aktywność ruchowa w terenie jako środek zaradczy na niekorzystne

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA W TERENIE JAKO ŚRODEK
ZARADCZY NA NIEKORZYSTNE ZMIANY
CYWILIZACYJNE.
PRZYGOTOWANIE DO UCZESTNICTWA W REKREACJI
PO ZAKOŃCZENIU EDUKACJI.
Wraz z rozwojem cywilizacji pojawiły się choroby spowodowane niedostatkiem
ruchu, szczególnie układu krążenia, które „przybrały postać epidemii
i charakteryzują się największą dynamiką wzrostu”. Wzrasta też liczba
nowotworów, szczególnie uzależnionych od stylu życia (palenie tytoniu, sposób
odżywiania się). Obok głównych epidemii chorób cywilizacyjnych mamy
do czynienia z pogarszaniem się ogólnej kondycji fizycznej i zdrowotnej
społeczeństwa, co ma wyraz w zmniejszeniu się odporności immunologicznej
i dolegliwości wynikających z cherlactwa, niskiej sprawności i braku
naturalnego hartu (choroby dróg oddechowych, schorzenia i bóle kręgosłupa,
choroby przemiany materii, alergie, osteoporoza i wiele innych.
A. Krychowski słusznie zauważą, że: „Współczesny człowiek z dnia na dzień
staje
się
coraz
środowiskowych,
bardziej
do
których
narażony
nie
jest
na działanie
takich
przystosowany.
czynników
Wynikają
one
z organizacji życia, społecznych warunków pracy, zanieczyszczeń, hałasu,
zakłóceń naturalnych dobowych rytmów biologicznych. Presja tych czynników
powoduje rozkojarzenie naturalnej równowagi psychofizycznej.”
Wśród wielu przedmiotów, z którymi dzieci i młodzież stykają się w toku nauki
na różnych szczeblach edukacji jest wychowanie fizyczne. Powinno ono mieć
duży wpływ na fizyczną i psychiczną stronę osobowości ucznia, aby później już
jako
dorosły
człowiek
uczestniczył
w kulturze
fizycznej
świadomie
oddziaływując na swój organizm dla uzyskania korzystnych rezultatów
aktywności ruchowej. Ruch niestety jest uważany przez wielu za niepotrzebny,
wręcz szkodliwy, jako uciążliwość, którą należy zlikwidować
poprzez
udogodnienia cywilizacyjne. Od czasów najdawniejszych człowiek bardzo
blisko współegzystował z przyrodą. Uprawa ziemi, polowania, rybołówstwo,
konieczność zapewnienia sobie bezpieczeństwa wymuszały ciągłą aktywność
w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem. Adaptacja organizmu ludzkiego
do naturalnych warunków trwająca wiele tysięcy lat spowodowała, że ruch stał
się konieczny dla zachowania homeostazy ustroju. Jednak w XX w. nastąpiła
drastyczna zmiana obciążenia roboczego mięśni.
„ Podczas, gdy jeszcze sto lat temu 90% energii wydatkowej przez ludzi
w czasie pracy przypadało na pracę mięśni, dzisiaj, w krajach wysoko
rozwiniętych, wskaźnik ten wynosi zaledwie 1%... Równocześnie udział mięśni
w ogólnej masie ciała pozostaje od setek tysięcy lat na niezmienionym poziomie
(40-45%), warunkując w dalszym ciągu przebieg podstawowych procesów
fizjologicznych w całym organizmie”.
Tak drastyczne zmniejszenie obciążenia pracą mięśni nie jest obojętne dla
współczesnego człowieka. Przyczyny i skutki tych przeobrażeń zauważa
A. Krychowski : „ Rozpatrując dzieje ludzkości z punktu widzenia rozwoju
motoryczności człowieka można dostrzec znaczny regres jego naturalnych
funkcji ruchowych. Przyczyną jest stale zmniejszająca się potrzeba korzystania
z własnych możliwości fizycznych w codziennych sytuacjach życiowych.
