechowskim oraz z województwem śląskim. Obok obszarów silnie uprzemysłowionych Powiat Olkuski obejmuje znaczne powierzchnie o charakterze rolniczoleśnym. W zachodniej części powiatu (gminy: Olkusz, Klucze, Bolesław, Bukowno) występują gleby o niskiej klasie bonitacji, które dodatkowo zanieczyszczone są metalami ciężkimi. Wschodnia część powiatu (gmina Trzyciąż, Wolbrom) posiada gleby III i IV klasy bonitacji. O atrakcyjności powiatu olkuskiego świadczą nie tylko krajobrazy, ale także zabytki kultury materialnej. Do najcenniejszych należą: Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, w granicach województwa małopolskiego obejmuje wyłącznie obszar Powiatu Olkuskiego (gminy Klucze, Olkusz, Trzyciąż i Wolbrom) o powierzchni 12 688 ha. Przebiega tędy również Szlak Orlich Gniazd. Powiat leży w zachodniej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Do ciekawych miejsc należy również: Pustynia Błędowska (posiadająca status użytku ekologicznego) i Pleszczotka. Ponadto na terenie Powiatu występują liczne pomniki przyrody, zarówno ożywionej (drzewa i zespoły drzew) jak i pomniki przyrody nieożywionej (ostańce skalne, głazy i skałki wapienne, bryły skalne i źródła wód podziemnych). Spośród 63 pomników przyrody w powiecie większość to zabytki przyrody nieożywionej, jak skały wapienne i głazy narzutowe. W okolicach Trzyciąża istnieje Dłubniański Park Krajobrazowy. 10 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rysunek 1. Powiat Olkuski na tle podziału administracyjnego województwa małopolskiego Źródło: www.gminy.pl 3.2. Położenie geograficzne i administracyjne Powierzchnia Powiatu Olkuskiego wynosi 618 km2, co stanowi ok. 4% powierzchni województwa. Pod względem wielkości powierzchni Powiat zajmuje czwarte miejsce w województwie, po powiatach nowosądeckim (1 549 km2), nowotarskim (1 474 km2) oraz tarnowskim (1 412 km2). Powiat Olkuski zamieszkuje 114 688 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi ok. 186 osób na km2 (stan na 31.12.2011 r.). Powiat Olkuski sąsiaduje z czterema powiatami i trzema miastem na prawach powiatu: - od wschodu z powiatem miechowskim - od południa z powiatem Olkuskim - od południowego- zachodu z powiatem chrzanowskim - od zachodu z miastem Jaworzno, Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza (woj. śląskie) - od północy z powiatem zawierciańskim (woj. śląskie) Zgodnie z regionalizacja fizyczno- geograficzną wg. J. Kondrackiego Powiat Olkuski znajduje się na obszarze kilku mezoregionów: Wyżyny Olkuskiej (południowa część powiatu) i Wyżyny Częstochowskiej (połnocna i północno- zachodnia część powiatu). Mezoregion Garb Tarnogórski, Wyżyna Katowicka i Pagóry Jaworznickie stanowią niewielkie fragmenty obszaru w zachodniej części powiatu. Niewielki fragment Wyżyny Miechowskiej znajduje się we wschodniej części powiatu. 3.3. Warunki klimatyczne Powiat Olkuski leży w strefie klimatu Wyżyn Środkowych, krainy klimatycznej śląsko-Olkuskiej, wyróżniającej się skróceniem pośrednich pór roku oraz zaznaczającymi się cechami kontynentalizmu. Oprócz napływającego polarno-morskiego powietrza, na obszar powiatu docierają również masy powietrza zwrotnikowo-morskiego i powietrza arktycznego. Średnia charakterystyczna temperatura dla klimatu Wyżyn Środkowych, Krainy Śląsko-Olkuskiej wynosi 80C (temperatura - zróżnicowana w zależności od położenia i ukształtowania terenu). Średnia roczna temperatura maksymalna wynosi 12,40C, natomiast średnia roczna temperatura minimalna - 30C. Roczna suma opadów jest zróżnicowana w poszczególnych latach, średnia wysokość opadu z wielolecia wynosi 750 mm. Największą ilość opadów notuje się: w czerwcu, lipcu i sierpniu, natomiast najmniejszą w lutym i w marcu. 11 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Na obszarze powiatu przeważają wiatry z kierunków zachodnich, są to najczęściej wiatry słabe i umiarkowane. Charakterystyczną cechą klimatu na obszarze Powiatu jest znaczna zmienność stanów pogody, zależnej w szczególności od czynników cyrkulacyjnych. Na zmiany pogodowe wpływają również przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery (emitowane głównie z kierunku zachodniego od strony aglomeracji śląskiej i Huty „Katowice”), odpowiedzialne za zmniejszenie nasłonecznienia i obniżenie jakości promieniowania słonecznego oraz zwiększenia częstotliwości mgieł szkodliwych dla zdrowia, ze względu na obecność w nich gazów i pyłów przemysłowych. 3.4. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Rzeźba terenu Powiatu Olkuskiego jest bardzo urozmaicona, co związane jest z budową geologiczną tego obszaru, procesami geomorfologicznymi zachodzącymi do tej pory (kras), działalnością rzek, działalnością człowieka (górnictwo). W rejonie olkuskim dominuje styl tektoniki zrębowo-uskokowej. Rowy i zręby tektoniczne uformowały się w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. Powiat Olkuski leży w przeważającej części na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, zwanej także Jurą od nazwy okresu geologicznego, w którym powstała (180-130 mln lat temu). Zachodnie tereny powiatu, gminy Bukowno i Bolesław, zachodzą na Wyżynę Śląską, która powstała w triasie, czyli 220-180 milionów lat temu. Najwyższym punktem powiatu jest zapewne góra Podzamcze (504 m n.p.m.). Charakterystycznym elementem krajobrazu Jury są ostańce skalne, często o zadziwiających kształtach. Powstałe w wyniku zjawisk krasowych jaskinie także należy zaliczyć do charakterystycznych elementów jurajskiej budowy geologicznej. 3.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego Powiatu Olkuskiego 3.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego Strukturę przestrzenną Powiatu Olkuskiego charakteryzują: - występujące obszary zabudowy wiejskiej, - niski stopień uprzemysłowienia, - obszar słabo zurbanizowany, - niski stopień zalesienia, - walory przyrodnicze poddane ochronie, - przebieg dróg kolejowych i drogowych o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym. Struktura przestrzenna powiatu wynika z jej rozwoju oraz działań antropogenicznych współczesnych. Szkielet struktury przestrzennej powiatu wyznaczają: ­ układ komunikacyjny (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe, gminne), linie kolejowe, doliny rzek, przebiegające sieci elektroenergetyczne i gazowe, które ze względu na strefy techniczne i zagrożenia wyłączają znaczne ilości terenów z zabudowy, tereny zagrożenia powodziowego. Obszar powiatu olkuskiego jest rejonem rolniczo – przemysłowym, z dominującą wiejską zabudową, poza miastami słabo zurbanizowany i uprzemysłowiony, o niewielkiej gęstości zaludnienia, jest w niewielkim stopniu poddany antropopresji. Poważniejsze zagrożenia środowiska naturalnego wiążą się z niedostatecznie rozwiniętą gospodarką komunalną. Konieczność dostosowania się rolnictwa do warunków ekonomicznych od przystąpienia do Unii Europejskiej, napływ unijnych środków finansowych oraz sytuacja demograficzna na wsi, powodują zmianę struktury agrarnej, zwiększanie się powierzchni użytków rolnych i wypadanie gruntów słabszych z zagospodarowania rolniczego na rzecz zalesień, co w konsekwencji prowadzi do poprawy warunków środowiskowych, powodując zwiększanie niskiego wskaźnika lesistości 12 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 powiatu. Tabela 1. Podział powiatu olkuskiego na jednostki administracyjne i powierzchnia gmin Lp. Gmina 1 2 3 4 5 6 7 gmina miejska Bukowno gmina miejsko-wiejska Olkusz gmina miejsko-wiejska Wolbrom gmina wiejska Klucze gmina wiejska Bolesław gmina wiejska Trzyciąż powiat olkuski Powierzchnia [km2] 63,42 150,66 150,82 119,3 41,42 96,56 622,18 Udział w [%] 10,19 24,21 24,25 19,17 6,66 15,52 100 Źródło: Biuletyn Statystyczny Województwa Małopolskiego, 3.5.1.1. Formy użytkowania terenów W gminach powiatu olkuskiego dużą powierzchnię zajmują użytki rolne (54 % ogólnej powierzchni powiatu). Struktura użytkowania gruntów powiatu olkuskiego przedstawia się następująco: Tabela 2. Użytkowanie gruntów w Powiecie Olkuskim w %. Lp. Gmina Użytki rolne [km2] Użytki leśne Pozostałe [%] [km2] [%] [km2] [%] 1 gmina miejska Bukowno 10,15 16 46,30 73 6,98 11 2 gmina miejsko-wiejska Olkusz 66,29 44 67,80 45 16,57 11 3 gmina miejsko-wiejska Wolbrom 113,11 75 19,61 13 18,08 12 4 gmina wiejska Klucze 39,08 33 55,27 46 24,95 21 5 gmina wiejska Bolesław 33,94 82 0,83 2 6,63 16 6 gmina wiejska Trzyciąż 74,35 77 15,45 16 6,76 7 7 powiat olkuski 336,92 54 205,26 33 79,97 13 Źródło danych: Biuletyn Statystyczny Województwa Małopolskiego 13 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rysunek 2. Formy użytkowania terenów powiatu olkuskiego [%] Źródło danych: Biuletyn Statystyczny Województwa Małopolskiego, WUS, Kraków 2006 3.6. Sytuacja demograficzna Według danych pozyskanych z Urzędów Gmin – liczba mieszkańców w Powiecie Olkuskim na koniec 2011 r. wynosiła 113 722 osoby, z czego w miastach zamieszkiwało 61 699 osób (ok. 54,2 %), a na terenach wiejskich 52 023 osoby (ok. 45,8 %). W porównaniu z 2008 r. nastąpił spadek liczby mieszkańców ogółem o 891 osób (ok. 0,77 %). Liczba mieszkańców w miastach (w analizowanych latach) zmniejszyła się o 849 osób (ok. 1,36 %), natomiast na terenach wiejskich liczba mieszkańców zmniejszyła się o 42 osoby (ok. 0,08 %). Ilość mieszkańców w poszczególnych gminach jest zróżnicowana (tabela poniżej). Średnia gęstość zaludnienia w Powiecie Olkuskim na koniec 2011 r. wyniosła ok. 183 osoby/km 2. Szacuje się, że w kolejnych latach będzie następował dalszy spadek liczby ludności. Tabela 3. Liczba ludności w Powiecie Olkuskim Liczba ludności w roku: Gmina Bolesław Bukowno Klucze M/W 2008 2009 2010 2011 2012 7 769 10 307 15 018 36 721 13 200 7 122 14 433 8 867 61 461 51 976 113 437 Szacunkowo 2015 2018 7 734 7 700 10 214 10 123 14 972 14 928 36 173 35 633 13 360 13 521 7 097 7 071 14 368 14 304 8 683 8 501 60 755 60 060 51 846 51 721 112 601 111 781 W 7 815 7 805 7 806 7 781 M 10 440 10 428 10 405 10 338 W 14 978 14 974 15 040 15 033 M 37 580 37 336 37 109 36 906 Olkusz W 12 992 13 049 13 140 13 148 Trzyciąż W 7 158 7 167 7 151 7 131 M 14 528 14 469 14 453 14 455 Wolbrom W 9 122 9 088 9 011 8 930 RAZEM M 62 548 62 233 61 967 61 699 RAZEM W 52 065 52 083 52 148 52 023 SUMA M+W 114 613 114 316 114 115 113 722 M – miasto, W – teren wiejski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych ze strony www.stat.gov.pl 2020 7 677 10 062 14 898 35 278 13 629 7 054 14 261 8 383 59 601 51 641 111 242 14 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 3.7. Sytuacja gospodarcza Główne sektory gospodarki w powiecie olkuskim to przemysł. Do największych przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie powiatu olkuskiego należą m.in.: ­ ­ ­ ­ gmina miejska Bukowno: ­ "Arkop" Sp. z o.o., Kolejowa 34a , 32-332 Bukowno, ­ "Bolesław" S.A. Zakłady Górniczo-Hutnicze, Kolejowa 37 , 32-332 Bukowno, ­ "Bolesław Recycling" Sp. z o.o., Kolejowa 37 , 32-332 Bukowno, ­ "Bolmet" S.A., Kolejowa 37 , 32-332 Bukowno, ­ "Boloil" S.A., Kolejowa 37 , 32-332 Bukowno, ­ "Elmetal" FH B. Wyrzykowski, Sławkowska 41 , 32-332 Bukowno, ­ Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej, Leśna 7b , 32-332 Bukowno, ­ Oczyszczalnia Ścieków Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Nowa, 32-332 Bukowno, ­ „Stalprodukt – Bolesław” sp. z o.o. w Bukownie (Ocynkownia) ul. Kolejowa 37, 32-332 Bukowno, ­ Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Szkolna 13 , 32-332 Bukowno, ­ Zakład Chemii Gospodarczej, Niepodległości 5/83 , 32-332 Bukowno, gmina miejsko-wiejska Olkusz: ­ „Hydrat" Zakład Wapienniczy. M. Choła, Krucza Góra 56 , 32-305 Olkusz, ­ "Bracia Strach" Zakład Oczyszczania i Wywozu Nieczystości, Floriańska 2/27, 32-300 Olkusz, ­ Przedsiębiorstwo Intermag Sp. z o.o. w Osieku 174a, 32-300 Olkusz, ­ „Emalia" S.A. Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych, 1000-Lecia 15d , 32-300 Olkusz, ­ "Firmus" Przedsiębiorstwo Usług Technicznych Sp. z o.o., Wspólna 21 , 32-300 Olkusz, ­ "Gast" Sp. z o.o. PPHU A. Ćwieczek, 32-300 Osiek, ­ "Hardkop" PHPU S. Piasny, 20 Straconych , 32-300 Olkusz, ­ "Hydrat" Zakład Wapienniczy, Kamyk 14a , 32-305 Olkusz, ­ "Metalmont" S.C., 32-300 Olewin, ­ "Olgrum" Sp. z o.o., Rzemieślnicza 26 , 32-300 Olkusz, ­ "Pebeka" S.A. Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń w Bytomiu, Wspólna 6 , 32-300 Olkusz, ­ "Rem-Bud" Zakład Remontowo-Budowlany, Zakład Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska, Astrów 1 , 32-300 Olkusz, ­ Oczyszczalnia Ścieków Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o., Stary Olkusz, 32-300 Olkusz, ­ Odlewnia Żeliwa i Metali Kolorowych U. Zub, 32-300 Osiek, ­ Odlewnia Żeliwa i Metali Kolorowych U. Zub, Cegielniana 2 , 32-300 Olkusz, gmina miejsko-wiejska Wolbrom: ­ TRI Poland – spółka polsko-japońska, produkuje gumowo-metalowe elementy antywibracyjne dla przemysłu samochodowego. ­ FTT Fabryka Taśm Transporterowych ­ Wolmot producent szerokiej gamy węży i produktów gumowych dla przemysłu samochodowego (samochody osobowe, ciężarowe, autobusy), sprzętu rolniczego, sprzętu gospodarstwa domowego. ­ ES System K – producent elementów i instalacji elektrycznych. ­ Fagumit – Fabryka Węży Gumowych ­ FBO – Fabryka Bieżnikowania Opon ­ Storem – Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe ­ Tebamix – Zakład Badawczo-Produkcyjny ­ Zakłady Mechaniczno-Kuźnicze „Wostal” – producent kutych i obrabianych elementów metalowych; gmina wiejska Klucze: ­ "B&K Europe" Sp. z o.o., Zawierciańska 1, 32-310 Klucze, 15 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ­ ­ ­ "Line" FPH E. Grzanka, Paderewskiego 86, 32-313 Krzywopłoty, ­ Produkcja Opakowań z Tworzyw Sztucznych A. Osuszek, 32-312 Bogucin Duży, ­ Kimberly – Clark S.A. Klucze – Osada 3, 32-310 Klucze, gmina wiejska Bolesław: ­ "Bolbet" S.C., Laskowska 22, 32-329 Bolesław, ­ "Bolesław" Sp. z o.o. Zakład Gospodarki Komunalnej, Osadowa 1, 32-329 Bolesław, ­ "Incast" Sp. z o.o., Główna 46, 32-329 Bolesław, ­ "Ingremio-Peszel" Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych, Laskowska 93, 32-329 Bolesław, ­ Linex Polska", 32-329 Podlipie, gmina wiejska Trzyciąż: ­ Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Filia, 32-353 Imbramowice, ­ Spółdzielnia Kółek Rolniczych, 32-353 Zadroże, ­ Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o., 32-353 Trzyciąż. Tabela 4. Podział podmiotów gospodarki narodowej. w sektorze publicznym: - podmioty gospodarki narodowej ogółem - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem - spółki handlowe w sektorze prywatnym: - podmioty gospodarki narodowej ogółem - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - spółki prawa handlowego - spółki z udziałem kapitału zagranicznego - spółdzielnie - fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne Powiat Olkuski 297 217 1 11 314 9 351 399 37 29 223 Źródło www.stat.gov.pl, 2010 r. Tabela 5. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w powiecie w latach 2007-2010. Lp. Rok Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych ogółem 1. 2. 3. 4. 5. 2007 2008 2009 2010 2011 11 652 11 658 11 662 12 079 11 611 Sektor publiczny Sektor prywatny 335 306 306 306 297 11 317 11 352 11 356 11 773 11 314 Źródło: www.stat.gov.pl W latach 2007-2010 utrzymywała się ogólna tendencja wzrostowa liczby funkcjonujących na terenie Powiatu Olkuskiego podmiotów gospodarczych. Działo się tak głównie z powodu aktywności sektora prywatnego. Tabela 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane na terenie Powiatu Olkuskiego wg wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Źródło: www.stat.gov.pl, Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD w 2007 r. 16 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 3.8. Rolnictwo Użytki rolne to najsłabsze gleby w województwie i w Polsce (gleby płytkie, silnie szkieletowe, narażone na procesy erozyjne i wymywanie części spławianych). Wartość rolnicza tych gleb jest bardzo niska. Do niekorzystnych czynników przyrodniczych należy także urozmaicona rzeźba terenu, która powoduje zróżnicowanie temperatur i opadów atmosferycznych oraz długość okresu wegetacyjnego i dni z pokrywą śnieżną. Na terenie Powiatu Olkuskiego wyróżniamy następujące klasy bonitacji gruntów: ­ kl. I, II, III – 3 %, ­ kl. IV – 39 %, ­ kl. V – 40 %, ­ kl. VI – 18 %. Na podstawie klasyfikacji bonitacyjnej gleby Powiatu Olkuskiego zaliczone zostały przede wszystkim do klasy IV, V i VI. Są to gleby orne średniej, słabej i bardzo słabej jakości. W zasadzie są to gleby żytnio -ziemniaczane, a gleby IV i V klasy nadają się również pod uprawę niektórych gatunków drzew owocowych. Rolnictwo charakteryzuje duża liczba jednostek zróżnicowanych pod względem wielkości gospodarstw, jak i kierunku i poziomu produkcji, co powoduje złożoność i zmienność sytuacji ekonomicznej w gospodarstwach rolnych. Tabela 7. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Olkuskiego. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Gospodarstwa rolne Liczba Ogółem: do 1 ha włącznie powyżej 1 ha do mniej niż 5 ha od 1 ha do mniej niż 10 ha od 1 ha do mniej niż 15 ha od 5 ha do mniej niż 10 ha od 5 ha do mniej niż 15 ha od 10 ha do mniej niż 15 ha 5ha i więcej 10ha i więcej 15ha i więcej 11 088 4 703 5 253 6 164 6 294 911 1 041 130 1 132 221 91 Źródło: www.stat.gov.pl (Powszechny Spis Rolny 2002r.) Tabela 8. Struktura głównych zasiewów w Powiecie Olkuskim wg Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Rodzaj pszenica ozima pszenica jara żyto jęczmień ozimy jęczmień jary owies pszenżyto ozime pszenżyto jare mieszanki zbożowe ozime mieszanki zbożowe jare gryka, proso i inne zbożowe kukurydza na ziarno kukurydza na zielonkę strączkowe jadalne Powierzchnia [ha] 3580,1 424,2 1522,6 424,5 2379,9 1046,7 547,9 123,8 238,2 1454,2 2,9 26,6 36,8 14,6 17 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 15. 16. 17. 18. 19. 20. ziemniaki buraki cukrowe rzepak ozimy okopowe pastewne warzywa gruntowe truskawki Źródło danych: www.stat.gov.pl 2002 2786,5 9,9 55,6 350,1 436,9 60,8 Większość danych z zakresu rolnictwa datowana jest na 2002 r. i pochodzi z Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Informacje zbierane na bieżąco przez urzędy statystyczne nie obejmują wielu zagadnień związanych z sytuacją obszarów wiejskich i nie analizują tak dogłębnie sytuacji rolnictwa, zatem statystyki z 2002 r. są w wielu kwestiach najbardziej aktualnymi danymi dostępnymi w momencie sporządzania niniejszego dokumentu. 3.9. Infrastruktura techniczno - inżynieryjna 3.9.1. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny Dostawą gazu na obszarze Powiatu Olkskiego zajmuje się Zakład Gazowniczy w Krakowie, który jest oddziałem „Karpackiej Spółki Gazownictwa”. Zwiększenie roli gazu jako paliwa oraz dalsza rozbudowa, modernizacja sieci i urządzeń gazowniczych warunkuje aktywizację gospodarczą, poprawę jakości życia mieszkańców oraz poprawę środowiska zamieszkania, poprzez eliminację lokalnych źródeł emisji zanieczyszczeń. Przebieg gazociągów przez teren Powiatu Olkuskiego przedstawiony jest na rysunku poniżej. Rysunek 3. Istniejący system gazowniczy i elektroenergetyczny 18 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Obecnie wiekszość miejscowości Powiatu Olkuskiego posiada dostęp do sieci gazowej. Liczbę mieszkańców mających dostęp do sieci gazowej w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela: Tabela 9. Dostęp do sieci gazowej w gminach Powiatu Olkuskiego. Gmina Mieszkańcy posiadający dostęp do sieci gazowej [%] Miasto Bukowno Bolesław Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom Powiat ogółem: 74,5 91,4 70,2 84,9 Tereny wiejskie Ogółem 44,3 74,4 58,4 12,3 34,8 49,0 74,5 44,3 74,4 82,8 12,3 48,4 66,8 Źródło: www.stat.gov.pl 2010 Tabela 10. Parametry sieci gazowej na terenie Powiatu Olkuskiego 2007-2010. Rok Lp. Parametr jednostka 2007 2008 2009 2010 km 1. długość czynnej sieci ogółem 811,2 815,2 817,5 820,2 km 2. długość czynnej sieci przesyłowej 72,8 72,2 72,2 72,2 km 3. długość czynnej sieci rozdzielczej 738,4 743,0 745,3 748,0 szt 4. czynne połączenia do budynków 17 745 17 834 17 982 18 113 tys. m3/rok 10 669,9 10 707,2 10 989,9 12 174,3 5. zużycie gazu 6. zużycie gazu na ogrzewanie tys. m3/rok 4 806,8 4 699,9 5 376,6 6 252,6 mieszkań gosp. dom. 7. odbiorcy gazu 25 062 25 426 25 515 25 789 8. odbiorcy gazy ogrzewający gosp. dom. 4 763 4 904 4 966 5 120 mieszkania gazem Źródło: www.stat.gov.pl 19 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 3.9.3. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE) obejmuje wszystkie źródła mocy i energii elektrycznej, które powiązane są ze sobą poprzez: - elektryczną sieć przesyłową obejmującą najwyższe napięcia 750, 400 i 220 kV, - sieć dystrybucyjną (napięcia 110, 30, 20, 15 i 6 kV), - sieci niskiego napięcia. Podstawowymi elementami każdej sieci są stacje i linie energetyczne. Operatorem sieci przesyłowej i jej właścicielem są Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA (PSE SA). Sieć dystrybucyjna i sieci niskiego napięcia podlegają w większości zakładom energetycznym. Głównym zadaniem linii 110 kV jest „rozdział” energii elektrycznej, wprowadzonej do tej sieci przez transformacje NN/110 kV w poszczególne rejony powiatu. Linie 110 kV na terenie powiatu są w dobrym stanie technicznym, dysponują stosowną rezerwą parametrów, dzięki czemu możliwe jest zapewnienie zwiększonych dostaw mocy odbiorcom Powiatu Olkuskiego. Ocena ta nie ma jednak charakteru w pełni jednoznacznego gdyż wpływa na nią stan techniczny fragmentów linii oraz poszczególnych urządzeń wchodzących w ich skład. Ponadto prowadzone są bieżące prace remontowe mające na celu poprawę ich stanu. 3.9.4. Infrastruktura transportowa Transport drogowy Transport na terenie powiatu olkuskiego odbywa się za pomocą dróg oraz kolei. Przez teren powiatu przebiegają następujące drogi: ­ drogi krajowe*: ­ nr 94 - Krzywa - Chojnów - Legnica - Prochowice - Wrocław - Brzeg - Opole – Strzelce Opolslkie - Toszek - Pyskowice - Bytom - Będzin - Sosnowiec - Dąbrowa Górnicza - Olkusz - Kraków ­ drogi wojewódzkie*: ­ nr 773 – Sieniczno - Sułoszowa - Skała - Wesoła, ­ nr 783 – Olkusz - Wolbrom - Miechów - Racławice - Skalbmierz, ­ nr 791 – Wanaty - Zawiercie - Ogrodzieniec - Olkusz - Trzebinia, ­ nr 794 – Kraków – Skała – Przybysławice – Wolbrom – Pilica – Pradła – Lelów – Koniecpol, ­ drogi powiatowe – wyszczególnienie dróg w tabeli nr 2, ­ drogi gminne. Tabela 11. Wykaz dróg powiatowych wg danych Zarządu Drogowego w Olkuszu Lp. Numer drogi Nazwa drogi 1 1061 K Bukowno - Jaworzno 2 1062 K Bukowno (ul. Borowska, ul. Wiejska) 3 1063 K Olkusz (ul. Żuradzka - ul. Mazaniec) - Bukowno (ul. Długa - ul. 1-go Maja) 4 1064 K Sławków - Bukowno (ul. Sławkowska) 5 1065 K Krążek - Bukowno (ul. Wodąca, ul. Puza) 6 1066 K Sławków Podlipie - do drogi nr 1065 K 7 1067 K Od drogi nr 94 - Kuźniczka 8 1068 K Sławków - Krzykawa - Bolesław 9 1069 K od drogi nr 1068 K w Bolesławiu do ul. Niepodległości w Bukownie 10 1070 K Bolesław (ul. Parkowa) 11 1071 K od drogi nr 1068 K do drogi nr 1158 K 12 1072 K od drogi nr 1068 K - Ujków Nowy - Hutki 20 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Lp. Numer drogi Nazwa drogi 13 1073 K Laski - Bolesław 14 1074 K Olkusz (Mazaniec) - Płoki 15 1075 K od drogi nr 94 do ul. Mickiewicza w Olkuszu 16 1076 K Krzeszowice - Gorenice - Olkusz (ul. Dworska) 17 1077 K Olkusz (Al. Tysiąclecia) od drogi nr 791 18 1078 K Olkusz - Osiek - Gorenice 19 1079 K Żurada - Witeradów - Osiek 20 1080 K Osiek - Zawada - Gorenice 21 1081 K Gorenice - Ostrężnica 22 1082 K Zawada - Racławice - Szklary 23 1083 K Zawada - Przeginia 24 1084 K Zimnodół - Zederman 25 1085 K od drogi nr 94 - Sieniczno - Zimnodół 26 1086 K Troks - Olewin - Osiek - do drogi nr 1078 K 27 1087 K Zederman - Kosmolów 28 1088 K Wiśliczka przez wieś 29 1089 K Olewin - Kosmolów 30 1090 K od drogi nr 783 - Troks - Barciejówka - Jangrot - Trzyciąż 31 1091 K Olkusz (ul. Długa) - Bogucin Duży - Jaroszowiec 32 1092 K od drogi nr 783 - Olkusz (ul. Jasna, ul. Podgarbie) - Bogucin Mały 33 1093 K od drogi nr 791 - Bogucin Mały - Rabsztyn 34 1094 K od drogi nr 1074 K - Niesułowice do drogi nr 1076 K 35 1095 K od drogi nr 1068 K - Bolesław - Klucze - Jaroszowiec - Bydlin - Wolbrom do drogi nr 794 36 1096 K Błędów - Chechło - Ryczówek 37 1097 K Chechło - do drogi nr 791 38 1098 K Hutki - Kanki - Chechło 39 1099 K Rodaki - Chechło 40 1100 K gr. woj. - Rodaki - Kwaśniów Górny 41 1101 K Rodaki - Żelazko 42 1102 K Żelazko - Ryczówek 43 1103 K Kwaśniów Górny - Hucisko 44 1104 K Pilica - Kwaśniów do drogi nr 791 45 1105 K od drogi nr 1104 K - Golczowice 46 1106 K Kwaśniów Dolny - Cieślin do drogi nr 1095 K 47 1107 K Kwaśniów Górny - Krzywopłoty 48 1108 K od drogi nr 1106 K - Golczowice - Jaroszowiec - Pazurek 49 1109 K od drogi nr 783 Pazurek - do drogi nr 783 Podlesie 50 1110 K od drogi nr 1109 K Podlesie - Troks 51 1111 K od drogi nr 1109 K Podlesie - Barciejówka 52 1112 K Krzywopłoty - do drogi nr 1104 K 53 1113 K Bydlin - Krzywopłoty - Dłużec do drogi nr 1120 K 54 1114 K Załęże - Bydlin do drogi nr 1095 K 55 1115 K Złożeniec - Domaniewice - do drogi nr 1095 K 21 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Lp. Numer drogi Nazwa drogi 56 1116 K od drogi nr 1117 K Kolbark - Chrząstowice 57 1117 K od drogi nr 1106 K Cieślin - do drogi nr 1119 K Zarzecze 58 1118 K od drogi nr 1117 K Zarzecze - Chrząstowice 59 1119 K Dłużec - Zarzecze do drogi nr 783 60 1120 K Dłużec - Lgota Wolbromska 61 1121 K Jangrot - Kaliś do drogi nr 1095 K 62 1122 K Lgota Wolbromska - Kaliś 63 1123 K Chrząstowice - Poręba Górna 64 1124 K Wolbrom (ul. 29 Listopada) od drogi nr 794 65 1125 K Wolbrom od drogi nr 783 do drogi nr 1126 K 66 1126 K od drogi nr 794 Wolbrom - Żarnowiec 67 1127 K od drogi nr 1126 K Wolbrom - Udórz 68 1128 K Zabagnie - do drogi nr 1127 K 69 1129 K Kąpiele Wielkie - Dłużec do drogi nr 794 70 1130 K od drogi nr 1129 K - Kąpiele - Łobzów 71 1131 K Cisowa - Strzegowa do drogi nr 794 72 1132 K Kąpiołki - Poręba Dzierżna 73 1133 K od drogi nr 1132 K - Miechówka - Łobzów 74 1134 K Poręba Dzierżna przez wieś do drogi nr 1132 K 75 1135 K Udórz - Łobzów 76 1136 K Jeziorowice - Jeżówka 77 1137 K Boża Wola - Jeżówka - Tczyca 78 1138 K Łobzów - Swojczany 79 1139 K Jeżówka - Sulisławice 80 1140 K Wygoda - Podlesice 81 1141 K Wierzchowisko - Sulisławice 82 1142 K Sulisławice przez wieś - gr. powiatu 83 1143 K Wierzchowisko - Brzozówka 84 1144 K od drogi nr 794 Wolbrom - Wierzchowisko 85 1145 K od drogi nr 794 Wolbrom do drogi nr 1146 K 86 1146 K od drogi nr 1144 K Wolbrom - Sucha - Podchybie 87 1147 K Poręba Górna - Porąbka 88 1148 K Wierzchowisko - Budzyń 89 1149 K Sulisławice - Lgota do drogi nr 1148 K 90 1150 K Gołaczewy - Sucha - Wysocice 91 1151 K od drogi nr 783 Lgota Wielka - Porąbka - Trzyciąż 92 1152 K Lgota Wielka przez wieś - gr. powiatu 93 1153 K od drogi nr 1146 K Zasępiec - Budzyń - Gołcza 94 1154 K Przeginia - Sułoszowa - Trzyciąż 95 1155 K Skała - Tarnawa - Imbramowice - Ulina Wielka 96 1156 K Zadroże - Tarnawa - Nowa Wieś 97 1157 K Krze przez wieś od drogi nr 1068 K - do drogi nr 94 98 1158 K Bukowno od drogi nr 1069 K - do drogi nr 1063 K 99 1159 K Olkusz (ul. Króla K. Wielkiego) od drogi nr 791 22 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Lp. Numer drogi 100 1160 K Nazwa drogi Sułoszowa - Braciejówka Transport kolejowy Na terenie powiatu olkuskiego realizowane są kolejowe przewozy pasażerskie oraz towarowe na trasie Katowice – Kielce. W Bukownie jest ważny w tej części regionu węzeł kolejowy (zaraz po stacji Łazy). Przez Bukowno przebiegają dwutorowe linie kolejowe PKP, w kierunku wschodnim do Olkusza i Kielc, w kierunku zachodnim do Katowic i Jaworzna. W Bukownie wciąż istnieje tor szeroki, tj. LHS - Linia Hutnicza Szerokotorowa. Jest ona zbudowana według norm rosyjskich, z mijanką w zachodniej części miasta. LHS została zbudowana do transportu rudy żelaza do Huty Katowice, siarki oraz węgla do ZSRR. Została oddana do użytku 30 listopada 1979. Po przemianach polityczno-ekonomicznych w 1989 i rozpadzie ZSRR, linia przeżywa kryzys przewozowy. Planuje się włączenie jej do przyszłego nowoczesnego połączenia kolejowego Europa-Daleki Wschód. Obecnie służy do przewozu rud żelaza oraz gazu płynnego, a w latach 2003-2004 również samochodów ciężarowych. Planowane jest też utworzenie terminali i centrów logistycznych w Sławkowie i Wolbromiu wykorzystujących tę linię do szybkiego transportu kolejowego ładunków z Chin i Dalekiego Wschodu poprzez Rosję i Ukrainę do Polski i dalej na zachód. Bardzo silną konkurencją dla LHS będzie nowo budowana linia 1520 mm wiodąca z Rosji przez Ukrainę do Słowacji (Austrii). Rysunek 4. Przebieg LHS – Linii Hutniczej Szerokotorowej 23 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 LEGENDA Linia Hutnicza Szerokotorowa linie kolejowe główne pozostałe linie kolejowe drogi główne 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Transport lotniczy Brak lotnisk na obszarze powiatu. 3.9.5. Zaopatrzenie w wodę W Powiecie Olkuskim odbiorcy wody zaopatrują się w wodę z sieci wodociągowej lub ze studni gospodarskich. Do sieci wodociągowej woda dostarczana jest z ujęć wód powierzchniowych i podziemnych. Podstawowe dane dotyczące sieci wodociągowej i systemu zaopatrzenia mieszkańców Powiatu w wodę do picia zostały zawarte w tabelach poniżej. Tabela 12. Wskaźnik zwodociągowania powiatów województwa małopolskiego. Wskaźnik Lp. Powiat zwodociągowania [%] 1. m. Kraków 99,7 2. chrzanowski 97,6 3. olkuski 96,9 4. m. Tarnów 96,7 5. oświęcimski 96,1 6. dąbrowski 85,7 7. Olkuski 85,0 8. wielicki 83,6 9. m. Nowy Sącz 80,5 10. miechowski 78,1 11. proszowicki 76,8 12. wadowicki 74,5 13. bocheński 65,2 14. tatrzański 63,3 15. brzeski 59,8 16. myślenicki 59,2 17. tarnowski 56,1 18. nowotarski 47,0 19. nowosądecki 43,2 20. limanowski 42,8 21. gorlicki 35,6 22. Olkuski 33,8 Województwo małopolskie: 75,7 Źródło: www.stat.gov.pl Bazując na wskaźnikach zwodociągowania powiatów województwa małopolskiego – Powiat Olkuski plasuje się na trzecim miejscu w województwie małopolskim, ze wskaźnikiem zwodociągowania 96,9 % (wg GUS 2010). Tabela 13. Zwodociągowanie gmin w Powiecie Olkuskim (2010r.) Lp. 1 2 Zwodociągowanie Skanalizowanie Bukowno Bolesław Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom 98,8 63,2 97,3 25,5 95,7 25,8 97,5 66,1 94,4 14,8 96,1 34,9 Źródło: www.stat.gov.pl 2010 W celu zapewnienia wody pitnej dla ludności i przemysłu na terenie objętym lejem depresji powstałym na skutek wybudowania i dalszej rozbudowy Kopalń „Olkusz-Pomorzany” został wybudowany wodociąg grupowy Olkusz-Bolesław-Sławków. Źródłem wody są wody kopalniane odpompowywane z górotworu w/w kopalni o zmiennej jakości, charakteryzujące się podwyższoną zawartością zawiesiny i metali ciężkich głównie: ołowiu, cynku 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 i kadmu. Zmiany jakości występują gwałtownie, w nieregularnych odstępach czasu i są trudne do przewidzenia. Powoduje to konieczność uzdatniania tych wód przy pomocy skomplikowanych procesów technologicznych wymagających bezwzględnego przestrzegania reżimów technologicznych. Zanieczyszczenia te są usuwane w procesach: koagulacji przy użyciu siarczanu żelazawego i wapna hydratyzowanego; filtracji poprzez mechaniczne usunięcie zanieczyszczeń z wody skoagulowanej w akcelatorach – na filtrach pośpiesznych; dezynfekcji dla zniszczenia bakterii i wirusów znajdujących się w wodzie poprzez działanie promieni UV. Zdolność technologiczna ujęcia wody dla Stacji Uzdatniania Wody wg pozwolenia wodnoprawnego wynosi 21600m3/dobę. Wyprodukowana woda pitna na SUW stanowi ~95% zaopatrzenia ludności w wodę terenu obsługiwanego przez Przedsiębiorstwo, pozostałe 5% pochodzi z lokalnych ujęć wód podziemnych położonych na terenie gmin: 1. Miasto i Gmina Olkusz Lokalne ujęcia wody w Barciejówce, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim, Podlesiu Rabsztyńskim, Troksie, Gorenicach, Źródła Witeradów o łącznej zdolności produkcyjnej 2800 m3/dobę w 100% pokrywające potrzeby odbiorców w tych miejscowościach. 2. Gmina Bukowno Lokalne ujęcia wody w Borze Biskupim i Podlesiu Bukowno o łącznej zdolności produkcyjnej 380m3/dobę w 100% pokrywające potrzebę odbiorców w tych miejscowościach. 3. Gmina Klucze Lokalne ujęcia wody w Cieślinie, Kolbarku, Górach Bydlińskich, Bylinie o łącznej zdolności produkcyjnej 1600m3/dobę w 100% pokrywające potrzeby odbiorców w tych miejscowościach. 4. Gmina Wolbrom ­ ujęcie ze studni głębinowych „Pompka Kolejowa”. Studnia podstawowa o wydajności 156 m³/h i zapasowa o wydajności 156 m³/h. Woda z tych ujęć zasila sieci w miejscowościach: Wolbrom, Zabagnie, Łobzów, Zaogrodzie i część wsi Brzozówka. ­ ujęcie źródlane „Kozina” skąd grawitacyjnie woda spływa do przepompowni. Wydajność ujęcia wynosi 54 m³/h. Jest to ujęcie wspomagające ujęcie „Pompka Kolejowa”, pracujące na tą samą sieć wodociągową (rezerwa). ­ ujęcie ze studni głębinowych „Dłużec”, które składa się ze studni podstawowej o wydajności 96 m³/h i zapasowej o wydajności 72 m³/h oraz zbiornika kontenerowego o pojemności 50 m³. Ujęcie to zasila sieci wodociągowe wsi: Dłużec, Lgota Wolbromska, Kaliś, Strzegowa, Kąpiele Wielkie, Kąpiołki, Miechówka, zachodnią część wsi Łobzów i Zarzecze. ­ ujęcie „Poręba Dzierżna” składa się z dwóch studni głębinowych o wydajności: 136 i 136 m³/h ze zbiornikiem podziemnym o pojemności 150 m³ i hydrofornią. Ujęcie to zasila wsie: Poręba Dierżna, Boża Wola, Jeżówka, Łobzów. ­ ujęcie ze studni głębinowej „Domaniewice” o wydajności 29 m³/h zasilające wsie Domaniewice i Załęże. ­ ujęcie ze studni głębinowej „Podlesice II” zasilające wieś Podlesice II, kolonię Marianów wsi Wierzchowisko i część Podlesic I w sąsiedniej gminie Charsznica. ­ ujęcie ze studni głębinowych „Lgota Wielka-Kapkazy”, złożone z dwóch studni o wydajności 58 i 21 m³/h wraz ze zbiornikiem podziemnym o pojemności 1000 m³ i hydrofornią. Ujęcie to zasila sieć wodociągową w miejscowościach Lgota Wielka, Wierzchowisko, Brzozówka i Budzyń, Poręba Górna – Zasępiec, Kamienna Góra. ­ ujęcie ze studni głębinowych „Chełm”, studnia podstawowa o wydajności 62 m³/h i rezerwowa o wydajności 50 m³/h wraz ze zbiornikami wyrównawczymi o pojemności 10 m³ i hydrofornią, zasila wsie: Chełm, Poręba Górna, część Zasępca, Gołaczewy kolonia Stara Wieś i Piaski oraz osiedle Łukasińskiego w Wolbromiu. ­ ujęcie głębinowe „Chrząstowice” o wydajności 60 m³/h zasilające wsie: Chrząstowice, Gołaczewy kol. Nadmłynie i Zarzecze kolonia Blok, Gołaczewy kol. Piaski. 5. Gmina Trzyciąż ­ ujęcie wody w Michałówce zaopatruje Michałówkę, ­ ujęcie wody w Zagórowem zaopatruje Zagórową, ­ ujęcie wody w Jangrocie zaopatruje Jangrot – Trzyciąż – częściowo Zadroże. 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ­ ujęcie wody w Zadrożu – Podkrzewie i w Tarnawie zaopatruje Zadroże – Milonki – częściowo Tarnawa, ­ ujęcie wody w Imbramowicach zaopatruje Imbramowice – Małyszyce – Ściborzyce, ­ ujęcie wody w Suchej, Podchybiu zaopatruje Porąbkę Grabie – Suchą – Podchybie, ­ ujęcie wody Glanów i Glanów Wieś zaopatruje Glanów – Imbramowice. Źródłem zaopatrzenia w wodę dla czterech Gmin Powiatu Olkuskiego (Olkusz, Bukowno, Bolesław, Klucze) są obecnie wody kopalniane ZGH Bolesław SA. Po zakończeniu eksploatacji rud cynku i ołowiu przez spółkę (aktualna koncesja jest ważna do 2013 roku), powstanie problem zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną. Wynikiem prac zespołu koordynacyjnego, powołanego przy Dyrekcji ZGH Bolesław, jest wykonana pod kierunkiem prof. J. Motyki praca zbiorowa pn. „Koncepcja, możliwości sposobu i zasad zaopatrzenia w wodę kopalnianą do celów pitnych po zakończeniu eksploatacji rud cynku i ołowiu w rejonie olkuskim”. Aktualnie istnieje konieczność opracowania koncepcji i studium wykonalności dla inwestycji alternatywnej w stosunku do obecnego systemu dostarczania wody z uwzględnieniem czynników społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, zbiorowe zaopatrzenie w wodę jest zadaniem własnym gminy. Z uwagi na dużą wagę problemu i jego ponadgminny charakter, współdziałanie Samorządów zainteresowanych Gmin i Dyrekcji Spółki ZGH Bolesław jest niezbędne dla docelowego rozwiązania przedmiotowego problemu, z wykorzystaniem środków finansowych Spółki ZGH Bolesław, funduszy Unii Europejskiej, a także środków budżetu Państwa. Tabela 14. Sieć wodociągowa w Powiecie Olkuskim. Lp. Wodociągi Woda dostarczona gospodarstwom domowym Długość czynnej sieci 2. rozdzielczej (bez przyłączy) 3. Połączenia do budynków Ludność korzystająca z 4. sieci wodociągowej Źródło: www.stat.gov.pl 2010 1. jm. Bukowno tys. m3 282,9 km 43,9 szt. 2 259 osoba 10 435 Bolesław Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom 201,7 343,6 1 272,0 167,1 562,6 44,3 102,5 183,1 105,8 236,0 2 175 7 650 3 795 14 428 7 323 48 606 1 983 6 715 5 452 22 427 3.9.6. Odprowadzenie ścieków Zanieczyszczenie wód odbywa się na wszystkich etapach jej obiegu w środowisku, a główne źródła zanieczyszczenia wód stanowią: - ścieki komunalne i przemysłowe odprowadzane z miast i wsi; - spływy powierzchniowe z terenów rolniczych; - spływy z terenów przemysłowych oraz składowisk odpadów; - zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych (z terenów nie posiadających kanalizacji); - zanieczyszczenia atmosferyczne. Ścieki z terenu miast obejmują zużytą wodę na cele bytowo – gospodarcze, z wzrastającą ilością substancji chemicznych typu: fosforany pochodzące ze zużytych środków do mycia i prania. Źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych są również opady atmosferyczne, które spłukują zanieczyszczenia zalegające na dachach, ulicach i placach. Natomiast skład ścieków przemysłowych jest bardziej zróżnicowany i zależy od procesu technologicznego, w których ścieki powstają i stosowanych w procesie surowców. Składnikami ścieków przemysłowych są najczęściej: siarczki, siarczany, azotany, kwasy, siarkowodór, dwusiarczek węgla, fenole, związki amonowe, oleje, metale ciężkie, cyjanki, chlorki, chlor, podchloryny, rozpuszczalniki organiczne, azotyny u fluorki. Istotnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych są spływy ścieków z obszarów rolniczych, z których opady atmosferyczne spłukują dużą część nawozów sztucznych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Związki azotu i fosforu ze spływów powierzchniowych powodują postępowanie procesu eutrofizacji wód. Zanieczyszczenie wód ze spływów obszarowych 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 wynika głównie z niewłaściwie prowadzonej gospodarki rolnej, nieprawidłowości w stosowaniu nawozów sztucznych i pestycydów. