Tematyka MSG
advertisement
EWOLUCJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ Tematyka MSG: teorie wyjaśniające zjawiska, procesy i prawa jakie rządzą gospodarowaniem i gospodarką w skali międzynarodowej i globalnej analiza funkcjonowania gospodarki w skali międzynarodowej i globalnej (rynek walutowy, usług, towarowy) polityka ekonomiczna – istotnie kształtuje zjawiska i procesy w gospodarce światowej zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez poszczególne kraje wspólna zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez grupy państw, np. UE, OPEC polityka realizowana w skali globalnej Gospodarka światowa – układ współzależności, który jest rezultatem rozwoju powiązań handlowych, finansowych, inwestycyjnych, produkcyjnych i instytucjonalnych pomiędzy gospodarkami i podmiotami gospodarczymi różnych krajów. Zasadniczym czynnikiem rozwoju globalnych powiązań gospodarczych był i pozostaje mechanizm rynkowy Celem istnienia gospodarki światowej jest rozwój gospodarczy, dobrobyt. System gospodarki światowej – (układ dynamiczny); zbiór organizacji gospodarczych (państw, gospodarek narodowych, przedsiębiorstw) charakteryzujących się uformowaną strukturą oraz interakcjami przepływów materialnoenergetyczno-informacyjnych. Słowo system oznacza coś bardziej złożonego, gospodarkę rozwiniętą. Od momentu, gdy gospodarka wstępuje na wyższy poziom rozwoju mówimy, że jest systemem, czyli układem, w którym wyraźnie da się zauważyć strukturę, układ, porządek. Na początku nie była ona tak dobrze ukształtowana. Decyduje zakres i trwałości powiązań. Dwa etapy: gospodarka słabo rozwinięta - - - - - - - - - - - - - - - - granica czasowa od połowy XIX wieku (zastosowanie wynalazków) rozwinięta gospodarka światowa, o której można mówić system Podstawowym kryterium decydującym o przejściu na wyższy etap jest rozwinięcie rynku: o rewolucja techniczna, właściwie czas, w którym już zastosowano jej dokonania; była kołem napędowym gospodarki, dała możliwość wzrostu poziomu produkcji. o dokładną granicą czasową jest rok 1820 – skok gospodarczy, tak zawrotne tempo rozwoju, że ta data wyznaczyła nową epokę w gospodarce i w ogóle w dziejach ludzkości. Widoczny był też wzrost w dochodach ludności. Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – główne: integracja gospodarcza i jej wpływ na zacieśnienie powiązań między krajami i tworzenie obszarów wyróżniających się pod względem współzależności gospodarczych - kraje współpracując w obrębie jakiejś organizacji stają się silniej od siebie uzależnione niż od krajów z zewnątrz. Funkcjonowanie różnych układów integracyjnych ma duży wpływ na gospodarczą mapę świata – formy integracji są omówione dalej tworzenie i rozwój instytucji międzynarodowych obsługujących i usprawniających międzynarodową współpracę gospodarczą - Organizacje te zaczęły powstawać z potrzeby usprawnienia międzynarodowej współpracy gospodarczej. Niektóre są obecnie ważnymi organizacjami międzynarodowymi. Po pierwszych nieudanych próbach jeszcze przed końcem II wojny światowej USA i Wielka Brytania stworzyły projekt powołujący instytucje międzynarodowe: Międzynarodowy Fundusz Walutowy Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju World Trade Organisation (Światowa Organizacja Handlu) W wyniku prób utworzenia WTO powstał GATT (Układ w sprawie taryf i handlu) obsługiwany przez biuro w Genewie, ale państwa nie przystąpiły do organizacji międzynarodowej, a były jedynie stronami układu. Potrzeba współpracy wynikała z tego, że działalność organizacji międzynarodowych korzystnie wpływa na gospodarkę światową, dzięki tworzeniu korzystnych warunków do współpracy konflikty polityczne, wojny, kryzysy gospodarcze - po dezintegracji następują procesy odbudowy (reintegracji) - tworzone są nowe układy, które funkcjonują często na innych zasadach niż te z przed kryzysu (dużo więcej jest zmienianych, gdy dezintegracja była dużo bardziej znacząca) Siła – możliwość wpływania na działania innych, by zrobili coś, czego nie dokonaliby bez tego wpływu Rodzaje siły: postęp techniczny – podstawa przeobrażeń wzrost gospodarczy polityka najważniejszych mocarstw świata Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – szczegółowe: rozwój przedsiębiorstw prowadzących działalność w skali międzynarodowej - korporacje tworzą swoje przedstawicielstwa w innych krajach; od końca XIX wieku korporacje zyskały bardzo duże znaczenie. Wywodziły się głównie z Wielkiej Brytanii, a później (koniec XIX wieku) z USA, które aby wygrać konkurencję musiały rozpoczynać działalność na nowych rynkach zbytu. Teraz ważne są też korporacje azjatyckie. Udział korporacji w handlu światowym to 3/4 jego wartości (duże znaczenie ma wzajemna, wymiana między korporacjami) gospodarcza – jaki dany kraj ma potencjał gospodarczy, jaki ma udział w PKB świata; wyznacznikiem jest wydajność pracy, udział eksportu w dochodzie narodowym, silna i stabilna waluta, trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy, nowoczesne technologie, nasz majątek za granicą, niska inflacja, strategiczne surowce polityczna – wynika z siły militarnej, zależy od systemu ekonomicznego; wyznacznikami są: silna armia, uzbrojenie, układ sojuszy, np. NATO, stabilne są układy demokratyczne i jeśli rządzi dwie partie, a nie jedna istnieje lepsza stabilność prowadzonej polityki, system dwupartyjny występuje w Niemczech, Wielka Brytanii, USA, Francji, Japonii, Australii wzorców kulturowych (oddziaływanie miękkie) – oddziaływanie za pomocą wzorców, które są uznawane w innych krajach; opiera się na atrakcyjności jakiegoś modelu życia, silne oddziaływanie czynnika kulturowego, ma związek z religią, np. islam Rodzaje układów sił: wielkie odkrycia geograficzne, dzięki którym powstał rynek światowy postęp w nawigacji korzystanie z nowych rynków – dowóz, sprzedaż towarów; rozwój produkcji, która mogłaby zaspokoić potrzeby chłonnych rynków wpływ postępu technicznego na rozwój międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji w produkcji specjalizacja decyduje o kształtowaniu się struktur gospodarek krajowych; im wyższy poziom rozwoju tym większa specjalizacja i możliwość rozwinięcia wymiany między krajami; o możliwości specjalizacji decydują: zasoby naturalne zasoby ludzki (ich jakość) zasoby kapitałowe poziom techniki i technologii w danym kraju poziom rozwoju infrastruktury położenie na gospodarczej mapie świata (duże znaczenie historyczne - znajdowanie się na szlakach, zwłaszcza na jego przecięciu) rozwój transportu – decydował o możliwościach powiązań; etapy rozwoju: naturalne szlaki wodne kolej (w wyniku rewolucji technicznej - ostatnie 30 lat XIX wieku) doskonalenie żeglugi np. Kanał Sueski – możliwe, że najważniejsze znaczenie dla rozwoju transportu samochodowy - towarowy dopiero po II wojnie światowej wygrał z transportem kolejowym (szybkość i koszty, a także masowość) lotniczy - coraz ważniejszy w ciągu ostatnich dziesięciu lat dzięki obniżeniu kosztów techniki przesyłania informacji w skali międzynarodowej i globalnej i możliwości bezpośredniego komunikowania się 1 współzależność: to wzajemna zależność kilku systemów lub państw warunkiem istnienia współzależności jest znaczna otwartość gospodarek – silne utrzymywanie się związków gospodarczych z zagranicą musi istnieć symetria w potencjalne i możliwościach reakcji partnerów, która wymaga zbliżonego stopnia otwartości i możliwości wewnętrznej regulacji gospodarek integracja gospodarcza prowadzi na ogół do wzrostu współzależności istnienie współzależności powoduje malejącą autonomiczność polityki gospodarczej wszystkich partnerów synchronizacja lub asynchronizacja cyklu koniunkturalnego –wzrost gospodarczy w jednym kraju pociąga za sobą wzrost gospodarczy w innych krajach – jeśli następuje w tym samym czasie to ma miejsce synchronizacja, a jeśli z opóźnieniem – asynchronizacja rodzaje: współzależność regulowana – równa pozycja partnerów wynika z umów międzynarodowych między nimi – np. UE – najważniejsze decyzje muszą zapadać jednomyślnie współzależność niekontrolowana – istnieje zbliżony potencjał gospodarczy partnerów i istnieją szerokie i głębokie więzi; działając wspólnie kraje te są w stanie przeforsować szczególne rozwiązania, ale samotnie nie mogą tego zrobić – Triada Gospodarcza (USA, UE, Japonia); kraje te są wzajemnie od siebie uzależnione – istnieją pomiędzy nimi również powiązania koniunkturalne dominacja: jeden podmiot (lub ich grupa) wpływa na decyzje i zachowania innych (bezpośrednio lub poprzez określanie reguł gry obowiązujących we wzajemnych stosunkach pełna dominacja jest zaprzeczeniem współzależności – oznacza gospodarczą zależność jednej ze stron występuje wtedy, gdy partner ekonomicznie słabszy dostosowuje się do wymagań silniejszego partnera ze względu na jego „wagę”, a nie pod presją prowadzonej przez niego polityki przykładem jest USA, który są dla Kanady gospodarką dominującą hegemonia: mamy z nią do czynienia, gdy państwo jest na tyle silne, że chce i jest w stanie ustalić i utrzymać „zasady organizujące” stosunki między państwowe w strefie swojego oddziaływania zakłada występowanie znacznej przewagi militarnej po stronie hegemona związana jest z aktywnym oddziaływaniem jakiegoś ośrodka politycznego, które polega najczęściej na próbie ustalenia i egzekwowania przez hegemona korzystnego dla niego, nierynkowego układu preferencji i systemu alokacji przykłady: Wielka Brytania i kolonie, Wielka Brytania i Irlandia, USA i kraje basenu Morza Karaibskiego przywództwo: jedno państwo jest skłonne poświęcać swoje krótkookresowe korzyści w celu zachowania istniejącego systemu (mogą to być nawet wysokie koszty zachowania systemu) rodzaje: hegemonistyczne – przywódcą jest państwo, które świadomie lub nieświadomie jest gotowe i ma możliwość ustanawiać zasady postępowania innych państw i skłaniać je do ich przestrzegania unilateralne (jednostronne) – do podtrzymania lub zmiany systemu wystarczy przykład lidera, nawet bez akcji z jego strony mającej na celu „zdyscyplinowanie” pozostałych aktorów działających na scenie międzynarodowej multilateralne (wielostronne) – oparte jest na aktywnej współpracy innych państw zainteresowanych stabilizacją istniejącego systemu; przywództwo bardziej demokratyczne Etapy rozwoju gospodarki światowej: etap tradycyjny - rewolucja przemysłowa 1870-1914 – Pax Brittanica: rewolucja przemysłowa i osiąganie przez przemysł pozycji wiodącego sektora gospodarczego wpłynęło na rozwój globalnych powiązań gospodarczych pierwsze mocarstwo przemysłowe – Wielka Brytania – mając przewagę konkurencyjną, propagowała i realizowała politykę wolnego handlu, podczas gdy na świecie panował protekcjonizm zdecydowaną przewagę w handlu miała Wielka Brytania wyraźny był podział na 2 grupy: kraje uprzemysłowione i kraje surowcowo-rolnicze eksport wyrobów przetworzonych i kapitału przez trzy kraje europejskie (Wielka Brytania, Niemcy, Francja) na pozostałe rynki świata w latach 1881-1914 następowały zmiany w gospodarce światowej – koncentracja produkcji i kapitału oraz stosowanie nowych form w organizacji produkcji i zbytu w 4 krajach: USA, Wielka Brytania, Francja, Niemcy monopolizacja gospodarki i rynku odbywała się głównie w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech Wielka Brytania traciła swoją przewagę na rzecz Niemiec i USA, ale w dalszym ciągu pełniła rolę centrum finansowego świata najbardziej atrakcyjnym i perspektywicznym gospodarczo krajem stawało się USA globalizacja dokonywała się w coraz większym stopniu w wyniku transferu kapitału ukształtowała się grupa 3 głównych pożyczkodawców świata: Wielka Brytania, Francja i Niemcy charakterystyczną cechą eksportu kapitału przez Wielką Brytanię był brak zainteresowania Europą Wielka Brytania stała się potęgą finansową, eksportując kapitał własny i pozyskane przez centrum londyńskie kapitały obce wysoka pozycja Londynu jako centrum finansowego świata zbudowana była na: stabilnej wartości funta, wymienialnego na złoto wysokiej jakości usług świadczonych przez banki sprawności rynku kredytowo-kapitałowego atrakcyjnej stopie procentowej kraje europejskie prowadziły politykę kolonialną, czyli zależności politycznej i gospodarczej, a kolonie stały się źródłem tanich surowców i rynkami zbytu wyrobów przemysłowych pozycję USA w gospodarce światowej budowały głównie korporacje, które zmierzały do opanowania rynku światowego w Wielkiej Brytanii w okresie II etapu rewolucji przemysłowej dynamicznie rozwijała się sfera usług w tym okresie, tempo wzrostu obrotów handlowych było wyższe od tempa wzrostu gospodarczego w 16 najbardziej rozwiniętych krajach świata czynniki wpływające na rozwój powiązań w skali globalnej w tym okresie: postęp technologiczny, rozwój masowej produkcji i nowych gałęzi przemysłu rozwój nowej formy przedsiębiorstwa – spółki akcyjnej i wzrost znaczenia dużych przedsiębiorstw w gospodarkach 2 rozwój rynku kapitałowego, przede wszystkim w USA i Wielkiej Brytanii rozwój porozumień i związków monopolistycznych i zmiana układu sił na rynkach narodowych i na rynku światowym dynamiczny rozwój przemysłu i wzrost gospodarczy w USA i Niemczech wzrost zewnętrznej ekspansji gospodarczej USA i osiąganie pozycji wiodącego mocarstwa gospodarczego wzrost międzynarodowych obrotów kapitałowych i znaczenia rynku kapitałowego rozwój międzynarodowej bankowości poprzez tworzenie zagranicznych filii banków rozwój światowego centrum finansowego w Londynie kształtowanie się międzynarodowego systemu waluty złotej, który był systemem wiarygodnym i zapewniał stabilność kursów walutowych etap dezintegracji – okres międzywojenny: skutki wojny: zniszczenia i znaczne osłabienie pozycji Europy w gospodarce światowej dezintegracja międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym rejonie świata nadmierna emisja pieniądza papierowego w celu finansowania wojny spowodowała zawieszenie wymienialności banknotów na złoto wprowadzono zakaz wywozu złota za granicę wszystkie kraje (oprócz USA) wprowadziły kontrolę eksportu kapitału głównym pożyczkodawcą stało się USA, co przyczyniło się do zadłużenia krajów europejskich poszczególne kraje zaczęły wprowadzać bariery handlowe, głównie cła załamanie się systemu waluty złotej, inflacja i chaos na rynku walutowym powodowały dodatkowe trudności w realizacji wymiany handlowej przywódczą rolę w gospodarce światowej uzyskały USA, które umocniły swoją pozycję gospodarcza w okresie I WŚ w drugiej połowie lat 20 nastąpiło ożywienie gospodarcze, które przyczyniło się do wzrostu międzynarodowych obrotów kapitałowych głównym eksporterem kapitału stały się USA stabilizacja polityczna, walutowa i gospodarcza przyczyniła się do odbudowy światowego rynku kredytowo-kapitałowego z dwoma centrami podaży kapitału w Londynie i Nowym Jorku wybuch kryzysu w 1929 roku przyczynił się do głębokiego załamania stosunków gospodarczych, wystąpił drastyczny spadek obrotów w handlu międzynarodowym i zagranicznych inwestycji kapitałowych całkowity kryzys i dezorganizacja gospodarki światowej nastąpiły w momencie załamania systemów walutowych największe skutki miało upłynnienie funta angielskiego (1931) i dolara amerykańskiego (1933) bankructwa banków spowodowały trudności płatnicze, a złoto przestało pełnić funkcję pieniądza, gdy poszczególne kraje odchodziły od wymienialności banknotów na złoto i wprowadzały zakaz wywozu złota za granicę wojna i duża zmienność warunków rozwoju w okresie międzywojennym doprowadziły do dezintegracji wcześniej rozwiniętych powiązań gospodarczych wystąpiły zjawiska regresyjne, jak: spadek obrotów w wymianie handlowej, obrotów kapitałowych i inwestycji państwa wprowadzały bariery handlowe w celu ochrony rynków krajowych, ograniczenia dewizowe i wywozu kapitału bez wzajemnych uzgodnień, co powodowało dalszy wzrost protekcjonizmu na skutek działań retorsyjnych przed wybuchem II WŚ głównymi ośrodkami gospodarki światowej były: USA, Wielka Brytania, Niemcy (z Austrią), Japonia i Francja etap po 2 Wojnie Światowej – lata 1945-50: jeszcze w trakcie II WŚ USA zaczęło przygotowywać propozycje globalnych rozwiązań w celu ustanowienia podstawowych zasad sprzyjających rozwojowi powiązań gospodarczych w skali świata 1-22 lipca 1944 Bretton Woods – konferencja ta miała zasadnicze znaczenie w uzgodnieniu i wprowadzeniu w życie formalnych podstaw i instytucjonalizacji systemu gospodarki światowej: problemy handlu międzynarodowego dyskutowane były w powiązaniu z układem walutowym, który traktowano jako główny warunek rozwiązania wieloletnich sporów w sprawie znoszenia barier w handlu międzynarodowym układ ten zakładał utworzenie trzech międzynarodowych instytucji: Międzynarodowego Funduszu Walutowego Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju Światowej Organizacji Handlu – została utworzona dopiero 1 stycznia 1995 roku 1 stycznia 1948 roku wszedł w życie Układ w Sprawie Taryf i Handlu (GATT), który stworzył multilateralne zasady w handlu światowym i stał się podstawą liberalizacji wymiany USA podjęły się roli gwaranta światowego porządku gospodarczego, którego podstawą był wolny handel i dolar jako pieniądz światowy; zapewniły także wymienialność dolarów na złoto bankom centralnym sygnatariuszy z Bretton Woods podstawową zasadą dolarowo-złotego międzynarodowego systemu walutowego były stałe kursy walutowe z dopuszczalną marżą wahań kursów rynkowych wobec kursów centralnych ±1% przewaga gospodarcza USA nad resztą świata była większa niż Wielkiej Brytanii w XIX w. okres powojennego boomu gospodarczego i Pax Americana – 1950-1973 (jest to podział wg kryterium globalizacji i regionalizacji) usunięcie barier, jakie wprowadzone zostały w latach 30tych liberalizacja handlu stymulowała rozwój specjalizacji produkcji, wzrost produktywności, wzrost korzyści skali produkcji i wzrost konkurencji istotny wpływ na wysokie tempo wzrostu gospodarczego miała polityka rządów polegająca na wspomaganiu popytu za pomocą wydatków rządowych średnie roczne tempo wzrostu PKB dla 16 najbardziej rozwiniętych krajów wynosiło 4,9% dużym osiągnięciem gospodarczym okresu ekspansji lat 50-60tych była stabilność cen pierwsza organizacja integracji europejskiej – Europejska Wspólnota Węgla i Stali – utworzona przez 6 krajów Europy Zachodniej 25 marca 1957 roku podpisano traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej a od 1 stycznia 1958 rozpoczęły działalność EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej głównym celem EWG była integracja rynkowa, polegająca na etapowym dochodzeniu do wspólnego rynku, który charakteryzują: swoboda przepływu kapitału, usług, towarów i osób 1 lipca 1968 roku utworzono unię celną jako etap w realizacji wspólnego rynku, co wpłynęło na wzrost wzajemnych obrotów towarowych, a to przyczyniło się do wzrostu gospodarczego wszystkie kraje członkowskie wprowadziły wspólną zewnętrzną taryfę celną CET, która pogorszyła warunki handlu krajów spoza Wspólnego Rynku CET pod koniec lat 70tych Europa Zachodnia uzyskała zdecydowaną przewagę w światowym eksporcie z udziałem ok. 40,4%, a udział USA wynosił 9,7% utworzenie EWG przyczyniło się do wzrostu poziomu bezpośrednich inwestycji zagranicznych firm amerykańskich, które wspomagały produktywność i konkurencyjność w Europie korporacje amerykańskie (np. General Motors, Ford Motor, General Electric) inwestowały za granicą przede wszystkim w celu omijania barier handlowych i osiągania korzyści wynikających