Postęp cywilizacji, zdobycze nauki i techniki, kolejne nowe rozwiązania
urbanistyczne
motoryczny
idą
w kierunku
i wysiłek
fizyczny
jednoznacznie
z czynności,
eliminującym
które
kiedyś
potencjał
decydowały
o przetrwaniu jednostki”.
Aby lepiej uzmysłowić sobie wpływ zmiany środowiska życia na ustrój
Krychowski daje przykład ze świata zwierząt : „ Wpływ drastycznego
ograniczenia ruchu na stan morfofizjologiczny organizmu – czyli po prostu na
zdrowie – można najlepiej zaobserwować w przyrodzie na licznych przykładach
„udomowionych” i „nieudomowionych” przedstawicieli tego samego gatunku”.
Badania naukowe dowodzą, że „Aktywność żadnej innej tkanki nie wywiera
tak głębokiego wpływu na krążenie, oddychanie, gruczoły wydalania
wewnętrznego
itd.,
jak
wysiłek
fizyczny
–
praca
mięśni.
Mimo
niepodważalnych korzyści, jakie przynosi aktywność ruchowa i „chociaż każdy
lub prawie każdy dorosły Polak uczestniczył kiedyś przez kilka, a nawet
kilkanaście lat w obowiązkowym, szkolnym wychowaniu fizycznym, tylko
7-8 % z nich bierze udział systematycznie w jakiejś formie aktywności sportowo
– rekreacyjnej”.
Z pewnością taki stan rzeczy jest wytłumaczeniem tłoku w przychodniach
lekarskich. Dlatego ważną rolę w procesie wychowania fizycznego odgrywa
nauczyciel, jego wiedza, umiejętności, zaangażowanie w pracę, aspiracje,
wartości osobiste, postawy wobec przedmiotów i zjawisk. Jednak same
dyspozycje osobowościowe nie wystarczą. Wiele zależy od warunków jakimi
dysponuje i jakie potrafi stworzyć wychowawca fizyczny. Z moich obserwacji
wynika, że wiele szkół, zwłaszcza wiejskich nie posiada sal gimnastycznych.
W następstwie zwiększania liczby godzin sytuacja staje się trudna nawet
w szkołach gdzie sala jest. Jeżeli szkoła nie posiada właściwych warunków
do realizacji zadań programowych wychowania fizycznego takich jak: sala,
boisko, przybory i przyrządy i jeśli do tego nauczyciel wf nie jest specjalistą,
a tak przecież bardzo często się zdarza, lekcje są nudne, błędne metodycznie,
a przede wszystkim zniechęcają dzieci do ćwiczeń fizycznych.
Właściwym
rozwiązaniem
trudnych
warunków
bazowych
szkół
jest
wprowadzenie zajęć poza gmachem szkolnym w różnych porach roku.
Za szerokim stosowaniem przemawia również fakt niewielkich zabiegów
organizacyjnych i to, że na małym pagórku lub torze saneczkowym wielu
uczniów może być równocześnie zajętych. Prawie w każdym domu znajdują się
sanki. Uniezależnienie od niedoskonałych warunków śniegowych jest dalszym
plusem. Nieznaczne są wymagania co do terenu. Prawie w każdym można
prowadzić dużo ćwiczeń i zabaw. W tym miejscu nie można zapomnieć
o innych równie atrakcyjnych rodzajach zajęć zimowych jak : zabawy i gry
ruchowe na śniegu, narciarstwo, atletyka i gry terenowe, których nauczyciele
niestety unikają. Być może nie są przekonani do tego, że przeprowadzanie zajęć
ruchowych w zimie poza gmachem szkolnym jest nieodzowne ze względu
na konieczność przyzwyczajenia dzieci i młodzieży do przebywania na świeżym
powietrzu i zapoznania ich z możliwościami wszechstronnego usprawniania się
w trudnych zimowych warunkach. „Ruch dziecka na świeżym, czystym
i mroźnym powietrzu jest czynnikiem nie tylko rozwojowym, lecz co
najważniejsze, jest również czynnikiem hartującym. Bezpośredni kontakt
z terenem naturalnym i przyrodą pobudza do intensywnej aktywności ruchowej
o charakterze sportowo – utylitarnym, a także kształci poczucie estetyki
i wrażliwości na piękno przyrody. Zajęcia ruchowe powinny wyciągnąć
współczesne, bardzo wydelikacone dzieci z dusznych pomieszczeń w otwartą
przestrzeń. Wentylacja mroźnym powietrzem zahartuje płuca i górne drogi
oddechowe, a tym samym uodporni na zaziębienie”.