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych uzależnione jest również od lokalizacji na danym terenie składowisk odpadów, tym bardziej jeżeli nie posiadają stosownych zabezpieczeń izolujących odpady od środowiska gleb. Instalacja systemów izolujących na składowiskach jest niezbędna w celu uniemożliwienia przesiąkania zanieczyszczeń do wód podziemnych i wymywania substancji przez opady oraz przenoszenia skażeń po powierzchni ziemi do wód powierzchniowych. Zasadniczym zagrożeniem dla wód są liczne, punktowe, rozrzucone przestrzennie źródła zanieczyszczeń, szczególnie na terenach wiejskich osiedli o luźnej strukturze jednostki osadniczej, które wyposażone są w wodociągi, a nie posiadają systemów kanalizacji. Tego typu zabudowa utrudnia budowę systemu kanalizacji. Rozwiązania tego typu skutkują w wielopunktowym skażeniu wodonośnej warstwy gruntu i wody gruntowej. Newralgicznym źródłem zanieczyszczenia hydrosfery są również punkty dystrybucji paliw płynnych. Poprzez rurociągi, magazyny i stacje paliw dochodzić może do powolnego i systematycznego przenikania związków ropopochodnych do gruntu i wód gruntowych. Bazując na wskaźnikach skanalizowania powiatów województwa małopolskiego – Powiat Olkuski plasuje się na jednym siódmym miejscu, ze wskaźnikiem skanalizowania ok. 48,1 % (wg GUS 2010). Tabela 15. Wskaźnik skanalizowania powiatów województwa małopolskiego. Wskaźnik Lp. Powiat skanalizowania [%] 1. m. Kraków 90,6 2. m. Tarnów 86,8 3. m. Nowy Sącz 74,9 4. chrzanowski 62,1 5. tatrzański 58,3 6. oświęcimski 54,1 7. olkuski 48,1 8. nowotarski 46,7 9. bocheński 44,5 10. wadowicki 41,2 11. gorlicki 41,1 12. wielicki 37,3 13. dąbrowski 36,1 14. Olkuski 34,3 15. myślenicki 33,9 16. tarnowski 29,5 17. brzeski 29,3 18. nowosądecki 25,6 19. miechowski 25,3 20. Olkuski 25,0 21. limanowski 23,6 22. proszowicki 22,9 Województwo małopolskie: 52,7 Źródło: www.stat.gov.pl Tabela 16. Skanalizowanie gmin w Powiecie Olkuskim (GUS 2010r.) Lp 1. 2. 3. 4. Kanalizacja jm. Bukowno Bolesław Ścieki komunalne odprowadzone razem Długość czynnej sieci kanalizacyjnej ogółem Połączenia do budynków Ludność korzystająca z sieci tys. m3 191 88 km 19,7 40,6 szt. osoba 486 6 681 732 2 001 Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom 138 1 352 25 382 8,5 72,2 9,0 20,6 157 3 894 1 234 32 210 1 052 1 201 8 139 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 kanalizacyjnej 976 Źródło: www.stat.gov.pl 2010 Na terenie powiatu funkcjonuje kilka komunalnych oczyszczalni ścieków: 1. Eksploatowane przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olkuszu: ­ Oczyszczalnia ścieków w Olkuszu - Oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest w zachodniej części miasta Olkusza, w odległości około 4 km od centrum. Oczyszczalnia przyjmuje ścieki z miasta i gminy Olkusz oraz nieczystości ciekłe, które dostarczane są na automatyczną stację zlewną. Stacja zlewna przyjmuje nieczystości ciekłe od przewoźników świadczących usługi w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych na terenie Miasta i Gminy Olkusz, Miasta Bukowno, Gminy Klucze i Gminy Bolesław. Na stacji zlewnej prowadzony jest automatyczny pomiar ilości ścieków oraz ich jakości w zakresie następujących parametrów: pH, zasolenie, temperatura. W przypadku przekroczenia wartości granicznych mierzonych parametrów zasuwa zostaje automatycznie zamknięta, a odbiór nieczystości ciekłych przerwany. Oczyszczalnia ścieków w Olkuszu jest oczyszczalnią mechaniczno - biologiczno chemiczną z niskoobciążonym osadem czynnym i pełną przeróbką osadów na drodze beztlenowej. Została wybudowana w 1982 roku. W latach 1998 - 99 przeprowadzono modernizację oczyszczalni celem polepszenia efektywności usuwania związków biogennych tj. fosforu i azotu. Zmieniono przepustowość oczyszczalni na 9 000 [m 3/d] (dla RLM= 50000). Bezpośrednim odbiornikiem ścieków oczyszczonych z Oczyszczalni Ścieków w Olkuszu jest kryty kanał „Roznos”, którym odprowadzane są wody dołowe z Kopalni „Olkusz”. Kanałem tym – częściowo otwartym w dalszym biegu – wody dołowe i ścieki oczyszczone odprowadzane są do rzeki Białej, a następnie do rzeki Białej Przemszy. Pomiar ścieków oczyszczonych odbywa się w korycie otwartym, na którym zainstalowany jest przepływomierz ultradźwiękowy, który służy zarówno do wyznaczania przepływu chwilowego jak i sumowania go w czasie. ­ Oczyszczalnia ścieków w Bukownie - Oczyszczalnia zlokalizowana jest w zachodniej części miasta Bukowno przy ulicy Puza na lewym brzegu potoku Warwas. Mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków w Bukownie została wybudowana w latach siedemdziesiątych, a w latach osiemdziesiątych została rozbudowana. W latach 2002 – 2004 przeprowadzono modernizację, która polegała na wprowadzeniu procesu mechaniczno – biologiczno - chemicznego oczyszczania ścieków na bazie nowoczesnych urządzeń i technologii z częściowym wykorzystaniem istniejących obiektów tak, aby oczyszczalnia dostosowana była do nowej przepustowości:1650 [m3/d] (dla RLM=9360) oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać ścieki oczyszczone. Bezpośrednim odbiornikiem ścieków oczyszczonych z Oczyszczalni Ścieków w Bukownie jest potok Warwas, który stanowi dopływ rzeki Biała Przemsza. Pomiar ścieków oczyszczonych odbywa się w korycie otwartym, na którym zainstalowany jest przepływomierz ultradźwiękowy, który służy zarówno do wyznaczania przepływu chwilowego jak i sumowania go w czasie. ­ Oczyszczalnia ścieków w Jaroszowcu - Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Gminy w Kluczach eksploatuje Oczyszczalnię ścieków w Jaroszowcu przy ul. Kolejowej. Oczyszczalnia ścieków w Jaroszowcu o przepustowości: 250 [m3/d] (dla RLM=2375), składa się z części mechanicznej oraz biologicznej. Na Oczyszczalnię doprowadzane są systemem kanalizacji ścieki komunalne z terenu Huty Szkła „Jaroszowiec” i z sąsiednich zakładów przemysłowych oraz ścieki bytowe z osiedla mieszkaniowego „Jaroszowiec”. Oczyszczone ścieki z Oczyszczalni Ścieków w Jaroszowcu odprowadzane są do kolektora ogólnospławnego będącego w administracji Gminy Klucze, a następnie kierowane są do rzeki Biała Przemsza. Do pomiaru ilości ścieków oczyszczonych służy przepływomierz zamontowany na kolektorze odprowadzającym ścieki oczyszczone, bezpośrednio przed wylotem do kolektora ogólnospławnego. 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 1. Oczyszczalnia ścieków eksploatowana przez Kimberly - Clark S.A. w Kluczach, do której ścieki odprowadzane są systemem kanalizacyjnym Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olkuszu. 3. Oczyszczalnia mechaniczno-chemiczna Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” oczyszczeniu mechaniczno-chemicznemu podlegają: zneutralizowane ścieki kwaśne, ścieki przemysłowe, niewykorzystane wody kopalniane i ścieki socjalno bytowe. Proces oczyszczania prowadzony jest w celu maksymalnej redukcji zawartości metali ciężkich (Zn, Pb, Cd) poprzez ich strącanie do osadu, zawracanego po zagęszczeniu i odwodnieniu do produkcji. Obiekt jest w całości zautomatyzowany. Proces strącania metali w ściekach przebiega efektywnie i stężenia metali stwierdzone w odpływie są wielokrotnie niższe od poziomu dopuszczalnego. Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” odprowadzają wody poprzez: ­ Kanał Dąbrówka do rzeki Białej (zlewnia Białej Przemszy) - wody z odwodnienia zakładu górniczego (szyby „Dąbrówka” i „Mieszko” odwadniające zlewnię Zachodnią Rejonu Pomorzany, zanieczyszczone lignosulfonianami 83 771 299 m3/rok), wody poflotacyjne (stawy osadowe Wydziału Przeróbki Mechanicznej 1 508 644,8 m3/rok) i oczyszczalni ścieków bytowych przy szybie „Dąbrówka” . ­ Kanał Południowy do rzeki Baby - wody z odwodnienia zakładu górniczego (szyby „Stefan”, „Bronisław” i „Chrobry”) – wody dołowe „czyste” 55 584 402 m3/rok. ­ Kanał Zachodni i ciek Warwas do rzeki Biała Przemsza – wody z odwodnienia zakładu górniczego (poprzez zlikwidowanych szyb „Mieczysław”) oraz odprowadzania ścieków oczyszczonych z Oczyszczalni Ścieków Przemysłowych (2 077 678 m3/rok), 4. Oczyszczania ścieków przy kopalni „Pomorzany” w Olkuszu - wody dołowe oczyszczane w obrębie zakładu, odprowadzane są sztucznym otwartym kanałem „Dąbrówka” do rzeczki „Białej”, prowadzącym równocześnie wody z komunalnej oczyszczalni ścieków w Olkuszu. 5. Biologiczna oczyszczalnia ścieków „LEMNA” w Trzyciążu eksploatowana przez Wodociągi i Kanalizację w Trzyciążu o wydajności 250 m3/dobę. Oczyszczalnia wybudowana została w 2001 roku i posiada dwa stawy. 6. Wolbromska oczyszczalnia ścieków działa od 1994 roku, przyjmuje dziennie 2-3 tys. m3 ścieków. Jest to oczyszczalnia typu mechaniczno-biologicznego. Ścieki są oczyszczane w tzw. biooxyblokach. Tego typu oczyszczalnie sprawdzają się przy typowych ściekach komunalnych. Tymczasem wolbromska oczyszczalnia przyjmuje spory ładunek ścieków przemysłowych, z którymi nie może sobie poradzić. W efekcie, woda, która opuszcza oczyszczalnię nie spełnia norm. 7. Oczyszczalnia ścieków we wsi Jeżówka – gmina Wolbrom - jest to mała oczyszczalnia ścieków głównie na potrzeby tamtejszej szkoły i Domu Pomocy Społecznej. Obecnie korzysta też z tej oczyszczalni kilka okolicznych gospodarstw, 8. Oczyszczalnia ścieków bytowych „Laski” – gmina Bukowno - Oczyszczalnia „Laski” została oddana do użytku we wrześniu 2003r. i obejmuje swoim zasięgiem sołectwa: ­ Bolesław wraz z Ćmielówka, Starą Wsią, Ujkowem Starym, Dąbrówka i Cegielnią ­ Hutki wraz z dzielnicami Górka i Karna ­ Małobądz, ­ Kolonia Ujków Nowy ­ Ujków Nowy Ścieki doprowadzane są kanałem grawitacyjnym z terenu całej zlewni, poprzez siedem pompowni lokalnych. Na terenie oczyszczalni znajduje się również punkt zlewny ścieków dowożonych beczkami asenizacyjnymi z miejscowości nie posiadających obecnie kanalizacji. Założona średnia dobowa ilość ścieków wraz z wodami przypadkowymi wynosi Qśr.d.= 633,0 m3/d. Przepustowość dla istniejącego układu technologicznego wynosi Qmax=94m3/h Ścieki z oczyszczalni w Laskach odprowadzane są do Kanału Dąbrówka. Oprócz ścieków wytwarzanych przez bytowanie ludzi na terenie miejscowości powstają ścieki opadowe. Ten rodzaj ścieków związany jest z występowaniem zwartej zabudowy z małą ilością odsłoniętej gleby. Konieczne jest zatem zbieranie tych wód i odprowadzanie poza obręb 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 miejscowości. Zanieczyszczenia wód ujmowanych do kanalizacji opadowej może mieć różne przyczyny: - zanieczyszczenie obejść wiejskich odchodami zwierzęcymi, resztkami pasz itp. - zanieczyszczenie ulic substancjami ropopochodnymi, - śmieci wyrzucone poza kubły, sterty śmieci usytuowanych na terenach do tego nie przygotowanych, - zanieczyszczenie dróg i ulic wynikające z ruchu samochodów i pieszych. Podstawowe zanieczyszczenia ścieków opadowych to przede wszystkim zawiesiny nieorganiczne i substancje ropopochodne. W celu realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2010 na terenie Powiatu Olkuskiego utworzono następujące aglomeracje: Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego PLMP010 – Olkusz, PLMP030 – Klucze, PLMP041 – Wolbrom, PLMP050 – Bukowno, PLMP097 – Bolesław. Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego PLMP148 – Trzyciąż. Według opracowanego „Sprawozdania z wykonania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych za rok 2011 dla województwa małopolskiego w zakresie realizacji zadań inwestycyjnych w dziedzinie gospodarki wodno – ściekowej ujętych w AKPOŚK 2009” stan realizacji zadań (w zakresie tylko parametru „% mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego”) przedstawia tabela poniżej: Tabela 17. Wykonanie KPOSK w aglomeracjach na terenie Powiatu Olkuskiego (2011). Lp Nr aglomeracji 1. 2. 3. PLMP010 PLMP030 PLMP041 4. PLMP050 Nazwa aglomeracji Gmina wiodąca Gminy w aglomeracji Udział (%) mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego Plan wg KPOŚK Realizacja na Przewidywane 2010 (plan na dzień skanalizowanie w dzień 31.12.2011r. 2015r. 31.12.2015r.) Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego Olkusz Klucze Wolbrom BukownoBolesław Olkusz Klucze Wolbrom Bukowno Olkusz Klucze Wolbrom Bukowno, Bolesław 100,0 73,22 100,0 85 53 31,5 89 74 37 54,63 62 98 Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego 6. PLMP148 Trzyciąż Trzyciąż Trzyciąż 76,48 20 82 Źródło: Sprawozdanie z wykonania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych za rok 2011 dla województwa małopolskiego w zakresie realizacji zadań inwestycyjnych w dziedzinie gospodarki wodno – ściekowej ujętych w AKPOŚK Do końca zaplanowanego okresu (31.12.2015r.) pozostało jeszcze 3 lata realizacji zaplanowanych zadań, na koniec roku 2011 tylko jedna aglomeracja osiągnęła zaplanowany udziałmieszkańców objętych systemem kanalizacji. Głównymi przyczynami wolnego tempa realizacji zadań wynikających z KPOŚK w aglomeracjach jest brak dostępności środków finansowych (dotacje, kredyty, środki własne), duże obszary zabudowy rozproszonej i charakter ukształtowania terenu. 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska Powiatu Olkuskiego przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych powiatu zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 4.1. Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego. Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Powiat nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Główne uwarunkowania zewnętrzne dla Powiatu Olkuskiego w zakresie ochrony środowiska wynikają z następujących dokumentów: - strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, województwa małopolskiego i Powiatu Olkuskiego, - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa małopolskiego, - polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - programu ochrony środowiska dla województwa małopolskiego, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa). 4.1.1. Zasady realizacji programu Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujęte w "Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016", „Programie Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014 oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska, zostały przyjęte jako podstawa niniejszego programu. W świetle priorytetów aktualnej polityki ekologicznej Państwa, planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: ­ działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, ­ przystosowanie do zmian klimatu, ­ ochrona różnorodności biologicznej. 4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 obszarach ochrony środowiska. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywać się będzie w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań: 1. Kierunki działań systemowych polegające na: 1. uwzględnianiu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, 2. aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, 3. zarządzaniu środowiskowym, 4. udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, 5. rozwoju badań i postępie technicznym, 6. odpowiedzialności za szkody w środowisku, 7. uwzględnianiu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym. 2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: ­ ochronie przyrody, ­ ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, ­ racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, ­ ochronie powierzchni ziemi, ­ gospodarowaniu zasobami geologicznymi. 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego polegające na działaniach w obszarach: ­ środowisko a zdrowie, ­ jakość powietrza, ­ ochrona wód, ­ gospodarka odpadami, ­ oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, ­ substancje chemiczne w środowisku. 4.1.1.2. Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014 Naczelną zasadą w działaniach zmierzających do osiągnięcia poprawy stanu środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, który to rozwój będzie realizowany poprzez politykę ochrony środowiska zintegrowaną z politykami innych dziedzin. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także województwa małopolskiego, jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Aktualnie najważniejszymi źródłami zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska w województwie małopolskim są: − zanieczyszczenie wód i jakość wody do picia (zwłaszcza na obszarach wiejskich), − zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, − odpady komunalne, − zagrożenia naturalne – susze i powodzie. Zdefiniowany cel strategiczny Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRWM) w zakresie ochrony środowiska i krajobrazu to: stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jakości życia – co decyduje o atrakcyjności i spójności regionu jako bezpiecznego i przyjaznego miejsca zamieszkania oraz pobytu, a w konsekwencji o jego konkurencyjności jako wszechstronnego środowiska życia. Jako cele pośrednie, które warunkują osiągnięcie celów strategicznych przyjęto: − wysoką jakość życia w czystym i bezpiecznym środowisku przyrodniczym, − wysoką jakość środowiska przyrodniczo-kulturowego i przestrzeni regionalnej. Celem nadrzędnym polityki ekologicznej województwa jest: „Zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców poprzez poprawę stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami” 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU OLKUSKIEGO. Poprzedni Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego został uchwalony Uchwałą Rady Powiatu Olkuskiego i obejmował cele z „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”. Szczegółowy opis realizacji programu ochrony środowiska został wykonany jako oddzielne opracowania: - Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego za lata 2007-2008, - Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego za lata 2009-2010. Ocena stopnia realizacji zadań wytyczonych w poprzednim Programie Ochrony Środowiska: Poza zebranymi wyżej zadaniami realizowanymi z POŚiGW, poprzedni Program Ochrony Środowiska formułował zadania pozainwestycyjne tak dla Powiatu Olkuskiego, poszczególnych gmin w powiecie, jak również dla szeregu instytucji, przedsiębiorstw uczestniczących w kształtowaniu i wpływie na stan środowiska na terenie Powiatu Olkuskiego. Określenie stanu ich realizacji nie jest sprawą oczywistą i prostą ze względu na szereg elementów wpływających na realizację zadań, w tym m.in.: - zmiany sytuacji ekonomiczno – gospodarczej kraju, województwa, powiatu, gmin, - zmiany priorytetów realizacyjnych w okresie obowiązywania programu, - zmiany celów i priorytetów w Polityce Ekologicznej Państwa (uległa w międzyczasie zmianie), - okoliczności pojawiających się w trakcie obowiązywania programu, a mających wpływ na jego realizację (np. konieczność przygotowania dodatkowych dokumentów, które nie były brane wcześniej pod uwagę), - zmiany bieżącej sytuacji w powiecie i w gminach Powiatu Olkuskiego. Zgodnie z terminami określonymi w dokumentach nadrzędnych przygotowywane są odpowiednie dokumenty właściwe dla szczebla powiatowego oraz gminnego. Realizowane zadania przebiegały zgodnie z obowiązującym stanem prawnym. W zarządzaniu środowiskiem wykorzystywane są: - Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego, Programy Ochrony Środowiska dla poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego, - Studia Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego dla poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego, - Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego dla poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego, - Program Ochrony Powietrza dla strefy, - inwentaryzacje przyrodnicze w gminach, - Program edukacji ekologicznej, - inwentaryzacje przyrodnicze w gminach. Od zatwierdzenia poprzedniego Programu Ochrony Środowiska nastąpiły zmiany w przepisach na tyle znaczące, że część zadań zapisanych w programie uległa zdezaktualizowaniu. Ponadto niektóre z zadań obciążających samorząd powiatu wymagają znacznych nakładów środków finansowych, co niejednokrotnie jest podstawową przyczyną braku ich realizacji. W tym przypadku ważną sprawą jest określenie priorytetów dla poszczególnych tematów zadań i określenie konieczności ich wykonania w określonym czasie. Prawo ochrony środowiska przewiduje wykonanie aktualizacji programów ochrony środowiska co 4 lata, co umożliwia doprowadzenie zapisów programu do zgodności z obowiązującymi przepisami. 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Naczelną zasadą przyjętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego potencjału powiatu (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości powiatu w perspektywie kilkunastu lat i umożliwia aktywizację społeczeństwa powiatu, zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie powiatu. 6.1. Cele ekologiczne Kompleksowość zagadnień ochrony środowiska, a także zakres przeobrażeń na terenie powiatu wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a także przyjęcie zadań z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie Powiatu Olkuskiego, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie Powiatu Olkuskiego na lata 20122015 z perspektywą 2016-2019 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych. 6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym - wymiar zadania przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych, zabezpieczenia środków na realizację lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), efektywność ekologiczna przedsięwzięcia, znaczenie przedsięwzięcia w skali regionalnej, spełnianie wymogów zrównoważonego rozwoju - zgodność przedsięwzięcia dla rozwoju gospodarczego powiatu. 6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym - - możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi, zgodność z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zadań wynikających ze Strategii rozwoju województwa małopolskiego, zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w “Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” i „Programie Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014, zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia), 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 - wieloaspektowość efektów ekologicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodność proponowanych zadań z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działań w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. 6.1.3. Cele ekologiczne dla Powiatu Olkuskiego. Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele dla Powiatu Olkuskiego z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii. 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 7.1. Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Stan wyjściowy Wszystkie działania człowieka są prowadzone w środowisku przyrodniczym, mają więc wpływ na jego stan obecny i przyszły. Oznacza to konieczność takiego gospodarowania, aby zachować środowisko w możliwie dobrym stanie dla przyszłych pokoleń. Tak więc kryteria zrównoważonego rozwoju powinny być uwzględnione we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarczych. Dokumenty te, zgodnie z art. 46 ustawy z dn. 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinny być poddawane tzw. strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko w celu sprawdzenia, czy rozwiązania w nich zawarte nie przyniosą zagrożenia dla środowiska teraz i w przyszłości. 1 7.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Dążenie, aby projekty dokumentów strategicznych były zgodne z obowiązującym prawem 7.2. Zarządzanie środowiskowe Stan wyjściowy: Systemy Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) zapewniają włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnień do kompetencji jej zarządu. Systemy te są dobrowolnym zobowiązaniem się organizacji w postaci przedsiębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, związanych z prowadzoną działalnością. Posiadanie przez daną firmę prawidłowo funkcjonującego SZŚ gwarantuje, iż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Blisko 1 100 organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z normą PN - EN ISO 14001. Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia możliwości rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwszą krajową organizacją w tym systemie zarejestrowano we wrześniu 2005 r. Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS) (ang. Eco-Management and Audit Scheme) to system zarządzania środowiskowego, w którym dobrowolnie mogą uczestniczyć organizacje (przedsiębiorstwa, instytucje, organizacje, urzędy). Głównym założeniem systemu jest wyróżnienie tych organizacji, które wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i ciągle doskonalą efekty swojej działalności środowiskowej. Podstawowe zasady systemu określa rozporządzenie 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). Rozporządzenie z dniem 1 maja 2004 r. zaczęło obowiązywać w Polsce. System EMAS wykazuje duże podobieństwo do normy ISO 14001. Od roku 2001 treść normy ISO 14001 została włączona do rozporządzenia EMAS, pozwalając na ograniczenie się do identyfikacji dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania normy ISO 14001 można traktować jako krok w kierunku rejestracji w systemie EMAS Na terenie powiatu olkuskiego m.in.: ­ "Arkop" Sp. z o.o., Kolejowa 34a, 32-332 Bukowno ­ "Bolesław" S.A. Zakłady Górniczo-Hutnicze, Kolejowa 37, 32-332 Bukowno ­ "Bolmet" S.A., Kolejowa 37, 32-332 Bukowno, ­ "Boloil" S.A., Kolejowa 37, 32-332 Bukowno ­ „Emalia" S.A. Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych 1 Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 – Warszawa 2008 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ­ TRI Poland Wolbrom (ISO 14001) ­ FTT Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom (ISO 14001) ­ Woltom Wolbrom (ISO 14001) ­ ES System K Wolbrom ­ Fagumit – Fabryka Węży Gumowych Wolbrom ­ FBO – Fabryka Bieżnikowania Opon Wolbrom ­ Tebamix – Zakład Badawczo-Produkcyjny Wolbrom ­ Zakłady Mechaniczno-Kuźnicze „Wostal” Wolbrom uzyskały certyfikaty na zgodność Systemu Zarządzania Jakością oraz Systemu Zarządzania Środowiskowego z normami ISO 9001:2001 i ISO 14001:2004. 7.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Upowszechnianie i wspieranie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego Kierunki działań: Zadania własne i koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji Powiat Olkuski, ekologicznej dzieci i młodzieży np. organizowanie konkursów i sesji Gminy, organizacje popularno-naukowych związanych z tematyką środowiskową pozarządowe Powiat Olkuski, Wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej Gminy, organizacje pozarządowe Współdziałanie władz powiatowych z mediami w zakresie prezentacji Powiat Olkuski stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony Powiat Udział przedstawicieli powiatu w szkoleniach z zakresu publicznego Olkuski,Organizacje dostępu do informacji o środowisku pozarządowe Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego Wszystkie instytucje ochronie przez wszystkie instytucje publiczne Powiat Olkuski, Organizacje Edukacja ekologiczna oraz promowanie działalności proekologicznej pozarządowe, Gminy, szkoły Rodzaj zadania 7.3. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Stan wyjściowy Rola edukacji ekologicznej w procesie realizacji polityki środowiskowej, a więc i obowiązków ekologicznych, jest szczególnie istotna. Problem niedostatków w zakresie ochrony środowiska jest widoczny nie tylko z punktu widzenia stosowanych przez przedsiębiorców technologii (a raczej ich niestosowania, braku polityki segregacji odpadów, braku odpowiedniej ilości odpowiednich jakościowo składowisk odpadów itp.), jak i wyrobienia w społeczeństwie, szacunku do otaczającej przyrody. Nie chodzi również tylko o edukację w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli proces nauczania, świadczony w ramach systemu oświaty, ale o kształtowanie świadomości ekologicznej w każdej dziedzinie życia, mającej jakikolwiek związek z ochroną środowiska. Na terenie Powiatu Olkuskiego prowadzone były następujące działania (realizowane tak przez powiat jak i przez Gminy, w tym m.in.: - konkursy ekologiczne, - zakupy wydawnictw naukowych, - zakup pomocy naukowych dla szkół związanych z ekologią. 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 7.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą: „myśl globalnie, działaj lokalnie” Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Kontynuacja realizacji programu edukacji ekologicznej Wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży np. organizowanie konkursów i sesji popularno-naukowych związanych z tematyką środowiskową Wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej o zasięgu ponadgminnym Współdziałanie władz powiatowych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony Udział przedstawicieli Starostwa Powiatowego w szkoleniach z zakresu publicznego dostępu do informacji o środowisku Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie przez wszystkie instytucje publiczne Edukacja ekologiczna oraz promowanie działalności proekologicznej Jednostka odpowiedzialna Powiat Olkuski Powiat Olkuski, organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, organizacje pozarządowe Powiat Olkuski Powiat Olkuski, organizacje pozarządowe 7.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Stan wyjściowy 3 października 2008 roku Sejm uchwalił w ustawę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku, która określa zasady odpowiedzialności za zanieczyszczenia. Ustawa dostosowuje polskie prawo do dyrektywy unijnej z 2004 roku. Zasada zakładająca, że zanieczyszczający środowisko płaci, jest stosowana w Polsce już od lat. System opłat i kar za zanieczyszczenia i szkody w środowisku był wprowadzony w latach 80. Działał skutecznie, ale nie był rozwiązaniem kompatybilnym z jednolitą polityką w tym zakresie w Unii. Ustawa określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. Z powodu nie wywiązywania się sprawców z tego obowiązku, instytucje publiczne ponoszą straty w wysokości od 25 do 125 mln zł rocznie. Nowe prawo przewiduje, że osoby poszkodowane lub inne zainteresowane strony (np. organizacje ekologiczne) będą mogły zgłaszać zaistniałe szkody do organów ochrony środowiska. W przypadku, gdy nie będzie można rozpoznać sprawcy lub nie będzie można wobec niego rozpocząć egzekucji, naprawą szkody zajmie się regionalny dyrektor ochrony środowiska. Na nim ciąży również obowiązek podjęcia działań w przypadkach wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi albo pojawienia się nieodwracalnych szkód w środowisku. Jeśli zagrożenie zostanie wywołane przez organizmy genetycznie zmodyfikowane, organem odpowiedzialnym będzie minister środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z występowaniem szkody w środowisku: ­ odpowiedzialność administracyjna związana z egzekwowaniem administracyjnych, ­ obowiązków ciążących na podmiotach korzystających ze środowiska, ­ odpowiedzialność cywilnoprawna pozostająca w gestii sądów powszechnych. Chociaż polskie podejście do kwestii odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku jest szersze od wspólnotowego, to w najbliższych latach polityką w tym zakresie kształtować będą 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 przepisy UE zawarte w Dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. Prowadzenie rejestru zagrożeń i szkód w środowisku należy m.in. do zadań Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. 7.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizacja możliwości wystąpienia szkody Kierunki działań: Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach Inspektorat Ochrony naprawczych Środowiska Prowadzenie szkoleń na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody Inspektorat Ochrony w środowisku dla pracowników administracji, sądownictwa oraz Środowiska, organizacje podmiotów gospodarczych pozarządowe Rodzaj zadania 8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 8.1. Ochrona przyrody Obszar Powiatu charakteryzuje się dużym urozmaiceniem przyrodniczo – krajobrazowym. Znajduje to odzwierciedlenie w statusie ochronnym obszarów leśnych jak również terenów o malowniczej rzeźbie i pokryciu licznymi skałkami jurajskimi. Powiat Olkuski charakteryzuje się występowaniem obszarów o różnym stopniu ochrony. 8.1.1. Obszary prawnie chronione Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Powiatu Olkuskiego wynosi 20 357,8 ha co stanowi ok. 33 % powierzchni powiatu, jest to wartość niższa od wartości dla województwa małopolskiego wynoszącej 52 % (wg. GUS, 2011r.). Tabela 18. Udział procentowy powierzchni obszarów chronionych w powiatach województwa małopolskiego. Udział procentowy Lp. Powiat powierzchni obszarów chronionych [%] 1. nowotarski 93,0 2. tatrzański 92,7 3. miechowski 86,4 4. nowosądecki 81,3 5. brzeski 74,7 6. tarnowski 74,3 7. limanowski 65,1 8. gorlicki 61,1 9. bocheński 55,9 10. olkuski 32,9 11. Olkuski 30,8 12. Olkuski 27,8 13. chrzanowski 22,8 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 14. proszowicki 15. m. Kraków 16. myślenicki 17. wadowicki 18. dąbrowski 19. m. Nowy Sącz 20. m. Tarnów 21. oświęcimski 22. wielicki Województwo małopolskie 15,9 14,9 11,6 11,5 9,9 6,3 1,0 0,6 0,4 52,0 Źródło: www.stat.gov.pl Udział powierzchni obszarów chronionych w poszczególnych gminach Powiatu Olkuskiego przedstawia tabela poniżej (wg. GUS, 2011r.): Tabela 19. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Olkuskiego Powierzchnia obszarów Powierzchnia obszarów Lp. Gmina chronionych [ha] chronionych [%] 1. Bukowno 883,1 13,7 2. Bolesław 3,9 0,1 3. Klucze 6 203,8 51,9 4. Olkusz 5 391,3 35,7 5. Trzyciąż 5 126,0 53,5 6. Wolbrom 2 749,7 18,7 Źródło: www.stat.gov.pl, 2011r. Obszary NATURA 2000 Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Obszary Natury 2000 „Jaroszowiec”, „Michałowiec”, „Pustynia Błędowska”, „Armeria”, „Pleszczotka”, „Ostoja Środkowoeuropejska” otrzymały status obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty na podstawie decyzji Komisji Europejskiej 2011/64/EU w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. Na terenie Powiatu Olkuskiego wprowadzono następujące obszary NATURA 2000: - Jaroszowiec PLH120006, - Michałowiec PLH120011. - Pustynia Błędowska PLH120014 - Armeria PLH120091, - Pleszczotka PLH120092 - Ostoja Środkowojurajska PLH240009 Jaroszowiec PLH120006 POWIERZCHNIA: 584,8 ha OPIS OBSZARU Obszar jest położony w północno-zachodniej części Płaskowyżu Ojcowskiego, na wschód od krawędzi Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, opadającej ku Wyżynie Śląskiej. Sąsiaduje bezpośrednio z wyraźnym obniżeniem Białej Przemszy, zwanym Bramą Wolbromską. W jego skład wchodzą trzy, odizolowane wyniesienia terenu, z licznymi ostańcami wapiennymi. Osiągają one znaczne wysokości względne, w porównaniu z dnami obniżeń dolinnych, wyścielonych materiałem piaszczystym. Można tu zaobserwować wiele różnorodnych form krasowych, m. in. na terenie Januszkowej Góry znajduje się wejście do jednej z najgłębszych 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 (56m) na Jurze jaskiń, o nazwie Januszkowa Szczelina. Jej długość wynosi 180 m, składa się z dwóch studni i komina, a wewnątrz spotyka się liczne półki i skalne mosty. Lasy porastające obszar są dosyć zróżnicowane. Zbocza wzgórz porastają różne typy buczyn (sudecka, storczykowa, niżowa) i jaworzyny, obniżenia grądy, a wypłaszczenia bory sosnowe. Obszar pozbawiony jest wód powierzchniowych. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE W obszarze stwierdzono obecność 7 rodzajów siedlisk z Załącznika I oraz 2 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Do największych wartości tego obszaru należą: obecność dużego obszaru leśnego porośniętego przez naturalny drzewostan bukowy (m.in. buczyna storczykowa i sudecka); nagromadzenie na niewielkiej powierzchni dużej ilości skał wapiennych o rzadko spotykanej rzeźbie (z uwagi na ich silne skrasowienie), występowanie jaskiń i in. utworów krasowych; obiekt dydaktyczny, wskazujący na ścisłe powiązanie naturalnej roślinności z glebami, budową geologiczną i rzeźbą terenu; Michałowiec PLH120011 POWIERZCHNIA: 20,4 ha OPIS OBSZARU Obszar naturowy Michałowiec położony jest na Wyżynie Olkuskiej w lesie Uroczysko Michałowiec, Nadleśnictwo Miechów, między miejscowościami Michałówka a Chrząstowice, w gminie Trzyciąż, powiat olkuski, województwo małopolskie. Obszar położony jest na zachodnim zboczu i wierzchowinie niewielkiego wzgórza o wysokości ok. 400m n.p.m. W podłożu zalegają wapienie jurajskie przykryte bardzo płytką warstwą lessu. Powierzchnia rezerwatu 12,12 ha, obszar obejmuje także jego sąsiedztwo, czyli przylegające oddziały leśne. W otoczeniu zalesionego wzgórza znajdują się pola uprawne. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Obszar naturowy Michałowiec cechuje występowanie dobrze wykształconego i zachowanego zespołu ciepłolubnej buczyny storczykowej z bogatą populacją Cypripedium calceolus, z innymi gatunkami storczyków Cephalanthera damasonium, C. rubra, Corallorhiza trifida, Epipactis helleborina, E. atrorubens, Listera ovata, Neottia nidus-avis, Platanthera chlorantha. Obok tych gatunków warto wymienić rosnący tu również Galanthus nivalis. Obszar został powiększony z uwagi na to, że część populacji Cypripedium calceolus występuje poza granicami obszaru. Pustynia Błędowska PLH120014 POWIERZCHNIA: 933,5 ha OPIS OBSZARU Pustynia Błędowska leży na wschodnim krańcu Wyżyny Śląskiej. Jej płaski, piaszczysty obszar wciska się głęboko między wapienne pagóry jurajskie, tworząc osobliwe kontrasty krajobrazowe. Pustynia Błędowska zajmuje jedynie część rozległego obszaru piasków czwartorzędowych ciągnących się od źródeł Centurii i Białej Przemszy na północy, przez okolice Chechła, Błędowa, Kluczy, Bolesławia, Olkusza, Bukowna, po Sierszę na południu i Maczki na zachodzie. Zasoby luźnych piasków na całym obszarze wynoszą ok. 2,5 mld. metrów sześciennych. Od południa, południowego-wschodu i częściowo od północy teren "pustyni" jest osłonięty lasem sosnowym. Od północy ograniczają ją wzgórza Chechła, pokryte częściowo lasami, częściowo są to tereny bezleśne, od północnego zachodu wąska smuga lasu ciągnąca się wzdłuż rzeki Centurii, wreszcie od zachodu – Biała Przemsza, malowniczo wijąca się wśród podmokłych łąk i lasów łęgowych. Powstanie Pustyni wiąże się z intensywnym wyrębem lasów na potrzeby hut srebra i ołowiu, już od XIII-XIV w. Następnie erozja wietrzna uruchomiła piaski na terenach zrębów zupełnych, tworząc ogromny obszar pustynny. Dopiero pyły przemysłowe opadające tu w ciągu ostatnich 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 kilkudziesięciu lat związały lotne piaski i użyźniły glebę, co ułatwiło rozrost roślinności. Na obrzeżach pustyni spotyka się pozostałości bunkrów poniemieckich z okresu II wojny światowej. W okresie późniejszym teren był użytkowany jako poligon. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Pustynia Błędowska stanowi unikatowy ekosystem w skali europejskiej. Jest największym w Europie Środkowej zwartym, śródlądowym obszarem występowania piasków wydmowych z interesującymi formami geomorfologicznymi typowymi dla krajobrazu pustynnego, licznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami flory i fauny oraz zbiorowiskami muraw piaskowych. Łącznie odnotowano tu występowanie 4 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W latach 1960. na terenie Pustyni Błędowskiej obserwowano liczną populację łątki turzycowej, Coenagrion ornatum. Jej obecności nie potwierdzono w ostatnich dekadach. Zaleca się kontrolę terenową i ewentualnie restytucję gatunku na tym terenie. Armeria PLH120091 POWIERZCHNIA: 7,4 ha OPIS OBSZARU: Obszar obejmuje tereny pogórnicze w sąsiedztwie Zakładów Górniczo-Hutniczych Bolesław k. Olkusza, położone w bezpośrednim sąsiedztwie największej w Polsce huty cynku w Bukownie. Na terenach tych prowadzono wydobycie galeny, galmanu i limonitu. Płuczki galeny istniały tu od początku XV wieku, galman zaczęto wybierać z tych złóż od końca XVII wieku. Początkowo była to chaotyczna eksploatacja powierzchniowa, do 12 m głębokości, od końca XIX wieku do roku 1924 prowadzono już regularne wydobycie głębszych pokładów galmanu poprzez zastosowanie pomp do osuszania złóż zalegających w bardzo podmokłych terenach. Obszar obejmuje pogórnicze tereny nierekultywowane oraz zrekultywowane pod koniec lat 90. XX w przez Zakłady GórniczoHutnicze "Bolesław". W zachodniej, najstarszej części znajdują się zapadliska i nierówności po szybach poszukiwawczych. Prawdopodobnie obszar ten jest niezmieniony co najmniej od lat 20. XX wieku. W pobliżu tego obszaru znajdowała się działająca w latach 1953 - 1969 odkrywka "Michalska" o powierzchni 3 ha i głębokości 10 m. Eksploatowane było w niej złoże pierwotne oraz zasoby rudy pozostałe w odpadach po poprzednich pracach wydobywczych. Po zakończeniu eksploatacji rudy odkrywkę zasypano odpadami i żużlami odpadowymi z huty cynku. Po wypełnieniu odkrywki z końcem lat 90. XX wieku nawieziono 30 cm gleby i posadzono brzozę (Betula pendula), modrzew (Larix decidua), sosnę (Pinus sylvestris) oraz rokitnik (Hippochaë rhamnoides) i oliwnik (Eleagnus commutata). Gleba najstarszej części terenu porośnięta gęstą murawą, zawiera znaczny procent części szkieletowych. Warstwa organiczna gleby obejmuje ok. 20 cm miąższości. Zawiera ona bardzo wysokie stężenia metali. Stężenia cynku osiągają około 8%, a ołowiu 1%. Gleba młodszego, nierekultywowanego obszaru jest również szkieletowa, stężenia metali w górnej warstwie (do 10 cm) są również bardzo wysokie (Zn 4%, Pb 0.3%). Gleba powierzchni rekultywowanych z nasadzonymi drzewami zawiera 1% cynku i 0.3% ołowiu. Gleby mają odczyn zasadowy w granicach pH 7.0 do 7,6. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE: Na niewielkiej powierzchni występują typowo, jak na warunki Polski, wykształcone zbiorowiska muraw galmanowych, rzadkie w kraju. Obszar służy ochronie 1 typu siedliska przyrodniczego z zał. I Dyrektywy 43/92/EWGW, zajmującego ok. 70% powierzchni obszaru. Pleszczotka PLH120092 POWIERZCHNIA: 4,9 ha OPIS OBSZARU: Obszar obejmuje fragment starego terenu pogórniczego w okolicach Olkusza, z naturalną murawą. Sąsiaduje on z odkrywką "Bolesław" czynną od XVI wieku. Na skalę przemysłową działała ona od XIX wieku do końca lat 80. XX wieku. Na terenie tym obecne są odpady skalne z nadkładu i skał budujących złoże rud Zn-Pb. Głównie pochodzą one z odkrywki "Bolesław". Wykształcona na nich 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 gleba jest płytka i szkieletowa. Jej odczyn jest zasadowy (pH>7). Stężenia metali ciężkich są w niej wysokie (Zn 5%, Pb 0.4%, Cd 0.03%) i znacznie zróżnicowane w małej skali przestrzennej. Jest to związane z heterogenicznością materiału górniczego, z którego wykształciły się gleby. Na hałdzie panują ekstremalne warunki siedliskowe - silne nasłonecznienie, niska wilgotność podłoża, niska zawartość składników odżywczych. Teren ten, nie był nigdy rekultywowany, roślinność od ok. 100 lat wkraczała na niego powoli na drodze spontanicznej kolonizacji. Do lat 80.XX wieku był porośnięty różnej gęstości murawą. Krzewy (Juniperus communis) i drzewa (Pinus sylvestris) były wśród murawy tylko nieliczne. Rozwój siewek i wzrost drzew był bardzo ograniczony, wcześniej (do lat 50. XX w) z powodu wypasu bydła (głównie kozy), a później (do lat 80. XX w.) na skutek bardzo wysokich emisji zanieczyszczeń pyłowych (metale ciężkie) i gazowych (SO2). Obecnie drzewa, głównie sosna, pokrywają teren w znacznie większym stopniu. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE: Na niewielkiej powierzchni występują typowo, jak na warunki Polski, wykształcone zbiorowiska muraw galmanowych, bardzo rzadkich w kraju. Obszar służy ochronie 1 typu siedliska przyrodniczego z zał. I Dyrektywy 43/92/EWGW, zajmującego ok. 90% powierzchni obszaru. Ostoja Środkowojurajska PLH240009 POWIERZCHNIA: 5 767,5 ha OPIS OBSZARU: Obszar położony w środkowej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej, na południe od Ogrodzieńca. W skład ostoi wchodzą łagodne wzniesienia zbudowane ze skał jurajskich, poprzecinane dolinami pochodzenia erozyjno-denudacyjnego. Na grzbietach wzniesień znajdują się liczne ostańce wapienne, w większości otoczone lasami liściastymi. Są to głównie buczyny: sudecka, storczykowa i kwaśna buczyna niżowa oraz jaworzyna górska. Na terenach wylesionych ostańcom wapiennym towarzyszą bogate florystycznie murawy kserotermiczne. W skrasowiałych skałach wapiennych częste są jaskinie z bogatą szatą naciekową, w których zimują nietoperze. Sieć rzeczna jest słabo wykształcona. W strefie kontaktowej utworów jurajskich i czwartorzędowych osadów piaszczystych wypływają nieliczne źródła. W jednym z nich usytuowane jest zastępcze stanowisko endemicznej rośliny – warzuchy polskiej. W jednym z nich usytuowane jest zastępcze stanowisko endemicznej rośliny – warzuchy polskiej. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE: Obszar wyróżnia się dużą różnorodnością zbiorowisk naskalnych, kserotermicznych i leśnych; wśród tych ostatnich na uwagę zasługują płaty żyznej buczyny sudeckiej i jaworzyny górskiej, położone na północno-wschodnich krańcach zasięgu geograficznego. Łącznie stwierdzono tu występowanie 16 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, pokrywających ok. 40% powierzchni obszaru. Ostoja jest miejscem zimowania licznych gatunków nietoperzy oraz miejscem występowania rzadkich gatunków zwierząt i roślin, w tym 10 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Znajduje się tu najbogatsze i jedno z 3 zastępczych stanowisk endemicznej warzuchy polskiej Cochlearia polonica, gdzie gatunek występuje w tysiącach osobników. Rezerwat przyrody- jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Obecnie na terenie Powiatu Olkuskiego zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody: Tabela 20. Rezerwaty przyrody na terenie Powiatu Olkuskiego Nazwa Gmina Cel ochrony Powierzchnia [ha] Akt powołujący 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Pazurek Michałowiec Ekosystem leśny złożony z naturalnych zbiorowisk leśnych: żyznej buczyny sudeckiej, buczyny storczykowej, kwaśnej buczyny niżowej, stanowisk chronionych gatunków roślin i grzybów oraz zróżnicowanej budowy geomorfologicznej obszaru z wapiennymi ostańcami skalnymi. Olkusz Trzyciąż Naturalny fragment buczyny karpackiej ze stanowiskiem chronionego gatunku rośliny. 187,91 Rozp. Nr 13/08 Woj. Małop. z dn. 01.08.2008 r. (Dz. Urz. Woj. Małop. Nr 518, poz. 3355) 12,12 Zarz. Nr 397 Min. Leśn. i Przem. Drzew. z dn. 25.11.1959 r. (M. P. 1960, Nr 15, poz. 74) Źródło: Rejestr form ochrony przyrody, RDOŚ, 2012 r. Park krajobrazowy – to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Obecnie na terenie Powiatu Olkuskiego zlokalizowane są trzy parki krajobrazowe: Park krajobrazowy „Dolinki Olkuskie” został zaktualizowany Uchwałą Nr XV/247/11 z dn. 28 listopada 2011 r. (Dz. Urz. Woj. Małop. Nr 583, poz. 6624). Powierzchnia obszaru Parku wynosi 20 686,1 ha, a powierzchnia otuliny to 13 017,0 ha. Na obszarze powiatu olkuskiego Park krajobrazowy obejmuje gminy: Bukowno i Olkusz. Park krajobrazowy utworzony dla zachowania cennych zasobów przyrodniczych, geologicznych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Park krajobrazowy „Orlich Gniazd” został zaktualizowany Rozporządzeniem Nr 12/08 Woj. Małop. z dnia 02 kwietnia 2008 r. (Dz. Urz. W. Małop. Z 25.04.2008 r. Nr 263 poz. 1636). Powierzchnia obszaru Parku wynosi 12 842,2 ha, a powierzchnia otuliny to 18 751,9 ha. Na obszarze powiatu olkuskiego Park krajobrazowy obejmuje gminy: Klucze, Olkusz, Trzyciąż, Wolbrom. Park krajobrazowy utworzony dla zachowania cennych zasobów przyrodniczych, geologicznych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Dłubniański Park krajobrazowy został zaktualizowany Rozp. Nr 84/06 Woj. Małop. z dnia 17.10.2006 r. (Dz. Urz. W. Małop. z dnia 20 października 2006 r. Nr 655 poz. 4000). Powierzchnia obszaru Parku wynosi 10 959,6 ha, a powierzchnia otuliny to 11 684,7 ha. Na obszarze powiatu olkuskiego Park krajobrazowy obejmuje gminę Trzyciąż. Park krajobrazowy utworzony dla zachowania cennych zasobów przyrodniczych, geologicznych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania”. Obecnie na terenie Powiatu Olkuskiego zlokalizowane jest trzy użytki ekologiczne: Tabela 21. Użytki ekologiczne na terenie Powiatu Olkuskiego Nazwa użytku ekologicznego Powierzchnia [ha] Gmina Cel ochrony Pustynia Błędowska Klucze Obszar pola deflacyjnego, pozostałość śródlądowych piasków wydmowych. 515,87 Obszar Bolesław Stanowisko rośliny: 4,93 Akt powołujący Rozp. Nr 100/95 Woj. Katow. z dn. 24.07.1997 r. (Dz. Urz. Woj. Kat. Nr 9/95, poz.93) Uchw. Nr XXIII/196/97 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 występowania pleszczotki górkskiej Dolina rzeki Sztoły pleszczotki górskiej Bukowno, Olkusz RG Bolesław z dn. 19.06.1997 r. Dolina rzeki z wyciętymi wąwozami i zakolami b.d. Uch. Nr XIX/161/96 RM w Bukownie z dn. 18.09.1996 r. Źródło: Rejestr form ochrony przyrody, RDOŚ, 2012 r. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska, o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody [Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220]). Na terenie Powiatu Olkuskiego znajduje się obecnie 81 pomników przyrody. Zestawienie pomników znajduję się w tabelach poniżej. Tabela 22. Zestawienie pomników przyrody w gminach Powiatu Olkuskiego Pomniki przyrody ożywionej Gmina Bukowno 2 Pomniki przyrody nieożywionej - Klucze 5 5 Olkusz 11 25 Trzyciąż 10 4 Wolbrom 14 5 Razem Powiat 42 39 Tabela 23. Wykaz pomników przyrody na terenie Powiatu Olkuskiego Nr rej. Woj. Miejscowość Nazwa pomnika przyrody Gmina Bukowno 121201-001 121201-002 Bukowno Bukowno Jesion wyniosły (Fraximus excelsior) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Gmina Klucze 121204-001 121204-002 121204-003 121204-004 121204-005 121204-006 121204-007 121204-008 121204-0019 121204-0010 Klucze Klucze Klucze Rodaki Jaroszowiec Jaroszowiec Klucze Klucze Klucze Klucze Buk pospolity (Fagus sylvatica) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Lipa Szerokolistna (Tilia Platyphyllos) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Gmina Olkusz 121205-001 121205-002 121205-003 121205-004 121205-005 121205-006 121205-007 121205-008 121205-009 121205-0010 Żurada Żurada Żurada Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny „Krzesło” Ostaniec skalny Ostaniec skalny 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 121205-0011 121205-0012 121205-0013 121205-0014 121205-0015 121205-0016 121205-0017 121205-0018 121205-0019 121205-0020 121205-0021 121205-0022 121205-0023 121205-0024 121205-0025 121205-0026 121205-0027 121205-0028 121205-0029 121205-0030 121205-0031 121205-0032 121205-0033 121205-0034 121205-0035 121205-0036 Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Bogucin Mały Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Pomorzany Rabsztyn Zawada Zawada Zawada Zawada Zawada Olkusz Braciejówka Żurada Olkusz Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny „Sfinks” Ostaniec skalny „Fala” Ostaniec skalny „Zamczysko” Ostaniec skalny „Brama” Ostaniec skalny „Brama” Ostaniec skalny Ostaniec skalny Ostaniec skalny „Rozłupana” Ostaniec skalny „Baszta” Grupa ostańców skalnych Lipa szerokolistna (tilia platyphyllos) Lipa szerokolistna (tilia platyphyllos) Lipa szerokolistna (tilia platyphyllos) Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Cis pospolity (Taxus baccata) Źródło Drzewostany w Parku Miejskim Starego Miasta Gmina Trzyciąż 121206-001 121206-002 121206-003 121206-004 121206-005 121206-006 121206-007 121206-008 121206-009 121206-0010 121206-0011 121206-0012 121206-0013 121206-0014 Imbramowice Imbramowice Imbramowice Ściborzyce Tarnawa Tarnawa Tarnawa Tarnawa Tarnawa Tarnawa Tarnawa Imbramowice Imbramowice Imbramowice 121207-001 121207-002 121207-003 121207-004 121207-005 121207-006 121207-007 121207-008 121207-009 121207-0010 121207-0011 121207-0012 121207-0013 121207-0014 121207-0015 Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Strzegowa Strzegowa Strzegowa Strzegowa Domaniewice Gołaczewy Strzegowa Wolbrom Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Źródło „Jordan” Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Źródło „Aleksandry” Źródło „Strusi” Źródło „Hydrografów” Gmina Wolbrom Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) Klon jesionolistny (Acer negundo) Lipa szerokolistna (tilia platyphyllos) Ostańce skalne "Zamczysko" Ostaniec skalny "Skała Zegarowa" Ostaniec skalny "Skała Jama (Zegar)" Klon jawor (Acer pseudoplatanus) Źródło „Przy Czarnym Psie” Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Skała "Biśnik" wraz z jaskinią "Na Biśniku" oraz jaskinią "Psią" Dąb szypułkowy (Qercus robur) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 121207-0016 121207-0017 121207-0018 121207-0019 Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Poręba Dzierżna Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Dąb szypułkowy (Qercus robur) Źródło: Rejestr form ochrony przyrody, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Opole 2012 r. 8.1.2. Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET-POLSKA Część obszaru powiatu olkuskiego podlega ochronie prawnej w ramach obszarów Natura 2000, rezerwatów przyrody, parku krajobrazowego, użytków ekologicznych. Jednakże aktualny układ przestrzenny obszarów nie zapewnia skutecznego powiązania zapewniającego swobodny przepływ materii, energii i informacji genetycznej w podstawowych ekosystemach oraz ochrony wszystkich typowych dla tego terenu biotopów, zbiorowisk roślinnych, stanowisk florystycznych i faunistycznych, przez co obniżona jest ich odporność biologiczna. Sieć Econet- Polska obejmuje obszary o zachowanych walorach przyrodniczych, posiadające zdolność utrzymania równowagi ekologicznej oraz tereny pomocne w zachowaniu tych cech na obszarach sąsiednich. Sieć Econet składa się z trzech podstawowych struktur: obszarów węzłowych, korytarzy ekologicznych i obszarów wymagających unaturalnienia. Na terenie Powiatu Olkuskiego znajduje się obszar węzłowy oraz framenty korytarzy ekologicznych w sieci ekologicznej Econet Polska. 8.1.3 Fauna i flora W Powiecie Olkuskim występują cenne gatunki roślin i zwierząt, które umieszczone są na listach prawnie chronionych gatunków. Występują one głównie na terenach objętych rozmaitymi formami przestrzennymi prawnej ochrony przyrody m.in. na obszarach Natura 2000, na terenie rezerwatów przyrody, na terenie parku krajobrazowego, na użytkach ekologicznych. W wyniku braku szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych opracowanych dla gmin Powiatu Olkuskiego trudno jest określić jakie gatunki fauny i flory występują na omawianym obszarze. 8.1.4. Cel średniookresowy do 2019 r. Przyroda i różnorodność biologiczna 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Określone zadania w zakresie ochrony przyrody w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego w większości nie są realizowane na szczeblu powiatowym, ponieważ leżą w kompetencjach gmin. W Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego wyznaczono zadania, które będą realizowane w większości przez gminy oraz inne organizacje Kierunki działań: Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych: Zadania własne i koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Zachowanie i ochrona połączeń ekologicznych występujących na terenie Nadleśnictwo, Gminy, Powiatu Olkuskiego Ochrona miejsc i ciągów widokowych oraz dominant krajobrazowych w Nadleśnictwo, Gminy bliskim sąsiedztwie Parku krajobrazowego „Dolinki Olkuskie”, „Orlich Powiatu Olkuskiego Gniazd” i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów NATURA 2000 „Babia Góra”, „Jaroszowiec”, Michałowiec”, Pustynia Błędowska”, „Armeria”, „Pleszczotka”, „Ostoja Środkowoeuropejska” Ochrona terenów położonych w bliskim sąsiedztwie Parku Nadleśnictwo, Gminy krajobrazowego „Dolinki Olkuskie”, Parku krajobrazowego „Orlich Powiatu Olkuskiego Gniazd” i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów NATURA 2000 „Babia Góra”, „Jaroszowiec”, Michałowiec”, Pustynia Błędowska”, „Armeria”, „Pleszczotka”, „Ostoja Środkowoeuropejska” Rodzaj zadania Ochrona fauny i flory: Zadania własne i koordynowane: Rodzaj zadania Zachowanie istniejących zbiorników wodnych Stały nadzór nad rozwojem uciążliwego przemysłu Jednostka odpowiedzialna Organizacje pozarządowe, Gminy Powiatu Olkuskiego Powiat Olkuski, Gminy Powiatu Olkuskiego Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego: Zadania własne i koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Organizacje Wzmocnienie roli rekreacyjnej zieleni pozarządowe, Gminy Powiatu Olkuskiego Nadleśnictwo, Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach Organizacje interesujących przyrodniczo pozarządowe, Gminy Powiatu Olkuskiego Rodzaj zadania 8.1.1.1. Zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych w istniejących kompleksach leśnych Zadania do jakich zobowiązane są Nadleśnictwa są następujące: dbanie o stan zdrowotny i sanitarny lasu – zadanie polega na prowadzeniu monitoringu przez Nadleśnictwa swoich regionów i zlokalizowanie występowania szkodników. Pozwala to na podjęcie działań zmierzających do 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ograniczenia szkodników i niekorzystnego ich wpływu na stan zdrowotny i sanitarny lasu; zwalczanie owadów oraz ochrona przed zwierzyną. 8.1.1.2. Zachowanie i ochrona połączeń ekologicznych występujących na terenie powiatu olkuskiego Korytarze ekologiczne powinny zapewniać przede wszystkim połączenia między terenami stanowiącymi podstawowe siedliska dla zwierzyny. Ponadto, powinny umożliwiać przemieszczanie się zwierząt w ramach aktywności dobowej, sezonowych wędrówek, migracji oraz kolonizacji nowych obszarów przez młode osobniki. Ostojami zwierzyny, które spełniają ważną rolę w zabezpieczeniu areałów życiowych i odpowiednich warunków siedliskowych są przede wszystkim duże, zwarte obszary leśne. Ich znaczenie jako ostoi zwierzyny wzrasta, jeśli są to obszary podlegające ochronie prawnej, zwłaszcza parki narodowe, parki krajobrazowe, czy też znaczące pod względem wielkości rezerwaty przyrody, zapewniające dodatkową ochronę bytującym w nich zwierzętom. Istotnym elementem sieci ekologicznej są też obszary Natura 2000. Ochrona korytarzy ekologicznych polega przede wszystkim na zapewnieniu ich funkcjonowania poprzez utrzymanie odpowiednich warunków siedliskowych w ich obrębie oraz drożności na całym ich przebiegu. Korytarze dla gatunków leśnych wykorzystują płaty lasu, które powinny zapewnić przemieszczającym się zwierzętom przynajmniej osłonę i ochronę termiczną. Tereny pomiędzy płatami lasu stanowią miejsca zwiększonego ryzyka, trudniejsze do przebycia. Odległość, którą zwierzę musi pokonać w terenie bezleśnym, aby dostać się do najbliższego płata lasu w obrębie korytarza, nie powinna być większa niż zasięg jego wzroku. W przypadku korytarzy dla zwierząt leśnych, ogólny stopień pokrycia wysoką roślinnością powinien wynosić przynajmniej ok. 40%. Utrzymanie drożności korytarzy ekologicznych wymaga ułatwień w pokonywaniu barier i zapobiegania ich powstawania. W przypadku takich barier jak ogrodzone odcinki dróg, udrażnianie korytarza powinno polegać na budowie przejść dla zwierząt: górnych lub dolnych, o określonej konstrukcji i parametrach. Ważne jest, aby przejścia dla zwierząt miały odpowiednią szerokość i wysokość; źle wykonane, stają się bezużyteczne, bo zwierzęta boją się z nich korzystać. Analizując obowiązujące przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska, przyrody i planowania przestrzennego można stwierdzić, iż istnieje mechanizm, który powinien zabezpieczyć zachowanie korytarzy ekologicznych. Jest nim procedura uchwalania przez rady gmin miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, sporządzanych na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Ustalenia zawarte w studium są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych. Wymagania, jakim powinny sprostać studia i plany, określa się na podstawie opracowań ekofizjograficznych. Obowiązek ich sporządzenia wynika z ustawy Prawo ochrony środowiska. 8.1.1.3. Ochrona miejsc, ciągów widokowych oraz dominant krajobrazowych i terenów położonych w bliskim sąsiedztwie Parku krajobrazowego „Dolinki Olkuskie”, „Orlich Gniazd” i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów NATURA 2000 „Babia Góra”, „Jaroszowiec”, Michałowiec”, Pustynia Błędowska”, „Armeria”, „Pleszczotka”, „Ostoja Środkowoeuropejska” Dominanty krajobrazowe i ciągi widokowe są to elementy wybijające się w krajobrazie i widoczne w terenie z wielu kilometrów. Pozytywnymi z krajobrazowego punktu widzenia dominantami są np. kościoły we wsiach, których strzeliste wieże urozmaicają krajobraz obszarów zabudowanych. Ciekawymi dominantami w krajobrazie mogą być również inne, wysokie budowle jak np. zabytkowe wieże wodociągowe, młyny lub wiatraki. Dominantami wpływającymi raczej negatywnie na krajobraz parków i niestety widocznymi z wielu kilometrów, są napowietrzne linie i stacje elektroenergetyczne oraz wysokie budowle związane z różnego rodzaju zakładami produkcyjnymi, np. widoczne z daleka kominy fabryczne. Mniej agresywne, lecz również widoczne, są maszty telefonii komórkowej. Gminy Powiatu Olkuskiego podczas opracowywania bądź aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego powinny kierować się następującymi zasadami: 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 1) im krajobraz mniej nasycony infrastrukturą, im więcej w nim elementów naturalnych, tym atrakcyjność krajobrazowa jest większa, 2) na obszarach zwartych terenów leśnych pozbawionych wnętrz krajobrazowych wyższe walory mają lasy mieszane niż bory sosnowe, ze względu na większą różnorodność roślinności, a co za tym idzie kształtów, form, barw oraz dużą zmienność tych elementów w ciągu roku, 3) obecność lasu na terenach intensywnej zabudowy zawsze, bez względu na jego wiek i jakość, podnosi walory krajobrazowe obszaru, 4) obiekty zabytkowe oraz stare zabudowania (domy, dwory, pałace, obiekty przemysłowe) bez względu na obecny stan zachowania są cennym elementem krajobrazu i wymagają ochrony. 8.1.1.4. Stały nadzór nad rozwojem uciążliwego przemysłu W planach zagospodarowania przestrzennego gmin Powiatu Olkuskiego powinny być jasno określone następujące założenia: 1) o kształtowaniu terenu, w szczególności o kierunkach otwarć widokowych, poprzez wprowadzenie: a) określenia jaki charakter mają posiadać nowopowstające obiekty, b) zakazu lokalizowania nowych napowietrznych i naziemnych sieci i urządzeń infrastruktury technicznej mogących mieć negatywny wpływ na odbiór wizualny krajobrazu, w szczególności napowietrznych sieci telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych oraz masztów radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych; c) określenie jaki charakter mają zachować miejsca wskazane jako punkty widokowe; 2) wskazanie w których miejscach mogą być zamieszczane reklamy oraz szyldy; 3) wyznaczenie możliwości lokalizacji tymczasowych obiektów usługowo-handlowych; 4) odnośnie granicy Parku krajobrazowego „Dolinki Olkuskie”, Parku krajobrazowego „Orlich Gniazd” i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów NATURA 2000 „Babia Góra”, „Jaroszowiec”, Michałowiec”, Pustynia Błędowska”, „Armeria”, „Pleszczotka”, „Ostoja Środkowoeuropejska” i w związku z tym przestrzeganie zasady, że zagospodarowanie, urządzanie i użytkowanie terenu musi być zgodne z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, w szczególności z ustawą o ochronie przyrody i aktami wykonawczymi wydanymi na jej podstawie; 5) odnośnie utrzymania w stanie naturalnym koryt stałych i okresowych cieków wodnych oraz zachowanie ich ciągłości, z dopuszczeniem technicznego umocnienia brzegów cieków w zakresie wynikającym z realizacji zadań związanych z utrzymaniem wód oraz ochroną przeciwpowodziową; 6) o stopniowym likwidowaniu obiektów dysharmonijnych, jak zabudowa tymczasowa, napowietrzne sieci infrastruktury technicznej; 7) związane z lokalizacją elektrowni wiatrowych – rozważenie negatywnego wpływu na ptactwo ze względu na występowanie w tym regionie korytarzy ekologicznych. Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesujących przyrodniczo Przy tworzeniu nowych szlaków turystycznych związanych z udostępnianiem obszarów cennych przyrodniczo należy rozważyć dwa funkcjonujące pojęcia: chłonności ekologicznej oraz pojemności turystycznej. Zrównoważenie obydwu pojęć pozwoli uniknąć efektu „zadeptania” tras turystycznych. 8.1.1.5. Zgodnie z istniejącym regulaminem: Parku krajobrazowego „Dolinki Olkuskie”, Parku krajobrazowego „Orlich Gniazd” i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego między innymi: 1. Na obszarze każdego Parku ochronie podlega całość przyrody, swoiste cechy krajobrazu oraz obiekty dziedzictwa narodowego. Nadrzędnym celem każdego Parku jest poznanie, zachowanie całości ekosystemów przyrodniczych wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtworzenie zniekształconych i zanikających ogniw rodzimej przyrody. 2. Wszelkie działania na terenie każdego Parku podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami. 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Dlatego przy planowaniu nowych inwestycji związanych z ochroną i utrzymaniem krajobrazu należy bardzo uważnie podejść do każdej inwestycji, aby w jak najmniejszy sposób ingerować w środowisko. 8.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Stan wyjściowy - lasy Pomimo wysokiego stopnia urbanizacji i uprzemysłowienia Powiat Olkuski posiada dobre warunki do prowadzenia gospodarki leśnej. Powierzchnia jaką zajmują lasy i grunty leśne liczy 22 447,9 ha, co stanowi 35,5 % powierzchni powiatu olkuskiego. Tabela 24. Wskaźnik lesistości poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego. Lp. Gmina 1. 2. 3. 4. 5. 6. Bukowno Bolesław Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom Wskaźnik lesistości gminy [%] 35,5 68,2 37,5 46,8 16,3 14,2 Źródło: www.stat.gov.pl, stan na 2011 r. W zasięgu powiatu olkuskiego nadzór nad lasami prowadzą: Nadleśnictwo Olkusz (gmina Wolbrom, Klucze, Olkusz, Bukowno, Bolesław) oraz Nadleśnictwo Miechów (gmina Trzyciąż). Na terenie Powiatu Olkuskiego w 2011 r. przeprowadzono zalesienia gruntów nieleśnych. Zalesiono następujące powierzchnie gruntów nieleśnych: gmina Olkusz- 0,5 ha, gmina Trzyciąż0,9 ha i gmina Wolbrom- 0,3 ha. Największy udział gatunkowy pod względem zajmowanej powierzchni lasów powiatu olkuskiego stanowi sosna. Drugim gatunkiem pod względem występowania jest buk zwyczajny. Stosunkowo mało jest świerka i modrzewia. W lasach powiatu przeważają siedliska borowe (bory i bory mieszane). Lasy położone na terenie gminy Wolbrom i Trzyciąż są bardziej zróżnicowane pod względem składu gatunkowego – występuje jodła, buk, świerk, sosna oraz domieszkowo dąb i modrzew. Zróżnicowanie to wynika z większego udziału siedlisk lasowych. Wysoka lesistość gminy Klucze oraz miasta i gminy Olkusz powoduje, że lasy obok znaczenia przyrodniczego i krajobrazowego stanowią ważny element gospodarki. Lasy w powiecie olkuskim zaliczono do grupy lasów ochronnych, w tym lasy, położone w sąsiedztwie Pustyni Błędowskiej i byłej Pustyni Starczynowskiej do grupy lasów gleboochronnych. Główne problemy gospodarki leśnej Powiatu Olkuskiego to osłabienie drzewostanów spowodowane zanieczyszczeniami powietrza, konieczność przebudowy składu gatunkowego części drzewostanów sosnowych oraz duże zagrożenie pożarowe Zagrożenia Głównymi zagrożeniami dla lasów są: nielegalna wycinka, umyślne podkładanie ognia, pożary powstające w wyniku nieostrożności lub wskutek przerzutów ognia z gruntów nieleśnych (wynik wypalania ściernisk, traw na łąkach, w przydrożnych rowach czy nieużytkach), niekontrolowany ruch turystyczny. Na kondycję lasów niekorzystnie oddziałują stałe czynniki (abiotyczne) kształtujące bilans wodny, takie jak deficyt opadów czy powtarzające się długotrwale susze podczas sezonu wegetacyjnego, prowadzące do obniżania się poziomu wód gruntowych. Zagrożenia biotyczne wywołują masowe pojawianie się szkodników owadzich (szczególnie owadów liściożernych w drzewostanach iglastych oraz szkodników wtórnych sosny i świerka), a także chorób infekcyjnych. Uszkodzenia wskutek oddziaływania emisji przemysłowych - zagrożenia antropogeniczne powodują, że drzewostany ulegają prześwietleniu, powstają łatwo zachwaszczające się luki, w których następuje intensywny rozwój traw i wrzosów, oraz zwiększa się masa posuszu (materiałów palnych), co potęguje zagrożenie pożarowe. Emisja amoniaku jest związana z intensywnością produkcji rolnej - nawożeniem upraw i plantacji oraz dużymi gospodarstwami 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 hodowli zwierząt. Rosnąca penetracja i dostępność lasów w celach rekreacyjnych również wpływa na wzrost zagrożenia, zwłaszcza pożarowego lasu. 8.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego Określone zadania w zakresie ochrony lasów w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego w większości nie są realizowane na szczeblu powiatowym, ponieważ leżą w kompetencjach gmin i nadleśnictw. Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieużytków i terenów zdegradowanych i przekształconych gatunkami rodzimymi Stały nadzór nad gospodarką leśną w lasach prywatnych Wykonanie uproszczonych planów urządzania lasów Jednostka odpowiedzialna Starosta Olkuski, Nadleśnictwo, właściciele gruntów Starosta Olkuski, Powiat Olkuski, Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Realizacja Wojewódzkiego Programu Zwiększenia Lesistości gatunkami Nadleśnictwo, rodzimymi właściciele gruntów Aktualizacja granicy rolno-leśnej w miejscowych planach Wojewoda, Marszałek, zagospodarowania przestrzennego Gminy, Nadleśnictwo Renaturalizacja obszarów leśnych gatunkami rodzimymi Nadleśnictwo Inwentaryzacja i weryfikacja klasyfikacji gruntów pod kątem pełnego Nadleśnictwo, Gminy uwzględnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz ujęcie granicy rolno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego Zapewnienie trwałości i wielofunkcyjności lasów Nadleśnictwo Inwentaryzacja zasobów leśnych pod kątem ich stanu zdrowotnego Nadleśnictwo Zachowanie istniejących kompleksów leśnych Nadleśnictwo Prowadzenie gospodarki leśnej ze szczególnym uwzględnieniem Nadleśnictwo pozaprodukcyjnych funkcji lasu Ochrona gleb leśnych Nadleśnictwo Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom Nadleśnictwo niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki, nielegalne wysypiska śmieci) Prowadzenie ciągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu Gminy, Nadleśnictwo podnoszenia świadomości w zakresie celów i korzyści z trwale zrównoważonej gospodarki leśnej Rodzaj zadania 8.2.1.1. Aktualizacja granicy rolno-leśnej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Wg wytycznych opracowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi we współdziałaniu z Ministerstwem Środowiska wykorzystanie powierzchni ziemi powinno być możliwie optymalnie dostosowane do naturalnych warunków przyrodniczo-glebowych. Obecny stan wskazuje, że bardziej racjonalne jest przeznaczenie gruntów o niskiej przydatności dla rolnictwa na cele nie związane z gospodarką rolną tj. pod urbanizację, rozwój infrastruktury, a przede wszystkim pod 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 zalesienia niż pod uprawy rolne. W celu optymalnego wykorzystania powierzchni ziemi, uporządkowania przestrzeni rolniczej i leśnej zgodnego z warunkami glebowymi, przyrodniczymi i krajobrazowymi, w terminologii związanej z urządzeniem terenów rolnych stosuje się pojęcie granicy rolno-leśnej. Granica rolno-leśna jest to linia zamykająca kontur gruntowy, określający perspektywiczny sposób rolniczego lub leśnego użytkowania gruntów. Przy ustalaniu tej linii bierze się pod uwagę wartość bonitacyjną gleb określoną w gleboznawczej klasyfikacji oraz granice naturalne i fizjograficzne. Wielkość wyznaczonego konturu przeznaczonego do zalesienia nie powinna być mniejsza od 3 ha. Podstawą prawną opracowania dokumentu określającego przestrzenną lokalizację oraz rozmiar powierzchniowy gruntów do zalesienia na terenie gminy jest przepis art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717), który stanowi, że: kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy. Opracowanie dotyczące wyznaczenia granicy rolno-leśnej dla gminy powinno uwzględniać ustalenia i wskaźniki, jakie wynikają z planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz priorytety wynikające z Krajowego Programu Zwiększania Lesistości. Wyznaczając granicę rolno-leśną oraz opracowując plany zalesień należy przestrzegać w szczególności następujących zasad odnoszących się do węzłów ekologicznych: o zwiększać powierzchnię leśną wokół leśnych węzłów ekologicznych, zachowując jak największe podobieństwo gatunkowe zakładanych upraw do drzewostanów już istniejących, o nie zalesiać nieleśnych węzłów ekologicznych ani bezpośredniego otoczenia cennych lądowych ekosystemów nieleśnych, o dbać o odpowiednie proporcje udziału ekosystemów leśnych i nieleśnych w węzłach o charakterze mieszanym, wzbogacając ich różnorodność biologiczną i krajobrazową, o kształtować możliwie szerokie, łagodne strefy ekotonowe między lasami a ekosystemami nieleśnymi w strukturze węzłów ekologicznych i ich bezpośrednim otoczeniu. Podstawowym materiałem wyjściowym dla wyznaczenia węzłów ekologicznych są inwentaryzacje przyrodnicze gmin oraz programy ochrony przyrody nadleśnictw Lasów Państwowych. Biorąc to pod uwagę, w procesie wyznaczania granicy rolno-leśnej i opracowywania planów zalesień należy przestrzegać następujących zasad odnoszących się do korytarzy ekologicznych: o planować wzrost lesistości na trasach leśnych korytarzy ekologicznych, dbając o jak największą ich szerokość i dobrze rozwinięte strefy ekotonowe, unikać zalesień na trasach nieleśnych korytarzy ekologicznych, o nie zalesiać całego przekroju dna dolin rzecznych; pozostawiać około 50-70% powierzchni dna doliny dla ekosystemów nieleśnych oraz dla swobodnego przepływu wód powodziowych, o zalesienia dna dolin rzecznych lokalizować płatowo, głównie u podnóży ich zboczy; stanowić one będą czynnik redukujący zanieczyszczenia spływające do doliny z wierzchowin i zboczy,. o zalesienia wzdłuż koryt rzecznych realizować płatowo, na przemian z lewej i prawej strony koryta na odcinkach nasilonej erozji bocznej, pozostawiając 50-60% długości brzegów rzeki w formie nie zalesionej, aby umożliwić dostęp światła słonecznego do ekosystemu rzecznego oraz przewietrzanie jego powierzchni. Pozwoli to także na zachowanie wysokich walorów widokowych i wypoczynkowych dolin rzecznych. Zasady wyznaczania granicy rolno-leśnej oraz planowania i realizacji zalesień gruntów porolnych na obszarach NATURA 2000 powinny być takie same jak dla wszystkich obszarów o charakterze węzłów i korytarzy ekologicznych. Granica rolno-leśna wyznaczana na obszarach prawnie chronionych, takich jak: parki narodowe i parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz w obszarach NATURA 2000, powinna respektować wszystkie zalecenia oraz zawierać wszelkie elementy zgodności z planami ochrony tych obszarów. W przypadkach braku planów ochrony, działania w zakresie 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 zmiany funkcji i przeznaczenia terenów w granicach wyżej wymienionych obszarów muszą być uzgodnione z dyrektorami parków narodowych i krajobrazowych i z Regionalnym Konserwatorem Przyrody. Ponadto należy mieć na uwadze, że przepisy wykonawcze do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wprowadzają możliwość, w przypadku lokalizacji zalesień o powierzchni powyżej 20 ha, wymagalności sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. 