z niższych kosztów siły roboczej w innych krajach w ten sposób USA doprowadziły do wzrostu importu i pogorszenia relacji eksport-import udział USA w ZIB w 1960 roku wynosił 49,2%, Wielka Brytania 16,2% inwestycje japońskie do lat 60tych nie odgrywały jeszcze żadnego znaczenia, ich udział w światowych ZIB wynosił mniej niż 1%, ale w następnych dekadach nastąpiła zasadnicza zmiana w latach 1950-1970 miały miejsce dwa zjawiska – wysokie tempo wzrostu gospodarczego i jeszcze wyższa dynamika eksportu w latach tych wzrósł udział RFN i Japonii w handlu światowym, natomiast spadł udział Wielkiej Brytanii i USA USA były ciągle wiodącym centrum gospodarki światowej, ale coraz wyraźniej wzmacniały swoją pozycję Europa Zachodnia i Japonia powstał układ sił gospodarczych zwanych tradią, a rozwój wzajemnych powiązań pomiędzy jej ośrodkami wpływał na koncentrację międzynarodowych procesów i przepływów gospodarczych triada gospodarcza stawała się podstawą globalnego wymiaru rynku towarowego i kapitałowego zasadniczy wpływ na załamanie się powojennego porządku w gospodarce światowej miał upadek systemu walutowego z Bretton Woods bezpośrednią przyczyną tego upadku była decyzja prezydenta Nixona z 15 sierpnia 1971 roku zawieszająca wymienialność dolarów na złoto, co było gwarancją wartości dolara USA, jako główne centrum gospodarki światowej, poprzez swoje decyzje gospodarcze i wewnętrzną sytuację gospodarczą oddziaływały na procesy gospodarcze w skali światowej spadek tempa wzrostu gospodarczego w USA rozpoczął się pod koniec 1966 i trwał do połowy 1967, później nastąpił wzrost aktywności, ale ponowny spadek koniunktury miał miejsce w latach 1969-1970 bezpośrednie przyczyny ogólnego pogorszenia się sytuacji gospodarczej USA: spadek produktywności od roku 1965 przemijanie przywództwa technologicznego, szczególnie w dziedzinach niezwiązanych z sektorem obronnym skutki otwartości gospodarczej w warunkach rosnącej konkurencji zagranicznej pojawienie się tzw. efektów globalizacji jak: wzrost inwestycji korporacji USA za granica, rosnąca konkurencja ze strony korporacji japońskich, rosnące uzależnienie gospodarki USA od zagranicznych źródeł surowców wzrost poziomu wydatków na zbrojenia i wojnę w Wietnamie 3 czynniki globalizacji międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym okresie: porządek powojenny określany jako Pax Americana – wynikający z politycznej i gospodarczej przewagi USA, która doprowadziła do podpisania układów międzynarodowych zapewniających liberalizację handlu towarami i stabilność rozliczeń międzynarodowych zagraniczne inwestycje gospodarcze dynamiczny wzrost światowych obrotów w handlu towarowym okres od kryzysu energetycznego i gospodarczego do połowy lat 80tych – 1974-1985 nastąpił spadek dynamiki wzrostu gospodarczego wskutek recesji lat: 1970-1971, 1973-1975, 1979-1982 i obniżenia stopy wzrostu w latach 1985-1986 zasadniczy wpływ na sytuację lat 70tych miał kryzys energetyczny wywołany czterokrotnym wzrostem cen arabskiej ropy naftowej od 1 stycznia 1974 roku, który przyspieszał inflację kosztową i przyczynił się do wysokiego wzrostu cen surowców, co z kolei wpłynęło na obniżenie stopy inwestycji i tempa wzrostu gospodarczego krajów rozwiniętych większość krajów zarówno rozwiniętych jak i rozwijających się importujących ropę naftową stanęło przed problemem rosnących deficytów bilansów handlowych i płatniczych kryzys energetyczny pogłębił kryzys międzynarodowego systemu walutowego niestabilność walutowa i inflacja stanowiły poważne zagrożenie w rozwoju międzynarodowej wymiany handlowej recesja gospodarcza, spadek popytu i produkcji oraz wzrost bezrobocia i deficytu w bilansach płatniczych spowodowały powrót do protekcjonizmu w stosunkach handlowych „nowy protekcjonizm” polegał przede wszystkim na stosowaniu instrumentów poza taryfowych, np. dobrowolne ograniczenia eksportu nową tendencją w handlu lat 70tych był wyższy wzrost obrotów handlowych krajów WE (Wspólnot Europejskich) z krajami trzecimi w porównaniu ze wzrostem obrotów wewnątrz WE nastąpił wzrost udziału krajów rozwijających się w wymianie handlowej, a w szczególności nowo uprzemysłowionych krajów azjatyckich oraz Brazylii i Meksyku nowym zjawiskiem w handlu światowym w latach 1970-1980 był rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej, czyli jednoczesny eksport i import przez dany kraj wyrobów tej samej gałęzi przemysłu rósł udział USA w handlu międzynarodowym i otwartość gospodarcza kontrolę nad handlem międzynarodowym zaczęły przejmować korporacje międzynarodow działalność korporacji przyspieszała przepływ kapitału i technologii w skali ogólnoświatowej, z czego korzystały również kraje słabiej rozwinięte USA prowadziły politykę niskiego kursu dolara od drugiej połowy lat 60tych USA stały się obszarem ZIB, które uzupełniały podaż kapitału na rynku amerykańskim, ponieważ korporacje przyczyniły się do jego odpływu napływ kapitału do USA zawiązany był również z atrakcyjnością inwestycji portfelowych, o czym decydowały wysokie stopy procentowe zmiana polityki walutowej przez USA i wzrost wartości dolara od roku 1978 miały duży wpływ na politykę inwestycyjną korporacji – inwestycje za granicą stawały się korzystniejsze czynniki globalizacji w tym okresie: powiązania handlowe zmiany w dziedzinie rozwoju ZIB nowy etap globalizacji i regionalizacji gospodarki światowej – 1985 - ... współczesną gospodarkę światową charakteryzują dwa główne zjawiska: globalizacja i regionalizacja, które rozwijają się równocześnie i pozostają w ścisłej współzależności oba te zjawiska mają wpływ na funkcjonowanie rynków, przedsiębiorstw i gospodarek narodowych zmieniają się warunki i poziom konkurencji na rynku światowym, jak również na rynkach regionalnych – tworzonych na podstawie umów o handlu i współpracy rośnie liberalizacja wymiany towarów i usług w skali globalnej do najważniejszych ugrupowań regionalnych należą: Unia Europejska, NAFTA, APEC i MERCOSUR udział w handlu światowym (2000 rok): Europa Zachodnia – 39,5% Azja – 26,7% Ameryka Północna – 17,1% członkowie GATT/WTO – 90,7% BIZ w drugiej połowie lat 80tych charakteryzowały się: wysoką dynamiką wzrostu rozwojem inwestycji w sektorze usług wzrostem znaczenia Europy Zachodniej i Japonii jako zagranicznych inwestorów zmianą roli USA, które w coraz większym stopniu stawały się krajem lokaty BIZ koncentracją inwestycji w krajach wysoko rozwiniętych spadkiem udziału ZIB w krajach rozwijających się zdecydowany wzrost ZIB miał miejsce od połowy lat 90tych (w szczególności od roku 1997) – przyczyny: znaczny wzrost liczby i wartości transgranicznych fuzji i przejęć od roku 1997 rozwój ZIB w dziedzinie usług wzrost znaczenia UE jako inwestora zagranicznego i obszaru inwestowania wzrost napływu kapitału do Azji Południowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim do Chin i Hongkongu wzrost napływu kapitału do krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a w szczególności do tych kandydujących do członkowstwa w UE stabilizacja wzrostu gospodarczego w dwóch wiodących ośrodkach światowej triady gospodarczej – USA i UE największym inwestorem jest UE udział triady (UE-USA-Japonia) w światowych przepływach w formie ZIB w roku 2000 wynosił 71% w napływach i 82% w odpływach najwyższym poziomem powiązań wewnątrzregionalnych wyróżnia się UE, dotyczy to zarówno wymiany handlowej, jak i inwestycji bezpośrednich drugim regionem o wysokim poziomie powiązań handlowych i inwestycyjnych jest Ameryka Północna Globalizacja gospodarki światowej – proces tworzenia się jednolitego rynku towarów, usług i czynników produkcji, obejmujący wszystkie kraje i regiony geograficzne. W jedną całość łączą się rynki zarówno narodowe jak i międzynarodowe. Globalizacja oznacza nieograniczony dostęp do tych rynków dla wszystkich zainteresowanych podmiotów z całego świata oraz wzrost sprzężeń zwrotnych między tymi rynkami. Integracja regionalna – jest scalaniem „na żądanie” zainteresowanych państw. Globalizacja natomiast jest scalaniem się „żywiołowym”, niezaprogramowanym przez państwa. 2) podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy (a nie kształtowanie się bilansu handlowego i płatniczego) np. kraj Polska jest bardziej efektywna (dysponuje absolutną przewagą) w produkcji żywności, a zarazem jest mniej efektywna (nie dysponuje absolutną przewagą) niż Niemcy w produkcji samochodów, to oba kraje mogą osiągnąć korzyści wskutek międzynarodowego podziału pracy, jeżeli Polska eksportuje żywność w zamian za import samochodów z Niemiec rozszerzenie teorii Smitha możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic kosztów produkcji wyrażonych nakładami pracy jeden z nich wytwarza wszystkie wyroby taniej (drożej) niż drugi muszą jednak występować względne różnice kosztów wytwarzania, mierzone nakładami pracy zamiast mierzonych nakładami pracy różnic kosztów produkcji, można uwzględnić warunkujące je różnice wydajności pracy zgodnie z nią handlowali władcy starożytnego Egiptu, Grecji, Rzymu dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian jak najmniej 3) np. jeżeli Polska dysponuje przewagą absolutną w produkcji żywności i samochodów nad Niemcami, to powinna eksportować to, co produkuje stosunkowo taniej niż Niemcy Model Heckshera – Ohlina (teoria obfitości zasobów): Rzym prowadził politykę konfliktową z otoczeniem, nie produkowano towarów, tylko je sprowadzano wszystko z dalekich prowincji. Konflikty i złe warunki wymiany sprawiły, że istniała groźba, iż Rzym może być odcięty od źródeł żywności. Więc Rzym starał się zgromadzić jak najwięcej żywności i towarów w samym mieście związana z teorią kościoła katolickiego, handel przez kościół uważany był jako źródło nienależnego zysku podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen występowanie tych różnic spowodowane jest odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji – w kapitał i pracę założenia teorii obfitości zasobów: głównymi ośrodkami handlu były: Wenecja, Konstantynopol, Bagdad, Indie, Chiny każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany słuszna cena to cena pokrywająca koszty stopniowo, w ślad za zmianami w sferze produkcji i wymiany, za słuszną cenę zaczęto uważać taką, która kształtuje się na rynku dogmat ten ustalał warunki uczciwego/nieuczciwego handlu merkantylizm: teoria podważająca merkantylizm teoria kosztów względnych (komparatywnych, porównawczych) D. Ricardo: dogmat słusznej ceny: teoria kosztów absolutnych A. Smitha: psychoza lęku przed brakiem towarów: zauważono, że bilans płatniczy pełni funkcje makroekonomiczne – wielkość eksportu ma wpływ na wielkość zatrudnienia polityka handlu zagranicznego była oparta na systemie społeczno-politycznym; była widziana jako ważny czynnik zwiększania potęgi danego kraju. Występowała tendencja do promowania eksportu i ograniczania importu polityka protekcjonistyczna Teorie klasyczne: Teorie wymiany międzynarodowej – integralna część ogólnych teorii ekonomicznych. Rozwijały się podobnie jak teorie ekonomiczne w związku z panującymi poglądami ekonomicznymi w danym okresie czasu. określają korzyści z wymiany międzynarodowej; określają zasady wymiany międzynarodowej; charakteryzują się określonym podejściem do tej wymiany zależnym od ideologii, stosunków społecznych i politycznych w danym okresie 1) Poglądy psychologiczno-etyczne na handel międzynarodowy: czasami opłaca się, gdy do kraju napływają towary z zagranicy, zwłaszcza gdy są to surowce, które można wykorzystać do produkcji dóbr bardziej przetworzonych; po ich wyeksportowaniu do innego kraju napłyną kruszce w większej ilości, niż wcześniej odpłynęły w związku z importem TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ odejście od pierwszego podejścia na rzecz dodatniego bilansu salda handlowego w tym okresie stworzono kategorię bilansu handlowego; zwrócono uwagę na inne rzeczy jak opłaty za transport morski, odsetki od pożyczek itp. główną ideą było założenie, że miarą bogactwa danego narodu jest posiadany przez niego zasób kruszców szlachetnych założenia początkowe: istnieją dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca) nie ma kosztów transportu analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta: funkcje produkcji dla wszystkich towarów są stałe i ściśle określone czynniki produkcji są jednorodne, podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem wyposażenia w czynniki produkcji założenia odnoszące się do systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego: na rynkach międzynarodowych panuje wolna konkurencja i pełne zatrudnienie czynników produkcji brak jakichkolwiek przeszkód dla międzynarodowych przepływów towarów obejmował 2 etapy: merkantylizm wczesny: w tym okresie panowała doktryna korzystnego bilansu kruszcowego starano się to osiągnąć przez ograniczenie importu (a więc i płatności z tego tytułu) i maksymalizacje eksportu (czyli zwiększenie napływu kruszców) merkantylizm dojrzały: 4) kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę – towary pracochłonne Teorie współczesne: 4 teorie neotechnologiczne: teoria luki technologicznej: teoria cyklu życia produktu: w życiu każdego produktu wyróżnia się 3 fazy życia: faza narodzin - odkrycie produktu, wprowadzenie go na rynek, produkt wytwarzany jest przez wiele przedsiębiorstw za pomocą zróżnicowanych technologii, przy różnych kosztach produkcji, wytwarzany jest na rynek krajowy w stosunkowo niewielkiej skali faza dojrzewania - produkt jest produkowany przez kilka przedsiębiorstw (część przedsiębiorstw z fazy narodzin odpada), produkt wytwarzany jest przy użyciu ujednoliconych technologii, ujednolica się też koszt produkcji; towar wytwarzany jest na skalę masową, na potrzeby rynku wewnętrznego, jak też na rynki zagraniczne faza standaryzacji - produkcja towaru podejmowana jest za granicą, a w wyniku niższych kosztów na rynkach zagranicznych, kraje, w których produkt powstał są eliminowane z eksportu i zmuszone przez to importować ten towar z innych krajów. stąd biorą się strumienie wymiany - jednocześnie znajduje się na rynku wiele produktów, które są w różnej fazie życia krajów, gdzie powstają nowe produkty, nowe rozwiązania jest niewiele teoria cyklu życia gałęzi: życie gałęzi(gospodarki) dzieli się na: początkową wzrostową – w niej znajduje się najwięcej gałęzi schyłkową – jest nią rolnictwo, przemysł ciężki teoria grawitacji: na siłę powiązań między krajami wpływa: potencjał technologiczny kraju siła gospodarcza kraju odległość między krajami im kraje silniejsze i bliżej siebie leżące, tym siła powiązań gospodarczych będzie większa teoria konkurencyjności międzynarodowej M. Portera istoty konkurencyjności oraz działań przyczyniających się do powstania wartości dodanej wielkości gospodarki, znaczenia produkcji przemysłowej, rolnictwa oraz sektora usług (w gospodarkach rozwiniętych udział procentowy tego sektora powinien być największy) stopień umiędzynarodowienia – określa zakres uczestnictwa danego kraju w handlu międzynarodowym i przepływach inwestycyjnych na podstawie: wyników osiągniętych w wymianie towarowej i w inwestycjach zagranicznych (np.: terms-oftrade, eksport, import) udział w gospodarce narodowej stopień otwarcia gospodarki na wymianę z zagranicą (protekcjonizm, alianse międzynarodowe, zróżnicowanie i elastyczność eksportu i importu) penetracja rynków zagranicznych (obrót towarami, usługami, know-how, transfer technologii i wymiana osobowa) zakres oddziaływania politycznego państwa na konkurencyjność: wpływ państwa na gospodarkę otoczenia prawne (np.: swoboda alokacji zysków i inwestycji, swobodny dopływ kredytów do przedsiębiorców, sankcje za niepowodzenia finansowe) polityka monetarna i podatkowa (np.: dług publiczny i rezerwy, wskaźniki stabilizacji pieniężnej, dochody podatkowe i stopy procentowe) istota otoczenia konkurencyjnego (np.: pozycje rynkowe wielkich przedsiębiorstw) reakcje rządu na zmianę warunków ekonomicznych i stopień zaufania do rzetelności wymiaru sprawiedliwości stabilność społeczno-polityczna elastyczność systemów politycznych finanse – określa skuteczność funkcjonowania rynków kapitałowych i jakość usług finansowych, to jest: dostępność środków finansowych (np.: alternatywne sposoby finansowania, stopy procentowe, wielkość banków) różnorodność i skuteczność rynków kapitałowych i dostępność kapitału „ryzyka”, reakcje rynków kapitałowych na potrzeby zgłaszane przez przedsiębiorstwa, wskazujące na zakres, w jakim rynki kapitałowe gotowe są popierać ryzyko podejmowane przez przedsiębiorstwa infrastruktura – wyraża adekwatność zasobów i systemów zaspakajania podstawowych potrzeb międzynarodowego biznesu, to jest: dostępność i skuteczność wykorzystania zasobów naturalnych (import ropy naftowej, relatywne obciążenie gospodarki z tytułu importu ośników energii, samowystarczalność w dziedzinie zasobów naturalnych, dostępność informacji) adekwatność i elastyczność infrastruktury w udzielaniu wsparcia biznesowi (systemy telekomunikacji i transportu istniejące w danym kraju, w tym komputery, telefony, telefaxy, drogi, koleje, itp.) zarządzanie – zakres stosowania innowacji oraz efektowny i odpowiedzialny sposób zarządzania przedsiębiorstwami. Ocena dotyczy w tym przypadku: ofensywności przedsiębiorczej i jakości zarządzania (przewidywany rozwój biznesu) orientacji na klientów, doskonalenia jakości produktów oraz usług efektywności biznesu, której miernikiem jest wydajność pracy, zastosowanie technologii, jak też stosunki międzyludzkie w przedsiębiorstwie nauka i technologia: wydatki na badania i rozwój B+R (przedsiębiorstw i rządu) personel zatrudniony w B+R (liczba naukowców wg pionu działalności) i liczby patentów tworzenie własności intelektualnej i jej ochrony w poszukiwaniu nowych technologii oraz wysiłku w zakresie badań podstawowych i stosowanych wzajemne relacje między opinią publiczną a biznesem zasoby ludzkie: charakterystyka ludności (wielkość bezwzględna, stopa wzrostu, struktura, zatrudnienie) struktura oświaty, zatrudnienia postawa ludności zawodowo czynnej i jakość życia HANDEL MIĘDZYNARODOWY I ZAGRANICZNY rozwój handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego kraje dzieli się na: innowatorów (np. USA) – kraje, w których powstają nowe rozwiązania techniczne; na początku są eksporterem towarów, ale później imitatorzy (kiedyś była Japonia) przejmują technologię, których produkcja jest bardziej konkurencyjna (tańsza) i oni zaczynają eksportować konkurencyjność to zdolność do wygrywania rywalizacji konkurencja = rywalizacja konkurencyjność kraju wypływa z 4 czynników: czynniki produkcji – pozycja danego kraju pod względem czynników produkcji, takich jak wykwalifikowana siła robocza lub infrastruktura, koniecznych do podjęcia współzawodnictwa w jakiejkolwiek dziedzinie gospodarki strategia, struktura i rywalizacja przedsiębiorstw – warunki stworzone przez władze danego kraju do tworzenia i organizacji przedsiębiorstw oraz do zarządzania nimi, a także charakter rywalizacji międzynarodowej struktura (cechy) popytu – im bardziej zróżnicowany popyt na dobra i im bardziej wymagający klienci tym większe szanse na rynku międzynarodowym branże i gałęzie pokrewne i podtrzymujące – istnienie lub brak w kraju miejscowych kooperantów i pokrewnych dziedzin przemysłu liczących się w skali międzynarodowej żaden kraj nie może wygrać z konkurencją, czyli być jedynym eksporterem, we wszystkich dziedzinach bodźce do innowacji: szukanie klientów o najtrudniejszych do zaspokojenia potrzebach ustalenie norm przekraczających najsurowsze miejscowe standardy doping ze strony najlepszych międzynarodowych dostawców działających w kraju traktowanie pracowników jako stałą kadrę traktowanie konkurentów jako motywacje do własnego rozwoju 1) Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego: kryteria oceny konkurencyjności krajów (mówiące o tym czy będą miały szansę na globalnym rynku): siła gospodarki wewnętrznej – ogólna ocena gospodarki na podstawie: skuteczności działania gospodarczego wyrażoną we wskaźnikach wzrostu gospodarczego (zrównoważony, trwały, „realnej masy produktu”), inflacji (powinna być niewielka, do około 3 %) i bilansu płatniczego zmian w poziomie aktywności gospodarczej i prawdopodobieństwa recesji 5 postęp techniczny: pogłębia się specjalizacja produkcji, więcej faz technologicznych w procesie produkcji na niższym etapie (II połowa lat XIX w.) istniała już wymiana, specjalizacja między gałęziowa od lat 70tych (II połowa XIX w.) specjalizacja wewnątrz gałęziowa – nowa produkcja, nowy popyt postęp technologiczny i wzrost gospodarczy przyczyniają się do rozwoju nowych sektorów, w tym usług, co rozszerzyło możliwości wymiany towarowej wzrost gospodarczy i koniunktura na światowych rynkach: decyduje o udziale poszczególnych handlujących podmiotów w wymianie w miarę jak handel miał coraz większy wpływ na PKB, koniunktura gospodarki światowej zaczęła wpływać na koniunkturę gospodarki krajowej tempo wzrostu importu/eksportu od połowy lat 90-tych XX w, jest zdecydowanie wyższe od tempa wzrostu PKB (jedna z najbardziej charakterystycznych cech współczesnej gospodarki) np. w 2003 r. w stosunku do 2002 r. eksport w Chinach wzrósł o 34% (dynamika wzrostu) dzisiaj USA są na drugim miejscu w eksporcie – 4% wzrost Niemcy - pierwsze miejsce - 22% wzrostu wartości eksportu obroty wewnątrz unii i na zewnątrz usług: UE – 823 mld $ - 45,8% USA – 287,7 mld $ - 7,6% Japonia – 41 mld $ - 4% krajem który stworzył podstawy międzynarodowej polityki handlowej poprzez własną politykę handlową jest Wielka Brytania liberalizm, polityka wolnego handlu lata 60, 70te USA do zakończenia I Wojny Światowej wnosiły protekcjonizm i wznosiły ograniczenia polityki handlowej pod naciskiem kongresu do lat 30-tych, do Roosevelta. USA po zakończeniu II W.