R. Żukowski, zauważa, że: „Szczególnie cenne jest uprawianie lekkiej atletyki
w terenie otwartym, pozwalające na kontakt z przyrodą w miejscach, takich jak
park, łąka, las, pole, plaże ; wykorzystaniem form terenowych, takich jak górki
i pochyłości, nierówności terenowe, rowy, skarpy i naturalnych przeszkód oraz
przedmiotów, jak przewrócone drzewa, konary drzew”.
Należy zwrócić uwagę na różnorodne grupy ćwiczeń lekkoatletycznych.
Przede wszystkim są to marsze i różnego rodzaju biegi, oddziaływujące
szczególnie na wydolność. Nie tylko formy biegowe stanowią o wartości lekkiej
atletyki, ale również skoki i rzuty, wykonywane w różnej formie np.:
wieloskoki, skoki dosiężne, zeskoki wgłąb, skoki ze skarpy z miejsca z rozbiegu
itp., rzuty – różnorodnymi przyborami, wykonywanie rzutu z różnych pozycji,
oburącz,
jednorącz,
na
odległość
i do
celu
itp.
Aby utwierdzić
się
w przekonaniu,
że korzyści
z uprawiania
lekkiej
atletyki
w terenie
są
niepodważalne, warto oddać głos propagatorowi takich zajęć S. Suliszowi:
„Uprawianie lekkoatletyki terenowej umożliwia kształtowanie takich cech
charakteru jak : zdecydowanie, dokładność, podporządkowanie wysiłku
indywidualnego grupie, umiejętność przewodzenia i podejmowania decyzji
Prowadzone w terenie ćwiczenia lekkoatletyczne wykonywane w postaci
ruchów naturalnych „nie mają charakteru specjalizacji ruchowej, powiększają
plastyczność ośrodkowego układu nerwowego, która ułatwia, poprzez
podwyższony
poziom
koordynacji,
kształtowanie
nowych
nawyków
ruchowych”.
Rozpatrując możliwości prowadzenia zajęć w terenie nie można pominąć
ćwiczeń terenowych, w skład których wchodzą : atletyka terenowa, ćwiczenia,
zabawy i gry terenowe, wycieczki. W szkole podstawowej w każdej klasie,
zgodnie z programem muszą być realizowane lekcje tego typu. Nie należy się
temu dziwić, zważywszy na wielkie walory tego działu, szczególnie dla
młodego organizmu. Atletyka terenowa stanowi prawie jedyny możliwy
w 100% do realizacji dział programowy wychowania fizycznego w szkole.
Minimalna liczba tanich lub nic nie kosztujących przyborów, dowolny strój
ćwiczebny i brak potrzeby jakichkolwiek urządzeń sportowych wyróżniają
korzystnie tę dziedzinę wychowania fizycznego. Ćwiczenia terenowe mają duże
walory zdrowotne: „Dają one okazję do zdrowego wyżycia się w słońcu i na
świeżym powietrzu. Ruch w terenie, w zetknięciu ćwiczących z przyrodą jest
doskonałym bodźcem rozwojowym, regulującym organizm, pobudzającym siły,
przypływ energii i chęć do pracy”.