8.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Stan wyjściowy W ramach tego zagadnienia pod uwagę należy wziąć przede wszystkim zmniejszenie materiałochłonności, odpadowości, wodochłonności i energochłonności produkcji przemysłowej. Jest to podejście korzystne zarówno ze względów ochrony zasobów środowiska, jak też ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy z sektora gospodarczego mają szansę ponosić niższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz redukować koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Z uwagi na wprowadzanie nowych technologii oraz uwarunkowania ekonomiczne większość przedsiębiorstw, instytucji oraz spółdzielni realizuje zadania w celu osiągnięcia zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii m.in. poprzez: ­ wymianę starych odcinków sieci wodociągowej z zastosowaniem nowych technologii oraz stosowanie doszczelniaczy przy usuwaniu awarii, ­ stosowanie w miarę możliwości zamkniętych układów obiegu wody, ­ odpady przemysłowe są gromadzone, przechowywane i przekazywane jednostkom do tego celu upoważnionym (zgodnie z posiadanymi decyzjami), ­ zarządy spółdzielni, zarządcy budynków sukcesywnie wprowadzają w każdym budynku liczniki liczniki na ciepłą i zimną wodę. 8.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę od deficytów wody Kierunki działań: Zadania własne i koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody w Powiat Olkuski, przedsiębiorstwach Podmioty gospodarcze Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego Podmioty gospodarcze Podmioty gospodarcze Promowanie wprowadzania systemów recyklingu umożliwiających trudniące się wielokrotne użytkowanie materiałów segregacją odpadów Wspieranie wykonania oczyszczalni ścieków w terenach Gminy, Powiat Olkuski nieprzewidzianych pod kanalizację (w szczególności w ramach środków bazujących na źródłach zewnętrznych) Modernizacja systemu oczyszczania ścieków w obrębie budynków Powiat Olkuski bedących własnością Powiatu Rodzaj zadania 8.4. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią Stan wyjściowy 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Powódź następuje najczęściej w wyniku spiętrzenia wód w potokach ponad zwykły poziom i wyjścia wody z koryt potoków. Rzeki na terenie powiatu wylewają na wskutek podniesienia się poziomu wody: - wiosną z topniejących śniegów, - latem i jesienią po ulewnych deszczach. Zagrożenie powodziowe Powiatu Olkuskiego wynika z ukształtowania terenu i w przypadku nadmiernych opadów deszczu (intensywnych i długotrwałych) w krótkiej chwili następuje znaczny przyrost ilości wody w korytach rzek i potokach. Siła tak wezbranych rzek i potoków może zniszczyć mosty i kładki oraz zamulić przepusty wzdłuż dróg biegnących w dolinach rzek i potoków. Doświadczenia lat poprzednich, szczególnie 1997 roku wykazały, że cechą charakterystyczną jest fakt, że przejście ze stanu normalnego do stanu powodziowego następuje w bardzo krótkim okresie czasu, wymaga to podejmowania natychmiastowych działań (nawet wyprzedzających) jak również ciągłego śledzenia i monitorowania potoków i rzek w okresach nie sprzyjających tj. dużych opadów deszczu, gwałtownego topnienia śniegu. Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje opracowanie projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. 8.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Zabezpieczenie przed skutkami powodzi Kierunki działań: Zadania koordynowane i własne: Jednostka odpowiedzialna RZGW Kraków, Systematyczna konserwacja rzek i cieków WZMiUW Przystosowanie terenów międzywala do szybkiego reagowania w RZGW Kraków, Gminy, przypadku powodzi (pielęgnacja lasów i zarośli łęgowych, odnowa WZMiUW użytków zielonych, konserwacja rowów melioracyjnych) Stworzenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku RZGW Kraków, Powiat zagrożenia powodzią Olkuski, Gminy Opracowanie planu awaryjnego na wypadek powodzi, uwzględniającego RZGW Kraków, Gminy, ochronę obiektów wrażliwych na terenie powiatu (np. oczyszczalni Powiat Olkuski ścieków, ujęć wód, terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych, składowisk odpadów, itp.) Ochrona przed powodzią – odbudowa i konserwacja urządzeń Gminy, WZMiUW, przeciwpowodziowych RZGW Kraków Zapobieganie lokalizacji zabudowy na terenach zalewowych Gminy, Marszałek, Wojewoda Rodzaj zadania 8.4.1.1. Zapobieganie lokalizacji zabudowy na terenach zalewowych, odbudowa i konserwacja urządzeń przeciwpowodziowych. Lokalizacja zabudowań na terenach o wysokim ryzyku zatopienia, powinna być zabroniona prawem (na pewno odbudowa zniszczeń nie powinna być refundowana ze środków publicznych), a ubezpieczanie takich obiektów z uwagi na zagrożenie powodziowe winno być obciążone najwyższą przewidzianą taksą. 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Dlatego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin Powiatu Olkuskiego powinny być wyznaczone tereny zalewowe i osuwiskowe na których nie powinno się lokalizować zabudowy mieszkaniowej. 8.4.1.2. Przystosowanie terenów międzywala do szybkiego reagowania w przypadku powodzi (pielęgnacja lasów i zarośli łęgowych, odnowa użytków zielonych, konserwacja rowów melioracyjnych) Prace związane z utrzymaniem „międzywala” w dolinach rzecznych powodowane są przede wszystkim zagrożeniem przeciwpowodziowym i wiążą się z utrzymaniem koryta rzecznego w takim stanie, aby zapewniony był bezpieczny przepływ wody. Prace związane z pogłębianiem głównego nurtu rzeki jak również usuwaniem drzew i krzewów z międzywala prowadzone są często na skutek interwencji mieszkańców terenów przyległych. Tego typu działania stosowane są na całym świecie, jednak prowadzą do likwidacji istniejących tam siedlisk fauny i flory. Na obszarach Natura 2000 prowadzenie jakichkolwiek prac w rejonie międzywala wymaga ustalenia niezbędnego ich zakresu oraz intensywności tzn. prowadzenia prac tylko w miejscach o zwiększonym istotnie stopniu zagrożenia powodziowego. W przypadku gdy występują szczególnie cenne siedliska przyrodnicze (np. lasy łęgowe w międzywalu), rozwiązaniem alternatywnym pozwalającym na zachowanie dobrego stanu siedlisk i zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego jest np. rozszerzenie międzywala. Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej ma na celu „utrzymanie dobrego stanu wód”. Główny nacisk kładziony jest na ochronę przyrodniczych walorów naturalnego środowiska wodnego, co nakazuje wyjątkową ostrożności w konieczności prowadzenia prac z utrzymaniem międzywala. 8.5. Ochrona powierzchni ziemi Stan wyjściowy: Obszar powiatu olkuskiego charakteryzuje się niezbyt dużą różnorodnością pokrywy glebowej. Jej wykształcenie jest odzwierciedleniem warunków wodnych oraz środowiska przyrodniczego, z których zasadniczą rolę odgrywa rzeźba terenu i rodzaj skały macierzystej. Obszar powiatu olkuskiego pokryty jest: - gleby wytworzone z lessów, - gleby bielicowe wytworzone z lekkich utworów piaszczystych, - rędziny wytworzone z wapieni skalistych i ławicowych górno jurajskich, - gleby brunatne wytworzone z utworów piaszczysto-gliniastych. Klasyfikacja oceny wartości gleb - bonitacja użytków rolnych na terenie powiatu olkuskiego jest następująca: I – 0 %, II - 0,6 %, III - 26,8 %, IV - 33,9 %, V - 26,2 %, VI - 12,4 %, przy czym najwyższą wartość rolniczą stanowią gleby zaliczone do klasy I, a najniższą do klasy VI. Na terenie powiatu olkuskiego praktycznie nie występują gleby o najlepszych parametrach (klasy I oraz II). W zachodniej części Powiatu (gminy Olkusz, Klucze, Bolesław, Bukowno) występują gleby o niskiej klasie bonitacji, które dodatkowo skażone są metalami ciężkimi, natomiast we wschodniej części Powiatu (gmina Trzyciąż, Wolbrom) występują gleby III i IV klasy bonitacji. Gleby obszaru powiatu olkuskiego zanieczyszczone są m.in. metalami ciężkimi (ołów, kadm, cynk - odpowiedzialne za skażenia produktów rolnych), przy czym ich zawartość zmniejsza się wraz z głębokością gleby, natomiast stopień wzbogacenia ściółki gleb leśnych i poziomów próchnicznych tego rejonu jest wielokrotnie wyższy niż w przypadku gleb z terenów nieskażonych. Źródłem zanieczyszczania gleb metalami są występujące na obszarze powiatu olkuskiego zakłady przemysłowe: Zakłady Górniczo – Hutnicze „Bolesław”, wpływające na degradację chemiczną gleb, związaną z emisją zanieczyszczeń pyłowych i gazowych pochodzącą z lokalnych źródeł oraz na przekształcenia gleb: 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 - przekształcenia mechaniczne: obejmują powstawanie terenów bezglebowych na skutek tworzenia wyrobisk, zajmowania powierzchni pod zwały i stawy osadowe, jak również pojawiania się na powierzchni terenu deformacji nieciągłych w postaci lejów lub stromościennych zapadlisk oraz szczelin o różnych wymiarach. Powierzchnia gleb objętych przekształceniami mechanicznymi związanymi z oddziaływaniem ZGH „Bolesław” wynosi około 300 ha. - hydrologiczne: polegają na zmianach ilości wody w profilu glebowym, na skutek zmiany położenia zwierciadła wody w zasięgu profilu glebowego lub w płytkiej strefie podprofilowej bądź też przekształcenia rzeźby powodujące zmiany ilości wody napływającej z terenów otaczających rozpatrywany obszar czy też modyfikujące warunki odpływu wody. Zakłady Bolesław Recykling Sp.zo.o. i Boltherm z siedzibami w Bukownie. Na ocenę przydatności rolniczej gleb (klasyfikacja bonitacyjna) wpływa głębokość profilu glebowego, uziarnienie, stosunki wodno – powietrzne, głębokość poziomu próchnicznego, zawartość próchnicy wraz ze składnikami pokarmowymi, ale również możliwości produkcyjne. Wynikają one z warunków geomorfologicznych (wysokość nad poziom morza, nachylenie terenu, zagrożenie erozją, dostępność terenu do uprawy), z warunków klimatycznych (opady, temperatura) i długości okresu wegetacyjnego. Zanieczyszczenie gleb Do głównych czynników powodujących degradację chemiczną gleb zalicza się: - nadmierną zawartość metali ciężkich takich jak: kadm, miedź, nikiel oraz innych substancji chemicznych, np. ropopochodnych, - zasolenie, - nadmierną alkalizację, - zakwaszenie przez związki siarki i azotu, - skażenie radioaktywne. Zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi występują głównie wzdłuż dróg, zwłaszcza tych po których przemieszczają się największe ilości pojazdów (drogi krajowe i wojewódzkie). Aktualnie obowiązujące kryteria oceny zawartości zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest istotne z uwagi na produkcję bezpiecznej żywności dla człowieka. Występowanie w glebach podwyższonych zawartości metali ciężkich będące następstwem działalności ludzkiej poprzez: emisje przemysłowe, motoryzację, nadmierną chemizację rolnictwa, powoduje degradację biologicznych właściwości gleb, skażenie wód gruntowych oraz przechodzenie zanieczyszczeń do łańcucha żywieniowego. Nadmierna zawartość metali ciężkich degraduje biologiczne właściwości gleb, powoduje zanieczyszczenie łańcucha żywieniowego i wód gruntowych. Szczególne zagrożenie stwarzają one w glebach kwaśnych, przechodzą bowiem w formy łatwo dostępne dla roślin. Emisje kwasotwórczych jonów mają bezpośredni wpływ na skład chemiczny i odczyn opadów atmosferycznych docierających do środowiska glebowego i powodują zakwaszenie gleb. Opady atmosferyczne na terenie Małopolski mają kwaśny odczyn w przedziale pH od 4,52 do 5,57. Zagrożenia geologiczne Osuwisko jest nagłym przemieszczeniem się mas ziemi, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża, spowodowanym siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). Jest to rodzaj ruchów masowych, polegający na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu (na której nastąpiło ścięcie), połączone z obrotem. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie. Miejsca występowania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin i zbiorników wodnych, obszary źródłowe rzek (gdzie erozja wsteczna zwiększa spadek terenu), skarpy wykopów i nasypów oraz wyrobisk. 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Zadania zapobiegające zagrożeniom związanym z ruchami masowymi zapisane są w następujących obowiązujących aktach prawnych: - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2008, Nr 25, poz. 150, tekst jednolity z późniejszymi zmianami); - Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717, z późniejszymi zmianami); - Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity Dz. U. 2004, Nr 121,poz. 1266, z późniejszymi zmianami); - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi (Dz. U.2007, Nr 121, poz. 840). Przestrzeganie wyżej wymienionych zasad i wymogów nie tylko zmniejsza ryzyko wystąpienia osuwisk, ale pozwala również na prawidłową rekultywację terenów zdegradowanych. Do najczęstszych zjawisk wywołujących osuwiska należą: wzrost wilgotności gruntu spowodowanych długotrwałymi opadami lub roztopami oraz nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę. Zakład Geologii Środowiskowej od wielu lat prowadzi badania naukowe dotyczące zagrożeń środowiska naturalnego. Jednym ze szczególnie niebezpiecznych zagrożeń naturalnych na obszarze Polski są ruchy masowe, które mogą powstawać zarówno w wyniku naturalnych procesów geologicznych, jak i procesów antropogenicznych. Ruchy masowe, a zwłaszcza osuwiska, są charakterystyczne jedynie dla pewnych obszarów Polski, w których panują sprzyjające warunki morfologiczne (duże różnice wysokości, stromo nachylone zbocza) i geologiczne (obecność skał o bardzo różnym stopniu przepuszczalności oraz skał mało odpornych na procesy erozyjne i denudacyjne). Osuwiska należą do najbardziej naturalnych zjawisk przyrodniczych, stanowią one jednak poważny problem gospodarczy i społeczny, powodując zniszczenia funkcjonalne i strukturalne, degradację terenu, przynosząc znaczne straty w mieniu prywatnym i społecznym. Z punktu widzenia gospodarczego szczególnie zagrożone są szlaki komunikacyjne, linie wysokiego napięcia i telekomunikacyjne, gazociągi, kanalizacja, obiekty budowlane (budynki, mosty) itp. Rozwój osuwisk stanowi duże zagrożenie dla istniejącej infrastruktury, a w mniejszym stopniu ma także wpływ na życie ludzi. Dotyczy to przede wszystkim zniszczeń, jakie mogą wywołać gwałtowne osunięcia się mas skalnych i ziemnych. Na takie zniszczenia narażone są przede wszystkim drogi oraz zabudowania zlokalizowane na stokach podatnych na procesy osuwiskowe. Zakład Geologii Środowiskowej PIG wraz z oddziałem karpackim PIG od roku 2004 aktywnie uczestniczy w pracach i badaniach związanych z zapobieganiem i ograniczaniem negatywnych skutków będących konsekwencją rozwoju ruchów masowych, a w szczególności aktywności osuwiskowej. W ramach tych prac została podjęta współpraca z Biurem ds. Usuwania Skutków Klęsk Żywiołowych w MSWiA. Jej wynikiem była realizacja projektu badawczego pt: „Osłona Przeciwosuwiskowa – ocena zadań inwestycyjnych zgłoszonych do odbudowy, przeniesienia i stabilizacji po zniszczeniu przez ruchy osuwiskowe i erozję brzegu morskiego w Polsce”. Projekt polegał na ocenie i weryfikacji przez geologów osuwisk zgłoszonych przez jednostki administracji samorządowej. Były to osuwiska, które spowodowały znaczne szkody materialne w infrastrukturze publicznej. Ocena i weryfikacja dotyczyły głównie możliwości i opłacalności stabilizacji (czyli zabezpieczenia przed dalszym rozwojem) tych osuwisk w aspekcie ich budowy geologicznej oraz uwarunkowań finansowo-ekonomicznych i społecznych. W ramach tego projektu dokonano oceny w terenie ponad 600 osuwisk, a dla około 550 sporządzono karty dokumentacyjne osuwisk. Od 2006 roku trwają prace stabilizacyjne na poszczególnych osuwiskach. Projekt „Osłona Przeciwosuwiskowa” jest w większej części finansowany z pożyczki rządowej w Europejskim Banku Inwestycyjnym. Pod koniec 2006 roku PIG rozpoczął realizację następnego projektu osuwiskowego na zlecenia Ministra Środowiska i finansowanego przez narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jest to duży projekt kartograficzny pt: „System Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO”, którego wykonanie planowane jest na okres 9 lat (zakończenie 2015/2016). Na początku 2008 roku PIG zakończył realizację Etapu I tego projektu. Projekt SOPO ma na celu stworzenie podstaw do zarządzania zagrożeniami związanymi z ruchami masowymi, szczególnie osuwiskami, w całej Polsce. 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 8.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Rekultywacja gleb zdegradowanych i zdewastowanych oraz przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi Przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód powierzchniowych Jednostka odpowiedzialna WIOŚ Kraków, Powiat Olkuski, Izby Rolnicze, Stacje chemiczno – rolnicze, właściciele gruntów Powiat Olkuski, Właściciele gruntów i obiektów przemysłowych Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Właściciele gruntów, Przeciwdziałanie erozji gleb poprzez stosowanie odpowiednich ARiMR, Organizacje zabiegów na gruntach o nachyleniu powyżej 10 % pozarządowe Właściwe kształtowanie ekosystemów rolnych z wykorzystaniem Właściciele gruntów, otaczających je systemów naturalnych i ich zdolności do autoregulacji ARiMR m.in. poprzez wdrażanie programów rolno-środowiskowych Ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez możliwie jak Właściciele gruntów, najdłuższe utrzymywanie pokrywy roślinnej w postaci wprowadzenia ARiMR, Organizacje upraw wieloletnich oraz wsiewek i poplonów pozarządowe Racjonalne użycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na Właściciele gruntów, terenach rolnych i leśnych oraz stosowanie technik naturalnych (fito i ARiMR, Organizacje agromelioracyjnych) w celu zwiększenia udziału materii organicznej w pozarządowe glebie Właściciele gruntów, Przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych ARiMR, Organizacje przez czynniki antropogeniczne pozarządowe Minimalizowanie przeznaczenia gruntów ornych o najwyższych klasach Wojewoda, Gminy bonitacyjnych na cele nierolnicze i nieleśne Realizacja programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach Nadleśnictwo, rolniczego użytkowania, w tym ich zalesianie gatunkami rodzimymi właściciele gruntów Zrekultywowanie gleb zdegradowanych w kierunku rolnym, leśnym i Właściciele gruntów rekreacyjno-wypoczynkowym Rekultywacja terenów na których występuje zanieczyszczenie gleb, Właściciele i zarządcy ziemi lub niekorzystne przekształcenie terenu, w tym poprzemysłowych i terenów starych składowisk Rodzaj zadania 8.6. Gospodarowanie zasobami geologicznymi 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rysunek 5. Zasoby kopalin na terenie Powiatu Olkuskiego. Kopaliny Na terenie powiatu występują złoża kopalin: gaz ziemny (Lachowice) - złoże perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane piaskowce (Toporzysko Działy, Toporzysko Głaza, Kurów) - złoża perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane oraz złoża eksploatowane – Palcza i Osielec. Kopalnia w Osielcu jest jedną z największych w Polsce kopalń piaskowca. Kopalnia obecnie produkuje różnego rodzaju mieszanki do drogownictwa, kamień łamany narzutowy, do siatek, do ławic, wyroby kruszone tzn. tłucznie i klińce oraz grysy. Docelowa planowana produkcja to 1mln ton rocznie. Piaskowiec magurski jest w pełni wartościowym materiałem do produkcji betonu, asfaltu, kostki, itp. potwierdzony stosownymi badaniami, 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO. 9.1. Środowisko a zdrowie Stan wyjściowy Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju aż 80 % chorób, pośrednio wpływa też na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dostępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie możliwości wypoczynku i wrażeń estetycznych. Dlatego też program ochrony środowiska powinien ujmować zjawiska globalne i długofalowe, wpływające zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do największych problemów mających wpływ na stan zdrowia ludzi należą: ­ jakość wody przeznaczonej do spożycia, ­ zanieczyszczenie wód gruntowych, ­ zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, ­ emisja hałasu. Główne kierunki działań na rzecz środowiska i zdrowia zostały określone w przyjętym przez Radę Ministrów Wieloletnim Programie „Środowisko a zdrowie”. 9.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia Kierunki działań: Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Monitoring jakości wody do spożycia przez ludzi szczególnie w organy Państwowej odniesieniu do zawartości w wodzie wielopierścieniowych Inspekcji Sanitarnej węglowodorów aromatycznych (WWA), trihalometanów (THM) oraz metali ciężkich Prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze organy Państwowej szczególnym uwzględnieniem narażania na czynniki biologiczne oraz Inspekcji Sanitarnej, substancje chemiczne niebezpieczne Państwowa Inspekcja Pracy organy Państwowej Promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagrożeń oraz profilaktyka Inspekcji Sanitarnej, chorób cywilizacyjnych i ograniczenie zewnętrznych przyczyn ich organizacje powstawania pozarządowe Rodzaj zadania 9.2. Jakość powietrza Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest większość zanieczyszczeń powstających na powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalności człowieka. Współcześnie coraz trudniej jest wskazać rejony, w których powietrze atmosferyczne byłoby całkowicie wolne od zanieczyszczeń. W skali kraju największym wytwórcą zanieczyszczeń powietrza jest sektor energetyczny, z którego pochodzi ponad 70 % emisji oraz przemysł cementowo - wapienniczy i chemiczny. Pomimo wyraźnego spadku emisji z zakładów przemysłowych nadal niepokojący pozostaje wysoki poziom emisji pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego, czyli tzw. emisji „niskiej”. Niska emisja zanieczyszczeń powietrza jest emisją pochodzącą z lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych opalanych najczęściej węglem tanim, a więc o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 oszacowania. Mimo stosunkowo niewielkiego udziału niskiej emisji w globalnej emisji zanieczyszczeń, jej wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia jest istotny, głównie ze względu na lokalizacje tych źródeł oraz warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery. Z procesem spalania węgla, zwłaszcza w nisko sprawnych paleniskach indywidualnych i małych kotłach z rusztem stałym związana jest emisja benzo(α)pirenu należącego do grupy węglowodorów aromatycznych. Znacznym problemem jest również emisja ze środków transportu. W dużych ośrodkach przemysłowych udział zanieczyszczeń komunikacyjnych jest porównywalny z zanieczyszczeniami pochodzącymi z emitorów przemysłowych i energetycznych. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Biorąc pod uwagę tendencje zmian emisji NOx zwraca uwagę rosnący z roku na rok poziom emisji ze źródeł mobilnych, przy spadku emisji tego zanieczyszczenia ze źródeł stacjonarnych. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy: zanieczyszczenia gazowe – związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocieplenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi; zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym – są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe – pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany; - pyły obojętne – które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia. W województwie małopolskim podstawowym źródłem zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza jest emisja antropogeniczna pochodząca głównie z działalności przemysłowej (emisja punktowa), z sektora bytowego (emisja powierzchniowa) oraz komunikacji (emisja liniowa). Do największych emitentów, które zgodnie z prowadzoną przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie bazą Ekoinfonet, wyemitowały w 2009 roku około 67% pyłów, 81% gazów (bez CO2 i metanu) i około 82% CO2, należały: ­ Arcelor Mittal Poland S.A. Oddział w Krakowie (dawna Huta im.T. Sendzimira), ­ Elektrociepłownia Kraków S.A., ­ Elektrownia Skawina S.A., ­ Południowy Koncern Energetyczny S.A., ­ Elektrownia Siersza w Trzebini, ­ Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach, ­ Energetyka Dwory Sp. z o.o. w Oświęcimiu. Według danych GUS, ilość wyemitowanych przez zakłady szczególnie uciążliwe pyłów i gazów w województwie, obniżyła się odpowiednio o 24% i 20% w porównaniu z rokiem 2008. Jakość powietrza Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. Nr 25 z 2008 roku, poz. 150 z późn. zm. ) ocena jakości powietrza dokonywana jest w strefach. Na terenie województwa małopolskiego w 2011r. wg nowego podziału kraju, zgodnie z rządowym projektem Ustawy z dnia 16 marca 2012 roku o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych ustaw, zostało wydzielonych 3 strefy: − strefa małopolska (w skład której wchodzi Powiat Olkuski), − aglomeracja krakowska, − miasto Tarnów. Oceny i obserwacji zmian dokonuje wojewódzki inspektor ochrony środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska. Podstawę klasyfikacji stref zgodnie z art. 89 ww. ustawy 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 stanowiły dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji z dozwolonymi przypadkami przekroczeń, poziomy docelowe oraz poziomy celów długoterminowych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. Klasyfikację stref za rok 2011 wykonano w oparciu o następujące założenia: klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej/docelowej; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza; klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń wartości dopuszczalnych, a także przyczyny ich występowania (dotyczy wyłącznie pyłu PM2,5); klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną/docelową lub wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń oraz dążyć do osiągnięcia wartości kryterialnych, niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza POP; klasa D1 - poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza; klasa D2 - poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego; należy dążyć do osiągnięcia poziomi celu długoterminowego do roku 2020. Na podstawie „Oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2011 roku” obszar Powiatu Olkuskiego w ramach strefy małopolskiej został zakwalifikowany wg kryterium ochrony zdrowia do klasy A ze względu na poziom substancji tj. SO2, NO2, C6H6, CO, Pb, As, Cd, Ni, O3 oraz klasy C z powodu przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji powiększonych o margines tolerancji tj. PM10, B(a)P i PM2,5. Uwzględniając kryterium ochrony roślin obszar Powiatu Olkuskiego w ramach strefy małopolskiej uzyskał wynikową klasę A pod względem zawartości substancji tj. SO2, NO2 , O3. Stężenie ozonu w powietrzu wg kryteriów ochrony zdrowia i ochrony roślin w odniesieniu do poziomu celów długoterminowych kwalifikuje strefę do klasy D2. Tabela 25. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2011 SO2 NO2 C6H6 Strefa małopolska Ochrona roślin Ochrona zdrowia Strefa A A A CO PM10 A C Pb As Cd Ni A A A A B(a)P PM2,5 O3 C C A SO2 NOx O3 A A A Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2011 rok, WIOŚ Kraków, 2012r. Zgodnie z wykonaną oceną jakości powietrza do głównych przyczyn występowania przekroczeń w strefie małopolskiej zaliczyć należy: - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów, - oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych, ciepłowni, elektrowni, - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków, - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, - niekorzystne warunki klimatyczne. W 2011 roku na terenie Powiatu Olkuskiego (w obszarze strefy małopolskiej) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie prowadził monitoring powietrza poprzez stację pomiarową zlokalizowaną w Olkuszu przy ul. F. Nullo. Na stacji prowadzono pomiary substancji tj. SO2, NO2, CO, PM10. Na podstawie uzyskanych w 2011 roku pomiarów stwierdzono: przekroczenie dopuszczalnego poziomu pyłu PM10 - stężenia 24-godzinnego (124 dni z przekroczeniem); 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 przekroczenie dopuszczalnego poziomu poziomu pyłu PM10 - stężenia średniorocznego. Przekroczenie stężenia rocznego spowodowane było oddziaływaniem emisji związanej z indywidualnym ogrzewaniem budynków oraz z niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. Ponadto na terenie Powiatu Olkuskiego przy ul. F. Nullo w Olkuszu od kilku lat prowadzone są pomiary benzenu (C6H6). W ramach prowadzonego monitorinu nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu benzenu w powietrzu. Zestawienie pomiarów substacji w poszczególnych latach przedstawiono w tabeli 33. Rozkład zanieczyszczeń benzenu w roku 2010 przedstawiono na rys. 6. Tabela 26. Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń benzenu w stacji zlokalizowanej na terenie Powiatu Olkuskiego. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Wartość dopuszczalna [μg/m3] 3,32 3,02 2,8 3,54 2,3 - 5,0 Średnioroczne stężenie benzenu [μg/m3] Stanowisko Olkusz, ul. F. Nullo Źródło: Sprawozdanie z badań zanieczyszczenia powietrza benzenem na obszarze województwa małopolskiego w 2011r. Rysunek 6. Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w 2010 roku w województwie małopolskim Źródło: Sprawozdanie z badań zanieczyszczenia powietrza benzenem na obszarze województwa małopolskiego w 2010r. Wg aktualnych miesięcznych raportów o zanieczyszczenia powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku na terenie Powiatu Olkuskiego odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu: w okresie od 1 do 31 marca 2012r. stężenia 24-godzinnego pyłu PM10- 18 dni; w okresie od 1 do 29 lutego 2012r. stężenia 24-godzinnego pyłu PM10- 22 dni; w okresie od 1 do 31 stycznia 2012r. stężenia 24-godzinnego pyłu PM10- 10 dni; Zgodnie z art. 91 ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. Nr 25 z 2008 roku, poz. 150 z późn. zm.) dla stref, dla których poziom substancji w powietrzu przekracza poziom dopuszczalny marszałek województwa ma obowiązek przygotować projekt programu ochrony powietrza . W związku z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów substancji (PM10, SO2, B(a)P) ocenionymi w roku 2007 opracowany został Program Ochrony Powietrza dla województwa 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 małopolskiego. Wówczas Powiat Olkuski należał do strefy chrzanowsko- olkuskiej (do końca 2009 r.). POP dla województwa małopolskiego, w tym dla strefy chrzankowsko- olkuskiej został przyjęty Uchwałą nr VI/70/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 28 lutego 2011 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXXIX/612/09 z dnia 21 grudnia 2009 r. w prawie „Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego”. Zakres Programu Ochrony Powietrza został określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. Nr 38, poz. 221). Program ten powinien składać się z części opisowej, części wyszczególniającej zadania i ograniczenia wynikające z realizacji programu oraz uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych zagadnień. Działania mające na celu poprawę jakości powietrza zostały ukierunkowane na dwa główne źródła emisji powodujące powstawanie przekroczeń: 1) ograniczenie emisji liniowej poprzez realizację planów strategicznych związanych z wyprowadzeniem ruchu tranzytowego z centrów miast, 2) ograniczenie emisji powierzchniowej z indywidualnych systemów ogrzewania mieszkań. W strefie chrzanowsko-olkuskiej konieczna jest redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10, dwutlenku siarki oraz benzo(a)pirenu w celu dotrzymania wielkości dopuszczalnych oraz docelowej w powietrzu. Biorąc pod uwagę wyniki modelowania jakości powietrza, obszary występowania przekroczeń normatywnych stężeń pyłu PM10 zidentyfikowano w Chrzanowie, Trzebini, Olkuszu i Oświęcimiu. W ramach analizy działań, które powinny być podjęte uwzględniono dwa warianty: wariant „0”, który obejmuje działania, które wynikają z innych dokumentów i planów strategicznych i będą one realizowane niezależnie od Programu ochrony powietrza, ale jednocześnie ich realizacja jest konieczna ze względu na poprawę jakości powietrza w strefie, wariant „1”, który obejmuje działania bezpośrednio związane z redukcją wielkości emisji, których pojęcie jest niezbędne do osiągnięcia dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń. Wariant „0” uwzględnia budowę obwodnic miast, która przyczyni się do zmniejszenia uciążliwości transportu samochodowego na terenie strefy i tym samym ograniczenia poziomów zanieczyszczeń w powietrzu. Zadania dla wariantu „0” obejmują: budowę obwodnic Chrzanowa (północno-wschodniej i zachodniej) – na drodze wojewódzkiej nr 781 oraz pomiędzy drogą krajowa nr 79 a droga wojewódzką nr 933 zgodnie z planami; funkcjonowanie dwóch węzłów autostradowych (na A4) w okolicy Chrzanowa i Trzebini; budowę południowej obwodnicy Oświęcimia – łączącej projektowaną drogę ekspresową S-1 z drogą krajową nr 44 pomiędzy Oświęcimiem a Przeciszowem; budowę obwodnicy miasta Kęty - na drodze krajowej nr 52, ma omijać miasto po stronie południowej; budowę obwodnicy miasta Zator - łącząca drogę krajową nr 28 z drogą krajową nr 44, omijająca miasto Zator od zachodu; budowę obwodnicy Olkusza – na drodze krajowej nr 94, wyprowadzającej ruch tranzytowy poza tereny zabudowane miasta (północne obejście) – zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego miasta; budowę obwodnicy południowo-wschodniej Olkusza przebiegającej od skrzyżowania ulicy Kochanowskiego z drogą wojewódzką nr 791 w kierunku wschodnim do drogi krajowej nr 94, następnie do drogi wojewódzkiej nr 783 (zadanie w trakcie prac projektowych); budowę obwodnicy Trzebini – na drodze krajowej nr 79 oraz na drodze wojewódzkiej nr 791. Działania wskazane w wariancie „0” poprawiają stan jakości powietrza, ale nie są wystarczające do osiągnięcia zgodności z wartościami dopuszczalnymi. Dlatego konieczne jest podjęcie działań naprawczych ujętych w ramach wariantu „1”. Należy podkreślić, że w przypadku Olkusza niewłaściwe z punktu widzenia ochrony powietrza jest ograniczenie się do modernizacji drogi nr 94 przechodzącej przez centrum miasta (zgodnie z planami GDDKiA), gdyż spowoduje to zagęszczenie emisji w centrum miasta. Dopiero wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza tereny o gęstej zabudowie pozwoli na poprawę stanu jakości powietrza w Olkuszu. 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Wariant „1” obejmuje następujące działania: 1. Ograniczenie emisji powierzchniowej poprzez przygotowanie projektu Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji w Chrzanowie, Trzebini, Olkuszu oraz kontynuowanie PONE w Oświęcimiu, w ramach których dofinansowywane będą inwestycje mieszkańców w zakresie termomodernizacji budynków oraz trwałej likwidacji starych kotłów węglowych. 2. Ograniczenie spalania odpadów w piecach domowych poprzez realizację działań kontrolnych i egzekucyjnych zmierzających do eliminacji tego procederu, który z mocy prawa jest zabroniony. 3. Ograniczenie emisji z transportu drogowego 4. Uwzględnianie w ramach planów zagospodarowania przestrzennego aspektów wpływających na jakość powietrza 5. Prowadzenie działań promocyjnych i edukacyjnych 6. Zmniejszenie emisji ze źródeł przemysłowych Istotnym elementem umożliwiającym realizację postanowień Programu ochrony powietrza dla strefy chrzanowsko-olkuskiej jest przeniesienie podstawowych założeń i kierunków działania do wszystkich strategicznych dokumentów i polityk powiatów, gmin i miast, szczególnie Chrzanowa, Trzebini, Oświęcimia i Olkusza. Pozwoli to na efektywne i sprawne współdziałanie odpowiedzialnych za jego realizację jednostek organizacyjnych oraz planowe realizowanie przyszłych inwestycji. W celu zapewnienia monitorowania postępu realizacji zadań ujętych w Programie, nałożono obowiązek sporządzania co roku w terminie do 28 lutego przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast sprawozdań z realizacji działań naprawczych i przekazywania ich do starostów powiatów, oraz przekazywania sprawozdań przez starostów powiatów do Marszałka Województwa Małopolskiego w terminie do 31 marca. Do sprawozdań należy załączyć sprawozdania otrzymane z gmin z terenu powiatu oraz wyniki pomiarów natężenia ruchu na odcinkach dróg zarządzanych przez starostę, jeżeli były przeprowadzane w roku sprawozdawczym. Celem Programu jest również opracowanie harmonogramu rzeczowo – finansowo - czasowego, którego wdrożenie pozwoli na realizację ustalonych zadań prowadzących do zmniejszenia poziomu w/w substancji do poziomu dopuszczalnego. 9.