Ś. dążyły do liberalizacji wymiany co było filarem Pax Americana, ale od lat 70-tych (kryzysu energetycznego 1974 r,) zaczęły wprowadzać protekcjonizm poprzez akty prawne USA stosowały zasadę: jednostronność i eksterytorialność co oznacza, że na podstawie swojego prawa regulują zakres i poziom barier handlowych chroniących rynek USA UE wprowadziła własną politykę handlową od 01.01.1970 r. - zagraniczna polityka handlowa stosuje układ preferencji wobec partnerów handlowych polityka międzynarodowa zaczęła się od: GATT, WTO instrumenty: układy bilateralne handlowe układy regionalne układy multilateralne od połowy lat 80-tych XX w. - polityka handlowa w skali międzynarodowej (także zagraniczna polityka handlowa mocarstw świata) przybrała dwa kierunki: multilateralny - porządek, zasady w handlu międzynarodowym, tworzone były w przestrzeni globalnej, zasadą była multilateralizacja (UE - zależy jej, aby mogła prowadzić politykę handlową wobec wszystkich) regionalizacja - podpisywanie układów regionalnych i znoszenie barier w handlu takich układów; w przestrzeniach ograniczonych (strefy wolnego handlu obejmujące niewiele krajów i mające niewielkie znaczenie w wymianie światowej) I etap – do połowy XIX wieku handel międzynarodowy nie miał dużego znaczenia jako czynnik rozwoju gospodarczego przełomowe wydarzenia, które miały wpływ na rozwój handlu międzynarodowego: wielkie odkrycia geograficzne - pierwsza wyprawa Kolumba wyprawy krzyżowe od XI do XII w. dynamiczny rozwój rynku światowego poprzez politykę Wielkiej Brytanii (rozwijała swoje stosunki handlowe z wieloma częściami świata) doktryna wolnego handlu Zaczęły się kształtować podstawy międzynarodowej polityki handlowej, w rezultacie podpisywanie umów bilateralnych (wzorcowa umowa to Wielka Brytania z Francją 1860 r podpisanie traktatu Kopkera Skeweliera – miała klauzulę najwyższego uprzywilejowania) zmiana polityki handlowej na protekcjonistyczną, gdy w roku 1879 Niemcy wprowadziły wysokie bariery handlowe, a za nimi inne kraje, w tym Francja miała miejsce nowa tendencja - ponieważ była koncentracja produkcji i kapitału, rozwijała się nowa forma działalności – spółka akcyjna, a w raz z nią monopole, kartele i trusty z rynku wolnego na którym funkcjonowała duża liczba niemieckich przedsiębiorstw i wolna konkurencja, rynek ewoluował, na taki, na którym producenci (monopole) uzyskiwali duży, znaczący udział w rynku; dotyczyło to rynków światowych i krajowych rynek światowy – zmiana struktur i zasad funkcjonowania rynku tempo wzrostu obrotów handlowych utrzymywało się, ze względu na rozwój produkcji, nowe przemysły: mechaniczny, elektryczny dominowały powiązania miedzy krajami a ich koloniami = tradycyjny układ w gospodarce zmiany w geograficznych powiązaniach, wymiana pomiędzy krajami o wysokim poziomie przemysłu, bo specjalizacja produkcji w wyniku rewolucji przemysłowej głęboki spadek obrotów w okresie międzywojennym załamanie wymiany handlowej w okresie I W.Ś. dezintegracja w stosunkach międzynarodowych export USA rośnie po I Wojnie Światowej dominacja protekcjonalizmu do połowy lat 20tych, później tendencja liberalizacyjna protekcjonizm uzyskał poziom niespotykany wcześniej i później taryfowy protekcjonizm – ustawa z 1930 roku w USA pozwalała na podnoszenie ceł średnio o 60% załamanie, kryzys gospodarczy, zamkniecie gospodarek brak popytu, więc prowadzono politykę za pomocą inflacji, manipulacja kursem walutowym IV etap – po II Wojnie Światowej wymiana handlowa była ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego wyróżnia się trzy okresy: 6 niezwykle wysokie tempo wzrostu wymiany handlowej, podstawą był wzrost produkcji przemysłowej i rozszerzanie przedmiotowego zakresu wymiany II etap - lata międzywojenne wpływ korporacji międzynarodowych Etapy w rozwoju handlu międzynarodowego szlak jedwabny (powiązanie z Chinami) basen morza Śródziemnego. Wiek XII, XIII, XIV związek miast (monopol w handlu Europy, hanzy) rozwój rzemiosła od wieku XVII i XVIII, początki przemysłu, ożywienie handlu i pojawiły się doktryny II etap - od połowy XIXw do wybuchu I Wojny Światowej zagraniczna polityka handlowa głównych podmiotów handlu międzynarodowego: 2) układ sił gospodarczych w świecie: podstawą układu sił we współczesnej gospodarce są trzy ośrodki tworzące triadę gospodarczą USA (+ Kanada i Meksyk) prowadzą politykę, aby wzmocnić swoją pozycję regionalną, bo NAFTA (North American Free Trade Agreement) chce doprowadzić do FTABA – połączenie obu Ameryk w strefę wolnego handlu budowana jest od początku lat 90-tych APEC (Azja Pacific Economic Cooperation) strefa wolnego handlu amerykańsko-azjatyckiego (bo duży deficyt USA bierze się z wymiany handlowej z Azją) udział w światowym eksporcie towarów w 2003 r.: UE – 2 901 mld $ - 39,8% USA – 723,6 mld $ - 9,9% Japonia – 471,8 mld $ - 6,5% w rezultacie postępu technicznego/technologicznego rozwija się transport i maleją jego koszty wzrost możliwości technicznych komunikowania się i przesyłania informacji Pax Americana 1950-1974: wysokie tempo wzrostu obrotów liberalizacja wymiany międzynarodowej dzięki obniżeniu ceł, jako efekt negocjacji w kolejnych rundach GATT USA bardzo zainteresowane polityka wolnego handlu wysokie tempo wzrostu gospodarczego w latach 50, 60 sprzyjało wymianie handlowej i liberalizacji przyczyny rozwoju handlu: sprzyjające warunki gospodarcze handel stawał się czynnikiem wzrostu gospodarczego stabilizacja handlu międzynarodowego za pomocą stałych kursów walutowych; nie można było manipulować kursem walutowym średni poziom wzrostu był niski 1974 – połowa lat 80-tych XX w.: spadek tempa wzrostu obrotów kryzys energetyczny istotnie zadecydował o konkurencyjności pojawiła się grupa krajów nowo-uprzemysłowionych (Brazylia) – ich eksport wzrósł ze względu na niższe koszty produkcji i dlatego, że były tam filie korporacji USA, co zwiększało eksport do USA Japonia przebudowała swoją gospodarkę w stronę elektroniki, elektrotechniki, po kryzysie stała się wiodącym krajem eksportującym produkty wysokiej technologii przejście do płynnych kursów walutowych upadek systemu z Bretton Woods przyczynił się do rozwoju rynku walutowego i systemu finansowego (międzynarodowego) i rozwoju usług, wzrost przeprowadzanych transakcji lata 70-te powrót do protekcjonizmu, „Nowy Protekcjonizm” 3) od II połowy lat 80-tych do chwili obecnej: wyjątkowo wysoka dynamika wymiany handlowej, ale nierówna w stosunku do lat 60-tych niestabilność współczesnego handlu międzynarodowego wzmocnienie liberalistycznego kierunku w międzynarodowej polityce handlowej Runda Urugwajska GATT trwała: 1986 – grudzień 1993 i w kwietniu 1994 r. umowa z Marakeshu akt końcowy, podpisano ją; rezultatem był liberalizm, który polegał na tym, ze systemem GATT objęto: o usługi o handel prawami własności intelektualnej o handel produktami rolnymi liberalizacja wcześniej była prostsza bo dotyczyła tylko handlu produktami przemysłowymi globalizacja czyli to, że rynek światowy jest rynkiem globalnym, a zatem każdy podmiot na tym rynku funkcjonuje według globalnych zasad rynku gospodarki narodowe stają się częściami rynku światowego korporacje podnoszą konkurencyjność multilateralizacja polityki handlowej regionalizacja - tworzenie układów regionalnych pozwala na umocnienie pozycji w warunkach rynku globalnego Analiza rynku światowego kryteria wyróżniania segmentów w ramach rynku światowego – ich zastosowanie zależy od tego, do jakich celów służy nam analiza rynku. Stosowane są 3 główne kryteria: przedmiot obrotów na rynku światowym: rynek towarów – rozwinął się najwcześniej i przez wiele wieków był rynkiem absolutnie podstawowym w ramach rynku światowego; dzieli się on na: rynek surowców przemysłowych – dzieli się on na: paliwa, surowce energetyczne; metale żelazne; metale nieżelazne rynek produktów przemysłowych – ma podstawowe znaczenie (udział>70%); w miarę industrializacji rósł udział przetworzonych produktów przemysłowych rynek surowców rolnych i artykułów rolno – spożywczych rynek usług - usługi, a przede wszystkim transport zaczęły zyskiwać na znaczeniu od końca XIX w., ale większe znaczenie osiągnęły one dopiero od 2 połowie lat 80-tych Czy w miarę rozwoju przemysłu i postępu technicznego następują zmiany w znaczeniu poszczególnych segmentów rynku surowcowego? Podać przykłady. Rośnie udział paliw, a wśród paliw rośnie udział ropy naftowej, a od lat 50-tych maleje udział węgla (w Polsce od początku lat 90-tych), wpłynął na to m.in. rozwój motoryzacji. Wśród metali spada udział metali żelaznych a rośnie nieżelaznych. Podać wiodące segmenty rynku produktów przemysłowych Przedtem przemysł maszynowy i elektromaszynowy. Teraz przemysł samochodowy (nawet spadek sprzedaży o 2 % wywołuje duże konsekwencje w gospodarce światowej), komputery i oprogramowanie. zakres przestrzenny rynku: przestrzenie o dużym udziale w obrotach o rozmiarach większych niż kontynent: APEC Triada gospodarcza rynki kontynentalne wg ważności: Europa Azja Ameryka Północna Ameryka Południowa najważniejsze rynki subregionalne: UE USA ASEAN, Azja Płd. - Wsch. itp. 7 zasady funkcjonowania rynków w ramach rynku światowego: pewne transakcje odbywa się w określonym miejscu i określonym czasie jak również wg z góry ustalonych reguł. Te transakcje traktuje się jako transakcje zawierane na rynkach zorganizowanych (mających formę instytucjonalną). Należą tu: targi, giełdy i aukcje. Są jeszcze rynki ułomne (nie w pełni mające cechy rynków zorganizowanych) np. wystawy (nie zawiera się tam transakcji a spełniają jedynie rolę promocyjną) w odróżnieniu od transakcji zawieranych na rynkach zorganizowanych większość transakcji w handlu międzynarodowym odbywa się na rynku wolnym (poza rynkami zorganizowanymi). Odbywa się ona na zasadzie kontraktów pomiędzy stronami. rynek wolny – w czystej postaci nie może wystąpić, bo nawet gdy na rynku światowym obowiązują zasady wolnego handlu, to i tak działają czynniki ograniczające wolność tego rynku, wpływające na zasady funkcjonowania i sytuację na rynku: prawo międzynarodowe międzynarodowe układy handlowe o charakterze multilateralnym, regionalnym lub bilateralnym zagraniczna polityka handlowa największych mocarstw świata wpływ korporacji międzynarodowych o dużym udziale w handlu międzynarodowym reguły formułowane przez organizacje międzynarodowe formy rynków zorganizowanych: Targi – najstarsza forma, potwierdziły swoją rolę już w starożytnej Grecji i Rzymie. W czasach nowożytnych targi charakteryzowały głównie handel Francji (targi detaliczne i hurtowe). Rola targów w handlu międzynarodowym ujawniła się w 2 połowie XIX w. ale wówczas rozwijały się targi wielobranżowe. Współcześnie targi mają charakter przede wszystkim jednobranżowych (określonego produktu) ze względu na bogactwo asortymentowe towarów. Funkcje targów: informacyjna – najważniejsi producenci w danej dziedzinie prezentują swoje oferty na targach, zainteresowani mogą poznać i porównać oferty różnych producentów. Uzyskują dzięki temu ogólną informację o danej branży a także informacje bardzo szczegółowe dotyczące konkretnej oferty. Służy to zawieraniu transakcji. Brak producenta na targach powoduje przechwycenie jego klientów przez innych a także wątpliwości dotyczące płynności finansowej (targi są kosztowne) i braku nowej oferty. Porównywanie ofert służy także doskonaleniu ofert w latach następnych i poznaniu swoich konkurentów. Firmy małe mogą podpatrzeć i udoskonalić własną produkcje. kreatora rynku – wpływ targów na wzrost liczby transakcji i wzrost obrotów handlowych targi jako forma przepływu technologii – poznawanie nowinek technicznych itp. Targi przede wszystkim rozwijają się w Europie. Największe i najważniejsze są w centrum Europy: północne Włochy,Szwajcaria, Niemcy, Francja, Belgia. Giełdy – koncentrują się tu transakcje surowcowe, rozwinęły się pod koniec XIX w., współcześnie pełnią ważną rolę. Giełdy towarowe są osiągnięciem USA (Chicago – 2 najważniejsze giełdy amerykańskie dotyczące obrotu surowcami pochodzenia rolniczego i drewnem. Europa – giełdy rozwinęły się tam, gdzie w pierwszej kolejności rozwijał się przemysł lub tam gdzie dogodne połączenie (szlaki żeglugowe – Londyn, Liverpool, Rotterdam, Amsterdam, Paryż, Tokio – giełda metali nieżelaznych). Transakcje zawierane na giełdach towarowych: transakcje rzeczywiste (bieżące) – dzisiaj niewielka rola, zawarciu transakcji towarzyszy przejęcie, ruch towarów, zawierane w celach zaopatrzeniowych transakcje nierzeczywiste (przyszłościowe) zawierane na określone terminy – cecha – dokonuje się rozliczenia między sprzedawcą a nabywcą a towar pozostaje w magazynie do terminu na który transakcja została zawarta. Zakup dokonywany jest w celach zaopatrzeniowych na przyszłość (np. korzystna cena surowców pochodzenia rolniczego na jesieni). Najczęściej jednak celem jest spekulacja tzn. dążenie do osiągnięcia zysku dzięki transakcjom (kupić taniej – sprzedać drożej). Skutki transakcji spekulacyjnych – wzrost liczby transakcji spekulacyjnych wpływa na wzrost cen na surowce, w tym także na inne niż ten, którego transakcje dotyczą. Zjawisko niekorzystne, zniekształcające sytuację na rynku światowym. Równocześnie ceny giełdowe na surowce stają się wyznacznikiem cen na rynku światowym. Aukcje – forma rynków zorganizowanych służąca szybszemu upłynnianiu zapasów towarów, w szczególności dotyczy to aukcji nieregularnych organizowanych gdy trzeba sprzedać towar. Aukcje regularne – organizowane przez specjalne domy aukcyjne, zorganizowane formy sprzedaży bardzo szczególnych towarów. Aukcje są bardzo rozwiniętą formą w USA. Aukcje międzynarodowe: wełny – Australia i Nowa Zelandia Kauczuku – Singapur herbaty – Kalkuta skór surowych – Amsterdam 4) skór zwierząt futerkowych – Petersburg, Kopenhaga koni – Janów Podlaski Rola układu GATT w handlu międzynarodowym okoliczności podpisania układu GATT USA wyciągnęły wnioski z upadku handlu międzynarodowego w okresie międzywojennym, a w szczególności w latach 30-tych XX w., gdy jako największy podmiot w gospodarce światowej prowadziły politykę protekcjonistyczną i nie zdecydowały się wówczas na stworzenie takich zasad w handlu międzynarodowym, które otwierałyby możliwości jego rozwoju. Zamiast tego USA prowadziły politykę ochrony własnego rynku. Pod koniec II wojny światowej USA zdecydowały, że przystąpią do prac nad stworzeniem pewnego porządku w gospodarce światowej, który przede wszystkim opierałby się na wolnym handlu i ustalonych regułach rozliczeń międzynarodowych. Dlatego też USA z sukcesem doprowadziły do konferencji w Breton Woods i uczyniły dolar pieniądzem światowym. Równocześnie miały zostać utworzone 2 ważne organizacje międzynarodowe: walutowa (Międzynarodowy Fundusz Walutowy – 1944), handlowa (Międzynarodowa Organizacja Handlu – ITO -nie została utworzona ponieważ była silna opozycja wobec propozycji USA kongresu USA reagującego na „sygnały” ze strony grup biznesowych. Udało się doprowadzić do podpisania układu GATT, który miał być układem tymczasowym do czasu powstania ITO. GATT podpisano w 1947, podstawą były negocjacje o charakterze dwustronnym (1947) w celu regulacji stawek celnych. W negocjacjach i układzie wzięły udział 23 kraje, wszedł w życie 1 stycznia 1948 r. 1948 – delegacje z 53 krajów podpisują w marcu Kartę Hawańską w sprawie powstania ITO. 1949 – II Runda negocjacyjna w Ameryce – obniżenie taryf celnych. 