Zapewne niewielu pedagogów wie, iż: „Najlepszym terenem do prowadzenia
zajęć jest obszar zalesiony. Usytuowanie zajęć w terenie zalesionym, lub na jego
skraju, zwłaszcza w zagajniku lub lesie sosnowym bez gęstych zarośli, łagodzi
skutki temperatury, chroni przed spiekotą i pyłem, przed chłodnymi lub silnymi
wiatrami. Klimat terenów leśnych charakteryzuje się wyrównaną ciepłotą
i wilgotnością. Powietrze jest czyste i zawiera znaczną ilość olejków
eterycznych wpływających dodatnio na drogi oddechowe, oraz na przemianę
materii. Na terenach leśnych temperatura i wilgotność powietrza są bardziej
jednostajne, a ruchliwość powietrza znacznie mniejsza niż w górach, czy
nad morzem”. Ćwiczenia na miękkim podłożu (mech, igliwie, trawa) stawów
skokowych wzmacnia je i uelastycznia, zabezpiecza przed kontuzjami.
Wpływ ćwiczeń, zabaw i gier terenowych nie ogranicza się jedynie do korzyści
fizycznych, ale dzięki nim można także realizować inne cele. Szybko
rozwijająca się motoryzacja, wzrastający ruch pojazdów na drogach stwarza
coraz groźniejsze niebezpieczeństwo szczególnie dla dzieci i młodzieży.
Dlatego
„znajomość
przepisów
drogowych
i praktycznej
umiejętności
poruszania się po ulicach i drogach jest więc koniecznością społeczną. w formie
ćwiczeń, zabaw i gier można skutecznie wdrażać dzieci do prawidłowego
i bezpiecznego poruszania się w szeroko pojętym terenie”.
Turystyka oraz obcowanie w różnych formach z przyrodą i terenem jest jedną
z form spędzania wolnego czasu. Szkoła musi nauczyć młodzież między innymi
zachowania się w terenie, kultury biwakowania, obozowania, wycieczkowania
itp. Jest to zadanie obozów, biwaków i lekcji wychowania fizycznego w terenie.
Nie ulega więc wątpliwości, że ćwiczenia terenowe są ważnym i potrzebnym
działem wychowania fizycznego i w ogóle nauki szkolnej.
Środowisko
naturalne
jest
dostępne
dla
każdego
i dlatego
należy
przygotowywać dzieci i młodzież do samodzielnie podejmowanej aktywności
fizycznej na świeżym powietrzu, bowiem nie wszyscy po ukończeniu szkoły
będą mieli okazję korzystać z hal sportowych, obiektów zamkniętych, krytych
pływalni.
Aktywność ruchowa człowieka wywodzi się z natury i powinna świadomie na
naturze bazować oraz wykorzystywać różne czynniki rozwoju człowieka z niej
wynikające. Wychowanie fizyczne powinno w naturze dostrzegać czynniki
neutralizujące codzienne szkolne utrudnienia i stresy. W. Pańczyk wyraża
przekonanie, że zajęcia ruchowe w kontakcie z przyrodą :
-
jest to w obecnych warunkach jedna z niewielu ofert przeciwdziałająca
upośledzeniu motorycznemu młodego pokolenia,
-
wpływa ona w sposób oczywisty na zdolności adaptacyjne organizmu do
wysiłku fizycznego,
-
zapewnia znaczną skuteczność fizjologicznego oddziaływania na
rozwijające się organizmy,
-
motywuje
bezpośrednio
do
aktywności
ruchowej,
pomaga
w zinternalizowaniu prozdrowotnych postaw,
-
uczy zachowań kondycyjno – wytrzymałościowych w typowych dla
Polski naturalnych warunkach,
-
znacząco przyczynia się do regulacji procesów psychicznych,
-
wzmacnia mechanizmu obronne delikatnych organizmów...
... słowem realizuje wiele potrzeb rozwojowych i zdrowotnych.
Opracował: Grzegorz Czyszczoń