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Osiągnięcie jakości powietrza w zakresie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie Powiatu Olkuskiego oraz utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska Kierunki działań: Zadania własne: Jednostka odpowiedzialna Powiat Olkuski, Gminy, Prowadzenie remontów istniejących dróg m.in. zmiana nawierzchni Zarządy dróg Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach Powiat Olkuski, Gminy, technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych Organizacje rodzajów odnawialnych źródeł energii pozarządowe Powiat Olkuski, Gminy, Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne Organizacje źródła energii pozarządowe Powiat Olkuski, Gminy, Realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjnych właściciele obiektów Rodzaj zadania 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych Szkolenia dla podmiotów gospodarczych dotyczących ochrony środowiska w zakresie Powiat Olkuski, Gminy, Organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, Gminy, Organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, Gminy, Organizacje pozarządowe z Powiat Olkuski wymagań Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie wymaganiami obowiązującego prawa w zakresie ochrony środowiska Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć Marszałek, Gminy Powiatu Olkuskiego Realizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy Usprawnienie organizacji ruchu drogowego Jednostka odpowiedzialna RDOŚ Zarządcy dróg, Gminy, Powiat (przykładowo Podmioty gospodarcze Zwiększenie wykorzystania paliw alternatywnych biopaliwa) Sprzątanie dróg przez ich zarządców w szczególności systematyczne sprzątanie na mokro dróg, chodników, w miejscach zagęszczonej zabudowy ze szczególną starannością po sezonie zimowym, po ustąpieniu śniegów - przedsiębiorstwa komunalne Modernizacja ciepłowni lub łączenie systemów ciepłowniczych w celu optymalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw Spełnienie wymagań prawnych przez zakłady w zakresie jakości powietrza, spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa Wykonywanie obowiązkowych pomiarów w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza oraz przekazywanie odpowiednim organom w formie ustalonej prawem Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie gospodarowania odpadami – dążenie do likwidacji problemu spalania odpadów poza spalarniami i współspalarniami odpadów oraz prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska Prowadzenie interwencji w ramach kompetencji organów i inspekcji ochrony środowiska w związku z uciążliwościami zgłaszanymi przez społeczeństwo dotyczącymi emisji gazów i pyłów do powietrza oraz emisji uciążliwych zapachów Zarządcy Dróg Powiatowych, Gminnych Zarządcy nieruchomości Podmioty gospodarcze Podmioty gospodarcze WIOŚ Kraków WIOŚ Kraków 9.3. Ochrona wód Stan wyjściowy - wody powierzchniowe: Powiat Olkuski ze względu na swoją budowę geologiczną, jak również warunki hydrogeologiczne sprzyjające przesiąkanie wód powierzchniowych do podłoża, charakteryzuje się słabo rozwiniętą siecią hydrograficzną. Do istotnych zbiorników wodnych, znajdujących się na terenie powiatu należy Zalew Wolbromski na Centarze o powierzchni 18,5 ha, głębokości 2,7 m oraz pojemności 386,5 m3. 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Cały obszar Powiatu Olkuskiego leży w dorzeczu rzeki Wisły. Główne cieki: Biała Przemsza – główny ciek Powiatu Olkuskiego, mający swoje źródła w obszarach rozległych torfowisk w okolicach Wolbromia. Odznacza się wyrównanymi przepływami, będącymi wynikiem budowy geologicznej doliny, jak również znajdującymi się na terenie Pustyni Błędowskiej osadami w postaci zawodnionych piasków i żwirów. Powierzchnia Białej Przemszy liczy 876,6 km2 i 35,6 km długości w obrębie powiatu. Lewymi większymi dopływami są: Biała, Sztoła i Kozi Bród. Główne źródła zanieczyszczenia wód rzeki, to ścieki z zakładów: „Kimberly Clark S. A.” w Kluczach, Huta Szkła Walcowanego „Jaroszowiec” oraz ścieki komunalne odprowadzane z gmin zlokalizowanych na tym terenie (Wolbrom, Klucze, Bukowno, Sławków). Kontrolę jakości wód prowadzi się w przekroju Sławków w km 23+800. Sztoła - Lewobrzeżny dopływ Białej Przemszy. Źródła Sztoły znajdują się na wysokości około 350 m n.p.m. Dolina o mocno erodowanych zboczach wycięta jest w piaskach. Zlewnia Sztoły zalesiona jest w 50%. Wody Sztoły ujmowane są do celów pitnych przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów w Katowicach. Wpływ na stan czystości wód rzeki mają wody dołowe wypompowywane przez Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” w Bukownie. Szreniawa – ciek o charakterze rolniczo – przemysłowym, którego zanieczyszczeniami są głównie oczyszczone i nieoczyszczone ścieki komunalne (pochodzące m.in. z cukrowni, produkcji pasz, hodowli roślin), mający źródło na obszarze torfowisk w okolicach Wolbromia. Powierzchnia zlewni liczy 706,1 km2 i 6,7 km długości w obrębie Powiatu. Dłubnia – ciek mający swoje źródło w pobliżu Trzyciąża. Powierzchnia dorzecza liczy 271,6 km2 i 13,985 km długości w obrębie Powiatu. Górna część Dłubni objęta została ochroną przez Dłubniański Park Narodowy, z kolei jej źródło uznane zostało za pomnik przyrody. Stan wód powierzchniowych Obecnie klasyfikację wód powierzchniowych określa się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008). Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych w każdym operacyjnym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu operacyjnego dokonuje się z następującą częstotliwością: - corocznie, do końca I-go kwartału, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku klasyfikacji wszystkich wskaźników jakości wód oznaczanych w punkcie pomiarowo-kontrolnym oraz klasyfikacji grup wskaźników jakości wód; - corocznie, do końca I-go półrocza, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku: a) klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych, b) oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych oraz klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w każdym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu diagnostycznego dokonuje się co najmniej co 6 lat, do końca I-go półrocza, po zakończeniu okresu, w którym wykonywane były badania. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162 poz. 1008) transponujące do prawa polskiego zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej definiuje 5 klas stanu ekologicznego: - klasa I – stan bardzo dobry – dla wód o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych tylko w bardzo niewielkim stopniu, 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 - - klasa II – stan dobry – gdy zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych działalnością człowieka są niewielkie, klasa III – stan umiarkowany – obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu, klasa IV – stan słaby – wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych (biologicznych, fizyko-chemicznych, morfologicznych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, klasa V – stan zły – wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki. Stan chemiczny określa się na podstawie badań substancji z grupy wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) oceniane są substancje priorytetowe oraz wskaźniki innych substancji zanieczyszczających, zgodnie z wnioskiem Komisji Europejskiej KOM 2006/0129 (COD) dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakości środowiska w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE. Ocena stanu chemicznego polega na porównaniu wyników badań do wartości granicznych chemicznych wskaźników jakości wód dla danego typu jednolitych części wód przedstawionych w załączniku nr 8 wyżej cytowanego rozporządzenia. Przekroczenie tych wartości powoduje przyjęcie złego stanu chemicznego. Ocenę jakości wód powierzchniowych na terenie województwa małopolskiego, w tym także na terenie Powiatu Olkuskiego przeprowadza WIOŚ w Krakowie. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w roku 2010 prowadził badania wód według „Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2010-2012” w sieci punktów monitoringu operacyjnego oraz badawczego w jednolitych częściach wód powierzchniowych (jcw) zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi, tj. rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 686) oraz rozporządzeniami Ministra Środowiska dotyczącymi wód użytkowych (j/w). W 2010 roku WIOŚ prowadził badania w trzech punktach pomiarowo- kontrolnych w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Tabela 27. Przekroje pomiarowo – kontrolne wód powierzchniowych w 2010 r. na terenie Powiatu Olkuskiego. Gmina Nazwa Km Rodzaj Lp. Nazwa JCWP Nazwa ppk rzeki rzeki monitoringu 1. Biała Przemsza do Ryczówka włącznie Biała Przemsza Biała PrzemszaKlucze Klucze 41,5 MO_O, MOEU, MONA, MORY 2. Sztolnia Sztolnia Sztolnia- Przymiarki Bukowno 2,2 MO_O 3. Baba Baba Baba- Bukowno Bukowno 0,1 MO_O, MORY 4. Dąbrówka Kanał Dąbrówka Kanał Dąbrówka Bukowno b.d. MO_O Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 r. Legenda: MD program monitoringu diagnostycznego MO_O program monitoringu operacyjnego MOEU program monitoringu operacyjnego jakości wód narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych MORO program monitoringu operacyjnego jakości wód narażonych na eutrofizację ze źródeł rolniczych MONA program monitoringu operacyjnego na obszarach chronionych zależnych od wód, w tym na terenach 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 MORY MORE MOPI MOIN MB ochrony siedlisk lub gatunków (Natura 2000) program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb lub skorupiaków program monitoringu operacyjnego jakości wód wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, w tym do kąpielisk program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych, które są wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia program monitoringu operacyjnego realizowany dla innych celów niż wymienione powyżej program monitoringu badawczego 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Tabela 28. Klasyfikacja jednolitych części wód powierzchniowych na terenie Powiatu Olkuskiego w 2010 r. Ocena substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego N - nie przekraczają, Y – przekraczają wartości graniczne dla stanu dobrego i wyższego niż dobry Ocena elementów fizykochemicznych I - I klasa, II - II klasa, PSD/PPD- poniżej stanu/ potencjału dobrego Ocena elementów biologicznych klasa JCWP T– silnie zmienione, N- sztuczne Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Nazwa JCW Dane o punkcie pomiarowym i JCW stan / potencjał ekologiczny Ocena stanu/potencjału ekologicznego Ocena stanu chemicznego Ocena stanu jednolitych części wód powierzchnio wych ZLEWNIA - PRZEMSZA – KOD 212 Biała Przemsza do Ryczówka włącznie Biała PrzemszaKlucze T II PPD II1) III PSD1) ZŁY Sztolnia SztolniaPrzymiarki T IV PPD PPD1) IV PSD1) ZŁY Baba BabaBukowno N I II PSD1) III PSD1) ZŁY Dąbrówka Kanał Dąbrówka T - - PPD1) - PSD1) - Objaśnienia: PSD- poniżej stanu dobrego; PPD- poniżej potencjału dobrego; 1)badanie w zakresie wybranych wskaźników chemicznych. Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 r. 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Podsumowanie: wody powierzchniowe w punkcie pomiarowym Biała przemsz- Klucze odznaczają się umiarkowanym potencjałem ekologicznym. Stan chemiczny tych wód określono jako poniżej stanu dobrego, a stan JCW jako zły. wody powierzchniowe w punkcie pomiarowym Sztolnia- Przymiarki odznaczają się słabym potencjałem ekologicznym. Stan chemiczny tych wód określono jako poniżej stanu dobrego, a stan JCW jako zły. wody powierzchniowe w punkcie pomiarowym Baba- Bukowno odznaczają się umiarkowanym stanem ekologicznym. Stan chemiczny tych wód określono jako poniżej stanu dobrego, a stan JCW jako zły. wody powierzchniowe w punkcie pomiarowym Kanał Dąbrówka odznaczają się stanem chemicznym poniżej stanu dobrego. Nie określono potencjału ekologicznego i ogólnego stanu JSW. Ocena przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych Przydatność do bytowania ryb w warunkach naturalnych określana jest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U.2002.176.1455). Tabela 29. Ocena wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych i karpiowatych w 2010 r. Przydatność wód od bytowania ryb Wg. RZGW Wg. badań Wskaźniki decydujące o ocenie przydatności wód Nazwa jcw Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Biała Przemsza do Ryczówki włącznie Biała PrzemszaKlucze łososiowate Nie spełnia wymagań BZT-5, azotyny, fosfor ogólny Baba Baba- Bukowno łososiowate Nie spełnia wymagań azotyny, cynk ogólny Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 r. Monitoring wskazał, że wody powierzchniowe w badanych punktach nie spełniają wymagań dla bytowania ryb łososiowatych. Wskaźniki decydujące o braku przydatności wód do bytowania ryb to ponadnormatywne stężenia BZT5, azotynów, fosforu ogólnego i cynku ogólnej. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych Zgodnie z ustawą Prawo Wodne jako eutrofizację rozumie się wzbogacanie wody biogenami, głównie związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Efektem eutrofizacji są tzw. „zakwity” czyli duże skupiska glonów, które znikają po wyczerpaniu się zasobów materii. Zakwity powodują zamieranie fauny wodnej, wskutek odtlenienia wód oraz zanikanie roślinności z powodu niedoboru światła. Do eutrofizacji w znacznym stopniu przyczyniają się nieuregulowana gospodarka ściekowa na obszarach wsi, jak również spływy powierzchniowe z pól uprawnych. Sporządzanie oceny eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych jest obowiązkiem wynikającym z art. 47 ust.6 ustawy Prawo Wodne. Ocena eutrofizacji uwzględnia wskaźniki biologiczne (chlorofil „a”, fitobentos) oraz wskaźniki fizykochemiczne: BZT 5, ogólny węgiel organiczny, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany. Wyniki uzyskane dla każdego wskaźnika traktowano jako całościowy zbiór danych, z którego wyliczano średnią (dla chlorofilu „a”), stężenie maksymalne (ilość wyników od 4 do 11) lub 90 percentyl (12 i więcej wyników). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162 poz. 1008) oraz „Wytycznymi do oceny eutrofizacji wód za lata 2007-2009” Głównego Inspektora Ochrony Środowiska przyjęto założenie, że woda zanieczyszczona i oceniona jako eutroficzna, nie osiąga stanu dobrego. 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Tabela 30. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 r. Lp. 1. Nazwa jcw Nazwa ppk ocena wskaźniki decydujące o ocenie Biała Przemsza do Ryczówka włącznie Biała PrzemszaKlucze eutrofizacja azot Kjeldahla, fosforany Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 r. Wody powierzchniowe w wyznaczonym punkcie pomiarowo- kontrolnym sa zeutrofizowane. Wskaźnikami decydującymi o tej ocenie jest zawartość w wodzie azotu Kjeldahla i fosforanów. Stan wyjściowy - wody podziemne: Powiat olkuski należy do najzasobniejszych w wody podziemne, obszarów województwa małopolskiego. Piętra wodonośne, występujące na terenie powiatu: ­ poziom czwartorzędowy (reprezentowany przez GZWP 453 Biskupi Bór) – z uwagi na jego znaczne odwodnienie, nie jest wykorzystywany w celu zaopatrywania w wodę, natomiast spełnia rolę kształtowania ekosystemów w dolinie Białej Przemszy. ­ poziom kredowy (reprezentowany przez Zbiorniki: Niecka Miechowska NW – GZWP 408 i Niecka Miechowska SE GZWP 409) – poziom o charakterze szczelinowo – porowym, eksploatowany ujęciami studziennymi i wydajnymi źródłami. ­ poziom jurajski (reprezentowany przez Zbiornik: Częstochowski GZWP 326 Krzeszowice – Pilica - poziom o charakterze szczelinowo – krasowo – porowym, charakteryzujący się głęboko zalegającym zwierciadłem wodnym oraz zmiennym stopniem zawodnienia. ­ poziom triasowy (reprezentowany przez Zbiornik 454 Olkusko – Zawierciański). ­ poziom permski – woda ujmowana jest studniami wierconymi dla potrzeb komunalnych. ­ poziom dewoński – nieużytkowany w celu zaopatrywania w wodę, uznany za rezerwę w odniesieniu do innych Pieter wodonośnych. Rysunek 7. Zbiorniki wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego. 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Wody podziemne zgromadzone w GZWP są to wody wysokiej jakości. Biorąc pod uwagę czas przenikania zanieczyszczeń do zbiornika, który wynosi w ich przypadku 25 lat, zbiorniki te należy uznać za zagrożone. Najbardziej zagrożony jest zbiornik jurajski Krzeszowice – Pilica ze względu na występujący w rejonie Olkusza lej depresyjny o zasięgu regionalnym. Jakość wód podziemnych Zakres dopuszczalnych wartości wskaźników jakości wody określają następujące akty prawne: – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r., Nr 72, poz. 466), Podstawą określenia stanu wód podziemnych jest monitoring stanu ilościowego i stanu chemicznego realizowany przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną pod nadzorem Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W roku 2010 badania wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego prowadzono w sieci monitoringu krajowego i regionalnego. Sieć monitoringu krajowego stanowiło 46 punktów monitoringu jakościowego i ilościowego, natomiast sieć regionalną 12 punktów monitoringu badawczego. Monitoring regionalny jest rezultatem realizowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w latach 2008-2010 projektu PL 0302 pn. „Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim” współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Jego celem jest badanie stanu chemicznego wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia ze szczególnym uwzględnieniem obecności w tych wodach substancji priorytetowych – szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego i zdrowia ludności. Ocenę jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego przeprowadza WIOŚ w Krakowie w ramach monitoringu krajowego. W 2010 roku wyznaczono trzy punkty pomiarowokontrolne, dwa w gminie Bukowno i jeden w gminie Wolbrom. Tabela 31. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego w 2010 roku Gmina Miejscowość JCWPd Klasa jakości Wskaźniki decydujące o danej klasie Bukowno Bór Biskupi 134 II 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Gmina Miejscowość JCWPd Klasa jakości Wskaźniki decydujące o danej klasie Bukowno Bukowno 135 II - Wolbrom Wolbrom 136 III NO3, Ca, Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 rok. Punkty pomiarowo- kontrolne wyznaczono w obrębie JCWPd nr 134, 135, 136. Wody podziemne badane w obrębie JCWP 134 i 135 zostały zakwalifikowane do II klasy, a więc wody o dobrej jakości. Wody podziemne badane w obrębie JCWP 136 zostały zakwalifikowane do III klasy czystości wód podziemnych, a więc wody umiarkowanej jakości. Wskaźnikami determinującymi jakość wody III klasy był NO3 i Ca. Jakość wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia W ramach monitoringu wód podziemnych przeznaczonych do spożycia, który prowadzony jest przez WIOŚ w Krakowie na terenia całego województwa małopolskiego stwierdza się że na terenie Powiatu Olkuskiego nie wyznaczono punktów pomiarowo- kontrolnych w 2010 roku. Badania jakość wody przeznaczonej do spożycia na terenie Powiatu Olkuskiego prowadzi również Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Olkuszu. W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody prowadzi stały monitoring jakości wody w wytypowanych punktach pobierania próbek wody z sieci wodociągowej oraz wody podawanej do sieci wodociągowej wszystkich czynnych urządzeń wodnych przesyłających wodę. Ocena jakości wody do spożycia przez ludzi dokonywana jest w oparciu o przepisy Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie wymagań, dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Na podstawie wyników mikrobiologicznych i fizyko – chemicznych badań próbek wody pobranych w ramach nadzoru sanitarnego oraz wyników badań próbek wody pobranych w ramach kontroli wewnętrznej i pozyskanych od użytkowników wodociągów Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Olkuszu dokonał oceny nadzorowanych urządzeń wodociągowych. Wszystkie nadzorowane wodociągi publiczne, zakładowe i lokalne uzyskały w 2010 r. ocenę dobrą. Jakość wody dostarczanej dla mieszkańców powiatu olkuskiego spełnia wymagania mikrobiologiczne i fizyko – chemiczne przewidziane dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W 2010 roku w wyniku przeprowadzonych kontroli w wykryto następujące nieprawidłowości: stwierdzono zanieczyszczenie mikrobiologiczne wody w ujęciu i sieci wodociągowej wodociągu sieciowego Jangrot – Trzyciąż, zaopatrującego w wodę do spożycia miejscowości Jangrot i Trzyciąż. W wodzie z przedmiotowego wodociągu stwierdzono obecność kolonii bakterii grupy coli, kolonii bakterii Escherichia coli i kolonii enterokoków. stwierdzono zanieczyszczenie mikrobiologiczne w pojedynczych próbkach wody pobranych z sieci wodociągowych: o 6 kolonii bakterii grupy coli w sieci wodociągu lokalnego – Stacja PKP Jaroszowiec ul. Kolejowa 1; o 5 kolonii bakterii grupy coli i 3 kolonii bakterii E. coli w sieci wodociągowej wodociągu publicznego w m. Sulisławice gm. Wolbrom (wodociąg zaopatrywany z ujęcia wody w Adamowicach- powiat miechowski) stwierdzono zanieczyszczenie fizyczno- chemiczne w pojedynczych próbkach wody pobranych z sieci wodociągów publicznych, lokalnych i sieciowych - zakładowych: o przekroczenie dopuszczalnej wartości mętności i zawartości żelaza [w próbkach pobranych z wodociągów: lokalnego - Stacja PKP Jaroszowiec ul. Kolejowa 1 i sieciowego – zakładowego – Saint Gobain Glass Polska Sp. z o.o. Oddział Jaroszowiec ul. Kolejowa 1] 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 o przekroczenie dopuszczalnej wartości mętności [w próbkach pobranych z 4 wodociągów: lokalnych – Wojewódzki Szpital Chorób Płuc w Jaroszowcu ul. Kolejowa 1a, Stacja PKP Jaroszowiec ul. Kolejowa 1, Były Ośrodek Wczasów Wagonowych PKP w Jaroszowcu ul. Kolejowa 5, P.P.H.U. ,,Tęcza” Łobzów Kolonia Kąpielska i 3 wodociągów publicznych: Bukowno dzielnica Podlesie, Zadole Kosmolowskie, Zagórowa]. Ww. przypadki wystąpienia zanieczyszczeń mikrobiologicznych i fizyko – chemicznych miały charakter incydentalny. W każdym przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia wody informowano użytkowników wodociągów o zaistniałej sytuacji i konieczności podjęcia działań naprawczych. Użytkownicy przeprowadzali w przypadku zanieczyszczenia mikrobiologicznego stosowne zabiegi dezynfekcji wody, a w przypadkach przekroczenia norm czystości fizyko-chemicznej zabiegi płukania sieci wodociągowych. Pobrane ponownie próbki wody ze wszystkich pozostałych urządzeń wodociągowych nie budziły zastrzeżeń. W związku z przekroczeniem maksymalnego dopuszczalnego stężenia azotanów w wodzie do spożycia pochodzącej z ujęcia w Suchej, w którą zaopatrywani są mieszkańcy miejscowości Sucha, Podchybie i Porąbka (gm. Trzyciąż) Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Olkuszu w dniu 23 stycznia 2012 roku wydała decyzję nr PSSE.NHK.432-2D1/111/11/12 wyrażającej zgodę na odstępstwo od maksymalnego dopuszczalnego stężenia parametru azotanów w wodzie do dnia 31 października 2014 r. Odstępstwo to oznacza, że dopuszcza się używanie wody do spożycia przez ludzi z wyłączeniem niemowląt i kobiet w ciąży dla których odstępstwo jest niedopuszczalne. Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Wody opadowe spływając po zetknięciu z powierzchnią ziemi, stanowią źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Spływ substancji z obszarów zlewni obciążonych działalnością człowieka, stanowi zanieczyszczenia obszarowe (główne źródło - mineralne nawożenie gleby, chemiczne środki ochrony roślin, składowanie odpadów). Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, soki kiszonkowe zawierają znaczne ilości materii organicznej, która przy nieprawidłowym ujmowaniu może przedostawać się do potoków lub infiltrować do wód podziemnych). Nadrzędnym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczania, jak również przywrócenie oraz zachowanie ich naturalnej jakości dla obecnych i przyszłych użytkowników, a także zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. Na terenie powiatu olkuskiego potencjalnym źródłem, stwarzającym zagrożenie dla jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, jest brak uregulowanej gospodarki wodno - ściekowej obszarów wiejskich. Ma to istotne znaczenie w przypadku wystąpienia długotrwałych, obfitych opadów atmosferycznych, mogących powodować przedostawanie się do warstwy wodonośnej zanieczyszczeń, pochodzących np. z działalności rolniczej. Czynnikiem mającym wpływ na jakość wód podziemnych jest sposób użytkowania gruntów. Wody podziemne o niskiej i średniej jakości stwierdzono głównie w obszarach zabudowanych i na terenach wykorzystywanych rolniczo, a czynnikiem degradującym są nadmierne ilości związków azotu. W znaczącej części przypadków zanieczyszczenie takie występowało w wodach gruntowych płytkiego krążenia. Wpływ na zanieczyszczenie związkami azotu ma przede wszystkim stan gospodarki wodno – ściekowej w zlewni rzek. Zauważyć należy, iż wiele miejscowości w zlewni nie posiada kanalizacji. Związki te dostają się do rzeki głównie poprzez spływy powierzchniowe. Do degradacji wód powierzchniowych na obszarze powiatu przyczyniają się zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, jak również zanieczyszczenia tranzytowe dostarczane głównie z wodami powierzchniowymi. Na obszarach pozbawionych infrastruktury komunalnej należy się spodziewać degradacji wód powierzchniowych przez niekontrolowane zrzuty ścieków z terenów zabudowanych, trafiające do gruntu, rowów melioracyjnych, bądź bezpośrednio do cieków. Powodują one z reguły lokalne zanieczyszczenie wód objawiające się wzrostem wartości BZT5, 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 oraz zawartości sodu, potasu, azotanów i fosforanów, a także skażenie bakteriologiczne wody. Do zanieczyszczenia wód substancjami biogennymi (azotany, fosforany) przyczyniają się także spływy z pól uprawnych oraz nawożonych łąk i pastwisk. Ścieki komunalne i przemysłowe Obserwowany od kilku lat znaczny spadek zużycia wody i przyczyniające się do tego zjawiska m.in. stosowanie obiegów zamkniętych w przemyśle, zmiany w technologii produkcji na mniej wodochłonne, upadek wielu gałęzi przemysłu, ale również bardziej racjonalne gospodarowanie wodą, zarówno wśród odbiorców zbiorowych jak i indywidualnych, wpływa na ilość odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków, zarówno komunalnych jak i przemysłowych. Podobnie jak zużycie wody – ilość ścieków systematycznie obniża się, przy czym spadek ten szczególnie dotyczy użytkowników komunalnych (ilość ścieków odprowadzanych bezpośrednio z zakładów przemysłowych utrzymuje się od lat na zbliżonym poziomie). Zmienia się również wielkość i charakter zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych. O ile w latach poprzednich dominowały zanieczyszczenia wnoszone ze źródeł punktowych, zarówno komunalnych jak i przemysłowych, tak obecnie – ze względu na ilość i standard oddawanych do eksploatacji oczyszczalni ścieków – dominować zaczynają zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych. Na ich charakter składają się zarówno nie oczyszczone ścieki z terenów nie objętych jeszcze kanalizacją jak też i wymywane z terenów zabudowanych, łąk, pastwisk i pól uprawnych przez opady atmosferyczne substancje zanieczyszczające, w szczególności składniki nawozów mineralnych i organicznych, środki ochrony roślin, odcieki i osady. Rejestrowana w 2010 roku w systemie statystyki państwowej ilość ścieków przemysłowych odprowadzonych ogółem w województwie małopolskim wyniosła - 452 381 tys. m3, z czego – 183 556 tys. m3 zostało oczyszczone. Ilość ścieków oczyszczanych mechanicznie wyniosła w analizowanym okresie – 166 177 tys. m3, oczyszczanych chemicznie 4 633 tys. m3, oczyszczanych biologicznie 22 480 tys. m3, a oczyszczanych z podwyższonym usuwaniem biogenów 106 050 tys. m3. Natomiast rejestrowana w 2010 r. w województwie małopolskim ilość odprowadzonych ścieków komunalnych ogółem wyniosła – 115 857 tys. m3, a ilość ścieków oczyszczonych wyniosła - 115 784 tys. m3. Metodami mechanicznymi zostało oczyszczonych 76 tys. m3 ścieków komunalnych, metodami biologicznymi 16 380 tys. m3, a metodami z podwyższonym usuwaniem biogenów 99 328 tys. m3. Prowadzone są działania zmierzające do racjonalizacji zużycia wody, zarówno na cele produkcyjne jak i gospodarstw domowych, wymuszonej przez zastosowane instrumenty prawno ekonomiczne (opłaty, kary i skuteczniejsze kontrole). Zwłaszcza urealnienie poziomu opłat zwiększyło zainteresowanie użytkowników wody stosowaniem oszczędniejszych rozwiązań technologicznych, a czasami po prostu zmniejszeniem jej marnotrawstwa. Racjonalizacji zużycia wody sprzyja również upowszechnienie pomiaru jej zużycia oraz wprowadzenie zamkniętych obiegów wody. Poważnym problemem są także nieskanalizowane wsie i ścieki bytowo-gospodarcze gromadzone: w szambach, odprowadzane wprost do cieków poprzez szczątkowe kanalizacje burzowe a także do szeregu obniżeń, oczek wodnych i stawów, które w efekcie końcowym wpływają na jakość wód podziemnych. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków jest rozwiązaniem problemu z zagospodarowaniem ścieków komunalnych w miejscach, gdzie nie została doprowadzona sieć kanalizacyjna. Sposób odprowadzania ścieków (do wody lub gruntu) oraz ich ilość, pochodzenie, a także miejsce zrzutu (działka właściciela lub inna) podlega unormowaniu. Podstawowym aktem prawnym, który ma tutaj zastosowanie jest Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.). Ścieki oczyszczone w przydomowych oczyszczalniach dla których odbiornikiem będzie grunt lub wody powierzchniowe powinny spełniać wymagania Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do gruntu oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego z dnia 24 lipca 2006r. (Dz.U. 2006 nr 137 poz. 984). Lokalizacja przydomowej oczyszczalni powinna uwzględniać przepisy Prawa budowlanego tj. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i usytuowania (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690 z późn. zm.). 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 9.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wszystkich wód Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod względem jakościowym jak i ilościowym. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do: - wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, - celów kąpielowych, - bytowania ryb, spełniając także odpowiednie wymagania na obszarach chronionych. Kierunki działań: Zadania własne: Jednostka odpowiedzialna Powiat Olkuski, Gminy, Rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami wpływającymi na jakość WIOŚ Kraków, wód, wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki Organizacje wodami i jej ochrony przed zanieczyszczeniem pozarządowe Intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie Powiat Olkuski, WIOŚ odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz Kraków, gminy z terenu przeciwdziałanie nieprawidłowościom w odprowadzaniu ścieków Powiatu Olkuskiego przemysłowych, w tym weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych Rodzaj zadania Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Współpraca ze środowiskami rolniczymi w zakresie wdrażania dobrych Gminy, WIOŚ Kraków, praktyk rolniczych, niezbędnych dla skutecznej ochrony wód przed Organizacje zanieczyszczeniem obszarowym pozarządowe, ARiMR Budowa szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt Podmioty gospodarcze, obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów Mieszkańcy gminy zwierząt Rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych, WIOŚ Kraków dostosowanie jej do wymagań wspólnotowych Wspieranie działań inwestycyjnych mających na celu ograniczenie Podmioty gospodarcze i eliminację ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach do środowiska wodnego a w szczególności substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego Rozbudowa istniejącej sieci kanalizacyjnej dla miejscowości dla w Gminy Powiatu których jest to ekonomicznie uzasadnione. Olkuskiego Wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków Gminy Powiatu w miejscach gdzie jest niemożliwa lub ekonomicznie nieuzasadniona Olkuskiego budowa sieci kanalizacyjnej Rodzaj zadania 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 9.4. Gospodarka odpadami Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, a jego funkcje mają charakter uzupełniający w stosunku do gminy. Gminy natomiast zobowiązane są do wypełniania zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wynikającymi m.in. z ustawy o odpadach, ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i rozporządzeń wykonawczych. Głównym celem wynikającym z „Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014” (KPGO 2014) jest stworzenie takiego systemu gospodarki odpadami, który będzie zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju i Polityką Ekologiczną Państwa. 9.4.1. Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytwarzanych odpadów komunalnych Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstałych w gospodarstwach domowych. Biorąc pod uwagę skład, właściwości technologiczne oraz warunki i miejsca powstawania wyróżnia się następujące rodzaje odpadów komunalnych: odpady z gospodarstw domowych związane z bytowaniem ludzi w domach mieszkalnych (zabudowa wielorodzinna, domy jednorodzinne), odpady z obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności (np. handel i usługi, szkolnictwo i lecznictwo otwarte), Poniżej przedstawiono szacunkowe ilości odpadów komunalnych wytworzonych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. Ilości te uwzględniają zarówno odpady, które zostały zebrane z terenu poszczególnych gmin oraz przekazane do unieszkodliwiania lub odzysku jak i te, które mieszkańcy zagospodarowali we własnym zakresie (legalnie – np. przydomowe kompostowniki lub nielegalnie – np. „dzikie” wysypiska). Skład morfologiczny wytwarzanych odpadów komunalnych oraz jednostkowe wskaźniki wytwarzania odpadów przyjęto wg opracowania pn.: „Prognoza zmian w zakresie gospodarki odpadami” (Szpadt, 2010 r.), a więc zgodnie z KPGO 2014. Tabela 32. Bilans i skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. Lp. Rodzaj odpadów 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Papier i tektura Szkło Metale Tworzywa sztuczne Odpady wielomateriałowe Odpady kuchenne i ogrodowe Odpady mineralne Frakcja < 10 mm Tekstylia Drewno Odpady niebezpieczne Inne kategorie Odpady wielkogabarytowe Odpady z terenów zielonych Razem 2 151,4 2 244,2 333,5 2 458,4 887,9 7 980,5 633,9 1 504,2 905,6 68,5 148,0 1 022,7 578,7 1 170,7 Ilość odpadów [Mg] Tereny wiejskie 635,9 1 255,3 302,1 1 313,5 520,8 4 116,1 812,9 2 104,8 270,5 83,4 103,7 630,8 161,8 329,9 2 787,3 3 499,5 635,7 3 771,9 1 408,8 12 096,6 1 446,8 3 609,0 1 176,1 151,9 251,7 1 653,5 740,5 1 500,6 22 088,2 12 641,6 34 729,8 Miasta Razem 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rodzaj odpadów Lp. Miasta Ilość odpadów [Mg] Tereny wiejskie Razem Liczba mieszkańców 61 699 52 023 113 722 Przyjęty wskaźnik wytwarzania odpadów [Mg/M/rok] 0,358 0,243 0,3054 Źródło: Opracowano wg dokumentu „Prognoza zmian w zakresie gospodarki odpadami” Szpadt, 2010 r. Ilość wytworzonych odpadów komunalnych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. wyznaczona została na poziomie ok. 34 729,8 Mg, z tego: 22 088,2 Mg (ok. 63,6%) w miastach, 12 641,6 Mg (ok. 36,4%) na terenach wiejskich. Jednostkowe wskaźniki wytwarzania odpadów wyniosły: dla miast - 358 kg/M/rok, dla terenów wiejskich - 243 kg/M/rok. Odpady komunalne ulegające biodegradacji są to domowe odpady organiczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ulegające biodegradacji oraz odpady pochodzące z pielęgnacji kwiatów domowych, balkonowych ulegające biodegradacji. Natomiast odpady ulegające biodegradacji to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów. Zgodnie z KPGO 2014 do odpadów ulegających biodegradacji zalicza się: papier i tekturę, odpady wielomateriałowe (40%), odpady kuchenne i ogrodowe, frakcja drobna < 10 mm (30%), odzież i tekstylia z materiałów naturalnych (50%), drewno (50%), odpady z terenów zielonych. Szacunkowy bilans odpadów komunalnych ulegających biodegradacji zawarto w tabeli nr 33. Dane do obliczeń zaczerpnięto z tabeli nr 32: pkt. 1 w tab. nr 33 – przyjęto wartość z pkt. 1 w tab. nr 32, pkt. 2 w tab. nr 33 – przyjęto 50% wartości z pkt. 9 w tab. nr 32, pkt. 3 w tab. nr 33 – przyjęto wartość z pkt. 14 w tab. nr 32, pkt. 4 w tab. nr 33 – przyjęto wartość z pkt. 6 w tab. nr 32, pkt. 5 w tab. nr 33 – przyjęto 50% wartości z pkt. 10 w tab. nr 32, pkt. 6 w tab. nr 33 – przyjęto 40% wartości z pkt. 5 w tab. nr 32, pkt. 7 w tab. nr 33 – przyjęto 30% wartości z pkt. 8 w tab. nr 32. Tabela 33. Bilans i skład morfologiczny odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych na terenie powiatu olkuskiego w 2011 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rodzaj odpadów Papier i tektura Odzież i tekstylia z materiałów naturalnych Odpady z terenów zielonych Odpady kuchenne i ogrodowe Drewno Odpady wielomateriałowe Frakcja drobna < 10 mm Razem Miasta 2 151,4 452,8 1 170,7 7 980,5 34,2 355,2 451,3 12 596,0 Ilość bioodpadów [Mg] Tereny Razem wiejskie 635,9 2 787,3 135,3 588,1 329,9 1 500,6 4 116,1 12 096,6 41,7 76,0 208,3 563,5 631,4 1 082,7 6 098,7 18 694,7 Źródło: Podział na strumienie odpadów przyjęto z KPGO 2014 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w 2011 r. wyznaczona została na poziomie 18 694,7 Mg, z tego: 12 596,0 Mg na terenie miast - na statystycznego mieszkańca miasta przypadło ok. 204 kg/M/rok wytworzonych bioodpadów, 6 098,7 Mg na terenach wiejskich - na statystycznego mieszkańca wsi przypadło ok. 117 kg/M/rok wytworzonych bioodpadów. 