1950 – Chiny występują z GATT. Administracja USA rezygnuje z walki w Kongresie o ratyfikację ITO zasady układu GATT zasada równego traktowania i niedyskryminacji w dostępie do rynków narodowych: przyznawana sobie przez kraje członkowskie w formie bezwarunkowej KNU zgodnie z nią każde ustępstwo uczynione dla jednego kraju w zamian za równoważącą je korzyść drugiego jest automatycznie rozciągane na wszystkie kraje członkowskie GATT wyjątkiem są strefy wolnego handlu i unie celne zasada równości korzyści (preferencji zwrotnych): jednostronne preferencje przyznawane przez kraje rozwinięte gospodarczo krajom słabo rozwiniętym polegają one na ogół na stosowaniu niższych stawek celnych wobec importu z krajów słabo rozwiniętych w porównaniu z importem z innych krajów wyjątki od zasady wolnego handlu czyli interwencjonizm państwowy: są one dopuszczalne w przypadku ochrony: bilansu płatniczego „młodego” przemysłu krajowego bezpieczeństwa państwa zdrowia ludności interwencjonizm może mieć tylko formę zróżnicowanej taryfy celnej, a w wyjątkowych przypadkach – zastosowanie ograniczeń ilościowych inne formy interwencjonizmu są zabronione klauzula narodowa: potrzeba traktowania towaru importowanego nie gorzej niż towaru wytwarzanego w kraju możliwość przeciwdziałania dumpingowi i zrujnowaniu rynku znaczenie rund negocjacyjnych GATT pierwszych 6 rund – 1947-1967 przedmiotem negocjacji było w zasadzie tylko redukcja ceł runda genewska 1947 – największe znaczenie, ustępstwami celnymi objęto wówczas 45 tyś. pozycji taryfowych, dotyczyło to tylko produkcji przemysłowej w następnych rundach negocjacjami obejmowano już tylko po kilka tysięcy pozycji taryfowych 1950 - średnie stawki celne na import produktów przemysłowych były znacznie niższe niż w 1931 (szczyt roku protekcjonalizmu – max stawki celne), ich zmiany kształtowały sienastępująco: USA spadek z 48% do 14% Francja spadek z 30% do 18% Włochy spadek z 46% do 25% WB wzrost z 17% do 23% (bo WB wyróżniała się tym, że w ramach własnego imperium miała niskie stawki, w latach 30-tych, po rozpadzie imperium zmiana polityki handlowej) 8 oceniając te 6 rund trzeba powiedzieć, że łatwość liberalizacji handlu należy wiązać z bardzo dobrą sytuacją w gospodarce światowej. Wysoki wzrost gospodarczy w latach 50 i 60-tych sprzyjał redukcjom ceł, i redukcje te świadczyły o bardzo dynamicznej polityce liberalizacyjnej. Kraje te widziały korzyści ze wzrostu eksportu. Widząc je, aktywnie uczestniczyły w rozwijaniu liberalistycznej polityki handlowej Runda Kennedy’ego (64-67), ostatnia z rund, już wskazywała na pojawienie się w handlu międzynarodowym pewnych problemów. Mimo, że sytuacja gospodarcza była ciągle dobra, to jednak w handlu międzynarodowym kraje coraz częściej zaczęły stosować praktyki antydumpingowe (stosowane wówczas gdy producenci krajowi szukają wsparcia u władz kraju w celu ograniczenia konkurencji ze strony producentów zewnętrznych) najczęściej stosowane metody w walce z konkurencją – oskarżenie o stosowanie cen dumpingowych. W II połowie lat 60-tych już te praktyki antydumpingowe były coraz częściej stosowane. Podstawową formalną procedury antydumpingowej jest prawo krajowe. Zaistniała potrzeba uregulowania tego problemu. Podczas rundy Kennedy’ego uzgodniono po raz pierwszy kodeks antydumpingowy wszystkie 6 rund należy traktować jako etap charakteryzujący się systematyczną redukcją ceł i że takie negocjacje dominowały runda tokijska 1973-79 wyodrębniono, bo zakres negocjacji był znacznie szerszy - zajęto się barierami pozataryfowymi (nowy protekcjonizm), bo taryfowe były nieznaczące (ok. 6%) sytuacja w gospodarce spowodowana kryzysem energetycznym, dekoniunktura po zakończeniu rundy Kennedy’ego z inicjatywy sekretariatu GATT powołano 2 komitety: do spraw handlu produktami przemysłowymi i do spraw handlu produktami rolnymi komitety te miały za zadanie przygotowanie raportów w których znalazłyby się informacje na temat barier handlowych utrudniające handel sygnatariuszom GATT uzyskane informacje zostały zestawione w 6 grupach barier pozataryfowych: udział państwa w handlu międzynarodowym polegający na stosowaniu pomocy państwowej, czyli subwencjonowaniem eksportu, istnieniem zakupów rządowych i istnieniu monopoli państwowych w handlu zagranicznym formalności celne i administracyjne przy imporcie: np. cła kompensacyjne i antydumpingowe, wycena wartości towaru w celu ustalenia wymiaru cła i przedstawienie różnych dokumentów wymaganych przy imporcie, na podstawie tych dokumentów towary podlegały klasyfikacji normy stosowane wobec towarów importowanych i krajowych np. normy sanitarne oraz wszelkie przepisy określające jak należy towary opakowywać, etykietować czy oznakowywać specyficzne ograniczenia importowe i eksportowe np. ograniczenia ilościowe, zakazy, licencje importowe i eksportowe, kontrola dewizowa, kontrola cen, kontyngenty taryfowe ogranicza import i eksport poprzez oddziaływanie na cenę np. depozyty, różnego rodzaju opłaty, zmienne opłaty wyrównawcze, opłaty fiskalne czy dyskryminacja kredytowa inne rodzaje ograniczeń np. dotyczące reklamy, transportu, czy innych restrykcyjnych praktyk handlowych te informacje stanowiły podstawę w negocjacji nad ograniczeniami pozataryfowymi w całym okresie rundy tokijskiej. Największym osiągnięciem rundy tokijskiej było wynegocjowanie 5 porozumień (kodeksów): kodeks wartości celnej kodeks w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych kodeks licencyjny kodeks standaryzacyjny kodeks zamówień rządowych Runda tokijska o mało nie została zerwana z powodu różnicy zdań między USA i Wspólnotą Europejską w sprawie renegocjowania również kodeksu antydumpingowego, bo istniała potrzeba dostosowania go do kodeksu w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych najtrudniejszym problemem w trakcie rundy tokijskiej i potem, była sprawa subsydiów i ceł wyrównawczych. Wtedy Wspólnota w swojej polityce handlowej stosowała subsydia w szerokim zakresie i na wysokim poziomie, w szczególności w eksporcie produktów rolnych. Miało to ścisły związek z wprowadzeniem w 1962 r. Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i systemu ochrony rynku wewnętrznego Wspólnoty. USA stosowało cła wyrównawcze na podstawie własnych przepisów i procedur. Wspólnota uważała, ze USA wykracza w stosunku tych ceł poza przyjęte normy, przekraczają zakres zasad eksterytorialnych w swojej polityce handlowej, a USA uważały, że subsydia Wspólnoty są niezgodne z porozumieniami układu GATT ten problem subsydiów spowodował, że w czasie rundy tokijskiej po raz pierwszy pojawił się problem liberalizacji handlu produktami rolnymi. Wcześniejsze próby kończyły się niepowodzeniem. W trakcie rundy tokijskiej dyskusja w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych spowodowała, ze nie można było już uniknąć tej liberalizacji. Runda tokijska zasugerowała potrzebę dalszych negocjacji, no uzgodnień w sprawie obniżenia subsydiów nie uczyniono 5) runda tokijska – bardzo trudna runda o szerokim przedmiocie negocjacji, ale nie rozwiązano problemów runda urugwajska - 1986-1993 - porozumienia podpisane 15 kwietnia 1994 w Marakeshu przełomowy moment w funkcjonowaniu układu GATT ze względu na to, że: była nadzieje na ograniczenie rozwijającego się w latach 70-tych protekcjonalizmu zakres negocjacji był nieporównywalnie szeroki w porównaniu z rundą tokijską (objęto także handel usługami) rezultaty rundy urugwajskiej były dość imponujące jeśli chodzi o wynegocjowanie ograniczenia subsydiowania handlu, przede wszystkim rolnego. Wprowadzenie w życie postanowień tej rundy było rozłożone w czasie na całe lata 90-te, z dużym opóźnieniem następowała liberalizacja handlu z postanowień szczegółowych należy podkreślić następujące zmiany: zakazano subsydiowania handlu artykułami przemysłowymi ograniczono subsydiowanie handlu produktami rolnymi wyeliminowano opłaty wyrównawcze jako barierę handlową; natomiast przejściowo od 1 stycznia 1995 podniesiono cła na import produktów rolnych, bo procedura była taka, że opłaty wyrównawcze zastępowano cłami wyeliminowanie instrumentów polityki handlowej traktowanych jako instrumenty szarej strefy tj.: dobrowolne ograniczenie eksportu, które przede wszystkim funkcjonowało w stosunkach Japonia – USA i Japonia- Wspólnota Europejska, w obydwu relacjach handlowych Japonia miała wysoką nadwyżkę handlową porozumienia cenowe – zawierane po to by uniknąć procedury antydumpingowej runda urugwajska wprowadziła również zmiany w przepisach odnoszących się do spraw proceduralnych – uprościła je i uczyniła bardzo jasnymi, przejrzystymi okres po rundzie urugwajskiej często oceniana jako brak jakiegokolwiek postępu, natomiast należy wymienić następujące konferencje ministerialne WTO: 1999 Seattle - fiasko rozmów 2001 – Doha Qatar (stolica małego emiratu arabskiego w zatoce perskiej)– niosła ze sobą wielkie nadzieje, bo rezultatem jej było przyjęcie Agendy, która stanowiła program dalszej liberalizacji handlu światowego, ale ponieważ handel produktami przemysłowymi jest w zasadzie zliberalizowany, to dalsza liberalizacja dotyczyła handlu usługami i produktami rolnymi. Krytycy funkcjonowania GATT i WTO stwierdzili, że to też fiasko, bo nie poczyniono uzgodnień sierpień 2003 – Cancun w Meksyku – również brak konkretnych uzgodnień 01 sierpnia 2004 – przyjęty został tak zwany pakiet lipcowy zawierający zakres liberalizacji prze wszystkim handlu produktami rolnymi 5-6 maja 2005 – porozumienie bazujące na tym pakiecie o liberalizacji handlu produktami rolnymi do końca 2005 r. Światowa Organizacja Handlu – WTO wypracowuje projekty mające na celu dalszą liberalizację handlu krajów członkowskich i oceniają jej zgodność z postanowieniami GATT rozstrzyga spory handlowe współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu wypracowania takiego kierunku rozwoju globalnej polityki handlowej, która stwarzałaby jak najkorzystniejsze warunki rozwoju wymiany handlowej i dawałaby szansę uczestniczenia w tym handlu wszystkim krajom najważniejszą organizacją z którą WTO musi współpracować jest OECD, Bank Światowy i MFW. Najwyższą władzą WTO jest konferencja ministerialna. na bieżąco zarządza WTO Rada Generalna i jej podporządkowane są rady branżowe, zarządzające układami w odniesieniu do bardzo konkretnych dziedzin handlu (rada ds. handlu towarami, rada ds. handlu usługami, prawami własności intelektualnej) 6) praktyczne znaczenie mają w funkcjonowaniu WTO bardzo liczne komitety – grupy robocze zajmujące się konkretnymi sprawami, ich liczba wciąż rośnie. Inne organizacje biorące udział w tworzeniu zasad handlu międzynarodowego: UNCTAD – utworzona w połowie lat 60-tych, agenda ONZ, podzielona na strefy geograficzne, dotyczy wszystkich słabiej rozwiniętych krajów świata – nadzór i wspomaganie ich interesów w handlu międzynarodowym OECD – organizacja do spraw współpracy gospodarczej i rozwoju geneza: OECD istnieje od 1960 r., organizacja o charakterze międzynarodowym, powstała w rezultacie przekształcenia w organizacje międzynarodową, organizacji europejskiej – OEEC. OEEC organizacja ds. współpracy europejskiej gospodarki została utworzona w 1948 dla potrzeb Planu Marshalla, przystąpiło 16 krajów. Zadaniem OEEC było rozdzielanie środków i liberalizacja handlu pomiędzy 16 krajami europejskimi (warunek przyznania pomocy przez USA). OEEC od początku swojego istnienia miała za zadanie tworzenie podstaw wolnego handlu w Europie. OECD – aktywna polityka na rzecz liberalizacji handlu międzynarodowego dopóki nie było WTO, OECD wspomagała układ GATT i odegrała bardzo ważną rolę w trakcie rundy urugwajskiej. OECD przygotowało raport – ile korzyści może przynieść ograniczenie subsydiów (~200mld). Eksperci OECD uczestniczyli jako konsultanci, arbitrzy w tej rundzie podobnie jak WTO przegląd polityki handlowej krajów członkowskich OECD (30 krajów) pod kątem zgodności z założeniami przyjętymi na forum OECD MFW - w swojej działalności także uwzględniają problemy handlu międzynarodowego rozpoczęła swoją działalność z dniem 1 stycznia 1995 roku utworzono ją w celu zastąpienia GATT, który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków międzynarodowych, bo koncentrował się na handlu towarami, a przecież oprócz niego szybko rozwija się międzynarodowy przepływ usług i czynników produkcji organizacja ta ma charakter międzynarodowy – każdy kraj ma 1 głos ma ona (w odróżnieniu od GATT) osobowość prawną jej podstawa w postaci GATT została rozszerzona o postanowienia Rundy Urugwajskiej głównym celem WTO jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami produkcji podstawową zasadą jest niedyskryminacja krajów przejawiająca się w stosowaniu KNU i klauzuli narodowej 7) wtedy taki zapis się sprawdzał, bo system walutowy był oparty o stałe kursy walut. Z tytuły deprecjacji dolara, USA obniżyła swój deficyt handlowy o 5 mld $ w ostatnim roku manipulowanie kursem walutowym – dumping walut (deprecjacja własnej waluty), wzrost znaczenia tego instrumentu w handlu międzynarodowym MFW współpracując z WTO prowadzi taką politykę by także sprzyjać rozwojowi handlu międzynarodowego, tworząc korzystne i jasne reguły rozliczeń międzynarodowych Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu – nie jest organizacją międzynarodowa jak te powyżej. Jest to zrzeszenie krajowych izb handlowych i dużych producentów (eksporterów). Założona w 1919, w celu przygotowania takich rozwiązań techniczno – organizacyjnych w handlu międzynarodowym, które nie tylko ułatwią realizację transakcji handlowych ale także czynią tę transakcję łatwiejszymi: Międz. Izba Handl. przygotowuje tzw.: wzorcowe rozwiązania, w tym kontrakty (jak sformułować kontrakt, jaki sąd właściwy do rozstrzygnięcia sporu, kilka najważniejszych elementów) wzorcowe rozwiązania dotyczą transportu i ubezpieczenia towarów, rozliczeń (jaka forma najbardziej wiarygodna), sposób zabezpieczeń. Propozycje nie mają charakteru obligatoryjnego, są tylko wskazówkami. Inco-terms – reguły handlowania, aktualizowane co pewien czas Miary otwartości gospodarki – mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę: ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do rynków narodowych i uczciwej konkurencji w statucie MFW (kontynuacja Breton Woods 1944) zapisano, ze kursy walut nie powinny być stosowane jako instrument manipulacji i podnoszenia konkurencyjności w handlu międzynarodowym terms of trade – warunki handlu: rządy mogą interweniować jak w GATT Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 roku funkcje WTO: nominalne (cenowe) tot = p p ex1 im1 kontrola układu GATT – czy jest realizowany, a przepisy przestrzegane stanowi forum negocjacji międzynarodowych 9 : p p ex 0 im 0 p p ex1 ex 0 : p p im1 im 0 p p - ceny dóbr eksportowanych ex - ceny dóbr importowanych im tot=100 – import i export zmieniają się tak samo tot>100 – ceny dóbr eksportowanych rosną szybciej niż importowanych tot<100 – ceny dóbr importowanych rosną szybciej niż eksportowanych ilościowe tot= Q Q ex1 im1 Im Ex , Y (PKB) Y wskazują, jaki jest udział handlu zagranicznego w tworzeniu (stopa eksportu) i podziale (stopa importu) dochodu narodowego o ich wielkości decydują: wielkość kraju i jego wyposażenie w bogactwa naturalne poziom i struktura dochodu narodowego wysokie: dobrze rozwinięte i wyspecjalizowane małe i średnie kraje (np. Belgia) kraje słabo rozwinięte, które mają charakter monokultur – gospodarka opiera się na produkcji jednego dobra, np. ropa naftowa niskie: duże kraje rozwinięte i samowystarczalne, np. USA – same mają duży i chłonny rynek, dlatego mają niższe stopy 9) Ex Im , Y Y mówią o tym, jaki jest udział eksportu (importu) w każdej dodatkowej jednostce PKB zależą od struktury produkcji i poziomu stopy życiowej wysoka stopa eksportu - wzrost gospodarczy kraju w dużej mierze opiera się na ekspansji eksportowej wysoka stopa importu – kraje chcą przyspieszyć wzrost gospodarczy Ex / Y Ex Y : Ex Y , E Im/ Y Im Y : Im Y E>1 – eksport/import jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego, jego udział w tworzeniu dochodu narodowego rośnie E<1 – eksport/import jest hamulcem rozwoju gospodarczego, a jego udział w dochodzie narodowym obniża się np. E=4 – dochód narodowy wzrośnie o 1% to eksport/import wzrośnie o 4% wskaźnik importochłonności inwestycji: d Im e i dzięki handlowi zagranicznemu, kraje rozpoczynające proces uprzemysławiania (np. Polska po II WŚ) mogą zamieniać posiadane nadwyżki na brakujące im maszyny i urządzenia handel zagraniczny może służyć do transformacji struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju – gdy szybko zmienia się popyt, a podaż za nim nie nadąża handel zagraniczny może się przyczyniać do racjonalnego użytkowania posiadanego zasobu czynników produkcji – głównie za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej specjalizacja kraju w produkcji określonych dóbr jest długotrwałym procesem odbywającym się zarówno w wyniku funkcjonowania sił rynkowych, jak i działalności interwencyjnej państwa. Prowadzi to w efekcie do ukształtowania się w danym kraju struktury wytwarzania, a co za tym idzie – eksportu i importu, która ukazuje przewagę danego kraju nad innymi w wytwarzaniu określonych dóbr w eksporcie polskim dominują wyroby materiałochłonne i znaczący jest udział wyrobów kapitałochłonnych efektywność gospodarowania mierzy się przeciętnym jednostkowym kosztem produkcji w gospodarce – dąży się do zmniejszenia go poprzez: zwiększenie skali produkcji rozłożenie kosztów stałych, np. administracji pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego, np. wydłużenie godzin pracy maszyn wykorzystanie postępu technicznego na efektywność gospodarowania wpływa także: import nowoczesnej technologii: jest najtańszym sposobem zlikwidowania luki technologicznej dzielącej kraje najwyżej rozwinięte i kraje ubogie skraca czas, który byłby potrzebny do uzyskania takich samych efektów przy wykorzystaniu krajowego potencjału badawczego Japonia dzięki importowi technologii osiągnęła najwyższy na świecie poziom zaawansowania technologicznego, a np. Polska w latach 70-tych nie wykorzystała importu technologii (nietrafne licencje, brak chęci ich doskonalenia) Im : I Im I 10) i konkurencyjność wyrobów zagranicznych na rynku krajowym: pojawienie się na rynku krajowym towarów zagranicznych mogących zaspokoić te same potrzeby może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania czy jakość dóbr krajowych – ich producenci chcąc się utrzymać na rynku zostaną zmuszeniu do podniesienia efektywności wytwarzania i dystrybucji dóbr Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony podaży: i import niezbędny (wyłączny): import spowodowany trwałym brakiem określonych towarów, który nie może być nigdy usunięty import ten trzeba realizować głównie ze względu na istniejące wyposażenie kraju w zasoby oraz ze względu na konkretne warunki klimatyczne, np. Polska nie ma warunków do oprawy kawy, więc ją importuje istotnie wzbogaca strukturę dochodu narodowego ma dość duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które z reguły są ubogie w surowce mineralne i mają słabo zróżnicowany klimat handel zagraniczny może stanowić jedyny sposób rozwiązania problemy niedoboru niektórych artykułów rolnych, powstałych z powodu np. suszy czy powodzi i związanego z tym załamania produkcji rolnej Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania: współczynnik dochodowej elastyczności exportu i importu: E handel zagraniczny pozwala uniezależnić się od aparatu wytwórczego jaki istnieje w kraju wartość eksportu (importu) per capita (na mieszkańca): można porównywać kraje duże w mniejszymi, neutralizacja wielkości gospodarek, np. USA i Czechy im 0 krańcowe stopy eksportu i importu: ex 0 przeciętne stopy eksportu i importu: Q : Q 8) poziomu rozwoju kraju stopnia zgodności struktury produkcji krajowych dóbr inwestycyjnych z realizowanymi inwestycjami wysoki – w krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, wzrasta wraz w wkraczaniem gospodarki w fazę przyspieszonego wzrostu niski – kraje, w których dział produkcji dóbr inwestycyjnych jest dobrze rozwinięty, a struktura tej produkcji zróżnicowana Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego: I – inwestycje Imi – import inwestycyjny ukazuje uzależnienie procesu inwestycyjnego od importu dóbr kapitałowych jego wysokość zależy od: 10 Y=I + K + G + NX(=Ex–Im – eksport netto) relacja między wielkością eksportu a importu wpływa na wielkość funduszy, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcje możliwość utrzymania przez pewien czas nadwyżki importu nad eksportem ma duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego 11) zaciąganie kredytów zagranicznych z jednej strony pozwala na przesunięcie poziomu absorpcji ponad wielkość dochodu narodowego wytworzonego, ale z drugiej strony powoduje powstanie zobowiązań finansowych, z których można się wywiązać wtedy, gdy w dłuższym okresie dany kraj osiągał nadwyżki eksportu nad importem – Polska nie wiedziała o tym i brała kredyty zagraniczne, które nieumiejętnie spożytkowała i teraz mamy ponad 40 mld $ zadłużenia zagranicznego Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony popytu: MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI Międzynarodowy przepływ czynników produkcji dotyczy: ziemi, kapitału, pracy oraz wiedzy technicznej 1) Międzynarodowe przepływy kapitału: w ujęciu Keynesa wielkość dochodu narodowego określona jest przez wielkość popytu, który zależy od poziomu eksportu i importu zmiany importu są powiązane ze zmianami poziomu dochodu narodowego – wzrost dochodu powoduje wzrost zapotrzebowania na import, bo zwiększenie produkcji na ogół wymaga zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców, maszyn, a także dóbr konsumpcyjnych(zarabiamy więcej, więcej chcemy) zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem: jeżeli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego, to może nastąpić skierowanie na rynek krajowy części towarów wywożonych za granicę, co powoduje spadek eksportu jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest wzrostem popytu zagranicznego na dobra eksportowane przez dany kraj, to prowadzi to do wzrostu eksportu jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest zwiększeniem konkurencyjności wytwarzanych towarów, to prowadzi to do wzrostu eksportu mnożnik: jest to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem stosuje się go do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę, znajdującą się w stanie niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych, początkowego impulsu pobudzającego ją do wzrostu takim impulsem mogą być, w warunkach istnienia wolnej siły roboczej i niewykorzystanych mocy wytwórczych: inwestycje autonomiczne przyrost wydatków z budżetu państwa spadek podatków konsumpcja autonomiczna możliwość powstania dodatkowego eksportu – np. na skutek zmiany sytuacji na rynku światowym mnożnik będzie równy relacji ostatecznego przyrostu dochodu do przyrostu popytu, który zapoczątkował wzrost dochodu mnożnik inwestycyjny k i Y Y Y K O gdy w jednym kraju następuje spadek popytu na import, prowadzi to do spadku eksportu u partnera, co dalej prowadzi do spadku produkcji, a co za tym idzie – zatrudnienia, konsumpcji i dochodu u partnera – taki łańcuszek wielkość mnożnika jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji krajowej, a odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania właściwości mnożnika: zwielokrotnienie początkowego przyrostu popytu, co powoduje wzrost dochodu początkowy spadek wielkości popytu może spowodować znacznie większe obniżenie wielkości popytu całkowitego, co niekiedy może doprowadzić do załamania się gospodarki 11 jest to wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę jest podejmowany z motywu zysku i przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne) klasyfikacja: wg kryterium: okres, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału: krótkookresowy ruch kapitału – okres spłaty kapitału mniejszy niż rok długookresowy ruch kapitału – okres spłaty kapitału przekracza rok wg kryterium: pochodzenie: wywóz kapitału ze źródeł publicznych – budżety agend rządowych, budżety lokalne wywóz kapitału ze źródeł prywatnych – przez banki komercyjne, przedsiębiorstwa wg kryterium: forma wywożonego kapitału: lokaty na rynku walutowym kredyty handlowe inwestycje portfelowe kredyty finansowe (zagraniczne) inwestycje bezpośrednie lokaty na rynku walutowym: obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie procentowej i różnice kursowe kredyty handlowe: kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową są one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru inwestycje portfelowe: są to długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach(dominuje obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw) teoria portfolio – inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób – taki, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych dywersyfikacja portfela – rozłożenie ryzyka na wiele inwestycji w ostatnich latach wzrasta znaczenie inwestycji portfelowych jako formy kapitału do krajów rozwijających się spowodowane: poprawą sytuacji gospodarczej najważniejszych krajów latynoamerykańskich i liberalizacja ich gospodarek proces prywatyzacji niektórych gałęzi, np. telekomunikacja niska stopa procentowa w krajach rozwijających się kredyty finansowe: polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu jego spożytkowania wg kryterium: rodzaj stopy procentowej można wyróżnić: kredyty finansowe udzielane wg stałej stopy procentowej – obsługa kredytu odbywa się wg stałej, uzgodnionej stopy procentowej kredyty finansowe udzielane wg płynnej stopy procentowej – stopę procentową ustala się na podstawie aktualnej stopy oferowanej w odniesieniu do pożyczek międzybankowych w określonym miejscu i określonej walucie istnieje ryzyko dla podmiotu udzielającego kredytu: pożyczkodawca zmniejsza możliwości dochodzenia swoich wierzytelności na drodze prawnej (inne państwo – inne prawo) kraj-pożyczkobiorca może ogłosić niewypłacalność lub odrzucić dług albo zwiesić jego obsługę dlatego pożyczkodawca stara się o gwarancje własnego rządu lub agend międzynarodowe kredyty finansowe przez długie lata były drugorzędną formą wywozu kapitału; ich dynamiczny rozwój nastąpił dopiero w latach 70tych od początku lat 80-tych występuje kryzys zadłużeniowy – opisany dalej inwestycje bezpośrednie - BIZ: jest to podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa inwestycje bezpośrednie różnią się od portfelowych tym, że tu się kieruje działalnością gospodarczą za granicą, a tam się nabywa akcje, które jednak nie dają kontroli wspólną cechą obu tych form jest to, że angażuje się wywiezione środki w działalność gospodarczą bezpośrednie inwestycje zagraniczne: dotyczą co najmniej 2 krajów polegają nie tylko na transferze środków finansowych, ale również technologii mają z reguły charakter długookresowy wiążą się z uzyskaniem bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w którym są lokowane są wynikiem decyzji zmierzających do prowadzenia i osiągania zysków z działalności gospodarczej przyczyny (motywy) podejmowania inwestycji bezpośrednich: zysk obniżenie kosztów (transportu, tańsze czynniki produkcji) chęć opanowania nowego rynku lepsza wydajność czynników produkcji lepszy poziom infrastruktury (bankowo-informacyjnej, komunikacyjnej) w kraju dostępność do rzadkich surowców, czynników wytwórczych polityka wobec BIZ krajów zainteresowanych napływem kapitału – stosowanie zachęt np. ulgi podatkowe, stabilna polityka podatkowa, stabilny system gospodarczy kraju czynnik polityczny układy regionalne sprzyjające BIZ formy inwestycji bezpośrednich: greenfield: budowa od podstaw przedsiębiorstwa za granicą, szczególnie w krajach słaborozwinietych zalety greenfield: wznosi się zakład dokładnie odpowiadający wymaganiom inwestora dodatkowe ulgi, korzyści do władz lokalnych, szczególnie na obszarach, gdzie się mało inwestuje wady greenfield: wymaga dużych nakładów kapitału firma taka musi się liczyć z ostra konkurencją na rynku brak informacji o rynku, o kształtowaniu się popytu kiedyś brak dostępu do kanałów dystrybucji fuzje: łączenie się dwóch niezależnych przedsiębiorstw z różnych krajów i powstaje jedno, nowe przedsiębiorstwo zalety fuzji: powiększenie udziału w rynku wymiana, powiększenie technologii wymiana doświadczeń wady fuzji: konflikty w podejmowaniu decyzji jest dużo procedur pozwalających na fuzję, które trzeba przejść przejęcie: odbywa się za pomocą prywatyzacji lub uzyskania kontrolnego pakietu akcji zalety przejęcia: tańsza forma – inwestor przejmuje pakiet kontrolny a nie całe przedsiębiorstwo firma przejęta ma już ustaloną pozycję na rynku korzyści z przejęcia marki, lokalizacji, kontraktów, kanałów dystrybucji, przejęcie wyspecjalizowanej kadry wady przejęcia: przejmuje się firmę taką jaka jest, a potem się ją zmienia, restrukturyzuje, dostosowuje do potrzeb inwestora można przejąć nieatrakcyjną markę, przestarzały majątek produkcyjny często przejęciu towarzyszą tzw. pakiety socjalne – gwarancje zatrudnienia dotychczasowych pracowników przez określony czas korporacje transnarodowe (międzynarodowe, ponadnarodowe) – podejmują one BIZ: są to organizacje, których siła polega przede wszystkim na zdolności integrowania i koordynowania wielkich systemów korporacyjnych, obejmujących własne i powiązane kontraktowo jednostki, zlokalizowane w wielu krajach cechy korporacji: suwerenność – niezależność od interesów państw złożoność – działalność prowadzona nie tylko w posiadanym majątku produkcyjnym, lecz także w niezależnych przedsiębiorstwach w wyniku zawartej z nimi umowy rozproszenie geograficzne – lokalizacje filii w wielu krajach specjalizacja – podejmowanie przez wybraną filię ściśle określonych działalności zdolność arbitrażowania – dokonywanie różnych transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych elastyczność organizowania – zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz przesunięcia w rozdziale zadań i koordynowanie ich realizacji zdolność integrowania – ścisłe powiązanie i koordynacja działalności jednostek organizacyjnych globalna efektywność – obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie korporacje w gospodarce światowej wpływają na: procesy integracyjne rozwój globalizacji postęp techniczny wzrost światowego PKB stabilizację cyklu koniunkturalnego w skali świata rozwój krajów słabiej rozwiniętych dyfuzję kultury, nowych stylów życia + + 12 wpływ korporacji (transferu kapitału) na kraje macierzyste: transfer zysków do kraju odpływ kapitału, pogorszenie bilansu zwiększenie rynków zbytu płatniczego wzmocnienie pozycji kraju na świecie zmniejsza się ilość miejsc pracy zacieśnienie więzi gospodarczej przenoszenie uciążliwej produkcji drenaż mózgów – zabieranie specjalistów wpływ korporacji (transferu kapitału) na kraje lokaty kapitału: napływ kapitału, polepszenie bilansu transfer zysków z kraju płatniczego zmniejszenie udziały w rynku zwiększa się ilość miejsc pracy przedsiębiorstw krajowych wzrost poziomu aktywności gospodarczej uciążliwa produkcja zanieczyszczająca wzrost wpływów podatkowych środowisko większe wykorzystanie siły roboczej drenaż mózgów – uciekanie specjalistów rozwój gospodarczy pobudzenie inwestycji szersza gama produktów na rynku zmniejszenie monopolizacji gospodarki polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2003 roku w Polsce wzrosły w porównaniu z rokiem 2002 o 7,6% i stanowią 1 495 mln euro zagraniczne inwestycje w Polsce w 2003 roku wyniosły 43 827 mln euro i zmniejszyły się w porównaniu z rokiem 2002 o 5% znaczenie BIZ w gospodarce światowej: odgrywają one bardzo dużą rolę w gospodarce światowej od 1985 roku następuje ich dynamiczny wzrost, a ich suma powiększa się szybciej niż tempo wzrostu PKB tak duży przyrost BIZ spowodowany jest przez: postęp techniczny – zwłaszcza rewolucyjne zmiany w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia informacji procesy integracyjne – zwłaszcza w Europie Zachodniej; postęp w integracji prowadzi do eliminacji ograniczeń ruchu kapitału między krajami procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej – masowa prywatyzacja 2) dynamiczny wzrost BIZ sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania – wielkość obrotów handlowych między centralami przedsiębiorstw a ich filiami stanowi ¼ całego handlu światowego dominującą pozycję w wywozie kapitału w formie BIZ zajmują kraje uprzemysłowione krajem o największym kapitale zgromadzonym w BIZ jest USA Międzynarodowe przepływy siły roboczej: międzynarodowa migracja ludności – to przenoszenie się przez granice ludności na okres nie krótszy niż jeden rok zmniejszenie bezrobocia transfer części zarobków do kraju macierzystego powracający emigranci posiadać mogą podwyższone kwalifikacje zawodowe likwidacja negatywnych stereotypów, rozwój kultury skutki migracji dla kraju przyjmującego imigrantów: zwiększenie potencjału siły roboczej przyspieszenie wzrostu gospodarczego brak obciążeń dla budżetu państwa związanych z kształceniem ludzi młodych dostęp do unikalnych kwalifikacji Międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej: + 3) etapy migracji: skutki migracji dla kraju pochodzenia: utrata ludzi młodych i wykształconych – starzenie się społeczeństwa i „brak rąk do pracy” podniesienie płac negatywnie wpływa na warunki działania przedsiębiorstwa zmniejszenie podaży siły roboczej powoduje zmniejszenie gotowości do podejmowania pracy w trudnych warunkach formy migracji: emigracja – wyjazdy z kraju obywateli za granicę i osiedlanie się w innym państwie imigracja – przyjazd do danego kraju i osiedlenie się w nim obywateli państw obcych reemigracja – ponowna emigracja, tj. kolejna zmiana miejsca zamieszkania repatriacja – powrót do ojczyzny osób przebywających przymusowo dłuższy czas poza granicami kraju readmisja – przekazanie danemu kraju cudzoziemców, którzy przybyli na jego terytorium migracja – zmiana pobytu mieszkańców kraju lub regionu spowodowana zazwyczaj czynnikami natury politycznej, ekonomicznej, ekologicznej, narodowościowej, społecznej, religijnej + I etap jest związany z przyspieszeniem wzrostu gospodarczego lata 1820-1914 i migracją objęto 47 mln ludzi głownie emigrowali z Europy do USA, Kanady, Brazylii, Argentyny i Australii czynnikiem decydującym o migracji ludności było poszukiwanie lepszych możliwości związanych z szybkim wzrostem gospodarczym i niskim zaludnieniem II etap – okres międzywojenny obejmujący lata 1918-1930 migracją objęto 16 mln ludzi: 60% - USA, 20% - Imperium Brytyjskie i 20% - Ameryka Łacińska głownie emigrowali z biednych krajów Europy: Irlandii, Polski, Szwecji, Włoch III etap – okres po II wojnie światowej: do lat 70-tych – kiedy wysoki wzrost gospodarczy w Europie Zachodniej i USA powodował, że zatrudnienie w tych krajach znajdowali emigranci zarobkowi; głównie w Turcji, Grecji, Jugosławii, Hiszpanii, Włoszech Południowych lata 70-80-te – gdy kraje wysoko rozwinięte zmieniły swoją politykę wobec emigrantów, bo pojawił się problem bezrobocia i napływu ludności z kolonii (kolonii Francji); ograniczenia te nie zahamowały ruchu emigrantów – kraje prowadzą politykę chętnego przyjmowania wykwalifikowanych ludzi przyczyny przepływu siły roboczej: dążenie migranta do poprawy sytuacji materialnej – uzyskanie większego dochodu trudność ze znalezieniem pracy w kraju więzi historyczne, kulturowe konflikty polityczne łatwość przekraczania granicy spadek poziomu płac trudności z uzyskaniem pracy wzrost wymagań ze strony pracodawcy wzrost napięć społecznych, konflikty na tle etnicznym znaczenie ich jest obecnie bardzo duże i szybko wzrasta jest to czynnik relatywnie mało obfity i trudno dostępny, dlatego jego cena jest wysoka wysoka jest także jego ekonomiczna i społeczna użyteczność wiedza szczegółowa: bezpośrednio nadaje się do praktycznego zastosowania lub wymaga przedtem jeszcze przetworzenia i uzupełnienia w jej skład wchodzą: wynalazki, projekty inwestycyjne i propozycje racjonalizatorskie ważnym rodzajem jej jest know-how – wiedza techniczna, nie chroniona prawami wyłącznymi i utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza wiedza ogólna: zawsze wymaga przetworzenia, uzupełnienia stanowi wkład do tworzenia nowej wiedzy szczegółowej międzynarodowy transfer wiedzy ma miejsce wtedy, gdy określona wiedza o charakterze ogólnym lub szczegółowym dostępna w danym momencie w jednym kraju staje się znana w innym w sposób odmienny niż niezależne badania, poszukiwania, gromadzenie doświadczenia wiedza techniczna jest przekazywana za pośrednictwem wielu kanałów, np. międzynarodowe operacje licencyjne, sprzedaż patentów korzystanie z zagranicznej lektury fachowej MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY 1) czynniki wypychające (push factors) – skłaniają do wyjazdów: ograniczenie podstawowych praw człowieka niebezpieczeństwo wojny wysoki przyrost naturalny, przeludnienie wysoki poziom bezrobocia zła sytuacja mieszkaniowa czynniki przyciągające (pull factors) – ułatwiają decyzję emigracyjną: niski lub ujemny przyrost naturalny niska stopa bezrobocia zapotrzebowanie na cudzoziemską siłę roboczą brak wymagań wizowych łatwość uzyskania pozwolenia na pracę 2) przepływ siły roboczej odbywa się na mniejszą skalę i z mniejszym natężeniem niż przepływ kapitału stosowane są bariery ograniczające przepływ siły roboczej, np. wizy do USA 13 Pojęcie, funkcje kursu walutowego kurs walutowy – cena jednej waluty wyrażona w innej walucie funkcje: informacyjna – kurs walutowy informuje osoby fizyczne i prawne w danym kraju o cenie walut obcych cenotwórcza – polega na przenoszeniu poprzez kursy walut zagranicznego układu cen na krajowy układ cen wraz ze wszystkimi wynikającymi ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki krajowej kursotwórcza – wpływ zmian cen wewnętrznych na kształtowanie się waluty krajowej instrument polityki pieniężnej – kurs walutowy pomaga kształtować ilość pieniądza w obiegu, pomaga wyrównywać bilans płatniczy i ograniczać inflację alokacyjna – kurs walutowy wpływa na to, jak są rozmieszczone zasoby na świecie Rodzaje kursu walutowego: stały: sztywny – kurs nie zmieniony w bardzo długim okresie, mimo, że taka zmiana byłaby pożądana ze względu na stan bilansu płatniczego pełzający – to kurs, który ulega częstym zmianom, najczęściej pod wpływem wyższego tempa inflacji w kraju w porównaniu z zagranicą z marżą wahań wokół parytetu (lub kursy centralnego) – określony jest pożądany poziom, tzw. kursu centralnego, a władze walutowe starają się utrzymać poziomy kursów rynkowych w pobliżu ustalonego kursy centralnego stosując narzędzia ekonomiczne i administracyjne zmienny – jest ustalany na rynku; nie ma ingerencji państwa; zalicza się tu kurs płynny i wolnorynkowy wolnorynkowy – nie ma ingerencji państwa; wyznaczany jest przez popyt i podaż walut na rynku walutowym 3) 4) 5) 6) czarnorynkowy – nieoficjalny, nielegalny; kształtowany jest przez nielegalne transakcje kupna-sprzedaży walut; ten typ kursu występuje, gdy oficjalny kurs waluty ustalany jest na poziomie niezgodnym z układem popytu i podaży walut obcych jednolity – całość obrotów płatniczych z zagranicą odbywa się po jednolitym kursie; po takim też kursie dokonuje się wymiany walut obcych na walutę krajową dualny (podwójny) – stosowany sporadycznie; wprowadza się wtedy dwa oficjalne kursy walutowe: jeden dla obrotów handlowych, drugi dla obrotów kapitałowych parytetowy – stałe kursy walutowe mają ustalony parytet do złota lub do dolara nieparytetowy – poziom ustalany jest przez kraj zgodnie z własnymi preferencjami w stosunku do kursy centralnego innych walut Mechanizm ekonomiczny dewaluacji dewaluacja jest to administracyjne obniżenie kursu własnej waluty: 1$=3zł 1$=4zł przyczyną przeprowadzania dewaluacji jest dążenie danego kraju do poprawienia sytuacji w bilansie płatniczym; a gdy w danym kraju poziom koniunktury jest względnie niski celem dewaluacji jest ożywienie tej koniunktury wynikiem dewaluacji w początkowym okresie jest wzrost zdolności konkurencyjnej dóbr krajowych w stosunku do dóbr zagranicznych ilościowe zwiększanie eksportu z danego kraju oraz ilościowe ograniczanie jego importu bowiem w wyniku dewaluacji ceny dóbr krajowych w przeliczeniu na waluty zagraniczne ulegają obniżeniu, zaś ceny dóbr zagranicznych podwyższeniu czynniki hamujące pozytywne skutki