9.4.2. Rodzaje i ilości odpadów komunalnych odebranych/zebranych z terenu powiatu Ogólna ilość odpadów komunalnych, odebrana/zebrana z terenu powiatu olkuskiego w latach 2008-2011 wyniosła odpowiednio: 25 374,250 Mg w 2008 r., 28 702,842 Mg w 2009 r., 28 761,910 Mg w 2010 r., 27 716,051 Mg w 2011 r. Spośród podanych powyżej ogólnych ilości odpadów komunalnych, w sposób selektywny odebrano/zebrano następujące masy odpadów: 1 146,811 Mg w 2008 r., co stanowiło ok. 4,5% ogólnej ilości odebranych/ zebranych odpadów komunalnych, 2 111,272 Mg w 2009 r. - ok. 7,4%, 1 862,630 Mg w 2010 r. - ok. 6,5%, 2 462,541 Mg w 2011 r. - ok. 8,9%. W poniższych tabelach przedstawiono dane o rodzajach i ilościach odpadów komunalnych odebranych/zebranych z terenu powiatu olkuskiego w latach 2008-2011. Tabela 34. Ilość odpadów komunalnych, odebranych/zebranych z terenu powiatu olkuskiego w latach 2008-2011 i przekazanych do odzysku Odpady zebrane Kod Rodzaj odpadu Masa [Mg] 2008 2009 2010 2011 Gmina Bolesław 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury - 0,047 0,047 0,200 15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych - 0,486 0,428 0,148 15 01 07 Opakowania ze szkła - 1,105 0,796 0,269 20 01 01 Papier i tektura 12,940 13,740 10,600 12,600 20 01 02 20 01 33* 20 01 34 20 01 39 Szkło 131,860 101,920 0,000 117,820 0,000 120,980 0,000 Zużyte baterie 0,021 Tworzywa sztuczne 56,300 39,820 58,060 41,280 20 01 40 Metale 4,240 1,920 2,780 0,000 20 01 23* Urządzenia zawierające freony - 0,350 0,615 2,070 20 01 35* Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne - - 0,930 7,005 - - 0,365 5,320 - - 59,410 64,100 968,180 954,880 967,000 871,180 18,320 48,800 20,860 35,460 20 01 36 20 02 03 20 03 01 20 03 07 Inne odpady nieulegające biodegradacji (z ogrodów i parków w tym z cmentarzy) Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady wielkogabarytowe 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Odpady zebrane Kod Rodzaj odpadu Masa [Mg] Suma Gmina Bolesław: 2008 2009 2010 2011 1 192,050 1 163,068 1 239,679 1 160,612 1,000 - - Gmina Bukowno 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury - 15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych - 1,000 - - 15 01 06 Zmieszane odpady opakowaniowe - 88,000 85,000 88,060 15 01 07 - 89,000 62,000 67,560 0,200 - - - 0,500 - - - 20 01 01 Opakowania ze szkła Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne elementy Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne Papier i tektura 2,222 - 1,000 0,700 20 01 02 Szkło - - 20 01 23* 20 01 31* 20 01 32 20 01 35* Urządzenia zawierające freony - - 0,640 - Przeterminowane leki - - 0,113 - - - 3,220 - 20 01 36 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne - - 0,510 - 20 01 39 Tworzywa sztuczne 1,560 - 1,000 0,200 20 02 01 Odpady ulegające biodegradacji Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady wielkogabarytowe - - - 15,800 3 410,200 3 330,000 3 383,000 3 562,380 36,260 38,000 61,000 - Suma Gmina Bukowno: 3 506,362 3 547,000 3 597,370 3 734,700 - - - 0,023 Papier i tektura, w tym opakowania 3,370 60,260 20,060 17,270 Szkło, w tym opakowania 22,850 143,600 103,840 113,760 Tworzywa sztuczne, w tym opakowania 39,660 60,120 36,060 24,810 - 0,030 0,055 - 2 735,890 2 988,590 3 081,900 2 704,440 16 02 13* 16 02 14 20 03 01 20 03 07 56,120 Gmina Klucze 16 02 16 20 01 01 15 01 01 20 01 02 15 01 07 20 01 39 15 01 02 20 01 31* 20 01 32 20 03 01 20 03 07 Elementy usunięte z zużytych urządzeń inne niż wymienione w 16 02 15 Przeterminowane leki Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady wielkogabarytowe 25,300 37,600 27,400 - 2 854,070 3 290,170 3 269,260 2 860,303 8,820 45,330 45,820 41,220 Szkło, w tym opakowania 228,210 404,900 393,550 429,780 Tworzywa sztuczne, w tym opakowania 136,330 252,280 270,330 324,780 1,500 1,500 - - Suma Gmina Klucze: Gmina Olkusz 20 01 01 15 01 01 20 01 02 15 01 07 20 01 39 15 01 02 20 01 40 15 01 04 Papier i tektura, w tym opakowania Metal, w tym opakowania 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Odpady zebrane Kod Rodzaj odpadu Masa [Mg] 2008 2009 2010 2011 - 4,330 19,540 25,430 Przeterminowane leki 0,590 0,480 0,664 0,602 Zużyte baterie 0,330 0,170 0,409 1,111 Odpady ulegające biodegradacji - 114,920 133,660 146,800 - 7,500 8,200 11,580 - - 23,180 - 12 873,270 13 881,970 14 097,680 13 713,850 20 03 03 Gleba i ziemia, w tym kamienie Inne odpady nie ulegające biodegradacji Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady z czyszczenia ulic i placów - 29,740 8,120 29,000 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 86,160 156,140 144,140 103,380 Suma Gmina Olkusz: 13 335,210 14 899,260 15 145,293 14 827,533 20 01 23* 20 01 35* 20 01 36 20 01 31* 20 01 32 20 01 33* 20 01 34 20 02 01 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne 20 02 02 20 02 03 20 03 01 Gmina Trzyciąż 20 01 01 15 01 01 20 01 02 15 01 07 20 01 39 15 01 02 20 01 34 20 01 35* 20 01 36 20 03 01 20 03 07 Papier i tektura, w tym opakowania 0,700 0,224 0,068 0,733 Szkło, w tym opakowania 38,000 52,830 59,090 53,110 16,240 19,630 29,560 58,930 0,029 - - - - 0,210 10,170 3,500 643,800 665,000 655,330 481,160 - 12,300 3,640 - 698,769 750,194 757,858 597,433 Tworzywa sztuczne, w tym opakowania Baterie i akumulatory Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady wielkogabarytowe Suma Gmina Trzyciąż: Gmina Wolbrom 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury - 71,600 15,000 - 15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych - 86,700 53,090 - 15 01 07 Opakowania ze szkła - 229,900 167,000 - 20 01 01 Papier i tektura 5,200 - - 403,700 20 01 02 Szkło Baterie i akumulatory 151,300 - - 339,400 0,209 - - - 19,770 17,250 14,360 24,250 41,700 - - 114,900 3 569,610 4 619,000 4 482,000 3 653,220 - 28,700 21,000 - Suma Gmina Wolbrom: 3 787,789 5 053,150 4 752,450 4 535,470 RAZEM POWIAT OLKUSKI 25 374,250 28 702,842 28 761,910 27 716,051 20 01 34 20 01 35* 20 01 36 20 01 39 20 03 01 20 03 07 Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Tworzywa sztuczne Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Odpady wielkogabarytowe Źródło: Opracowane na podstawie danych pozyskanych z Gmin Powiatu Olkuskiego 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 9.4.3. System gospodarowania odpadami komunalnymi Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy właściciel nieruchomości powinien mieć podpisaną umowę na odbieranie odpadów komunalnych z terenu jego nieruchomości. Procent mieszkańców mających podpisane umowy na odbiór odpadów komunalnych w poszczególnych gminach Powiatu Olkuskiego na koniec 2011 r. przedstawiał się następująco: - Bolesław – ok. 88 %, - Bukowno – ok. 85 %, - Klucze – ok. 96 %, - Olkusz – ok. 95 %, - Trzyciąż – ok. 95 %, - Wolbrom – ok. 90 %. Dotychczas stroną umowy mógł być każdy przedsiębiorca posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. W świetle Ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 25 lipca 2011 r. nr 152, poz. 897) - mieszkańcy nie są już zobowiązani do samodzielnego zawierania umów z firmami odbierającymi odpady. Obecnie to Gmina będzie przeprowadzała przetargi na odbiór odpadów, jak i również gospodarowała środkami, które będą pobierane od mieszkańców za odpady. Gmina będzie również egzekwować od firm odpowiednią jakość usług. Wspomniana ustawa weszła w życie z początkiem 2012 r., jednakże z określonymi okresami przejściowymi dla poszczególnych rozwiązań: - Gmina ma 18 miesięcy (do połowy 2013 r.) na wprowadzenie na swoim terenie nowego sposobu zarządzania odpadami, wyłonienie firm przewożących odpady w przetargach i poinformowanie mieszkańców o nowym systemie, - do 1 stycznia 2013 r. Gmina powinna uchwalić nowy regulamin utrzymania czystości i porządku na swoim terenie; do tego czasu Gmina jest zobowiązana wyznaczyć stawki opłat i szczegółowe zasady ich ponoszenia. Selektywna zbiórka odpadów Wszystkie gminy Powiatu Olkuskiego mają zorganizowane i wdrożone systemy selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. W poniższej tabeli przedstawiono sposoby prowadzenia selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego. Tabela 35. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin Powiatu Olkuskiego Gmina System selektywnej zbiórki surowców wtórnych Bolesław - workowy Bukowno - pojemnikowy, - workowy Inne rodzaje odpadów zbieranych selektywnie Zbierane frakcje niebezpieczne - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - metale, - szkło, - butelki PET - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - szkło białe, - szkło kolorowe, - metale pozostałe - ZSEIE, - zużyte baterie, - przeterminowane leki - odpady wielkogabarytowe, - opony - ZSEIE, - zużyte baterie, - przeterminowane leki - odpady wielkogabarytowe, - opony 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Gmina Klucze System selektywnej zbiórki surowców wtórnych - pojemnikowy, - workowy Olkusz - pojemnikowy, - workowy Trzyciąż - pojemnikowy, - workowy Wolbrom - pojemnikowy, - workowy Inne rodzaje odpadów zbieranych selektywnie Zbierane frakcje niebezpieczne - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - szkło - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - szkło, - metale (w systemie workowym) - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - szkło - tworzywa sztuczne, - papier i tektura, - szkło pozostałe - ZSEiE, - zużyte baterie, - przeterminowane leki - odpady wielkogabarytowe - ZSEiE, - zużyte baterie, - przeterminowane leki - odpady wielkogabarytowe - ZSEiE, - zużyte baterie, - przeterminowane leki - odpady wielkogabarytowe, - opony - ZSEiE, - zużyte baterie - odpady wielkogabarytowe Objaśnienia: - ZSEiE - zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, - system pojemnikowy - ustawione w wyznaczonych punktach danej gminy (przeważnie przy zabudowie wielorodzinnej) „gniazda” z kolorowymi pojemnikami przewidzianymi do selektywnej zbiórki surowców wtórnych, - system workowy (tzw. „u źródła”) – system zbiórki surowców wtórnych przez mieszkańców posesji jednorodzinnych w kolorowych workach Źródło: Opracowane na podstawie danych pozyskanych z Urzędów Gmin Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi W „Planie Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego 2012” zaproponowano podział województwa na 4 Regiony Gospodarki Odpadami Komunalnymi (RGOK). Gminy Powiatu Olkuskiego zostały przyporządkowane do Zachodniego RGOK. W celu osiągnięcia wymaganych przepisami poziomów odzysku surowców i energii, niezbędne jest dostosowanie systemu zbierania i odbioru odpadów, do rozwiązań technologicznych przyjętych w Regionie Gospodarki Odpadami Komunalnymi. System odbioru odpadów powinien obejmować 100% mieszkańców powiatu. Na terenie poszczególnych gmin powinno być prowadzone selektywne zbieranie odpadów posegregowanych w podziale na: papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), tworzywa sztuczne (w tym opakowania), szkło (w tym opakowania), metale (w tym opakowania) - odpady niebezpieczne wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych, w tym: zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory, opakowania po środkach ochrony roślin oraz przeterminowane środki ochrony roślin, przeterminowane leki, chemikalia (farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe, itd.), odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano-remontowe, odpady zielone z ogrodów i parków, odpady kuchenne ulegające biodegradacji. 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 W sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej zwartej oraz usługowej ustawione powinny być pojemniki do selektywnej zbiórki. Natomiast na terenach zabudowy rozproszonej, ze względu na większą efektywność, sugeruje się rozdział odpadów w systemie workowym („u źródła”). Zaleca się stosowanie następujących systemów organizacyjnych: - punkt zbierania odpadów niebezpiecznych (PZON), przyjmujący odpady od indywidualnych dostawców nieodpłatnie, - mobilny punkt zbierania odpadów niebezpiecznych (MPZON), objeżdżający w wyznaczonym czasie określony obszar, - objazdowe zbieranie wybranych odpadów w określonych i ogłaszanych terminach, - zbieranie przez sieć handlową różnych odpadów niebezpiecznych, - odbieranie odpadów budowlanych na zlecenie wytwórcy, - rozwój metod zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji, m.in. poprzez wdrażanie do stosowania przydomowych kompostowników. 9.4.4. Ilość wytwarzanych odpadów z sektora gospodarczego W latach 2008-2011, na terenie powiatu olkuskiego powstały następujące ilości odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym: 1 765 619,370 Mg w 2008 r., 1 664 755,773 Mg w 2009 r., 1 703 529,233 Mg w 2010 r., 1 776 127,974 Mg w 2011 r. 9.3.5. Ilość odpadów z sektora gospodarczego poddanych poszczególnym procesom odzysku i unieszkodliwiania Zestawienie ilości odpadów pochodzących z sektora gospodarczego poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania na terenie powiatu olkuskiego w latach 2008-2011 przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 36. Ilość odpadów z sektora gospodarczego poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania na terenie powiatu olkuskiego w latach 2008-2011 Rodzaj procesu Odzysk w instalacji Odzysk poza instalacjami Przekazanie os. fizycznym do wykorzystania Unieszkodliwianie w instalacjach Unieszkodliwianie poza instalacjami Źródło: WSO (sierpień 2012 r.) Ilość odpadów [Mg] 2008 1567464,763 476503,640 662,060 193580,160 0,133 2009 1481301,7098 198768,320 7017,530 190974,880 0,0730 2010 1531703,795 76826,116 3408,250 130232,1224 - 2011 1553756,141 84632,764 5819,532 185669,536 - 9.4.6. Odpady zawierające azbest Odpady zawierające azbest należą do odpadów niebezpiecznych. Azbest - z uwagi na swoje niewątpliwe zalety, jak m. in. odporność na wysokie i niskie temperatury, dobre właściwości mechaniczne i małe przewodnictwo cieplne - stosowany był przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych. Bardzo ważnym problemem, ze względu na zdrowie ludzi i stan środowiska - jest budowa i struktura wyrobów zawierających azbest. Jego włókna respirabilne są wystarczająco drobne by przeniknąć głęboko do płuc, gdzie stanowią ryzyko poważnych chorób układu oddechowego. Włókna powstają na skutek działania mechanicznego (np. gdy płyty azbestowe są łamane lub poddane jakiejkolwiek obróbce mechanicznej lub ścieraniu). 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 20092032”. Program przewiduje, aby do roku 2013 dokonać dokładnej analizy i oceny realizacji celów zawartych w programie oraz opracować jego aktualizację do 2015 roku. W latach 2012-2015 planowane jest wykonanie całościowego podsumowania dotychczas przeprowadzonych działań oraz osiągniętych celów, również poprzez wskaźniki oceny realizacji Programu. W związku z realizacją krajowego programu usuwania wyrobów zawierających azbest, niezbędne było sporządzenie przez wszystkie gminy Powiatu Olkuskiego szczegółowych inwentaryzacji tych wyrobów. W poniższej tabeli przedstawiono informacje dotyczące stanów ilościowych wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu. Tabela 37. Ilości wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu Olkuskiego Gmina Bolesław Bukowno Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom Rok przeprowadzenia inwentaryzacji Program usuwania wyrobów azbestowych Ilość wyrobów azbestowych – stan na 31.12.2011 r. [Mg] 2010 r. – spis z natury 2005 r. – spis z natury 2003 r. – w oparciu o ankietyzację 2005 r. – spis z natury (+ ankietyzacja) 2011 r. – spis z natury 2006 r. – spis z natury opracowany w 2010 r. opracowany w 2005 r. 667,642 790,375 brak 1 768,21 opracowany w 2005 r. 4 726,54 opracowany w 2011 r. 4 352,83 opracowany w 2006 r. 10 282,68 Suma: 22 588,277 Źródło: Opracowane na podstawie danych pozyskanych z Urzędów Gmin 9.4.7. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi: brak objęcia umowami na odbiór odpadów komunalnych 100% mieszkańców Powiatu, selektywna zbiórka surowców wtórnych na terenie powiatu nie pozwala w chwili obecnej ograniczyć w zadowalającym stopniu ich unieszkodliwiania poprzez składowanie, brak wdrożonej selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych; jednak ze względu na specyfikę poszczególnych gmin należy przyjąć, iż duża część bioodpadów zagospodarowywana jest przez mieszkańców we własnym zakresie (przydomowe kompostowniki, skarmianie zwierząt, spalanie papieru i tektury w paleniskach domowych), niski odsetek zbieranych odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa, spalanie odpadów w paleniskach domowych, deponowanie odpadów na tzw. „dzikich wysypiskach”. Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarki odpadami innymi niż komunalne: bariera kapitałowa przy wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych (niewielkie wykorzystanie nowoczesnych technologii), niewystarczający monitoring gospodarki odpadami w odniesieniu do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, niska świadomość ekologiczna wytwórców odpadów, szczególnie małych i średnich podmiotów gospodarczych, 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 niewystarczająca znajomość zmieniających się przepisów prawnych wśród wytwórców i innych posiadaczy odpadów, brak w WSO pełnych danych z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarowania wyrobami zawierającymi azbest: niska świadomość ekologiczna społeczeństwa w przedmiotowym zakresie, nieznajomość przepisów prawnych dotyczących obowiązków posiadaczy wyrobów azbestowych, wysokie koszty nowych pokryć dachowych. 9.4.8. Cele w gospodarce odpadami Stworzenie systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju i Polityką Ekologiczną Państwa Celem dalekosiężnym jest stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym realizowane są zasady: zapobieganie powstawania odpadów, przygotowanie odpadów do ponownego użycia – recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie (inne niż składowanie). Realizacja powyższego pozwoli na osiągnięcie następujących celów: ograniczenie składowania odpadów, w szczególności odpadów ulegających biodegradacji, ograniczenie zmian klimatu powodowanych przez gospodarkę odpadami, zastępowanie spalania paliw kopalnych odzyskiem energii z odpadów zawierających frakcje biodegradowalne, co przyczyni się do zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju. Zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa cele główne to: utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB, zwiększenie udziału odzysku (w szczególności odzysku energii z odpadów), zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska; zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowisko odpadów; wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. bieżąca aktualizacja danych o gospodarce odpadami w gminie. Cele w gospodarce odpadami komunalnymi W gospodarce odpadami komunalnymi przyjęto następujące cele określone w KPGO 2014: objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100% mieszkańców oraz zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r., zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: - w 2013 r. więcej niż 50%, - w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do końca 2014 r., do maks. 60% wytworzonych odpadów, przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu na poziomie min. 50%, przynajmniej takich odpadów jak papier, tworzywa sztuczne, szkło i metale pochodzące z gospodarstw domowych (oraz w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów pochodzących z gospodarstw domowych) do 2020 r. 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Redukcja ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów Uwzględniając wymagania określone w art. 5 Dyrektywy Rady 1999/31/EC należy przyjąć, że udział odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania powinien wynosić wagowo: w 2013 roku – 50%, w 2020 roku – 35%. W celu osiągnięcia powyższych założeń proponuje się podjąć następujące działania: rozwój selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, skierowanie do instalacji kompostowania odpadów ulegających biodegradacji pochodzących z selektywnej zbiórki, utrzymania terenów zielonych oraz ogrodów, rozwijanie metod zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji u źródła poprzez stosowanie przez mieszkańców przydomowych kompostowników. Cele w gospodarce odpadami niebezpiecznymi W gospodarce odpadami niebezpiecznymi przyjęto następujące cele krótko- i długookresowe: objecie wszystkich mieszkańców systemem zbierania (odbioru) odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych, uszczelnienie systemu zbierania odpadów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych z małych i średnich przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych sukcesywna minimalizacja ilości powstających odpadów niebezpiecznych, sukcesywne zwiększanie stopnia ilości odpadów poddawanych procesom odzysku bądź unieszkodliwienia, zwiększenie efektywności monitoringu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, systematyczna edukacja w zakresie prawidłowych metod postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Cele w gospodarce odpadami zawierającymi azbest Cele krótko- i długookresowe: bieżąca aktualizacja danych dotyczących występowania wyrobów azbestowych na terenie poszczególnych gmin powiatu, sukcesywne osiąganie celów, które zostały określone w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”, w tym usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest do 2032 r. Cele w gospodarce odpadami innymi niż niebezpieczne W gospodarce odpadami innymi niż niebezpieczne przyjęto następujące cele krótkoi długookresowe: uszczelnienie systemu zbierania i zagospodarowania odpadów przemysłowych, uszczelnienie systemu importowanych odpadów, minimalizacja ilości powstających odpadów przemysłowych, zwiększanie stopnia ilości odpadów poddawanych procesom odzysku, zwiększenie efektywności monitoringu gospodarowania odpadami, prowadzenie ciągłych zadań informacyjno-edukacyjnych w zakresie prawidłowych metod postępowania z pozostałymi odpadami. Kierunki działań: Zadania koordynowane i własne: 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rodzaj zadania Objęcie wszystkich mieszkańców selektywną zbiórką odpadów oraz odbieraniem odpadów komunalnych Zwiększenie kontroli w zakresie wypełniania przez podmioty odbierające odpady – ustaleń dotyczących metod oraz miejsc prowadzenia odzysku i unieszkodliwiania odpadów Tworzenie i udział gminy w strukturach ponad gminnych dla realizacji regionalnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi obejmujących działania w zakresie: - zapobiegania powstawaniu odpadów, - selektywnego zbierania odpadów, - przetwarzania odpadów w celu przygotowania do odzysku lub unieszkodliwiania, - budowy regionalnych ZZO, - rekultywacji zamkniętych składowisk odpadów znajdujących się w obszarze oddziaływania ZZO Stworzenie, doskonalenie i prowadzenie bazy danych dotyczących ewidencji wytwarzanych odpadów oraz poddawanych poszczególnym procesom odzysku i unieszkodliwiania Prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych, mających na celu podniesienie świadomości ekologicznej z zakresu gospodarki odpadami Intensyfikacja działań na rzecz selektywnej zbiórki surowców wtórnych na terenie poszczególnych gmin powiatu Zbiórka oraz zagospodarowanie odpadów biodegradowalnych Zbiórka odpadów niebezpiecznych pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych, w tym m.in.: - zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, - zużytych baterii i akumulatorów, - przeterminowanych leków Zbiórka odpadów wielkogabarytowych Zbiórka odpadów remontowo – budowlanych Zbiórka zużytych opon Zbiórka i transport odpadów zwierzęcych z terenów podlegających poszczególnym gminom powiatu Usuwanie i rekultywacja „dzikich” wysypisk odpadów Jednostka odpowiedzialna Gminy Gminy Gminy w ramach związku bądź porozumienia międzygminnego lub w ramach struktury międzygminnej Gminy w ramach związku bądź porozumienia międzygminnego lub w ramach struktury międzygminnej Starostwo Powiatowe, Gminy, podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu Gminy, podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu, właściciele nieruchomości Gminy, podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu, sklepy, apteki, placówki medyczne Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na terenie powiatu, zakłady wulkanizacyjne Gminy, podmioty zajmujące się gospodarką odpadami zwierzęcymi Gminy, właściciele nieruchomości Aktualizacja danych dotyczących występowania wyrobów azbestowych na terenie poszczególnych gmin Powiatu Gminy Realizacja zapisów „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski” oraz prowadzenie akcji informacyjnej o możliwości uzyskania pomocy finansowej na realizację prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest Gminy 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Dofinansowanie do usuwania wyrobów zawierających azbest Sporządzenie rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi Kontrolowanie i kierowanie przez gminy całego strumienia odpadów do ZZO (po jego powstaniu), co umożliwi gminom spełnienie dyrektyw unijnych w sprawie odzysku poszczególnych rodzajów odpadów Wdrażanie innowacyjnych technologii (BAT) w zakresie zagospodarowania poszczególnych rodzajów odpadów Prowadzenie monitoringu eksploatacyjnego i poeksploatacyjnego składowisk odpadów, w tym monitoringu gruntowo-wodnego Środki unijne, WFOŚiGW, Starostwo Powiatowe, Gminy Gminy Gminy w ramach związku bądź porozumienia międzygminnego lub w ramach struktury międzygminnej Przedsiębiorcy Zarządcy składowisk Źródło: Opracowanie własne na podstawie KPGO 2014 oraz PGOWO 2012-2017 9.5. Oddziaływanie hałasu Stan wyjściowy: Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania. Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa Prawo ochrony Środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 – tekst jednolity) Artykuł 112 stwierdza: “Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: - utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, - zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”. Wartości dopuszczalne poziomów hałasu określają: - rozporządzanie MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Wartości dopuszczalne poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej, - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 21 grudnia 2005 roku w sprawie wymogu dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz.U. Nr 263/05 poz. 2202), - wspólnotowe regulacje prawne, w tym Dyrektywa 2002/49/EC z dnia 25.06.2002 w sprawie oceny i zarządzania hałasem środowiskowym. Wyróżnia się trzy główne rodzaje hałasu, według źródła powstawania: - hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych i usługowych, - hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, - hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i w obiektach użyteczności publicznej. Hałas przemysłowy 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Hałas przemysłowy w Powiecie Olkuskim stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występuje głównie na terenach sąsiadujących z zakładami przemysłowymi. Hałas przemysłowy stanowią źródła znajdujące się na otwartej przestrzeni (punktowe źródła hałasu np. wentylatory, czerpnie, sprężarki itp. usytuowane na zewnątrz budynków), jak i w budynkach (wtórne źródła hałasu - od pracy maszyn i urządzeń), emitowany do środowiska przez ściany, strop, okna i drzwi. Dodatkowe źródło hałasu stanowią ponadto prace dorywcze wykonywane poza budynkami produkcyjnymi jak np. ciecie, kucie, a także obsługa zakładów przez transport kołowy. Uciążliwość hałasu emitowana z tych obiektów zależy między innymi od ilości źródeł hałasu, czasu ich pracy czy odległości od terenów podlegających ochronie akustycznej. Na terenie Powiatu Olkuskiego nie zidentyfikowano źródeł hałasu akustycznego o szczególnej uciążliwości. Wytypowanie zakładów niekorzystnie oddziaływujących na klimat akustyczny należy do zadań WIOŚ. Hałas komunikacyjny Klimat akustyczny na terenie Powiatu Olkuskiego kształtuje również w znacznej mierze ruch komunikacyjny. hałas komunikacyjny drogowy: Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu poruszających się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi. Jest to hałas typu liniowego. Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami. Przez teren powiatu przebiegają będące źródłami hałasu drogowego: drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne, łączące Powiat Olkuski z innymi ośrodkami. Na niektórych trasach występuje również nakładanie się ruchu tranzytowego z ruchem lokalnym, co stwarza znaczne utrudnienia dla uczestników ruchu drogowego i uciążliwości dla terenów otaczających. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: - natężenie ruchu komunikacyjnego, - udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, - odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, - prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), - typ i stan techniczny pojazdów, - nachylenie drogi, - stan nawierzchni oraz płynność ruchu. Monitoringiem klimatu akustycznego na terenie województwa małopolskiego zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, zgodnie z założeniami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego. W ostatnich latach na terenie Powiatu Olkuskiego nie wyznaczono punktów pomiarowych hałasu drogowego. W ramach „Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009- 2013" prowadzono badania na wybranych drogach województwa małopolskiego. Odcinki dróg objęte zakresem programu stanowią najbardziej obciążone ruchem pojazdów ciągi dróg krajowych województwa małopolskiego (o średnim rocznym natężeniu ruchu wynoszącym ponad 6 mln pojazdów). W ramach Programu wyznaczono punkty pomiarowe na m.in. na drodze krajowej nr 94 na odcinku Bolesław- Olkusz- Sieniczno. Poniżej przedstawiono wyniki prowadzonych analiz, działania naprawcze w celu poprawy klimatu akustycznego oraz mapę poglądową analizowanego odcinka drogi krajowej nr 94 zwarte w „Programie ochrony środowiska przed hałasem”. 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rysunek 8. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 94 Bolesław- Olkusz- Sieniczno objętego badaniem w ramach Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009- 2013 Źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009-2013”, Kraków, 2009 r. Analizowany odcinek drogi o długości 16 km rozpoczyna się w km 285+500 (granica województwa małopolskiego i śląskiego) a kończy w km 301+540 (m. Sieniczno). Analizowany odcinek przebiega przez gminy Boleslaw i Olkusz w powiecie olkuskim. Tabela 38. Tereny zagrożone hałasem zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka krajowej nr 94 na odcinku Bolesław- Olkusz- Sieniczno objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem. L.p. Orientacyjny kilometraż Od Do 1. 291+250 291+500 2. 291+500 292+000 3. 295+000 295+500 4. 295+500 296+400 Zakres naruszeń dopuszczalnych wartości poziomu hałasu wyrażonego wskaźnikiem LDWN Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70 - 75 dB na długości całego odcinka. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 - 70 dB na odcinku od km 291+800 do km 291+900. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 - 70 dB na długości całego odcinka. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 - 70 dB na odcinku od km 295+500 do km 295+700. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Gmina Priorytet Bolesław Średni Bolesław Niski Olkusz Wysoki Olkusz Niski 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 5. 296+400 6. 297+400 7. 299+000 8. 300+800 9. 301+100 Źródło: Program Kraków, 2009 r. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70 - 75 dB na odcinku od km 296+400 do km 296+450 oraz od km 297+050 297+400 do km 297+300. Pozostałe budynki Olkusz miasto Średni zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70 - 75 dB na długości całego Bardzo 298+200 odcinka. W zasięgu oddziaływania hałasu o Olkusz wysoki poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne znajdują się również budynki przedszkolne i szkolne Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem 299+300 Olkusz Średni LDWN o wartości 65 - 70 dB na długości całego odcinka. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 - 70 dB na odcinku od km 301+050 do km 301+100. Pozostałe budynki 301+100 Olkusz Niski zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem 301+550 Olkusz Średni LDWN o wartości 70 - 75 dB na długości całego odcinka. ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009-2013”, Tabela 39. Zestawienie działań naprawczych do wykonania w celu poprawy klimatu akustycznego dla drogi krajowej nr 94 na odcinku Bolesław- Olkusz- Sieniczno L.p. Orientacyjny kilometraż Od Do 1. 285+500 291+250 2. 291+250 291+500 3. 291+500 293+600 4. 295+000 295+500 5. 296+400 297+400 6. 297+400 298+200 7. 298+750 299+000 Działania mające na celu poprawę klimatu akustycznego Zastosowanie ekranów akustycznych chroniących zabudowę mieszkaniową przed oddziaływaniem hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów poruszających się po drodze krajowej * Budowa ekranów akustycznych lub ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w ramach inwestycji polegającej na przebudowie odcinka drogi krajowej nr 94 od km 294+800 do km 299+180. Szacunkowe koszty Termin realizacji Nazwa gminy 2009- 2013 Bolesław 2009- 2012 Okusz 36,3 mln zł 1,5 mln zł 6,0 mln zł 3,0 mln zł 7,8 mln zł 4,8 mln zł 2,7 mln zł Źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata 2009-2013”, Kraków, 2009 r. 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 hałas komunikacyjny kolejowy Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Określenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego kolejowego, jest zwykle utrudnione, z powodu braku pomiarów hałasu kolejowego. W ostatnich latach na terenie Powiatu Olkuskiego nie wyznaczono punktów pomiarowych hałasu kolejowego. 9.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe Kierunki działań Zadania własne: Jednostka odpowiedzialna Powiat Olkuski, Zarządy dróg Modernizacja nawierzchni dróg powiatowych, wojewódzkich, krajowych, Gminy, Powiat Olkuski, Zarządy dróg Usprawnianie organizacji ruchu drogowego powiatowych, wojewódzkich, krajowych, Gminy, Powiat Olkuski, Przestrzeganie zasad strefowania w planowaniu przestrzennym m.in. Zarządy dróg lokalizowania w sąsiedztwie przedsięwzięć o zbliżonej uciążliwości powiatowych, hałasu wojewódzkich, krajowych, Gminy, Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z wymogami Powiat Olkuski obowiązujących przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska Tworzenie bazy danych na podstawie wyników uzyskanych: z Powiat Olkuski prowadzonego monitoringu przez Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Krakowie, od zarządców dróg publicznych z pomiarów emisji oraz zgłoszeń w związku z występującą uciążliwością emisji hałasu Ustalanie i egzekwowanie dopuszczalnych poziomów hałasu w Powiat Olkuski, WIOŚ środowisku przez właściwe organy i inspekcje ochrony środowiska Kraków Powiat Olkuski, Szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymagań Organizacje dotyczących ochrony środowiska pozarządowe Rodzaj zadania Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Wykonywanie pomiarów emisji hałasu przez określonych prawem Zarządy dróg, WIOŚ zarządców dróg i podmioty gospodarcze oraz przekazywanie wyników Kraków pomiarów uprawnionym organom ochrony środowiska w formie ustalonej prawem Gminy Powiatu Budowa ścieżek rowerowych Olkuskiego Rodzaj zadania 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Wprowadzanie stref wolnych od ruchu samochodowego Gminy Powiatu Olkuskiego 9.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych i promieniowanie. Ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest szczególnie ważne ze względu na to, że nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe. Pod względem rodzaju można wyróżnić promieniowanie jonizujące oraz niejonizujące, ze względu na źródło pochodzenia określa się promieniowanie naturalne (występujące w przyrodzie) i sztuczne (wytwarzane przez człowieka). Promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące jest nieodłącznym elementem środowiska naturalnego, dociera z Kosmosu, z wnętrza Ziemi, może być również efektem promieniowania radionuklidów pochodzenia sztucznego. W przyrodzie występuje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych. Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych. Wytwarzane są również przez różnego rodzaju urządzenia stosowane np. w diagnostyce medycznej, przemyśle, badaniach naukowych. Promieniowanie niejonizujące. Źródłami emisji promieniowania elektromagnetycznego są m.in. linie elektroenergetyczne, stacje transformatorowe, instalacje radiokomunikacyjne, tj. stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe, telewizyjne, radionawigacyjne. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 tekst jednolity z późn. zm.) – dział VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Ochrona przed polami polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: - utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach - zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. W odniesieniu do szkodliwości i wywierania wpływu w zakresie mikrofalowym największy niepokój wśród społeczeństwa budzi telefonia komórkowa. Jej burzliwy rozwój w ostatnich kilkunastu latach, objawia się ogromną liczbą samych telefonów oraz licznością stacji bazowych instalowanych na budynkach, w szczególności w dużych miastach, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego typu łączności. Urządzenia takie znajdują się zwykle na specjalnych masztach bądź wysokich kominach i budynkach. Na terenie Powiatu Olkuskiego zlokalizowane są następujące urządzenia nadawczo-odbiorcze telefonii komórkowej: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach monitoringu PEM w 2011 roku rozpoczął drugi, trwający 3 lata cykl pomiarowy PEM, na który składają się pomiary pól elektromagnetycznych w 135 punktach wyznaczonych na terenie województwa w cyklu poprzednim (2008-2010). W ciągu roku pomiary wykonano w 45 punktach (po 15 na każdą kategorię terenów) zlokalizowanych na terenie województwa małopolskiego. Badania zrealizowano zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221 poz. 1645). Punkty pomiarowe wybierano w miejscach dostępnych dla ludzi, usytuowanych na obszarze województwa w : 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 − centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., − pozostałych miastach, − terenach wiejskich. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Na terenie Powiatu Olkuskiego pomiary wykonano w trzech punktach monitoringowych: na terenach miejskich w mieście Olkusz i Wolbrom oraz na terenie wiejskim w miejscowości Zasępiec (gm. Wolbrom). Tabela 40. Wyniki pomiarów PEM w 2011 roku na terenie Powiatu Olkuskiego. Lokalizacja Wartość średnia [V/m] Olkusz- miasto 0,38 Wolbrom- miasto 0,30 Zasępiec- teren wiejski (gm. Wolbrom) 0,26 Żródło: Pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych na terenie województwa małopolskiego w 2011 roku, WIOŚ 2012r. Na terenie Powiatu Olkuskiego nie występują przekroczenia dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku (wartość dopuszczalna: 7 V/m). Zagrożenie polami elektromagnetycznymi W odniesieniu do szkodliwości i wywierania wpływu w zakresie mikrofalowym największy niepokój wśród społeczeństwa budzi telefonia komórkowa. Jej burzliwy rozwój w ostatnich kilkunastu latach, objawia się ogromną liczbą samych telefonów oraz licznością stacji bazowych instalowanych na budynkach, w szczególności w dużych miastach, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego typu łączności. Urządzenia takie znajdują się zwykle na specjalnych masztach bądź wysokich kominach i budynkach. Dla ochrony mieszkańców powiatu przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym ogranicza się inwestowanie w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących linii elektroenergetycznych wysokich i najwyższych napięć. Wymaga się okresowego wykonywania stosownych pomiarów wg przepisów prawa powszechnego - dla wyznaczania rzeczywistych zasięgów stref oddziaływania linii i urządzeń oraz ew. ustalenia stref ograniczonego użytkowania. Należy dążyć do stopniowego zastępowania ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów wzdłuż linii zmniejszaniem zasięgu ich oddziaływania osiąganym środkami technicznymi. Przy zbliżeniach linii do budynków mieszkalnych po stwierdzeniu przekroczenia dopuszczalnego rzeczywistego natężenia pola elektromagnetycznego wymaga się ekranowania linii. Oddziaływanie radonu. Zarówno w Polsce jak i na świecie, największy wkład w dawkę od źródeł naturalnych promieniowania jonizującego ma radon i jego pochodne. Dawka od radonu stanowi 40,6 % (1,36 mSv/rok) rocznej dawki skutecznej, która dla statystycznego mieszkańca Polski wynosi ok. 3,36 mSv/rok. Radon jest niepalnym, bezbarwnym i bezzapachowym gazem promieniotwórczym, naturalnie występującym w przyrodzie. Pochodzi z rozpadu radu (226Ra) – nuklidu występującego we wszystkich naturalnych szeregach promieniotwórczych. Kwestia oceny narażenia ludności na radon i produkty jego rozpadu nie została jeszcze do końca poznana, ani prawnie uregulowana. Jednak niebagatelną kwestią jest wpływ radonu na zdrowie ludzi. Koncentracja radonu w glebie zależna jest od jej budowy geologicznej i geochemii. Głównym źródłem radonu w powietrzu atmosferycznym jest radon wydostający się z gleby, którego stężenie maleje wraz z wysokością. Stężenie radonu w atmosferze ulega ciągłym zmianom. Jest ono bowiem zależne od: ciśnienia atmosferycznego, kierunku i siły wiatru, wilgotności, obecności 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 pokrywy śnieżnej, a nawet pory dnia czy roku. Maksymalne stężenie obserwuje się w okresie letnim (lipiec-sierpień), a minimalne (nawet 3 razy mniejsze) w okresie zimowym. Na terenie Polski wartości średnich rocznych stężeń radonu w powietrzu, na wysokości 1 m nad powierzchnią ziemi, w zależności od miejsca pomiaru, wynosiły od 0,7 do 12,6 Bq/m3 (średnia wartość to 5,1 Bq/m3). Ze względu na stan wiedzy o geochemii uranu i radu w Polsce obszarów z występowaniem wód radonowych można spodziewać się na głównie na obszarze Polski południowej (m.in. Karpaty, zapadlisko przedkarpackie). W Karpatach podwyższona koncentracja uranu związana jest z występowaniem bitumicznych łupków menilitowych oligocenu. Głównym źródłem radonu w budynkach jest grunt (podłoże), na którym ten budynek jest umiejscowiony oraz materiały, z jakich on powstał. Radon wnika do budynków poprzez szczeliny w fundamentach, ścianach, spoinach między ścianami, poprzez przewody kanalizacyjne, wodociągowe, elektryczne itp. Zdecydowanie największe oddziaływanie na człowieka ma radon znajdujący się w budynkach mieszkalnych. Sytuacja ta wynika z możliwości gromadzenia się tego gazu w dolnych partiach budynków. Głównym źródłem radonu w budynkach jest gleba i materiały budowlane, drugorzędnymi źródłami są woda i gaz ziemny. Budowa domu wymaga „przebicia” wierzchniej warstwy i dotarcia do głębszych warstw gleby o wyższym stężeniu radonu. Wewnątrz domu powstaje różnica ciśnień „wysysająca” radon z gruntu, tzw. „efekt kominowy”. Drogi wnikania radonu do wnętrza domu to m.in.: pęknięcia fundamentów i wylewki betonowej, pęknięcia w ścianach i nieszczelności wokół rur kanalizacyjnych. Im wyższa kondygnacja tym większy wpływ na stężenie radonu w powietrzu wewnątrz budynku mają materiały z jakich wykonane są ściany i stropy budynku oraz rodzaj pokrycia ścian. Stężenie radonu w powietrzu utrzymuje się na poziomie do 10 Bq/m3 w budynkach wynosi od kilku do kilku tysięcy Bq/m3. W wielu krajach wprowadzono normy określające dopuszczające stężenia radonu w powietrzu, w pomieszczeniach i wodach pitnych np. w Czechach norma ta wynosi 200 Bq/m³. Również i w Polsce określono normy stężenia radonu w mieszkaniach, które nie powinny być przekroczone. Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Polskiej Agencji Atomistyki z dnia 7 lipca 1995 r. średnie roczne stężenia radonu-222 w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi nie mogą przekraczać: a) 400Bq/m3 w budynkach istniejących i oddanych do użytku przed 1 stycznia 1998 roku, b) 200 Bq/m3 w budynkach oddanych do użytku po 1 stycznia 1998 roku. Przepisy te jednak nie określają sposobu ich egzekwowania. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaleca się podjęcie działań, mających na celu obniżenie stężenia radonu w budynku, gdy jego stężenie przekracza 100 Bq/m3. 9.6.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Ochrona mieszkańców Powiatu Olkuskiego przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Kierunki działań: Zadania koordynowane: Jednostka odpowiedzialna Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska WIOŚ Kraków w zakresie przestrzegania obowiązujących pomiarów prawem dotyczącym ochrony środowiska Prowadzenie polityki przestrzennej pozwalającej na ochronę ludzi przed WIOŚ Kraków szkodliwymi polami elektromagnetycznymi, prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa, higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisów sanitarnych w celu ochrony przed polami elektromagnetycznymi Monitorowanie i ocena poziomu pól elektromagnetycznych emitowanych WIOŚ Kraków na terenach zurbanizowanych i w miejscach przebywania ludzi Rodzaj zadania 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z Marszałek wymaganiami przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska Skuteczne uniemożliwianie dostępu do strefy o podwyższonym poziomie Podmioty gospodarcze emisji pól elektromagnetycznych oraz informowanie o jej szkodliwości Modernizowanie sieci przebiegających w obszarach zurbanizowanych Właściciele sieci Marszałek, Regionalny Wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania Dyrektor Ochrony planowanych przedsięwzięć Środowiska Wykonywanie pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych Podmioty gospodarcze, w środowisku zgodnie z wymogami przepisów prawa w zakresie ochrony WIOŚ Kraków środowiska 9.7. Poważne awarie Stan wyjściowy: Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej – “nadzwyczajne zagrożenie środowiska” problematykę pod nazwą “poważne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje poważnej awarii i poważnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24 w/w ustawy: - poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. - poważna awaria przemysłowa przez pojęcie to rozumie się poważną awarię w zakładzie. Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska, do ochrony przed poważnymi awariami zobowiązani są zarówno prowadzący zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienie awarii, jak i dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji. Zasady zaliczania zakładów do zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r (Dz.U. Nr 58, poz. 535). W zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku. Na terenie województwa małopolskiego służby ochrony przeciwpożarowej i inspekcji ochrony środowiska dokonały kwalifikacji zakładów produkcyjnych za względu na stopień zagrożeń awariami przemysłowymi. Na ogólną liczbę 17 zakładów stwarzających ryzyko wystąpienia poważnej awarii wyróżniono 11 zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (ZDR) i 8 zakładów o zwiększonym ryzyku (ZZR) wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Źródłem zagrożeń środowiskowych jest również załadunek i rozładunek materiałów niebezpiecznych, w szczególności zaś ich transport po drogach publicznych przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu jezdnego (prawdopodobieństwa wypadku lub awarii w transporcie drogowym). Z uwagi na konfliktowość przewożonych ładunków, trasy przewozów prowadzone winny być przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa dla mieszkańców i środowiska. Należy przyjąć, że występuje statystyczne prawdopodobieństwo potencjalnego wystąpienia awarii komunikacyjnych, mogących zagrozić środowisku - obszarami szczególnego są tereny zlokalizowane w pobliżu głównych, tranzytowych arterii komunikacji drogowej, charakteryzujących się największym natężeniem ruchu tego rodzaju przewozów. Należą do nich m.in. drogi krajowe i wojewódzkie oraz drogi dojazdowe cystern do stacji benzynowych. Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Są one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego. 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Na obszarze Powiatu Olkuskiego występuje szereg innych zagrożeń: zagrożenia pożarowe - powstają głównie w obszarach leśnych, szczególnie w okresach długotrwałej suszy, występują sezonowo wiosną, latem i jesienią podczas wypalania traw, wynikają z infrastruktury miejskiej i wiejskiej obiektów użytkowych (instalacje, sprzęty gospodarstwa domowego itp.). zagrożenia wynikające z transportu drogowego, kolejowego i lotniczego - przecinające teren powiatu główne szlaki komunikacji drogowej i kolejowej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym są potencjalnymi miejscami zagrożenia pożarowego, chemicznego oraz ekologicznego. Wynika to z faktu, że szlakami tymi transportowane są toksyczne środki przemysłowe (TSP) – materiały niebezpieczne dla ludzi i środowiska takie jak: amoniak, chlor, kwas siarkowy, dwutlenek siarki, siarkowodór, benzyna, fosgen, tlenek etylenu czy dynamit. Wymienione materiały przewożone są jako ładunki tranzytowe zarówno drogami jak i liniami kolejowymi. zagrożenia chemiczne i ekologiczne - wynikają głównie z magazynowania i stosowania przez zakłady przemysłowe materiałów niebezpiecznych. Szczególnym rodzajem zagrożenia jest stosowanie w procesach technologicznych, produkcyjnych materiałów i substancji chemicznie niebezpiecznych. zagrożenia budowlane - związane głównie z utratą statyki budowli lub jej elementu - na terenie powiatu nie powinny wystąpić większe katastrofy budowlane ze względu na charakter zabudowy. Stosunkowo największe zagrożenie stwarzają budynki produkcyjne w zakładach, które posiadają toksyczne środki przemysłowe oraz urządzenia ciśnieniowe, gdzie w wyniku awarii technologicznych może dojść do naruszenia statyki obiektu. inne zagrożenia urbanistyczne i komunalne - główne magistrale gazu pod wysokim ciśnieniem przecinające teren powiatu: zagrożenie powodziowe Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Powinny być one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego. Działania ratownicze prowadzone na terenie Powiatu Olkuskiego realizują jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczych Straży Pożarnych. Część z nich włączona jest do Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego. KRAJOWY SYSTEM RATOWNICZO - GAŚNICZY - to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmująca, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje i straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współpracować w akcjach ratowniczych. Podstawową zasadą funkcjonowania KSRG jest umożliwienie każdemu podmiotowi mogącemu realizować lub wspomagać działania ratownicze współpracy z systemem w ramach jego struktury organizacyjnej bądź jako podmiot wspomagający działania systemu. KSRG tworzą i koordynują jego funkcjonowanie, według prymatu terytorialnego, następujące organy władzy: - wójt (burmistrz lub prezydent miasta)w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę; - starosta, który określa zadania i kontroluje wykonywanie zadań na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska lub mienia - na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej - zarządza przy pomocy powiatowego zespołu reagowania kryzysowego; - wojewoda, który określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia - na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej, zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Działania prowadzone na obszarze kraju są koordynowane przez Komendanta Głównego PSP 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Szefa OCK, który jest organem administracji rządowej szczebla centralnego w sprawach organizacji systemu. Nadzór nad całym KSRG sprawuje minister spraw wewnętrznych i administracji. Komendy PSP i podmioty KSRG są narzędziem wojewody i starosty do realizacji zadań z zakresu szeroko rozumianej ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, a także zadań z zakresu ochrony ludności. 9.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej przez nadzór nad wszystkimi instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami takiej awarii Kierunki działań: Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Jednostka odpowiedzialna Prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu Straż Pożarna społeczeństwa dotyczącej zasad postępowania w razie wystąpienia poważnej awarii, w celu ukształtowania właściwych postaw i zachowań Promowanie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla obiektów i Organizacje pozarządowe działań, które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych Monitoring potencjalnych sprawców poważnych awarii pod kątem WIOŚ Kraków spełniania przez nich wymogów bezpieczeństwa i prewencji Właściciel zakładu, Straż Opracowanie programu zapobiegania poważnym awariom Pożarna Opracowanie planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii Utrzymywania w gotowości służb ratowniczych na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii 9.8. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Stan wyjściowy: W 2020 r. w Polsce 15,5 proc. energii końcowej brutto ma pochodzić ze źródeł odnawialnych. Ministerstwo Gospodarki przygotowało Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Rada Ministrów przyjęła dokument 7 grudnia 2010 r. Przygotowany w MG dokument określa polskie cele w zakresie udziału energii z OZE w sektorze transportowym, energii elektrycznej oraz ogrzewania i chłodzenia. Jest to prognoza osiągnięcia w 2020 r. 15,5 proc. udziału OZE w zużyciu energii końcowej brutto w sposób zrównoważony. Dokument zakłada, że filarami zwiększenia udziału odnawialnych źródeł będzie bardziej efektywne wykorzystanie biomasy oraz energii wiatrowej. Rozwój wykorzystania OZE przyczynia się do pokrycia wzrastającego zapotrzebowania na energię i niesie za sobą większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu. Promowanie wykorzystania OZE pozwala na zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych cechuje się także niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. Rozwój energetyki odnawialnej przyczynia się również do rozwoju słabiej rozwiniętych regionów, bogatych w zasoby zielonej energii. W związku z realizacją inwestycji w OZE, resort przewiduje także wzrost zatrudnienia w gospodarce. Sporządzenie i przesłanie Komisji Europejskiej dokumentu pn. Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych wynika bezpośrednio z art. 4 dyrektywy 2009/28/WE Parlamentu 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE Rodzaje energii odnawialnej: 1. energia biomasy, 2. energia geotermalna, 3. energia słoneczna, 4. energia wiatru, 5. energia wodna, 6. energia otoczenia, 7. energia fal morskich, przypływów i odpływów, 8. inne. Energia biomasy Wykorzystanie biomasy, do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.). Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych z materii organicznej. Jest mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. Biogaz może powstawać samoistnie w procesach rozkładu substancji organicznych lub produkuje się go celowo. W celu bardziej szczegółowego rozpoznania zasobów energetycznych biomasy w województwie małopolskim dokonano analizy ich rozmieszczenia na terenie województwa. Czynniki ograniczające uprawy roślin energetycznych na gruntach ornych w Małopolsce: - rozdrobnienie gospodarstw - średnia powierzchnia gospodarstwa to około 3,5 ha, nieopłacalność plantacji roślin energetycznych na powierzchniach poniżej 20 ha, - duża bioróżnorodność w środowisku - niewskazane monokultury roślin energetycznych, przyczyniające się do jałowienia gleby oraz zmiany estetyki krajobrazu (rośliny osiągają wysokość do kilku metrów), niskiej jakości gleby na terenach o dużych powierzchniach nieużytków rolnych (powiat chrzanowski i częściowo olkuski) - nieprzydatne do upraw energetycznych, - zbyt mała produkcja zbóż – deficytowe ilości słomy i zbóż ze względu na specyfikę rolnictwa (hodowla zwierząt), - wzrastające ceny zbóż. Na terenie powiatu olkuskiego znajdują się firmy, które prowadzą działalność z wykorzystaniem biomasy. Przykładem mogą być firmy produkujące piece opalane słomą. Moc uzyskana przy wykorzystywaniu takich pieców jest w stanie pokryć zapotrzebowanie na ciepło potrzebne do ogrzania nawet dużych gospodarstw rolnych, czy też dużych obiektów przemysłowych. Wykorzystanie biomasy powoduje zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Na terenie powiatu są przedsiębiorstwa produkujące tego rodzaju piece. Ponadto w powiecie znajdują się firmy zajmujące się produkcją i sprzedażą biopaliw typu: brykiety drzewne, pelety z przetworzenia odpadów drzewnych - trocin, wiórów lub zrębków, drewna oraz zrębków drewna (opałowe i defibracyjne), kory drzew iglastych i liściastych, zrzynów, okorki itp. odpady z przemysłu drzewnego, i trocin opałowych (wilgotne i suche). Na Oczyszczalni Ścieków w Olkuszu w procesie fermentacji w wydzielonych komorach fermentacyjnych powstaje biogaz, który wykorzystywany jest przez własną kotłownię do wytwarzania ciepła zużywanego do celów socjalnych, grzewczych i technologicznych. W okresie letnim biogaz przeznaczany jest do wytwarzania energii elektrycznej za pośrednictwem agregatu prądotwórczego w którym także następuje odzysk ciepła ze spalin agregatu. Energia wiatru Energetyka wiatrowa w Polsce jest dopiero u progu rozwoju. Coraz to większe zainteresowanie często jednak nie idzie w parze z wiedzą na temat tego typu przedsięwzięć i sposobie ich realizacji. Jest to o tyle niepokojące, ze wielu inwestorów posiadając odpowiednie środki może wstrzymać się od wybudowania parku wiatrowego i stracić po pierwsze okazje do zainwestowania swoich pieniędzy, po drugie zaś zaufanie do samej idei inwestowania w energetykę wiatrowa. 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Dlatego tez ocena potencjału energetycznego wiatru dla miejsca lokalizacji przyszłej elektrowni wiatrowej jest jednym z pierwszych, niezbędnych kroków w realizacji całej inwestycji. Dla terytorium naszego kraju nie istnieją gotowe mapy wiatru przydatne dla energetyki wiatrowej, które można by wykorzystać przy planowaniu terenu posadowienia turbin. W Polsce, przy obecnych warunkach ekonomicznych i technicznych, za teren przydatny do wykorzystania energii wiatru uznaje się taki, dla którego średnia roczna prędkość wiatru na 70 m n.p.g. jest nie mniejsza niż 6 m/s. Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię czystą, proekologiczną, gdyż nie emituje zanieczyszczeń materialnych do środowiska ani nie generuje gazów szklarniowych. Siłownia wiatrowa ma jednakże inne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i ludzkie, które bezwzględnie należy mieć na uwadze przy wyborze lokalizacji. Dlatego tez lokalizacja siłowni i farm wiatrowych podlega pewnym ograniczeniom. Jest rzeczą ważną, aby w pierwszej fazie prac tj. planowania przestrzennego zakwalifikować bądź wykluczyć miejsca lokalizacji w aspekcie wymagań środowiskowych i innych. W ten sposób postępując uniknie się zbędnych kosztów, straty czasu oraz otwartego konfliktu z mieszkańcami i ekologami. Wstępna analiza lokalizacyjna powinna obejmować określenie minimalnej odległości od siedzib ludzkich w aspekcie hałasu (w tym infradźwięków), wymogi ochrony krajobrazu w odniesieniu do obszarów prawnie chronionych np. parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody itp., oraz wymogi ochrony środowiska przyrodniczego, w aspekcie siedlisk zwierzyny i ptactwa, tras przelotu ptaków. Złożone zostały wnioski o uzyskanie warunków zabudowy dla zespołu wiatraków, które mają zostać wybudowane: ­ elektrownia wiatrowa o mocy 150 kW - teren tartaku i zakładu drzewnego w Olkuszu położonego przy drodze z Olkusza do Wolbromia (obecnie brak zgody sąsiadów), ­ farma wiatrowa o mocy 15 MW na terenie Zakładów Górniczo-Hutniczych Bolesław - prace przygotowawcze już się rozpoczęły. Według wstępnej koncepcji wiatraki mają stanąć na sztucznej górze powstałej w wyniku składowania odpadów poflotacyjnych. Góra ma powierzchnię ok. 100 hektarów i wysokość 50 metrów. Już rozpoczęto na niej pomiary wiatru. Ponadto zakłady Bolesław chcą wybudować źródło skojarzone o mocy ok. 6-10 MW wykorzystujące ciepło technologiczne. Energia wodna: W naszym kraju udział energetyki wodnej w ogólnej produkcji energii elektrycznej wynosi zaledwie 1,5%. Teoretyczne zasoby hydroenergetyczne naszego kraju wynoszą ok. 23 tys. GWh rocznie. Zasoby techniczne szacuje się na ok. 13,7 tys. GWh/rok. Wielkość ta to niemal 10 % energii elektrycznej produkowanej w naszym kraju. Powyższe dane obejmują jedynie rzeki o znaczących przepływach. Przy uwzględnieniu pozostałych rzek, kwalifikujących się jedynie do budowy małych elektrowni wodnych (MEW), ich wartość jeszcze wzrośnie. Podstawowym warunkiem dla pozyskania energii potencjalnej wody jest istnienie w określonym miejscu znacznego spadu dużej ilości wody. Dlatego tez budowa elektrowni wodnej ma największe uzasadnienie w okolicy istniejącego wodospadu lub przepływowego jeziora leżącego w pobliżu doliny. Miejsca takie jednak nieczęsto występują w przyrodzie, dlatego tez w celu uzyskania spadu wykonuje się konieczne budowle hydrotechniczne. Na terenie Powiatu Olkuskiego nie ma zlokalizowanych MEW. Energia geotermalna Energia geotermalna – jest zawarta w wodach, parach wodnych i otaczających je skałach. Zasoby te są w Polsce ogromne i są odnawialne wtedy, gdy po wykorzystaniu ciepła z pobranej wody z powrotem włączane są do miejsca pobrania. Pod względem energetycznym najlepiej jest eksploatować wody wysokotemperaturowe, jednak występują one zwykle bardzo głęboko, nawet na głębokościach poniżej 3000m. Słabe rozpoznanie głębokich zbiorników geotermalnych przy planowaniu ich eksploatacji wiąże się z ryzykiem finansowym. Wykorzystanie wód średnio i niskotemperaturowych, z uwagi na mniejszą głębokość występowania zbiorników (1500–2000m) niesie ze sobą mniejsze ryzyko, ale jest też energetycznie mniej korzystne. 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 W wyniku wykonanych opracowań i analiz dla województwa małopolskiego - wskazano rejony w których występują najbardziej korzystne parametry geotermalnych wód cenomańskich. Brano przy tym pod uwagę parametry takie jak: wydajność, temperatura, głębokość, mineralizacja wody, samowypływy, możliwość rekonstrukcji odwiertów. Energia słońca Najbardziej popularnymi metodami pozyskiwania energii z promieniowania słonecznego są systemy fototermiczne, wykorzystujące tzw. kolektory słoneczne oraz systemy fotowoltaiczne, przetwarzające promieniowanie słoneczne bezpośrednio na energię elektryczną. Zasoby energii słonecznej są wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb w zakresie produkcji cieplej wody użytkowej w okresie letnim i ok. 50÷60 % tych potrzeb w okresie wiosenno – jesiennym. Energię słoneczną wykorzystuje się w: 1) kolektorach słonecznych, 2) instalacjach fotowoltaicznych, 3) oświetleniu solarnym, 4) sygnalizacji solarnej. Panujący rozkład energii słonecznej w poszczególnych miesiącach roku pozwala na spożytkowanie tej energii w ograniczonym zakresie, wymuszającym uzupełnienie energii z innych źródeł, bądź stosowania rozwiązań z rozbudowaną akumulacją ciepła. Generalnie można przyjąć, że energia solarna obecnie może być w tym przypadku wykorzystywana w technologii suszenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz ogrzewania pomieszczeń. W przyszłości może być szerzej wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej, gdy pojawią się ogniwa fotowoltaiczne zdecydowanie tańsze i o zdecydowanie większej sprawności niż obecnie. Miejscem użytkowania energii solarnej są przede wszystkim budynki mieszkalne, usługowe, rekreacyjne użyteczności publicznej. Zważywszy, że liczba użytkowników energii solarnej może być bardzo duża na terenie województwa, ilość uzyskanej energii w technologii solarnej może mieć znaczny wpływ na poprawę lokalnych warunków środowiskowych, przede wszystkim stanu powietrza. Energia otoczenia: Ziemia nagrzewana promieniami słonecznymi stanowi niewyczerpane źródło energii cieplnej o niskiej temperaturze. Ciepło z otoczenia, np. z gruntu czy z wody może być wykorzystane po przetworzeniu do celów grzewczych. Temperatura gruntu na głębokości 15 metrów przez cały rok jest stała i wynosi ok. 10 stopni C, a wód gruntowych od 8 do 12 stopni C. Urządzenia, które pobierają ciepło z otoczenia i podnoszą je do poziomu temperatury wymaganej dla celów grzewczych nazywane są "pompami ciepła". Jest wiele rodzajów systemów grzewczych z wykorzystaniem pomp ciepła i chociaż charakteryzują się one dużymi kosztami inwestycyjnym, to stają się coraz bardziej popularne, ze względu na bardzo wysoką sprawność energetyczną, rzędu 300 – 400 %. 9.8.1. Cel średniookresowy do 2019 r. Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Kierunki działań: Zadania własne: Jednostka odpowiedzialna Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach Gminy, Powiat Olkuski, technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych Organizacje rodzajów odnawialnych źródeł energii pozarządowe Rodzaj zadania 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Gminy, Powiat Olkuski, Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne Organizacje źródła energii pozarządowe 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 10. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2012 – 2015. Tabela 41. Priorytetowe cele krótkookresowe na terenie Powiatu Olkuskiego w latach 2012-2015. Cel Ochrona przyrody i krajobrazu Instytucja koordynująca Źródła finansowania Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań 2012 2013 2014 2015 RAZEM: 6 474 - - - 6 474 553 239,14 - - - 553 239,14 23 148,20 - - - 23 148,20 3 091 860,38 3 478 851,00 345 003,00 - 3 784 714,38 Odnowa centrum Zagórowej 500 000 - - - 500 000 Budżet gminy Zakładanie i utrzymanie terenów zieleni 52 000 50 000 50 000 50 000 202 000 Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Modernizacja Parku Czarna Góra w Olkuszu 200 000 1 000 000 - 1 200 000 Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy EFFR 9 150 000 5 627 677,20 300 000 - - 15 077 677,20 Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy 218 000 - - - 218 000 Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Rewitalizacja i ochrona Olkuskiej Starówki Rabsztyn, ruiny zamku (XIV-XV): zabezpieczenie konstrukcyjne zamku górnego Projekt parku turystycznorekreacyjnego 67 000 - - - 67 000 Urząd Miasta Wolbrom Budżet miasta Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Trzyciąż Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Utrzymanie zieleni w sołectwie Domaniewice Odnowa wsi - zabezpieczenie i konserwacja pomnika historycznego - ruiny zamku w Bydlinie (kontynuacja) Wykonanie prac adaptacyjnych w celu zagospodarowania brzegu Dzdzennicy na miejsce rekreacji i wypoczynku sobotnioniedzielnego Czynna ochrona kompleksu priorytetowych siedlisk napiaskowych w obszarze Natura 2000 na Pustyni Błędowskiej 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Cel Instytucja koordynująca Źródła finansowania Urząd Miasta Bukowno Budżet miasta Urząd Miasta Bolesław Budżet miasta Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta Bukowno Budżet miasta Starostwo Powiatowe w Olkuszu Budżet powiatu Starostwo Powiatowe w Olkuszu Budżet powiatu Starostwo Powiatowe w Olkuszu Budżet powiatu Starostwo Powiatowe w Budżet powiatu Zarządzanie środowiskiem Ochrona powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem i ochrona wód powierzchniowych i podziemnych Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań Rozwój infrastruktury turystycznej Miasta Bukowna Opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bolesław - aktualizacja studium Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla północnej części Osieka i Sieniczna Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów osadniczych w Zedermanie i Kogutku Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Przebudowa DW nr 783 na odcinku Olkusz- Wolbrom i Wolbrom – Miechów Modernizacja dróg powiatowych na terenie powiatu olkuskiego stanowiących alternatywę dla drogi krajowej nr 94 Modernizacja drogi powiatowej nr 1076 K KrzeszowiceGorenice-Olkusz na odcinku od miejscowości Gorenice do miejscowości Witeradów-etap I Przebudowa nawierzchni jezdni wraz z budową chodnika i 2012 2013 2014 2015 RAZEM: 50 000 2 700 000 2 800 000 - 5 550 000 35 055 - - - 35 055 7 257 - - - 7 257 30 000 30 000 - - 60 000 20 000 30 000 - - 50 000 49 200 - - - 49 200 38 462 - - - 38 462 2 003 468 - - - 2 003 468 525 465 349 - - 465 874 525 833 519 321 732 - 1 155 776 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Cel Instytucja koordynująca Źródła finansowania Olkuszu Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta Wolbrom Urząd Gminy Klucze Urząd Gminy Trzyciąż Urząd Gminy Trzyciąż Urząd Gminy Trzyciąż Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet miasta Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań odwodnienia drogi powiatowej nr 1076 Krzeszowice-GoreniceOlkusz w miejscowości Witeradów-etap II Remont drogi dojazdowej do pól w sołectwie Boża Wola 2012 2013 2014 2015 RAZEM: 6 987 - - - 6 987 Budżet miasta Remont drogi gminnej w Dłużcu 20 177 - - - 20 177 Budżet miasta Budowa drogi gminnej w sołectwie Jeżówka 20 610 - - - 20 610 Budżet miasta Remont drogi gminnej w Kalisiu 8 162 - - - 8 162 Budżet miasta Remont drogi gminnej w Kąpiołkach Remont drogi gminnej w Poręba Dzierżna Remont drogi gminnej w Zabagniu Budowa drogi - Kwaśniów Górny ul. Wschodnia 6 904 - - - 6 904 8 998 - - - 8 998 13 603 - - - 13 603 30 148,20 - - - 30 148,20 Budżet miasta Budżet miasta Budżet gminy Budżet gminy Modernizacja dróg gminnych 217 799 - - - 217 799 Budżet gminy Modernizacja dróg rolniczych 60 000 - - - 60 000 Budżet gminy Odbudowa dróg gminnych 100 000 - - - 100 000 Budżet gminy Projekt i remont ul. Bylicy - 400 000 300 000 - 700 000 1 000 000 4 400 000 - - 5 400 000 4 795 341 - - - 4 795 341 87 400 87 400 - - 174 800 Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Przebudowa ul. Jana Pawła II w Olkuszu Dotacja dla Województwa Małopolskiego na zadanie "Budowa wschodniej obwodnicy Olkusza, połączenie DW nr 783 z DW nr 791" Dotacja dla Województwa Małopolskiego na zadanie "Przebudowa DW nr 783 na 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Cel Instytucja koordynująca Źródła finansowania Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań 2012 2013 2014 2015 RAZEM: 99 937,50 - - - 99 937,50 17 864,62 - - - 17 864,62 9 689 - - - 9 689 207 000 - - - 207 000 370 000 - - - 370 000 8 255 340 - - - 8 255 340 110 000 - - - 110 000 136 000 - - - 136 000 1 968 1 968 1 968 1 968 7 872 500 000 - - - 500 000 20 610 - - - 20 610 370 000 - - - 370 000 23 148,20 - - - 23 148,20 odcinku Olkusz-Wolbrom" Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta i Gminy Olkusz Ochrona powietrza i wód powierzchniowych i podziemnych Ochrona powietrza Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych Budżet gminy Budżet gminy Urząd Miasta Bukowno Budżet miasta Urząd Miasta Bukowno Budżet miasta Starostwo Powiatowe w Olkuszu Budżet powiatu Urząd Gminy Klucze Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta Wolbrom Budżet gminy Budżet gminy Budżet gminy Budżet miasta Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Budowa dróg transportu rolnego Budowa drogi gminnej na ulicy Jaworowej w Sołectwie Sieniczno Budowa drogi gminnej ulica Graniczna w Sołectwie Olewin Modernizacja dróg gminnych Przebudowa dróg i chodników na osiedlu domków jednorodzinnych Kompleksowe uzbrojenie terenów Strefy Aktywności Gospodarczej przy ul. Kolejowej w Bukownie Docieplenie ściany południowej budynku Starostwa Powiatowego przy ul. Piłsudskiego 21 w Olkuszu Docieplenie szkoły w Chechle Utrzymanie szlaków rowerowych na terenie Miasta i Gminy Olkusz Termomodernizacja SP Nr 3 w Olkuszu Wykonanie parkingu przy OSP Gołaczewy Budowa sieci wodociągowej w miejscowości Kwaśniów Górny w rejonie ulicy Wschodniej Udział w kosztach projektu, budowy, odwodnienia drogi gminnej Ryczówek - Kwasniów Dolny nr K 120139 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Cel Instytucja koordynująca Źródła finansowania Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Klucze Budżet gminy Urząd Gminy Bolesław Budżet gminy Urząd Gminy Bolesław Budżet gminy Urząd Gminy Trzyciąż Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet gminy Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań Wykonanie dokumentacji i prac związanych z odwodnieniem ul. Grabowej i ul. Wesołej oraz odnowienie i remont ujęcia wody w Kolbarku Wykonanie prac związanych z przyłączem wod-kan do budynku świetlicy oraz instalacji wod-kan w świetlicy w Hucisku budowa szamba oraz zabezpieczenie ścian fundamentowych wraz z odpływami w Zespole Szkolno – Przedszkolnym w Ryczówku Izolacja ścian i wykonanie kanalizacji deszczowej w Szkole Podstawowej w Jaroszowcu Projekt kanalizacji sanitarnej Krzykawa, Krzykawka, Małobądz i Krze - ochrona środowiska Budowa kanalizacji sanitarnej w Małobądzu ul.Pniaki i Leśnaetap II Dotacje celowe na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków Budowa kanalizacji sanitarnej w Witeradowie Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Spółdzielczej Budowa parkingu przy ul. Legionów Polskich 48 koło wymiennikowni Wymiana sterownika do dozowania środków chemicznych stacji filtrów na OSW Czarna Góra 2012 2013 2014 2015 RAZEM: 16 504,67 - - - 16 504,67 8 703,72 - - - 8 703,72 130 000 - - - 130 000 50 000 - - - 50 000 66 666 - - - 66 666 844 800 844 800 1 126 400 - 2 816 000 20 000 - - - 20 000 1 000 000 1 000 000 - - 2 000 000 70 000 1 200 000 - - 1 270 000 120 000 - - - 120 000 15 000 - - - 15 000 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Gospodarka odpadami Urząd Miasta Wolbrom Urząd Miasta i Gminy Olkusz Urząd Miasta i Gminy Olkusz Budżet miasta Budżet miasta Budżet miasta Usuwanie materiałów zawierających azbest z budynków i budowli Selektywna zbiórka odpadów komunalnych Zbiórka przeterminowanych leków od ludności 15 000 15 000 15 000 15 000 60 000 279 396 21 492 - - 318 888 12 019 1 200 - - 13 219 Szacunkowe koszty realizacji zadań na lata 2012-2013 przedstawiono w oparciu o obowiązujący wieloletni plan inwestycyjny. Wydatki na poszczególne zadania będą szczegółowo opracowywane w uchwałach budżetowych. 