dewaluacji: inne kraje również mogą zdecydować się na dewaluację swoich walut eksporterzy mogą w ogóle nie obniżyć swych cen eksportowych w walucie zagranicznej, bądź też obniżyć je w stopniu mniejszym od stopnia dewaluacji jednocześnie eksporterzy zagraniczni w dążeniu do utrzymania swoich pozycji na naszym rynku mogą obniżyć swoje ceny eksportowe w walutach zagranicznych dewaluacja powoduje podniesienie poziomu cen wewnętrznych w kraju, co ogranicza a nawet eliminuje wzrost zdolności konkurencyjnej dóbr krajowych dewaluacja powoduje pogorszenie terms of trade danego kraju, a to oddziałuje na pogorszenie się bilansu handlowego i płatniczego dlatego też dewaluacja może poprawić ten bilans tylko wtedy gdy: w wyniku obniżenia się cen dóbr przez dany raj eksportowanych, w przeliczeniu na waluty obce i podwyższenia cen dóbr importowanych, w przeliczeniu na walutę krajową, eksport ilościowo na tyle wzrośnie, a import ilościowo na tyle zmaleje, że efekty zmian ilościowych z nadwyżką skompensują ubytek spowodowany pogorszeniem terms of trade aby do tego doszło, popyt zagraniczny na eksport i popyt krajowy na import muszą cechować się odpowiednio wysoką elastycznością cenową αk + αz <1 - suma elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego na eksport danego kraju jest mniejsza od 1 – dewaluacja powoduje pogorszenie bilansy handlowego αk + αz =1 – sytuacja w bilansie pozostaje taka sama αk + αz >1 – rzeczywista poprawa bilansu – Twierdzenie Marshalla – Lernera jednak nawet gdy αk + αz >1 dewaluacja może nie spowodować poprawy bilansu, gdy elastyczność podaży na eksport będzie niska Mechanizm ekonomiczny rewaluacji rewaluacja jest to administracyjne podwyższenie kursu własnej waluty: 1$=3zł 1$=2zł rewaluacja powoduje obniżenie zatrudnienia i spadek koniunktury warunkiem rewaluacji jest posiadanie przez dany kraj odpowiednio wysokich rezerw złota i walut obcych przyczyną przeprowadzania rewaluacji jest dążenie do osłabienia tendencji inflacyjnych ma ona spowodować wzrost importu i spadek eksportu co w efekcie da ograniczenie bądź likwidację nadwyżki bilansu płatniczego skutki: zwiększenie podaży na rynku wewnętrznym – potanienie dóbr zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową i podrożenie dóbr krajowych w przeliczeniu na waluty zagraniczne uruchomienie tendencji do ograniczania czy nawet likwidacji nadwyżki bilansu płatniczego działa ograniczająco na przypływ kapitału produkcyjnego Rynek walutowy jest to zespół wszystkich instytucji i osób wymieniających waluty obce oraz reguł rządzących zawieraniem transakcji walutowych Międzynarodowy System Walutowy ogół norm, zasad i zwyczajów określających sposób funkcjonowania pieniądza w sferze relacji międzynarodowych podstawą systemu walutowego jest system kursowy, który 7) 8) 14 zapewnia system rozliczeń – zasady przechodzenia z jednej waluty na inną stanowi wytyczną dla polityki walutowej krajów sygnatariuszy układu – jeżeli jesteśmy w ramach kursów stałych, nie mamy swobody w prowadzeniu polityki pieniężnej Podmioty międzynarodowego rynku walutowego uczestnicy rynku detalicznego odbywa się tu wymiana walut między firmami i osobami fizycznymi a bankami np. korporacje międzynarodowe, importerzy, eksporterzy, turyści uczestnicy rynku międzybankowego są to specjaliści walutowi pracujący dla największych banków świata, jak również niebankowi specjaliści od transakcji walutowych brokierzy w imieniu banków (gdy one chcą zachować anonimowość) zajmują się szukaniem najlepszych warunków wymiany, tj. najkorzystniejszej ceny zakupu waluty (bid) lub sprzedaży spekulanci dokonują wymiany walut nie dla potrzeb biznesu, ale w nadziei osiągnięcia zysku z różnicy cen na różnych rynkach walutowych banki centralne i inne instytucje rządowe interweniując na rynkach walutowych wpływają na kursy walutowe, najczęściej w celu ich stabilizacji Transakcje na międzynarodowym rynku walutowym transakcje tradycyjne: natychmiastowe spot: realizowane są według bieżących kursów walutowych (spot) dostarczenie walut musi nastąpić najpóźniej na drugi dzień po zawarciu transakcji terminowe (forward): zawierane są według kursów walutowych terminowych (forward) kurs walutowy ustalany jest w dniu zawierania kontraktu, a dostawa walut następuje w przyszłości, w zależności od terminu kontraktu, np. 1, 2,3 miesiące itd. im dłuższy jest termin transakcji, tym większe mogą być różnice między kursem walutowym bieżącym a terminowym swapowe (swap): polegają one na równoczesnym zawarciu dwóch powiązanych ze sobą transakcji, tzn. opiewających na tę samą ilość waluty np. transakcje kupna z dostawą natychmiastową i sprzedaży z dostawą terminową np. sprzedaż według kursu spot 1 mln dolarów za franki szwajcarskie i równoczesne odkupienie od banku 1 mld dolarów za franki szwajcarskie za 1,2,3 miesiące transakcje nowe: transakcje przyszłościowe (currency futures): są specyficzną odmianą transakcji terminowych podstawą currency futures jest kurs ustalany w dniu zawierania kontraktu, natomiast termin dostawy walut jest określony przez Radę Dyrektorów z departamentu – International Monetary Market (IMM) transakcje te zawierane są na zorganizowanym rynku i ustalone są kwoty, na jakie można je zawierać, np. funt brytyjski - 62.500 korzystną cechą ich jest możliwość odstąpienia od kontraktu, gdy cena kształtuje się wyjątkowo niekorzystnie opcyjne (options): operacja opcyjna polega na zakupie prawa do nabycia określonej ilości waluty (opcji) w określonym czasie po ustalonej w kontrakcie cenie nabycie prawa do zakupu wiąże się z poniesieniem dodatkowych kosztów, tzw. ceny opcji, np. kupując marki za dolary cena opcji wynosi 0,02 dolara za markę w warunkach płynnych kursów walutowych transakcje te stanowią najlepszą formę zabezpieczenia przed wahaniami kursów i zmniejszają ryzyko towarzyszące opcjom walutowym operacyjne będące kombinacją terminowych i opcyjnych (option forwards): kontrakty terminowe zawierane na przybliżone terminy (bez ustalenia konkretnej daty) są droższe od zwykłych transakcji terminowych ponieważ banki starają się ubezpieczyć przed zwiększonym ryzykiem inny podział – 3 grupy transakcji: arbitraż – transakcje zawierane w celu wykorzystania różnic kursowych w różnych ośrodkach geograficznych 9) spekulacja – inwestor świadomie podejmuje ryzyko w celu osiągnięcia zysku hedging – celem tych transakcji jest zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym pozycja walutowa zamknięta – należności=zobowiązania; nie ma ryzyka walutowego pozycja walutowa otwarta – należnościzobowiązania: N>Z – pozycja długa – obawiamy się spadku kursu N<Z – pozycja krótka – obawiamy się wzrostu kursu metody zabezpieczania się przed ryzykiem: walutowe kontrakty terminowe forward kompensacja ryzyka – łączy się pozycje walutowe; jeżeli na jednej stracimy to na drugiej zyskamy odrzucanie ryzyka – przerzucamy ryzyko na kontrahenta, ale musimy być silniejszym partnerem podział ryzyka – część ryzyka ponosi jedna strona, część druga strona System waluty złotej 1870-1914: powstał nie na zasadzie umowy międzynarodowej zawartej przez rządy, a powstał pod wpływem ukształtowania i sformalizowania narodowych systemów waluty złotej zasady funkcjonowania systemu waluty złotej: emisja banknotów – związana z obowiązkiem częściowego jej pokrycia rezerwami złota bank centralny miał obowiązek sprzedaży i kupna złota po stałej cenie w walucie krajowej istniała swoboda przepływu złota w skali międzynarodowej pełna wymienialność złota na wszystkie inne formy pieniądza cenę złota określało się mianem parytetu – każdy kraj określał parytet swojej waluty w złocie – był to związek pomiędzy jednostką waluty a pewną ilością złota, np. 1$ = 6g złota wydajność tego systemu zapewniały trzy mechanizmy: mechanizm kontroli podaży złota: zakładamy, że kraje miały kopalnie złota – mechanizm ten powodował dostosowanie rozmiarów wydobycia złota do istniejących potrzeb - powiększanie tego wydobycia, powiększanie potrzeb technologii wzrost ilości złota – wzrost ilości pieniądza – wzrost inflacji (nie rosła tylko cena złota, była ona stała). Jeżeli cena złota była stała, to w miarę zwiększenia wydobycia złota, rosły koszty wydobycia, co spowodowało zmniejszenie opłacalności wydobycia złota, nawet przestawali go wydobywać. Ten system gwarantował, że nie będzie występowała inflacja mechanizm stabilizacji kursów walutowych: w tym systemie, który był systemem kursów parytetowych, były określone parytety poszczególnych walut. Ale nie oznacza to, że nie istniał kurs rynkowy, który mógł się odchylać od kursów parytetowych – punkty złota. Ten kurs parytetowy był przyjęty przez bank centralny. Kurs rynkowy zależy od podaży i popytu na waluty obce w danym kraju. Niemcy A exp 1000 j. walutowych 10) USA imp 1500 j.walutowych B Rozliczamy się w walucie kraju B. W kraju A popyt na walutę kraju B będzie oznaczał podaż waluty kraju A i odwrotnie. Kursy walutowe: 1$ = 6g złota; 1DEM = 2g złota; 1$ = 3DEM Kraj A musi zapłacić kraju B 500$. 500$ = 3000g złota. Gdyby 1$ = 6DEM, to zmieniłaby się ilość złota, którą kraj A ma zapłacić kraju B. (Koszty transportu złota + koszty ubezpieczenia złota / wartość przewozonego złota) * 100% = 1% - o tyle mogłby się odchylić kurs rynkowy od kursu parytetowego. mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego: ten mechanizm funkcjonuje w podobny sposób: Niemcy mają deficyt handlowy z USA, co oznacza, że musi przepłynąć złoto z Niemiec do USA w wysokości 500 złota. Jeżeli zmniejszą się rezerwy złota w Niemczech, to to spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza – wzrost stopy % - zwiększenie napływu kapitału do Niemiec, co poprawi bilans płatniczy, ale przyczyni do ograniczania kredytów i popytu, co w rezultacie wpłynie na zmniejszenie dochodu narodowego i importu, co poprawi bilans handlowy – spadną ceny i mamy do czynienia z deflacją. Ujemny bilans płatniczy w Niemczech 15 wywołał automatyczne mechanizmy poprawy tego bilansu – nastąpiło automatyczne dostosowanie się. Cechą charakterystyczną złota była deflacja – spadek cen pod koniec funkcjonowania systemu waluty złotej nastąpił proces ekonomizacji złota – polegający na zastępowaniu złota w transakcjach przez inne formy pieniądza, będącymi substytutami. Substytutem złota były banknoty przyczyny ekonomizacji złota: niższe koszty finansowania transakcji handlowych i kapitałowych osiąganie dodatkowych dochodów z tytułu odsetek od walut zdeponowanych w bankach, kiedy płacono złotom były to możliwości udzielania kredytów kupieckich System walutowy w okresie międzywojennym po I wojnie światowej upadł system waluty złotej, bo została naruszona zasada zależności emisji pieniądza papierowego od posiadanych rezerw złota. W okresie istnienia tego systemu też emitowano pieniądz papierowy I wojna światowa wprowadziła destabilizację – emitowano banknoty bez względu na posiadane rezerwy złota. Koniecznością było zawieszanie wymiany walut na złoto po zakończeniu I wojny światowej kursy walutowe stały się kursami z głębokimi wahaniami jedynym krajem, który nie zrezygnował z wymienialności waluty na złoto były Stany Zjednoczone. One zwiększyły rezerwy złota, zmienił się ich udział w światowych rezerwach złota wahaniu podlegały kursy walut europejskich sytuacja panująca w Europie: wysoka inflacja, chaos walutowy, głębokie wahania kursowe najwyższa inflacja była w Niemczech. Wartość niemieckiej marki znacznie spadła: lipiec 1919: 1$ = 14DEM; grudzień 1919: 1$ = 65DEM; styczeń 1923: 1$ = 160 tys. DEM. ta inflacja była inflacją sterowaną (w Niemczech), tzn. ta inflacja była na rekę rządowi niemieckiemu. Im chodziło o spadek DEM również inflacja była we Francji i Włoszech. Wartość ich walut spadała, kraje te miały problemy ze zrównoważeniem deficytu budżetowego krajem, który zachowywał się inaczej była Wielka Brytania, która chcąć udowodnić, że jest mocarstwem, chciała wrócić do parytetu przed wojennego (1funt = 4,8$). Konsekwencją prowadzenia tej polityki pieniężnej były nadwartościowy pieniądz, zahamowało eksport – towary brytyjskie stały się droższe. Kłopoty w handlu zagranicznym przełożyły się na sytuację gospodarczą kraju – wzrosło bezrobocie pomimo jednak tej niekorzystnej sytuacji, w I połowie lat 20-tych nastąpiła poprawa związana ze stabilizowaniem systemu walut narodowych (1924 r.). Zaczęły się stabilizować ceny. Od czasów wojen Napoleońskich w krajach europejskich nie było inflacji. Przyczyną inflacji był nadmiar pieniądza papierowego i wzrost cen surowców – źródło inflacji kosztowej. Innym źródłem inflacji był system kursów płynnych w II połowie lat 20-tych ceny ustabilizowały się, został przywrócony system stałych kursów walutowych. Wielka Brytania powraca do stalego kursu w 1926-31 r., a Francja – w 1928-31 system walutowy, określony mianem dewizowo-złotym, w II połówie lat 20-tych zostaje przyjęty w dwóch wersjach: system złota sztabowego (sztabowo-złoty) - przyjęły kraje, które miały dużo rezerw złota, żeby móc zagwarantować wymienialność walut na złoto. Tym razem było to ograniczenie wymienialności oraz było wymierzono określoną ilość waluty z odpowiednią swoją wartością w sztabie złota. Sztab = 4-10kg w różnych krajach. Systemy te miały Anglia, Belgia, Francja system dewizowo-złoty - przyjęły kraje, które miały mniej złota i gromadziły rezerwy w walutach sztabowych i dolarach, które były na złoto wynienialne – też miały ograniczoną wymienialność na złoto cechą tego systemu było to, że banki centralne wyznaczały kursy centralne do walut sztabowych i do dolara i zobowiązywały się do utrzymywania stałego kursu swojej waluty w stosunku do innych walut, w oparciu o które był ustalony kurs centralny stabilizacja nie trwała długo. W 1919 r. nastąpił kryzys, w efekcie którego pojawiły się płynne kursy pierwszym krajem, który upłynnił kursy była Wielka Brytania w 1931 r., a za nią poszły inne kraje europejskie, USA – w 1933 r. polityka kursowa i monetarna zaczęły być wykorzystywane do ożywienia gospodarki. Starano się wprowadzić do obiegu większą ilość pieniądza USA też manipulowały dolarem i ta dewaluacja przyniosła dobre efekty w tamtym okresie kraje wprowadziły zakaz wywozu złota za granicę, co ograniczało wymianę kraje rozwinięte podzieliły się na dwie grupy: kraje anglosaskie – polityka płynnych kursów walutowych, co doprowadziło do ożywienia gospodarki – Wielka Brytania, USA europejski złoty blok – kurczowo trzymały się wartości pieniądza i jego wymiany na złoto, miała miejsce stagnacja gospodarcza 11) System walutowy z Bretton Woods 1944-1971 W lipcu 1944 roku przedstawiciele 44 krajów na spotkaniu w Bretton Woods ( New Hampshire) zredagowali i podpisali statut porozumienia w sprawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego opracowano nowy system walutowy w którym potwierdzono: zasadą wzajemnej wymienialności walut rozwiązano problem wymienialności walut na złoto ( taką wyłączną walutą wymienialną na złoto została waluta amerykańska, inne straciły bezpośrednią wymienialność) kurs stał się instrumentem wymiany jednej waluty na drugą utworzono kurs dolara amerykańskiego i określono, że inne waluty mogą się wahać w stosunku do niego na 1% (gdyby działo się inaczej to rząd danego kraju zmuszony był do interwencji i za pomocą rezerw walutowych powinien kierować podażą dolara) wprowadzono zasadę, że Bank Światowy będzie udzielał kredytów bankom centralnym, aby mogły one utrzymać cenę $ na określonym poziomie 12) Przyczyny upadku systemu z Breton Woods: odpływ dolarów poza granice USA - spowodowany on był przede wszystkim: uruchomieniem systemów pomocy (11,5 – 12 mld USD w latach 1947 – 51) np. Plan Marshalla, wydatki militarnymi USA (bazy wojskowe, wydatki na NATO od 1949) powstaniem rynku eurodolarowego (związane z polityka monetarna powodującą, że bardziej opłacało się inwestować za granicą USA, 1958 – wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut) kosztami prowadzenia wojen przez USA bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi korporacji amerykańskich (1950 – 12 mld USD, 1960 > 49 mld, 1970 – 100 mld) w latach 50-tych średnioroczny odpływ z USA ~ 5 mld USD głównie na pożyczki i wydatki militarne – strumień rządowy) pogarszanie się bilansu płatniczego USA – intensywny odpływ dolarów powodował pogarszanie się rachunku kapitałowego i doszło do sytuacji, że nadwyżka w rachunku bieżącym była mniejsza niż niedobór na rachunku kapitałowym – pod koniec lat 50-tych ujemne saldo bilansu płatniczego Przyczyny: koszty Pax Americana – utrzymywanie przez USA porządku globalnego – wydatki militarne, zagraniczna pomoc finansowa, zagraniczne inwestycje bezpośrednie transfer kapitału krótkoterminowego (spekulacyjnego) wydatki z tytułu turystyki równocześnie nastąpiło pogorszenie bilansu handlowego, chociaż był nadal dodatni. Powodem tego było pogorszenie pozycji eksportowej USA na korzyść Japonii i Europy Zachodniej. Udział USA w globalnym eksporcie wynosił w 1950 – 16,6 %, w 1960 – 15,9 % a w 1970 – 12,2 %. Wzrosła konkurencyjność Japonii i Europy Zachodniej ale jednocześnie po stronie USA miejsce miały zaniedbania, lokowanie dużych ilości kapitału w ZIB a niedoinwestowanie własnego kraju. Korporacje działały niezgodnie z polityką makroekonomiczną rządu kierując się przesłankami kosztowymi. Po pewnym czasie filie korporacji zaczęły eksportować na rynek USA konkurując z korporacjami macierzystymi. Zaczął rosnąć import w USA. Polityka gospodarcza USA w latach 60-tych polegała na stymulowaniu popytu krajowego (korzystne kredyty) – rósł import, malał eksport, malała nadwyżka w handlu. Inwestycje korporacji USA mogły się rozwijać korzystnie dzięki wsparciu władz USA np. poprzez skłanianie banków centralnych innych krajów do skupowania dolarów od korporacji w zamian za swe waluty po kursie oficjalnym, dzięki czemu korporacje dysponowały środkami na inwestycje w tym kraju 1960 – 64 5,4 mld USD Nadwyżka w handlu USA 1965 – 69 2,8 mld USD 1971 - 2 mld USD Pierwszy deficyt handlowy USA od 1887 1977 - 26 mld USD inflacja w USA i spadek siły nabywczej dolara – w latach 1937 – 57 nastąpił 55 % - owy spadek wartości dolara. Spowodowane było to wzrostem wydatków budżetowych, wzrostem deficytu budżetowego, pogorszeniem się bilansu handlowego i płatniczego wzrost rynkowej ceny złota (oficjalna cena złota wynosiła 35 USD/uncja trojańska) w 1962 kraje G10 utworzyły tzw. pool złota – kraje te postawiły swoje rezerwy złota do dyspozycji na rynku walutowym aby podtrzymać cenę złota i kurs dolara 1968 – nastąpił rozpad na 2 poziomy ceny złota: oficjalny – 35 USD/uncję wolny (rynkowy) – wyższy Przyczyną wzrostu kursu rynkowego był wzrost zapotrzebowania na złoto np. w przemyśle. Władze poszczególnych krajów przyjęły zasadę niesprzedawania i nienabywania złota na r rynkach prywatnych spadek rezerw złota w USA – już w połowie lat 60-tych stan rezerw w Fort Knox nie zapewniał wypłacalności USA gdyby banki centralne zażądały zamiany swych rezerw dolarowych na złoto. Rezerwy złota w 1944 – 24 13) 14) 15) 16 mld USD, a w 1967 – 10 mld ponieważ około 40 % dolarów znajdujących się w obiegu zostało wymienione w tym okresie na złoto (w 1968 w obiegu było 45,7 mld USD) Metody podtrzymywania systemu z Breton Woods: USA starały się podtrzymać wartość dolara skupując go z rynku, aby zmniejszyć różnice pomiędzy popytem a podażą. Jednocześnie nastąpił spadek zaufania do dolara, co zaczęło grozić dewaluacją (szczególnie po 1967 kiedy nastąpiła dewaluacja funta brytyjskiego), presja na Niemcy by zdewaluowały markę działania na forum Międzynarodowego Funduszu Walutowego – 1969 – uruchomienie tzw. specjalnych praw ciągnienia (SDR) – pieniądz bezgotówkowy pełniący funkcję pieniądza kredytowego, rozrachunkowego. Miał odciążyć dolara i złoto w wykonywaniu funkcji rozrachunkowych i kredytowych w ramach bilansów płatniczych członków MFW I transza – 1970 – 3,4 mld jednostkę SDR początkowo ustalano na zasadzie złotego parytetu dolara (1 SDR = 1 USD), potem opierano się na koszyku 5 walut uruchomienie SDR także nie wiele dało 15.08.1971 – zawieszenie wymienialności dolara na złoto (Nixon), data upadku systemu, w praktyce upłynnienie kursów walutowych, destabilizacja starając się ratować system kraje G10 podpisały 12.1971 umowę Smithsoniańską. W ramach tego porozumienia nastąpił powrót do kursów stałych, ale system uelastyczniono zwiększając marżę wahań do ± 2,25 %. Po raz pierwszy zdewaluowano też dolara o około 8 % i zwiększono oficjalną cenę złota do 38 USD/uncję 02.1973 – druga dewaluacja dolara o około 10 %, wzrost oficjalnej ceny złota do 42,22 USD/uncję, ostatni złoty parytet dolara 19.03.1973 – wiele krajów przechodzi na płynne kursy walutowe – np. USA, Wielka Brytania, Japonia, Kanada, Włochy, Szwajcaria 1974 – USA – decyzja o oderwaniu dolara od złota 1976 – oficjalnie postanowiono o oderwaniu dolara od złota – konferencja MFW na Jamajce, ustalono zasady nowego międzynarodowego systemy walutowego, który wchodził w życie od 1978 Współczesny system walutowy system wielodewizowy, całkowicie oderwany od złota, funkcję pieniądza światowego pełni kilka walut postanowienia konferencji w Jamajce: zdecydowano o likwidacji kruszcowych parytetów walut zniesiono oficjalną cenę złota zwolniono członków MFW od obowiązku wnoszenia opłat w złocie oficjalnie zdecydowano o przejściu od zasady kursów stałych do kursów płynnych członkowie MFW uzyskali swobodę wyboru trzech reguł kursowych: kurs płynny nieograniczony – kształtuje się wyłącznie na rynku walutowym bez interwencji władz monetarnych – USA, Kanada, Japonia, Australia, Argentyna, Brazylia kurs płynny kierowany – kraje EWG – wymaga interwencji władz monetarnych danego kraju na rynku walutowym w przypadku długoterminowego utrzymywania się znacznej różnicy między kursem rynkowym a kursem uznanym przez bank centralny za właściwy w stosunku do wybranej waluty lub koszyka walut kurs centralny – władza monetarna zobowiązuje się do utrzymywania kursów rynkowych waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub koszyka walut na stałym poziomie np. Polska 05.1991 funkcje pieniądza światowego: transakcyjna waluty rezerwowej lokacyjna – około 40 % obligacji międzynarodowych jest denominowanych w dolarach waluty odniesienia waluty kredytowej interwencyjna Europejska integracja walutowa traktat rzymski zawierał niewiele postanowień w sprawie polityki walutowej. Celem integracji europejskiej była integracja rynkowa. Gdy podpisywano traktat o EWG istniał jeszcze system z Breton Woods i nie było takiej potrzeby 12.1969 – szczyt w Hadze – przywódcy państw członkowskich wyrazili wole polityczną co do tworzenia unii walutowej. Celem krajów EWG – dążenie do integracji walutowej ale brak zgody co do sposobu wprowadzenia unii walutowej. 2 koncepcje: kraje o słabszych walutach (Francja, Niemcy) od razu wprowadzenie unii walutowej, potem integracja gospodarcza kraje o stabilnej walucie (Niemcy, Holandia) - najpierw integracja gospodarcza, potem walutowa - bały się, że gdy nie będzie zbieżności gospodarczej to nowa waluta będzie niestabilna brak kompromisu 03.1970 - komisja pod przewodnictwem P. Wernera (premier Luksemburga) - przygotowanie planu unii walutowej 8.10.1970 - raport Wernera, który zakładał równoległą realizację unii gospodarczej i walutowej - rozwiązanie kompromisowe, w kilku etapach: I etap - ograniczenie wahań kursów walutowych, koordynacja na szczeblu WE polityki monetarnej, fiskalnej realizowanej przez kraje członkowskie II etap - dalsze ograniczenia wahań kursów walut i zróżnicowania cen III etap - wprowadzenie stałych kursów walutowych, zlikwidowanie narodowych ograniczeń w wymianie walut i utworzenie wspólnotowego systemu banków centralnych zbliżonego do systemu USA unia powinna być zrealizowana do 1980, a wchodzi w życie 22.03.1971 z planu Wernera zrealizowano tylko etap I, przeszkodził kryzys energetyczny 1973/74 Wąż walutowy 8.12.1971 - kraje G10 podpisały umowę Smithsoniańską. Dozwolona nią marża wahań (4,5 %) została uznana za zbyt szeroką. Kraje EWG ograniczyły marżę wahań kursów rynkowych 24.04.1972 - banki centralne krajów członkowskich EWG podpisały w Bazylei umowę na podstawie której wszedł w życie tzw. wąż walutowy w tunelu EWG zdecydowało o ograniczeniach wahań walut w stosunku do dolara o +-2,25 % (tunel) a równocześnie w stosunku do siebie o +-1,25 % wąż - wahania walut krajów członkowskich w stosunku do siebie 03.1973 - przestał istnieć "tunel", przestała obowiązywać umowa Smithsoniańska. Sytuacja gospodarcza spowodowała, że wąż był bardzo niestabilnym instrumentem. Kraje w zależności od potrzeby wstępowały i występowały z niego wąż w zasadzie był mało skuteczny, podobnie jak powstały w 1973 Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, stanowił jednak podstawy do budowy Europejskiego Systemu Walutowego 1975 - wprowadzenie Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej opartej na koszyku 9 walut 13.05.1979 - utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego. Podstawy prawne - rezolucja z 12.1978 i umowa z 1979 pomiędzy bankami centralnymi. Podstawy traktatowe - Jednolity Akt Europejski (1.08.1987) Europejski System Walutowy składał się z 3 podstawowych elementów: system kursowy - mechanizm kształtowania kursów walut został przejęty z węża walutowego, udoskonalony, marża wahań szersza +-2,25 % a dla słabszych walut i późniejszych krajów +-6 % 1992 bardzo duże perturbacje na rynku walut, ESW opuścił funt, istniało zagrożenie że także frank francuski, aby utrzymać system w 03.1993 marżę wahań rozszerzono do +-15 % wspólna waluta (ECU - European Currency Unit) - waluta bezgotówkowa, pełniła wszystkie funkcje pieniądza, skład koszyka walutowego (9 walut) ECU - ilość waluty ustalana na podstawie udziału poszczególnych krajów w produkcie i handlu Wspólnoty, waga waluty zmienna w zależności od kursu rynkowego. Waluty wchodzące w skład koszyka to: marka RFN, funt angielski, frank francuski, lir włoski, guild holenderski, frank belgijski, frank luksemburski, korona duńska, funt irlandzki mechanizm interwencyjno - kredytowy banków centralnych - dostarczanie środków na interwencje na rynku walutowym (kredyty bardzo krótkoterminowe, krótkoterminowa pomoc walutowa, średnioterminowa pomoc finansowa) Plan De Lora? - 04.1989 - wprowadzono w życie unię walutową w kształcie istniejącym, przewidywano, że należy spełnić pewne warunki tzn. stworzenie jednolitego rynku finansowego i liberalizowanie przepływów kapitału Traktat z Maastricht (podpisany 7.02.1992, wszedł w życie 11.1993) przewidywał, że kraje chcące wstąpić do unii walutowej muszą spełnić kryteria konwergencji: pieniężne: średnia stopa inflacji nie może być większa o więcej niż 1,5 pkt. % ponad średnią inflację w 3 najlepszych pod tym względem krajach UE średnia stopa procentowa obligacji skarbowych nie powinna być wyższa niż 2 pkt. % ponad średnią stopę procentową w 3 krajach UE o najniższej stopie inflacji udział w mechanizmie kursowym powinien respektować nominalny przedział wahań kursu walutowego przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu 2 ostatnich lat przed przystąpieniem do strefy euro budżetowe: relacja deficytu budżetowego do PKB nie może przekroczyć 3% dług publiczny nie może przekroczyć 60 % PKB kryteria te zapisane są w protokołach dodatkowych a nie w traktacie i niektóre kraje nalegały na zabezpieczenie przed ewentualnym spadkiem wartości nowej waluty Niemcy nalegały na wprowadzenie Paktu Stabilności i Wzrostu (Dublin, 12.1996) ustalono zasady karania państw za przekroczenie kryterium deficytu budżetowego 1) 2) 3) 4) 5) 17 mimo, że wszystkie kryteria spełniły wyłącznie Francja, Luksemburg i Finlandia do unii walutowej w 1999 zakwalifikowano 11 krajów (bez Wielkiej Brytanii - nie chciała, Grecji - od 2001, Danii - nie chciała, Szwecji - nie spełniła kryterium prawnego) kraje, które nie weszły do unii walutowej posługują się mechanizmem kursowym ER2 01.01.1999 - zamrożenie kursów walutowych, 11 walut utworzyło koszyk, należności konwertowane z ecu na euro (Grecja przystąpiła później). Europejski Bank Centralny zaczął prowadzić jednolitą politykę pieniężną Europejski System Banków Centralnych = Europejski Bank Centralny + banki centralne wszystkich 25 krajów UE, nie ma osobowości prawnej, podejmuje decyzje dotyczące unii walutowej BILANS PŁATNICZY I SPOSOBY JEGO RÓWNOWAŻENIA Pojęcie i układ bilansu płatniczego bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanym między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie (najczęściej rok) obowiązek sporządzania bilansu płatniczego ma NBP 3 podstawowe części bilansu: bilans obrotów bieżących – obejmuje wszelkie płatności danego kraju związane z międzynarodową wymianą towarów i usługi oraz koszty obsługi kapitału zagranicznego składa się z: bilans handlowy – BH – zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu bilans obrotów usługami – BU – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między danym krajem a zagranicą bilans procentów i dywidend – BOM – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obcego bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej – BOM – transfery rządowe, np. składki płacone różnym organizacjom bilans obrotów kapitałowych – zaliczane tu są przepływy kapitału we wszystkich formach zalicza się tu: bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi – KK – przepływ wszystkich pożyczek, kredytów i lokat kapitałowych o okresie amortyzacji nie dłuższym niż rok bilans obrotów kapitałami długoterminowymi – KD bilans obrotów wyrównawczych – BOW – jest określany jako bilans obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju Równowaga bilansu płatniczego BH + BU + BOM + KK + KD + BOW = 0 – bilans płatniczy zrównoważony bilans płatniczy jest zrównoważony wtedy, gdy nie występują transakcje wyrównawcze (transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego) równowaga bilansu płatniczego, gdy zrównoważone są transakcje autonomiczne transakcje autonomiczne – obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend oraz pozostałe pozycje obrotów bieżących oraz przepływ kapitałów długoterminowych równowaga rzeczywista – ma miejsce, gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwoju działalności gospodarczej podejmowane są bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań równowaga pozorna – ma miejsce, gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej Przyczyny nierówności w krótkim okresie zmiany wielkości PKB: oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, a niekiedy na saldo obrotów bieżących wzrost PKB powoduje pogorszenie sald zmiany terms of trade: poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego poprawa ilościowych terms of trade pozytywnie oddziałuje na bilans handlowy zmiany kursu walutowego: dewaluacja waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu, prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego Konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie saldo bilansu handlowego dodatnie wzrost kursu pieniądza krajowego wzrost rezerw dewizowych, wzrost ilości pieniądza impuls inflacyjny saldo bilansy handlowego ujemne spadek kursy pieniądza krajowego ubytek rezerw dewizowych, zmniejszenie się ilości pieniądza impuls deflacyjny Metody równoważenia bilansu płatniczego w krótkim okresie: 6) 7) 8) 1) 2) mechanizm cenowy – zakłada się, że „niewidzialna ręka rynku” samoczynnie umożliwia osiągnięcie pełnego zatrudnienia i równowagi wewnętrznej oraz zewnętrznej mechanizm dochodowy – deficyt bilansu handlowego zmniejszenie wydatków działa w dół mnożnik tych wydatków spadek wartości PKB mechanizm kursowy – dewaluacja (deprecjacja) waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu, prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego mechanizm stopy procentowej – deficyt bilansu płatniczego podniesienie stopy dyskontowej podniesienie stopy procentowej przez banki komercyjne zmniejszenie rozmiarów obiegu pieniądza, popytu, importu Przyczyny nierówności w długim okresie (min. 5 lat) czynniki po stronie popytu: stopa wzrostu gospodarczego – określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa stopa oszczędzania – wpływa na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a także na stopę inwestycji stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny źródła wzrostu gospodarczego – inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych – oszczędności wewnętrzne lub kapitał zagraniczny czynniki po stronie podaży: relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej Metody równoważenia bilansu płatniczego w długim okresie: system monetarny i polityka monetarna system fiskalny i polityka fiskalna system i politykę dochodową system kształtowania cen i politykę cenowa oraz warunki konkurencji środki administracyjno-prawne Programy dostosowawcze MFW i Banku Światowego zadaniem programów dostosowawczych jest nie tylko przeprowadzenie reform mających na celu przywrócenie równowagi płatniczej, lecz także, a może przede wszystkim, zbudowanie trwałych podstaw stabilnego rozwoju ekonomicznego programy dostosowawcze są uzgodnionym przez kraj członkowski z MFW planem postępowania, mającym zapewnić przywrócenie równowagi makroekonomicznej, w tym płatniczej kraj, który realizuje uzgodniony program dostosowawczy, może liczyć nie tylko na pomoc merytoryczną w jego realizacji, lecz także na pomoc finansową ze strony MFW i Banku Światowego programy dostosowawcze zawierają tzw. kryteria wykonawcze, które obejmują: agregaty monetarne związane z podażą pieniądza, jak M1, M2, M3 dodatnią stopę procentową ograniczenie rozmiarów deficytu budżetowego stopę inflacji poziom rezerw dewizowych saldo obrotów bieżących polityką podatkową liberalizację systemu bankowego obroty handlowe z zagranicą zmiany własnościowe pozytywna okresowa ocena realizacji uzgodnionego z MFW programu dostosowawczego warunkuje uruchomienie kolejnych transz pożyczek stabilizacyjnych w programach dostosowawczych, zalecanych i finansowanych częściowo przez MFW, postuluje się: jednoczesne stosowanie aktywnej polityki monetarnej i fiskalnej oraz kursowej zaleca się także liberalizację polityki gospodarczej wzmożoną kontrolę podaży pieniądza międzynarodowy rynek walutowy międzynarodowy rynek pieniężny – do 1 roku międzynarodowy rynek kapitałowy – dłuższy okres czasu w sensie stricto: MRP MRK 3) Różnice między MRF a krajowym RF MRF KRF obsługuje klientów zagranicznych mniejszy zasięg ma większy zasięg jest bardziej uregulowany nie podlega regulacjom żadnego kraju ograniczone możliwości kontroli jest w miarę stabilny transakcje są w innej walucie niż waluta siedziby 4) Instrumenty MRP eurodepozyty: depozyty na żądanie – nie oprocentowane lub niskodochodowe środki utrzymywane głównie w celu dokonywania międzynarodowych transferów pieniędzy depozyty o stałym oprocentowaniu – depozyty terminowe w dolarach amerykańskich lub innej eurowalucie, którymi handlują przede wszystkim banki londyńskie; transakcje są zawierane dla kwot > 1 mln $ lub ich równowartości; LIBOR – podstawowe stawki procentowe, po których banki udzielają pożyczek najlepszym instytucjom zbywalny certyfikat depozytowy – pokwitowanie wkładu wystawione przez banki; mają formę papierów na okaziciela, dlatego są łatwo zbywalne weksle i bony skarbowe – popularne ze względu na bezpieczeństwo lokaty, bo są wystawiane przez państwa weksle handlowe weksle bankowy i akcepty bankowe euronoty: bezwarunkowe i bezpośrednie zobowiązanie pożyczkobiorcy wystawiane przez sądy lub wielkie korporacje na okres 1 roku z możliwością przedłużenia ich rozprowadzaniem zajmują się banki zabezpieczeniem jest osoba emitenta 5) Instrumenty MRK akcje i obligacje: rośnie rola akcji, bo rośnie rola korporacji międzynarodowych akcja – prawo własności do majątku spółki obligacja – papier dłużny wystawiany na okaziciela, emitent zobowiązuje się spłacić ją wraz z odsetkami akcje różnią się od obligacji oprocentowaniem 3 rodzaje obligacji: zagraniczne – emitowane na rynku krajowym przez podmiot krajowy; denominowane w walucie kraju emitenta; rozprowadzane zazwyczaj na jednym rynku euroobligacje – rozprowadzane przez konsorcja, podmioty z różnych państw, emitowane często na wielu rynkach równocześnie; odsetki zwolnione są od podatku; denominowane w innej walucie niż kraju emitenta denominowane w jednostkach umownych SDR 6) Przyczyny rozwoju eurorynków kapitałowych zaczęły się rozwijać w latach 60tych bezpośrednią przyczyną była polityka monetarna USA i wprowadzenie w 1960 roku regulacji Q – zniesienie oprocentowania od wkładów bieżących i zmniejszenie oprocentowania od wkładów terminowych fundusze dolarowe zaczęły być lokowane poza USA w poszukiwaniu wyższej stopy procentowej; regulacja Q obowiązywała do 1974 roku pośrednie przyczyny: dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego i konieczność jego obsługi proces znoszenia ograniczeń dewizowych i liberalizacja przepływu kapitału – prekursorem były Niemcy 1958 – zewnętrzna wymienialność walut w Europie Zachodniej 1 lipiec 1990 – reguły wspólnotowe – swoboda przepływu kapitału nie tylko wewnątrz UE, ale i do krajów trzecich działalność korporacji transnarodowych – lokowanie ich nadwyżek finansowych MIĘDZYNARODOWY RYNEK FINANSOWY Pojęcie międzynarodowy rynek finansowy – rynek na którym istnieją popyt i podaż kapitału finansowego Segmenty międzynarodowego rynku finansowego: w sensie largo: 18 7) 8) 9) 10) rozwój sieci bankowych lokowanie przez kraje socjalistyczne funduszy poza USA ze względu na Zimną Wojnę kraje, które miały ropę naftową zaczęły lokować petrodolary na rynku kapitałowym polityka pieniężna Wielkiej Brytanii – w 1957 wprowadzono zakaz stosowania kredytów akceptacyjnych w funtach szterlingach do finansowania handlu niebrytyjskiego i zaczęto w dolarach atrakcyjność rynków – bezpieczeństwo lokaty, atrakcyjne oprocentowanie, brak restrykcyjnych przepisów, np. podatkowych Przyczyny rozwoju eurorynków pieniężnych proces internacjonalizacji gospodarki: działalność korporacji międzynarodowych i wzrost ich znaczenia dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego rozwój zagranicznych inwestycji bezpośrednich i inwestycji portfelowych w skali świata wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut w 1958 deficyt bilansu płatniczego USA bezpośrednią przyczyną było wprowadzenie w 1964 w USA podatku wyrównawczego od dochodów z zagranicznych papierów wartościowych nabywanych przez rezydentów amerykańskich USA – dobrowolne ograniczenia eksportu kapitału a w 1965 formalne ograniczenia – jeśli chce się wywieźć więcej niż 100 tys. $ to trzeba dostać zezwolenie Rodzaje rynków centrum główne: najbardziej rozwinięty rynek finansowy zasoby finansowe pozyskuje i rozdysponowuje na skalę ogólnoświatową korzystają z tego przede wszystkim kraje wysoko uprzemysłowione oferują wszystkie rodzaje