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU. Monitoring prowadzonej polityki ochrony środowiska oznacza, że realizacja Programu będzie podlegała ocenie w zakresie: 1. stopnia wykonania przyjętych zadań, 2. stopnia realizacji założonych celów 3. analizy przyczyn powstałych rozbieżności. Wyniki oceny stanowić będą podstawę kolejnej aktualizacji programu. Propozycja aktualizacji winna być formułowana przy znaczącym udziale systemu. System oceny realizacji programu powinien być oparty na odpowiednio dobranych wskaźnikach presji, stanu i reakcji, pozwalających całościowo opisać zagadnienie polityki ochrony środowiska i zarazem dających możliwość porównań międzyregionalnych. System tworzyć będą: 1. wskaźnik presji na środowisko, wskazujące główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych, odnoszących się do tych form działalności, które zmniejszają ilość i jakość zasobów (np. emisja zanieczyszczeń do środowiska, ilość odpadów gromadzonych na składowiskach, tempo eksploatacji zasobów środowiska). 2. wskaźniki stanu środowiska, odnoszące się do jakości środowiska i jego zasobów, pozwalające na ocenę zachodzących zmian (np. lesistość, udział gruntów rolnych), 3. wskaźniki reakcji (działań ochronnych), pokazujące działania podejmowane w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia antropresji na środowisko (np. procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni województwa, powierzchnia gruntów zrekultywowanych, wydatki na ochronne środowiska). Do określenia powyższych wskaźników wykorzystywane będą przede wszystkim informacje Głównego Urzędu Statystycznego oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Listę proponowanych wskaźników dla Powiatu Olkuskiego przedstawiono w tabeli poniżej: Tabela 42. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Powiatu Olkuskiego. Wskaźnik Lp. Ochrona przyrody i krajobrazu 1. Powierzchnia prawnie chroniona – ogółem 2. Obszary NATURA 2000 3. Parki krajobrazowe 4. Rezerwaty 5. Obszary chronionego krajobrazu 6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 7. Użytki ekologiczne 8. Pomniki przyrody Lasy 9. Lesistość powiatu Zasoby wodne 10. Jakość wód podziemnych 11. Jakość wód powierzchniowych Jednostka/rok Wartość docelowa (do osiągnięcia) ha szt. szt. szt. szt. szt. szt. szt. Utrzymanie i zachowanie stanu istniejącego – obejmowanie ochroną ważnych obiektów w postaci np. pomników przyrody, użytków ekologicznych) % Wg Krajowego Programu Zwiększania lesistości oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Wg obowiązującej klasyfikacji Wg obowiązującej klasyfikacji Osiągnięcie dobrego stanu wód i dobrego potencjału – cele środowiskowe wg planów 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Lp. Wskaźnik Gospodarka wodno-ściekowa 12. Długość kanalizacji sanitarnej 13. Długość sieci wodociągowej 14. Liczba oczyszczalni ścieków 15. Stosunek dł. sieci kanalizacyjnej do wodociągowej Ochrona powietrza atmosferycznego 16. Klasyfikacja strefy, w której leży powiat 17. Substancje, których stężenia przekroczyły wartości dopuszczalne lub wartości dopuszczalne powiększone o margines tolerancji w strefie, której leży Powiat 18. Ilość i wielkość wykonanych instalacji solarnych 19. Powierzchnia dociepleń i ilość obiektów poddanych termomodernizacji Ochrona przed hałasem 20. Miejsca gdzie poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne wg obowiązujących przepisów 21. Długość wybudowanych ekranów akustycznych 22. Udział podmiotów nie spełniających wymagań w zakresie emisji hałasu w ogólnej liczbie kontrolowanych Promieniowanie elektromagnetyczne 23. Miejsca gdzie poziom pól elektromagnetycznych przekracza wartości dopuszczalne wg obowiązujących przepisów Edukacja ekologiczna 24. Długość ścieżek przyrodniczych 25. Liczba interwencji zgłaszanych przez mieszkańców dot. zagrożeń dla środowiska 26. Ilość akcji, kampanii edukacyjnych przeprowadzonych w powiecie Poważane awarie 27. Liczba poważnych awarii przemysłowych w ciągu roku 28. Liczba poważnych awarii podczas transportu substancji niebezpiecznych Gospodarka odpadami 29. Odsetek masy zbieranych odpadów komunalnych w stosunku do masy powstających odpadów 30. Odsetek masy odpadów komunalnych zebranych selektywnie w stosunku do ogólnej ilości zebranych odpadów komunalnych 31. Odsetek mieszkańców powiatu objętych umowami na odbiór odpadów 32. Odsetek mieszkańców powiatu objętych systemem selektywnego odbierania odpadów 33. Odsetek składowanych odpadów komunalnych Jednostka/rok km km szt. / wg obowiązującej klasyfikacji (dane WIOS) lista substancji monitorowanych wg obowiązujących przepisów (dane WIOS) szt./m2 m2/liczba obiektów Wartość docelowa (do osiągnięcia) zagospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy w zakresie Ramowej Dyrektywy Wodnej Wg celów określonych w KPOŚK 2010 A Brak przekroczeń dla substancji Wg celów określonych w realizowanym Programie Lokalizacja wg WIOŚ m/rok szt/szt 0 Lokalizacja wg WIOŚ 0 km szt/rok 0 0 szt./rok szt. szt. 0 0 % 100 % 15 (do 2015 r.) % 100 (do 2015 r.) % 100 (do 2015 r.) % 60 (do 2014 r.) 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Lp. Wskaźnik 34. 35. Liczba czynnych składowisk odpadów komunalnych Ograniczenie składowania odpadów ulegających biodegradacji w stosunku do wytworzonych w 1995 r. 36. Wydzielenie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych w stosunku do całkowitej ich ilości zawartych w zmieszanych odpadach komunalnych Ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest, w tym objętych dofinansowaniem Masa pozostałych do zlikwidowania urządzeń PCB 37. 38. Jednostka/rok Wartość docelowa (do osiągnięcia) szt. % 50 (w 2013 r.) % 35 (w 2020 r.) 80 (do 2015 r.) Mg/rok min. 952,4 * Mg szt. kg/M/rok 0 0 4 Masa zebranego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw domowych w przeliczeniu na statystycznego mieszkańca 40. Liczba zinwentaryzowanych mogilników pozostałych szt. 0 do likwidacji * - w związku z brakiem pełnych danych odnośnie ilości wyrobów azbestowych występujących na terenie powiatu (nie wszystkie Gminy przeprowadziły inwentaryzację) - do obliczenia wartości wskaźnika przyjęto (zgodnie z „Programem usuwania azbestu na terenie Powiatu Olkuskiego”), iż na obszarze powiatu istnieje ok. 20 tys. Mg wyrobów azbestowych; czas pozostały na usunięcie tych wyrobów to 21 lat 39. Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań programu ochrony środowiska Powiatu Olkuskiego niezbędna jest okresowa wymiana informacji pomiędzy Starostwem Powiatowym, Urzędami Gmin oraz Urzędem Wojewódzkim i innymi organami i instytucjami, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań gmin). Przewiduje się wymianę ww. informacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczość okresowa). 10.1. Wytyczne do przygotowania gminnych programów ochrony środowiska Podobnie jak Zarząd Powiatu, organy wykonawcze gmin zobowiązane są do opracowania aktualizacji gminnych programów ochrony środowiska, w oparciu o który będą podejmowane działania z zakresu ochrony środowiska na terenie gminy. Zgodnie z wytycznymi ministerialnymi powiatowy program ochrony środowiska w celu zachowania spójności polityk na szczeblu powiatowym i gminnym powinien wyznaczać szczegółowe wytyczne do sporządzenia programów ochrony środowiska dla wszystkich gmin znajdujących się w powiecie. Wytyczne ogólne Gminne programy ochrony środowiska powinny zostać sporządzone na podstawie gruntownej znajomości aktualnego stanu środowiska w gminie i muszą w szczególności wyznaczać: - cele polityki ekologicznej na terenie gminy; - wybrane priorytety ekologiczne wraz z uzasadnieniem ich wyboru; - rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których realizacji podejmuje się dana gmina; - środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe. Zaplanowane cele, priorytety, działania (zadania) i środki muszą zostać zdefiniowane dla każdego z obszarów ochrony środowiska, którymi zajmuje się dana gmina, a więc: gospodarowania odpadami, stosunków wodnych i jakości wód, jakości powietrza, Ochrony gleb oraz ochrony przyrody, w tym różnorodności biologicznej i krajobrazowej. 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Struktura gminnych Programów ochrony środowiska powinna nawiązywać do struktury Polityki Ekologicznej Państwa, jednakże być zmodyfikowana, uwzględniając uwarunkowania środowiskowe województwa i powiatu a także zmieniające się prawo. Powinna uwzględniać założenia Programowe dotyczące ochrony środowiska zawarte w dokumentach krajowych jak i regionalnych, a w szczególności Wojewódzkiego i Powiatowego Programu Ochrony Środowiska. Sporządzając gminne Programy ochrony środowiska należy korzystać z określonych w dokumentach strategicznych regionu zadań i celów. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska należy traktować jako inspirację do wprowadzania podobnych celów i działań na szczeblach regionalnych województwa. Przystępując do aktualizacji Programu ochrony środowiska na szczeblu gminnym istotnym jest poddanie ocenie stopnia realizacji określonych w poprzednim Programie celów środowiskowych i działań. Ocena ta powinna zawierać ocenę stanu środowiska naturalnego, stopień realizacji celów i działań oraz wydatkowane koszty w rozbiciu na źródła finansowania. Wynikiem tak przeprowadzonej oceny powinny być wskazane główne potrzeby i problemy środowiskowe konieczne do rozwiązania w Programie gminnym. Priorytety ekologiczne w gminnych Programach środowiskowych należy określić zgodnie z obowiązującymi w Polityce ekologicznej kraju, Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego oraz Powiatowym Programie Ochrony Środowiska. Koniecznym jest określenie dla wskazanych wcześniej priorytetów celów długoterminowych oraz krótkoterminowych wraz ze wskazaniem mierników ich realizacji umożliwiających systematyczne prowadzenie pomiarów stopnia ich realizacji. W planie operacyjnym należy zawrzeć: - zadania własne (przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin), - zadania koordynowane (zadania, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). Zadania własne, podobnie jak i cele środowiskowe, powinny być opisane w sposób szczegółowy i mierzalny tak, aby umożliwić bieżącą kontrolę ich realizacji oraz ocenić skuteczność wdrażania Programu w gminie. Istotne jest aby w Programach gminnych uwzględnić również aspekty finansowe realizacji działań. Zbieżność działań opisanych w gminnych Programach ochrony środowiska z PPOS i WPOS ułatwi również pozyskanie środków z WFOŚ, RPO WM i innych lokalnych źródeł dotacji. Gminne Programy ochrony środowiska powinny zawierać również przemyślany i spójny system monitorowania Programu na poziomie gminy. Prowadzony monitoring pozwoli w sposób mierzalny określić wpływ realizacji gminnych Programów na środowisko, zachodzące w nim zmiany oraz ułatwi monitorowanie środowiska. Istotnym elementem w zarządzaniu środowiskiem jest także przestrzeganie przez gminy systemu sprawozdawczego opisującego postęp realizacji celów środowiskowych i działań tj. m.in. opracowywanych co 2 lata raportach z realizacji gminnych Programów ochrony środowiska, Wytyczne szczegółowe do sporządzania Gminnych Programów Ochrony Środowiska Proponowany zakres i struktura: A. WSTĘP Rozdział powinien zawierać wykaz pojęć i skrótów używanych w opracowaniu, podstawę prawną i cel przygotowania aktualizacji gminnego Programu ochrony środowiska, a także okres objęty opracowaniem, metodykę, strukturę i zakres dokumentu. B. INFORMACJE OGÓLNE O GMINIE Zawartość tego rozdziału to m.in. informacje o położeniu administracyjnym gminy, niezbędne dane dotyczące uwarunkowań gospodarczych i środowiskowych gminyu. Konieczne jest wskazanie uwarunkowań wynikających z dokumentów strategicznych wyższego szczebla (krajowych i wojewódzkich) oraz planów i Programów powiatowych. 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 C. OCENA REALIZACJI DOTYCHCZASOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Należy poddać ocenie stopień realizacji działań zaplanowanych w aktualizowanym dokumencie. Ocena ta ma mieć charakter pewnego rodzaju podsumowania okresu, w którym obowiązywał Program. Celowe jest nawiązanie do Raportu z wykonania Programu ochrony środowiska, którego obowiązek sporządzania leży po stronie gminy. D. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA W rozdziale tym należy opisać stan aktualny oraz wskazać najważniejsze problemy w zakresie każdego komponentu środowiska tj.: - ochrona powietrza atmosferycznego (w tym: emisja przemysłowa, urządzenia ochrony powietrza w zakładach, niska emisja, stan sanitarny powietrza, monitoring jakości powietrza oraz monitoring jakości powietrza na terenie zakładów), - gospodarka wodno – ściekowa (w tym: wody powierzchniowe, sieć hydrograficzna, stan czystości rzek, monitoring wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarka wodno – ściekowa i oczyszczalnie ścieków oraz ochrona przed powodzią), - gospodarka odpadami (w tym: odpady komunalne odpady przemysłowe w tym niebezpieczne oraz składowiska odpadów i inne instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy), - tereny poprzemysłowe konieczne do rekultywacji i zagospodarowania (nie tylko przyrodniczym ale również gospodarczym), - ochrona dziedzictwa przyrodniczego (w tym: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, obszary natura 2000, lasy oraz inne cenne walory przyrodnicze gminy), - ochrona zasobów (w tym: uwarunkowania gospodarki kopalinami oraz zasoby surowców kopalin), - ochrona powierzchni ziemi i gleb (w tym: stan powierzchni ziemi i gleb oraz monitoring gleb), - ochrona przed hałasem (w tym: hałas drogowy, kolejowy, przemysłowy oraz monitoring hałasu), - ochrona przed polami elektromagnetycznymi wraz ich monitoringiem, - rozwój edukacji ekologicznej. E. PRIORYTETY EKOLOGICZNE, CELE I KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA Określenie dla każdego z komponentów wymienionego w pkt D. celu długoterminowego i celów krótkoterminowych wraz z miarami ich realizacji. F. PLAN OPERACYJNY Plan operacyjny powinien zawierać przedsięwzięcia wytypowane na podstawie zdefiniowanych wcześniej celów ekologicznych oraz na podstawie obowiązujących dokumentów strategicznych kraju, województwa i powiatu. Zdefiniowane zadania powinny uwzględniać: - przedsięwzięcia wynikające z Programów powiatowych i wojewódzkich, - obowiązki wynikające z przepisów prawnych, - zadania, które nie zostały zrealizowane w poprzednim Programie. W planie operacyjnym przedstawione winny zostać cele długoterminowe oraz cele krótkoterminowe wraz z działaniami/przedsięwzięciami oraz terminem ich realizacji, jednostką odpowiedzialną/realizującą, kosztami i źródłami finansowania. G. ZAGADNIENIA SYSTEMOWE Rozdział powinien zawierać podrozdziały dotyczące: - zarządzanie Programem ochrony środowiska (gdzie należy wskazać dostępne narzędzia do zarządzania Programem, wymienić uczestników jego wdrażania, zarządzania i monitorowania), - zarządzanie środowiskiem (przedstawienie struktury zarządzania środowiskiem). 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 H. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU I. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Streszczenie zawartości dokumentu ze wskazaniem głównych celów do realizacji. J. Wskaźniki efektywności Programu Przedstawienie propozycji systemu monitorowania Programu na poziomie gminy. Wskaźniki monitoringu mają pozwolić w sposób mierzalny określić wpływ realizacji gminnych Programów na środowisko, zachodzące w nim zmiany oraz ułatwić monitorowanie środowiska. Uwzględniając specyfikę Gminy, wskaźniki powinny być w miarę możliwości odniesione do wskaźników zawartych w PPOS i WPOS. 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Nadzór nad realizacją programu w praktyce oznacza określenie zasad zarządzania nim wraz z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument wspomagający realizację prawa miejscowego, pozostając w ścisłym związku z planami zagospodarowania przestrzennego, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami związanymi z realizacją przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Kierownictwo posiada kompetencje pozwalające mu realizować zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityką regionalną konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponującymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikającymi z ich kompetencji. Organ wykonawczy powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony środowiska, który podlega zaopiniowaniu poprzez organ wykonawczy województwa. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: ­ podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, ­ podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, ­ podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, ­ społeczność powiatu (gmin) jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Główna odpowiedzialność za realizację programu spoczywa na Staroście, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania programu. W praktyce Starosta może wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Zadaniem koordynatora jest ścisła współpraca ze Starostą i Radą Powiatu oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji programu. Rada Powiatu współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz z samorządami gminnymi. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW). Ponadto Rada Powiatu współdziała z instytucjami administracji rządowej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Władze powiatu mogą być wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który może być powołany spośród przedstawicieli lokalnych społeczności samorządowych zaangażowanych już w proces tworzenia projektu programu poprzez udział w sesjach warsztatowych i spotkaniach roboczych. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego mogłoby być nadzorowanie procesu wdrażania programu oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zadań. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywać się co najmniej dwa razy w roku. W niektórych pracach Zespołu Realizacji Programu powinny także uczestniczyć podmioty gospodarcze realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi w programie. 119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Rysunek 9. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska. Rada Powiatu Starosta Koordynator programu Instytucje kontrolujące Marszałek, Zarząd Województwa Zespół Realizacji Programu Jednostki realizujące przedsięwzięcia Instytucje finansujące Odbiór społeczny programu Tabela 43. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem. Główne działania w latach 2012Lp. Zagadnienie 2015 1. Wdrażanie programu Raport z wykonaniu programu (co ochrony środowiska dwa lata: 2013, 2015) 2. Edukacja ekologiczna, Komunikacja ze społeczeństwem, System informacji o środowisku 3. Systemy zarządzania środowiskiem 4. Monitoring stanu środowiska Wspieranie finansowe samorządów, zakładów, instytucji, organizacji wdrażających program Rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmujące się tym zagadnieniem Realizacja zapisów ustawy dot. dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie. Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem Zgodnie z wymaganiami ustawowymi Informacje o stanie środowiska w powiecie Instytucje uczestniczące Rada Powiatu, Inne jednostki wdrażające Program WFOŚiGW, Fundusze celowe, Fundusze UE Rada Powiatu, Zarząd województwa WIOŚ, Organizacje pozarządowe Powiat Olkuski, Wojewoda Fundusze celowe WIOŚ, WSSE, RZGW, Marszałek, Powiat Olkuski 120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 13. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU Realizacja programu wdrażania wymagań ochrony środowiska Unii Europejskiej jest zadaniem trudnym i kosztownym. Trudności wynikać będą nie tylko z problemów technicznych i organizacyjnych, ale także ograniczonej płynności finansowej polskich przedsiębiorstw, co utrudniać będzie pozyskiwanie środków finansowych na niezbędne inwestycje. Znaczna część kosztów dostosowania obciąży samorządy, reszta będzie musiała być poniesiona przez podmioty gospodarcze. Źródła finansowania programu będą zróżnicowane, w zależności od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim możliwości stosowania instrumentów finansowo – ekonomicznych, zapewnionych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Dostępne na rynku polskim publiczne źródła finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska można podzielić na: ­ krajowe – pochodzące z budżetu państwa, budżetu gminy, powiatu, województwa, Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, pozabudżetowych instytucji publicznych, udzielane w formie dotacji, grantów i subwencji, ­ pomocy zagranicznej – Fundusz Spójności, fundusze strukturalne, fundacje itp. Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne. Wiele samorządów chce skorzystać w okresie programowania 2007 – 2013 ze środków dostępnych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Nie można obecnie określić ile z tych projektów uzyska dofinansowanie, gdyż procedura przydzielania środków będzie trwała również kolejnych latach. Środki finansowe dostępne na ochronę środowiska to: ­ budżet państwa, ­ własne środki samorządu terytorialnego, ­ Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ­ programy operacyjne, ­ Małopolski Regionalny Program Operacyjny, ­ Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, ­ Fundusz Spójności, ­ Program Life+, ­ kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach, ­ komercyjne kredyty bankowe, ­ własne środki inwestorów, ­ Szwajcarski Mechanizm Finansowy (głównym celem wsparcia ma być niwelowanie przepaści ekonomicznej i społecznej pomiędzy dotychczasowymi i nowymi członkami UE. Środki Mechanizmu Szwajcarskiego mają być przeznaczone na finansowanie projektów m.in. w dziedzinie infrastruktura i środowisko, m.in. w zakresie: modernizacji infrastruktury energetycznej i wody pitnej, utylizacji ścieków i zarządzania gospodarką komunalną (śmieci), działań prośrodowiskowych (redukcja szkodliwych spalin, usuwanie toksycznych odpadów, itp.). Własne środki samorządu terytorialnego Na realizację części zadań jednostki samorządu terytorialnego będą musiały przeznaczyć własne środki.(wkład własny) Jest to niezbędne również z tego względu, że do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodzą z bieżących środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera finansowo przedsięwzięcia podejmowane dla poprawy jakości środowiska w Polsce, traktując jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. 121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. W Narodowym Funduszu stosowane są trzy formy dofinansowywania: 1. finansowanie pożyczkowe (pożyczki udzielane przez NF, kredyty udzielane przez banki ze środków NF, konsorcja czyli wspólne finansowanie NF z bankami, linie kredytowe ze środków NF obsługiwane przez banki), 2. finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia), 3. finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych, bądź już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego). Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewiduje dofinansowanie poprzez pożyczki i dotacje wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. WFOŚiGW udziela pożyczek na korzystnych warunkach oprocentowania i spłat oraz dofinansowania niektórych zadań w formie dotacji. Maksymalna kwota pożyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska na jedno zadanie może wynosić do 10 000 000 zł, natomiast maksymalna kwota zadłużenia z tytułu pożyczek dla jednego inwestora może wynosić 20 000 000 zł. W przypadku dotacji maksymalna kwota na jedno zadanie wynosi 2 000 000 zł. Dotacja udzielona ze środków Funduszu z reguły nie może przekroczyć 40 % kosztów zadania. Pożyczki udzielane ze środków Funduszu mogą dotyczyć finansowania do 80 % kosztów zadań w przypadku jednostek samorządowych i budżetowych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz do 70 % kosztów netto zadań w przypadku podmiotów gospodarczych, osób fizycznych i prawnych prowadzących bądź nie prowadzących działalności gospodarczej. EkoFundusz EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów, której celem jest efektywne administrowanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu. Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej, a nawet światowej. Służy także ułatwianiu transferu najlepszych technologii oraz stymulowaniu rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska. W Statucie EkoFunduszu wśród pięciu sektorów ochrony środowiska znajdują się takie dziedziny priorytetowe jak: 1. ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu, 2. ochrona zasobów wody pitnej, 3. ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), 4. ochrona różnorodności biologicznej, 5. gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa wynosi 30 % nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20 %. W uzasadnionych przypadkach dofinansowanie inwestycji przez fundusz może osiągnąć wielkość 50 % nakładów własnych inwestora. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a Inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. 122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Programy operacyjne na lata 2007-2013 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Na realizację POIiŚ w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 21 511,06 mln euro (77 %) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2 mln euro (23 %). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę, kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyższe, a także ochronę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe. Środowiskowe priorytety w projekcie Programu: Oś priorytetowa 1 - Gospodarka wodno-ściekowa (zredukowanie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami do wód i ziemi oraz zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej). Oś priorytetowa 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi (zmniejszenie presji na powierzchnię ziemi - zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywację terenów zdegradowanych). Oś priorytetowa 3 - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (ograniczenie ryzyka zagrożeń ekologicznych poprzez inwestycje i system monitorowania). Oś priorytetowa 4 - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska (ograniczanie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego). Oś priorytetowa 5 - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych (ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów różnorodności biologicznej, w tym działania z zakresu edukacji ekologicznej). Oś priorytetowa 10 - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku (poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa w zakresie oddziaływania sektora energetycznego na środowisko; wsparcie będzie udzielane na podwyższenie sprawności wytwarzania, przesyłania, dystrybucji i użytkowania energii, w tym wzrost wykorzystania energii odnawialnej i biopaliw). Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program ma na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe PO IG: 1. zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, 2. wzrost konkurencyjności polskiej nauki, 3. zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, 4.zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, 5. tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. 123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Celem głównym Programu jest: umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym. Komponent krajowy - działania horyzontalne: − zatrudnienie i integracja społeczna, − rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, − wysoka jakość systemu oświaty, − szkolnictwo wyższe i nauka, − dobre rządzenie, − profilaktyka, promocja i poprawa stanu zdrowia ludności w wieku produkcyjnym. Komponent regionalny: − rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, − regionalne kadry gospodarki, − rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, − partnerstwo na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Przewiduje się realizację następujących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z udziałem Polski: współpraca transgraniczna: − trzy dwustronne programy na granicy polsko-niemieckiej (z udziałem Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii), − Polska – Republika Czeska, − Polska – Słowacja, − Polska – Litwa, − Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk). współpraca transnarodowa: − Obszar Europy Środkowo-Wschodniej, − Region Morza Bałtyckiego, program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE. Na granicach zewnętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi będzie wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego instrumentu z udziałem Polski realizowane będą programy współpracy transgranicznej z Ukrainą, Białorusią i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 Celem głównym Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 jest tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Celami szczegółowymi są: ­ podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Małopolski, ­ poprawa spójności wewnętrznej regionu osiągana w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju, ­ rozwój potencjału instytucjonalnego podmiotów z terenu Małopolski. Działania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą w ramach osi priorytetowej 7 – Infrastruktura Ochrony Środowiska. W ramach osi priorytetowej będzie udzielane bezzwrotne dofinansowanie przedsięwzięć w czterech głównych obszarach: − gospodarki wodno-ściekowej, 124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 − poprawy jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, − gospodarki odpadami, − poprawy bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczynić się do zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących priorytetów: Oś priorytetowa 1 – Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego – działanie: ­ poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Oś priorytetowa 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich – działania: ­ wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), ­ program rolnośrodowiskowy (Płatności rolnośrodowiskowe), ­ zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne, ­ odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych. OŚ priorytetowa 3 – Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej – działania: ­ różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, ­ podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej ­ gospodarka wodno-ściekowa w szczególności zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, ­ tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych, ­ wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, ­ energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy. Program Life+ LIFE+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania skorzystała również Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony środowiska i różnorodności biologicznej. W odróżnieniu od poprzednich edycji, program LIFE+ składa się z trzech komponentów określonych przez tematykę projektów a nie ich realizatora. Nabór przedłożonych projektów następować będzie na poziomie krajowym, jednak ostateczna ocena i związana z nią decyzja o przyznaniu dofinansowania zależeć będzie od Komisji Europejskiej. LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów 6. Programu Działań na Rzecz Środowiska (2002-2012), do których należą: − ochrona przyrody i bioróżnorodności, − przeciwdziałanie zmianom klimatu, − zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, − zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. Planowany budżet LIFE+: ­ ok. 2 mld euro - całkowity budżet LIFE+ na lata 2007-2013, ­ ok. 42 mln euro - alokacja planowana przez Komisję Europejską alokacja dla Polski na lata 2007-2010, ­ ok. 9 mln euro - planowana przez Komisję Europejską alokacja dla Polski na pierwszy rok obowiązywania programu (2007). Pułapy dofinansowania dla projektów wynikające z projektu Rozporządzenia: ­ 50 % kosztów kwalifikowanych -podstawowy maksymalny poziom dofinansowania, 125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 ­ 75 % kosztów kwalifikowanych - możliwy poziom dofinansowania w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach dla projektów z komponentu 1 (Przyroda i Bioróżnorodność), ­ 30 % kosztów kwalifikowanych - poziom dofinansowania dla projektów, które przynoszą zysk i ubiegają się o wsparcie z komponentu 2 (Polityka środowiskowa i zarządzanie). W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych. Działania dotowane muszą mieć związek z propagowaniem polityki UE w zakresie ochrony przyrody i środowiska. Komisja Europejska raz w roku będzie ogłaszać „call for proposals” - czyli nabór projektów. Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez możliwości umorzeń udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać część własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak FOŚiGW – do głównych kryteriów zalicza się efektywność ekologiczną zadania i jego zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa. Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze względu na duże koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych. Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Warunki komercyjnych kredytów inwestycyjnych udzielanych jednostkom samorządu terytorialnego są zazwyczaj każdorazowo negocjowane indywidualnie. Własne środki inwestorów Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe. 126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 14. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019 został opracowany zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska i został oparty na celach perspektywicznych, nawiązujących do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz do Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014. Program przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Program przedstawia główne cele przeznaczone do realizacji usystematyzowanych w następujących grupach: ­ kierunki działań systemowych, ­ ochrona zasobów naturalnych, ­ poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zadaniem Programu jest podanie aktualnej sytuacji związanej z całym stanem środowiska w powiecie. W Programie dokonano analizy czynników, które wpływają na sytuację stanu zanieczyszczenia środowiska. Podano w nim krótką charakterystykę geograficzno-fizyczną Powiatu Olkuskiego oraz uwarunkowania demograficzne i gospodarcze. Na podstawie możliwych dostępnych danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego, informacji z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego i Głównego Urzędu Statystycznego scharakteryzowano wszystkie komponenty środowiska, podając ich obciążenia emisyjne. Następnie na podstawie dostępnych badań i wyników pomiarów dokonano oceny stanu środowiska naturalnego w Powiecie Olkuskim, analizując jego poszczególne komponenty, czyli wody powierzchniowe i podziemne, powietrze, hałas, przyrodę, powierzchnię ziemi, gospodarkę leśną i promieniowanie niejonizujące. Po sektorowej analizie dotyczącej stanu środowiska w Powiecie Olkuskim, zwrócono uwagę na tendencje, jakie się zarysowują w poszczególnych komponentach środowiska i wyeksponowano rodzaje i typy zagadnień, jakimi należy się zająć w przyszłej działalności organów powiatu. Analizie poddano również stan gospodarki odpadami na terenie Powiatu Olkuskiego m. in. w zakresie rodzajów i ilości wytwarzanych odpadów oraz sposobów ich zagospodarowania. Ponadto zidentyfikowano istniejące problemy oraz wyznaczono cele i zadania, których realizacja pozwoli na stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz Polityką Ekologiczną Państwa. Ze względu na perspektywy czasowe oznaczono w Programie cele krótkoterminowe i długoterminowe. Dla poszczególnych części środowiska zaproponowano grupy zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, określając nazwy niektórych zadań, nakłady finansowe i harmonogram czasowy, jednostki realizujące i możliwe źródła finansowania. Dla zadań wychodzących poza 2015 rok (średniookresowe) nie określano wielkości nakładów sygnalizując wyłącznie konieczność ich kontynuacji lub proponując rozpoczęcie nowych przedsięwzięć. 127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2016-2019 15. LITERATURA 1. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016” – Warszawa 2008 r. 2. Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014 3. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego 4. Biuletyn Statystyczny Województwa Małopolskiego, 5. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim 2009, 2010 roku - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie 6. Bednarek R., Prusunkiewicz Z. Geografia gleb, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997 7. Centralna baza danych geologicznych - http://baza.pgi.waw.pl/ 8. http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/index.php 9. http://baza.pgi.gov.pl 10. http://energetyka.w.polsce.org 11. http://www.oze.rankking.pl 12. http://www.krakow.pios.gov.pl 13. Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Rocznik Hydrogeologiczny Państwowej Służby Hydrogeologicznej (rok hydrologiczny 2009). 14. Wyniki pomiarów monitoringowych hałasu drogowego na terenie województwa małopolskiego w 2009 roku, WIOŚ Kraków 2010, 15. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2010, 16. Sprawozdanie z wykonania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych za rok 2010 dla województwa małopolskiego w zakresie realizacji zadań inwestycyjnych w dziedzinie gospodarki wodno – ściekowej ujętych w AKPOŚK 2009 17. Aleksandra Pelczarska „Radon w środowisku człowieka: pochodzenie i stężenie, metody pomiarowe, zagrożenie”. 18. Stan sanitarno – higieniczny Małopolski w 2010 roku, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Kraków. 19. Sprawozdanie z badań zanieczyszczenia powietrza benzenem na obszarze województwa małopolskiego w 2011 roku. Badanie zanieczyszczenia powietrza benzenem metodą pasywną zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska w Województwie Małopolskim na lata 2010-2012 i Aneksem nr 1 do Programu MŚ 128