usług finansowych przykłady: Londyn, Nowy Jork, Tokio centrum rejestracji transakcji międzynarodowych = oazy podatkowe: funkcjonuje dzięki korzystnym preferencjom podatkowym kraju jego siedziby banki międzynarodowe zakładają tam tylko oddziały muszelkowe, rejestrujące depozyty i pożyczki eurowalutowe zachowana jest tu poufność informacji handlowej i bankowej rozwinięta infrastruktura łączności przykłady: Wyspy Karaibskie, Cypr, Malta, Monako, Lichteinstein, Kajmany centrum gromadzenia funduszy: gromadzą fundusze zagraniczne i przeznaczają je na finansowanie potrzeb całego regionu geograficznego – finansowanie regionalnych projektów inwestycyjnych, deficytów sektora publicznego i deficytów bilansów płatniczych przykłady: Singapur, Hongkong, Panama centrum rozdysponowujące fundusze: nadwyżki finansowe krajów arabskich nie mogą być tam w pełni racjonalnie wykorzystane ze względu na słabe zaludnienie i niekorzystne warunki naturalne są więc rozdzielane na rzecz innych regionów świata w celu pomnożenia dochodów przykładem jest Bahrajn Globalizacja MRF polega na ściślejszym powiązaniu MRW, MRP i MRK oraz krajowych w jeden międzynarodowy rynek świata przebiega w taki sposób, jak to dyktują centra czynniki globalizacji MRF: wielkość środków do rozdysponowania postęp techniczny – w dziedzinach łączności, telekomunikacji, techniki bankowej wymienialność walut możliwość przepływu kapitału procesy integracji walutowej, np. UE Zadłużenie międzynarodowe większość krajów, która w latach 70tych korzystała z kredytów zagranicznych, nie zdołała się wywiązać ze swych zobowiązań płatniczych, co stało się poważnym czynnikiem utrudniającym ich rozwój ze względu na skalę tego zjawiska zwykło się mówić o kryzysie zadłużeniowym, który dotknął kraje rozwijające sie na kryzys zadłużeniowy składa się: olbrzymi wzrost zadłużenia międzynarodowego dużej części krajów rozwijających się i niektórych państw Europy Środkowej i Wschodniej 19 wzrost kosztów obsługi długu załamanie dopływu kapitału do tych krajów i związany z tym transfer zasobów do krajów wierzycielskich poważne ekonomiczne i społeczne następstwa tych zjawisk przyczyny światowego kryzysu zadłużeniowego: wzrost cen ropy naftowej w latach 70tych: bezpośrednim skutkiem wzrostu cen tego surowca był wzrost wydatków na import ponoszonych przez kraje importujące ropę większość krajów była więc zmuszona zaciągnąć kredyty na pokrycie kosztów jej zakupu krajem najbardziej dotkniętym tym problemem była Brazylia zmiany terms of trade krajów dłużniczych: od 1980 roku relacje cen eksportowych i importowych krajów rozwijających się zaczęły się pogarszać wahania stopy procentowej: stopa procentowa na MRF w ciągu kilkunastu lat wykazywała niespotykane wahania w pierwszej połowie lat 70tych stwarzało to idealne warunki do zaciągania kredytów gdy kraje dłużnicze przystąpiły do spłaty zaciągniętych kredytów, sytuacja zmieniła się na ich niekorzyść – stopa procentowa w 1981 roku wynosiła 16% osłabienie dynamiki gospodarczej krajów uprzemysłowionych: spadek aktywności gospodarczej w latach 1974-1975 spowodował ekspansję kapitału prywatnego do krajów rozwijających się oraz Europy Środkowej i Wschodniej załamanie koniunktury gospodarczej w latach 1980-1982 doprowadziło do spadku możliwości eksportu krajów dłużniczych na rynki państw uprzemysłowionych, stając się jedną z bezpośrednich przyczyn wybuchu kryzysu zadłużeniowego struktura zadłużenia: największa część zadłużenia przypada na kraje latynoamerykańskie (33%) i azjatyckie (28 udział krajów Europy Środkowej i Wschodniej to 14% największymi dłużnikami są kraje o dużej liczbie ludności i poważnym potencjale gospodarczym lista krajów najbardziej zadłużonych – rok 2003 wg Banku Światowego: 1. Brazylia – 235 mld $ 2. Chiny – 193 mld $ 3. Rosja – 175 mld $ 4. Argentyna – 166 mld $ 5. Turcja – 145 mld $ 6. Meksyk – 140 mld $ 7. Indonezja – 134 mld $ 8. Indie – 113 mld $ 9. Polska – 95 mld $ 10. Filipiny – 62 mld $ zagrożenia związane z kryzysem zadłużeniowym: ogromne obciążenie krajów dłużniczych obsługą długu skutki społeczne: potrzeba przeznaczania bardzo dużych środków na obsługę długu w krótkim czasie prowadzi do drastycznego ograniczania importu, próby zwiększenia eksportu oraz oszczędności budżetowych ponieważ środki te nie są z reguły wystarczające, w następnym etapie kraje zadłużone, działając pod wpływem MFW, przystępują do realizacji programów stabilizacyjnych i dostosowawczych jednym z ich następstw w krótkim okresie jest pogorszenie się warunków życia ludności, spowodowane redukcją zatrudnienia, cofnięciem dotacji do środków żywności i energii czy wstrzymaniem programów pomocy społecznej ujemny wpływ na dynamikę wzrostu gospodarki światowej: spadek importu krajów dłużniczych spadek eksportu krajów wierzycielskich spadek tempa ich wzrostu gospodarczego osłabienie importu tych państw spadek eksportu państw dłużniczych pogorszenie sytuacji państw dłużniczych możliwości rozwiązania globalnego problemu zadłużenia: plan Bakera: zapewnienie z jednej strony dalszego dopływu kapitału pożyczkowego do krajów dłużniczych, a z drugiej uporządkowanie, przy współudziale MFW ich gospodarek stabilizacja stopy procentowej, wg której miałyby być spłacane odsetki: celem było dążenie do zapewnienia krajom dłużniczym stabilnych warunków spłaty, a krajom wierzycielskim odzyskanie swych wierzytelności w pełnej wysokości umorzenie części lub całości zadłużenia obniżenie poziomu długu do poziomu jego ceny rynkowej dostosowanie obsługi długu do możliwości dłużnika transakcje konwersji długu: jest to porozumienie polegające na sprzedaży lub zamianie na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika możliwe transakcje to: zamiana długu na dług; zamiana długu na udziały kapitałowe w przedsiębiorstwach, zamiana długu na towary pochodzące z danego kraju, zamiana długu na wydatki na ochronę środowiska wierzyciele publiczni zrzeszeni są w tzw. Klubie Paryskim wierzyciele prywatni zrzeszeni są w tzw. Klubie Londyńskim funkcje ceł poziom ceł sposób traktowania partnerów ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA Pojęcie zagraniczna polityka ekonomiczna – świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą przedmiotem oddziaływania są obrót towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji między krajem a zagranicą zagraniczna polityka ekonomiczna – polityka jednego państwa wobec reszty państw międzynarodowa polityka ekonomiczna – polityka grupy państw wobec innych zagraniczna polityka handlowa – jest częścią zagranicznej polityki ekonomicznej; jest to kształtowanie przez państwo obrotów towarowych z zagranicą 2) Cele zagranicznej polityki ekonomicznej ilościowe: osiągnięcie przez dany kraj pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego lub pożądanego salda bilansu handlowego osiągnięcie określonej wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kraju jakościowe: poprawa terms of trade zmiany strukturalne w gospodarce w krótkim okresie (do 1 roku): poprawa terms of trade zwiększenie eksportu lub ograniczenie importu w średnim okresie (1-5 lat): zwiększenie inwestycji kapitałowych własnych za granicą lub obcych w kraju poprawa efektywności gospodarowania w wyniku zwiększenia serii produkcji w długim okresie (więcej niż 5 lat): zmiany strukturalne w gospodarce poprawa salda bilansu płatniczego 3) Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej oddziałujące na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju: kurs walutowy stopa procentowa budżet państwa podatki i polityka fiskalna pieniądz ceny oddziałujące wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z zagranicą; dzielą się na: taryfowe i cła kryterium rodzaj cła od wartości od ilości kombinowane sposób ustalania ceł importowe – nakładane na towary eksportowe – służą państwu do tranzytowe – przywożone do danego kraju w celu kształtowania wielkości i kierunków nakładane na towary kierunek ruchu ochrony bilansu handlowego, wywozu; nakładane np. na towary przewożone przez towarów poziomu cen wewnętrznych lub deficytowe na rynku wewnętrznym terytorium danego ochrony produkcji krajowej przed eksportera kraju; nie są już konkurencja zagraniczną stosowane 1) ochronne – zabezpieczają produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną podniesienie ceny towaru zagranicznego na rynku krajowym o stawkę celną minimalne – cło w handlu z krajami, które otrzymały klauzulę największego uprzywilejowania (KNU) preferencyjne – niższe od ceł minimalnych; stosowane w handlu z krajami, które są korzystniej traktowane, niż gwarantuje to KNU; nie przysługuje krajom które uzyskały KNU; najczęściej stosowane w strefach wolnego handlu czy uniach celnych wyrównawcze – stosowane w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego maksymalne – stosowane w handlu z krajami, które nie uzyskały KNU dyskryminacyjne – wyższe od ceł maksymalnych; antydumpingowe – mają na celu zniwelowanie negatywnych dla importera skutków eksportu poniżej kosztów produkcji retorsyjne – stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomicznie lub politycznie działania kraju umowne – porozumienia określające poziom wprowadzanego cła, czas jego obowiązywania, zróżnicowanie asortymentowe itp. parataryfowe – nie są cłami, ale powodują skutki identyczne jak cła: opłaty różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą, ustaloną i gwarantowaną przez wyrównawcze państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju; podstawowym celem jest zrównanie /zmienne konkurencyjności obu towarów przez podniesienie ceny towaru importowanego opłaty np. opłaty fiskalne – stosowane wobec towarów nie produkowanych w kraju importera w celu dodatkowe zwiększenia dochodów budżetowych system cen minimalnych ich wyrazem jest likwidacja bądź obniżka stawki celnej do pewnego poziomu importu; mogą kontyngenty obejmować wszystkich eksporterów do danego kraju lub ich część; eksporterów spoza ustalonego taryfowe kontyngentu obowiązują normalne stawki jest to obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nie oprocentowany depozyty rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu; pozostaje ona na rachunku przez z góry importowe określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona; nie jest oprocentowana, więc importer ponosi straty, szczególnie gdy musi skorzystać z kredytu sprzedaż towaru za granica poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera, a nawet poniżej kosztów dumping produkcji; jest finansowany przez przedsiębiorstwa; głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie rynku importera poprzez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie konkurentów reakcją na dumping jest uruchomienie procedur antydumpingowych, których efektem może być m.in. antydumping cło antydumpingowe subsydia różnica między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym; stosowane w eksportowe celu wyeksportowania nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym lub (państwowe) przeciwdziałaniu deficytowi bilansu handlowego antysubwencje i postępowanie antysubwencyjne dyskryminacyjne praktyki w działalności kredytowej ulgi finansowe preferencyjne stawki transportowe sposób podejmowania decyzji 20 autonomiczne – wprowadzane z nikim nie uzgadnianą decyzja jednego państwa fiskalne – wykorzystywane w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów z przywozu towarów pozataryfowe określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który nie może być kontyngenty przekroczony s danym okresie; gdy jest równy zero wtedy mamy zakaz importu lub ilościowe eksportu; celem jest np. ochrona produkcji krajowej czy przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego zezwolenia wydawane przez władze państwowe przedsiębiorstwom na przywóz licencje importowe określonej ilości konkretnego towaru; zazwyczaj dotyczą kontyngentów ilościowych „dobrowolne” VER (Voluntary Export Restraint) są wprowadzane przez kraje zmniejszające swój ograniczenia wywóz; dzieje się to na żądanie importera; eksporter godzi się na takie wyjście, aby eksportowe uniknąć ostrzejszych restrykcji importowych klasyczne (w porozumienia o uporządkowanym zbycie dużej części embargo zakaz przywozu lub wywozu określonych towarów do/z danego państwa zakazane) monopol handlu państwowego preferują towary krajowe nawet wtedy, gdy są one droższe od przywożonych z zakupy rządowe zagranicy przepisy przepisy zobowiązujące producenta do wykorzystania w danym procencie surowców i domieszkowe materiałów krajowych w produkcji całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą; ograniczenia wyrazem tego jest obowiązek odsprzedawania upoważnionym bankom dewiz dewizowe zarobionych za granicą, jednocześnie płatności na rzecz zagranicy mogą być dokonywane tylko po uzyskaniu zezwolenia państwa ilościowe ograniczenia wymiany współczesne wzrost kosztów, cen zmiana kursu walut 4) Protekcjonizm w praktyce prawie żaden kraj nie prowadzi polityki całkowicie wolnego handlu krajem, który ma politykę najbardziej zbliżoną do wolnego handlu jest Hongkong, który nie stosuje ceł ani ograniczeń ilościowych argumenty przemawiające za protekcją (nie mają uzasadnienia ekonomicznego): argument ochrony zatrudnienia – zgodnie z nim restrykcje importowe, ograniczając import, zachęcają producentów krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z importem, a tym samym do zwiększenia zatrudnienia argument poprawy bilansu płatniczego – ograniczenia importowe prowadzą do poprawy bilansu handlowego, a więc i płatniczego argument poprawy terms of trade: kraj A może w pewnych warunkach poprawić własny dobrobyt przez nałożenie ceł na towary importowane poprawa taka następuje, gdy cła skłonią zagranicznych eksporterów do obniżki cen oferowanych przez nich towarów aby poprawa ta nastąpiła, kraj A musi mieć silną pozycję na rynku światowym (duży udział w światowym imporcie), bo dostawcom zależy na dużym rynku zbytu argument ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu – przejściowa protekcja wobec niektórych gałęzi przemysłu w celu umożliwienia im rozwoju do czasu, gdy będą w stanie konkurować z zagranicznymi producentami na warunkach rynkowych argument niedoskonałości rynku krajowego – rynki nie funkcjonują prawidłowo, co utrudnia lub wręcz uniemożliwia szybkie dostosowania do zmieniających się warunków konkurencji rzeczywiste przyczyny protekcjonizmu: rozproszenie kosztów protekcji handlowej i koncentracja jej korzyści: koszty protekcji w postaci wyższych cen w następstwie wprowadzenia ceł lub innych form ograniczeń importu (wspierania eksportu) ponoszą konsumenci, którzy nie mają możliwości wywierania nacisku na zmianę polityki handlowej korzyści protekcji są wyraźnie odczuwalne przez grupy producentów, zainteresowanych ochrona przed konkurencyjnym importem – mogą oni wywierać presję polityczną w celu wzrostu protekcji, bo są lepiej zorganizowani niż konsumenci państwo najczęściej nie działa w imię interesu ogólnego (dobrobytu państwa), ale dobrze zorganizowanych grup społecznych 1) INTEGRACJA REGIONALNA (EUROPEJSKA) Pojęcie międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy 21 2) 3) 4) 5) chodzi tu o tworzenie nowych organizmów gospodarczych, które w efekcie mają możliwości znacznie przekraczające sumę możliwości narodowych obejmuje ona różne dziedziny życia gospodarczego, społecznego i politycznego Cele integracji cel ogólny: w wyniku integracji ludzie zbliżają się do siebie, zaczynają myśleć i działać podobnie, znikają bariery językowe i konflikty narodowościowe, pojawiają się wspólne interesy w miejsce konfliktowych, granice państwa przestają dzielić narody i państwa, a swoboda poruszania się obywateli, brak ograniczeń w przepływie towarów i usług oraz czynników produkcji pozwalają osiągać wspólne cele gospodarcze cele szczegółowe: zwiększanie efektywności gospodarowania rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo Warunki rozwoju międzynarodowej integracji gospodarczej bliskie położenie geograficzne zainteresowanych państw – chodzi o maksymalne skrócenie czasu przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji, a także zmniejszenie kosztów tego przepływu odpowiednia infrastruktura gospodarcza – przede wszystkim rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne komplementarność struktur gospodarczych – czyli ich wzajemne dopasowanie polityka sprzyjająca integracji – wyrażająca się: we wzajemnym udzielaniu preferencji taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych wprowadzaniu swobody przepływu kapitału, pracy i innych czynników produkcji w koordynacji polityki ekonomicznej Modele (typy) powiązań integracyjnych model integracji jest to całościowy obraz ugrupowania integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym zwłaszcza podział kompetencji miedzy organami międzynarodowymi i ponad narodowymi a rządami krajów członkowskich model międzynarodowej integracji gospodarczej: decyzje kształtujące wzajemne powiązania grupy krajów są podejmowane wyłącznie przez instytucje narodowe, ośrodek międzynarodowy ma charakter koordynacyjny narodowe ośrodki integracyjne informują międzynarodowy ośrodek integracyjny o celach, środkach i narzędziach wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej stosowanej wobec przedsiębiorstw międzynarodowy ośrodek integracyjny po przetworzeniu tych informacji przesyła narodowym ośrodkom integracyjnym zalecenia dotyczące zmian w polityce ekonomicznej ośrodki narodowe mogą, ale nie muszą, podporządkować się zaleceniom ośrodka międzynarodowego model ponadnarodowej integracji gospodarczej: część lub większość decyzji dotyczących wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej jest transmitowana z narodowych ośrodków integracji do ponadnarodowego ośrodek ten podejmuje decyzje obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych w krajach członkowskich ośrodek ponadnarodowy może posługiwać się: dyrektywami – wiążą państwa, do których są skierowane, głównie w zakresie celów, jakie powinny być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru środków i narzędzi rozporządzeniami – mają zasięg ogólny, obowiązują w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach Instytucjonalne formy integracji regionalnej strefa wolnego handlu: jest najprostszym rozwiązaniem instytucjonalnym oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów kraje te zachowują autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę wobec krajów trzecich przykłady: EFTA (europejska s.w.h.) – Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja Wielka Brytania CEFTA (środkowoeuropejska s.w.h.) – Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Rumunia NAFTA (północnoamerykańska s.w.h.) BFTA (bałtycka s.w.h.) AFTA (azjatycka s.w.h.) unia celna: kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne wobec krajów trzecich sprzyja ona rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi przykłady: MERCOSUR – Ameryka Południowa – Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj ACM – Wenezuela, Kolumbia, Peru, Boliwia, Ekwador CACM – Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua Szwajcaria-Lichteinstein Francja-Monako wspólny rynek: wyższa forma integracji oznacza nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, ale także swobodę przepływu kapitału, usług, towaru i siły roboczej przykładem jest wspólny rynek produktów rolnych UE unia walutowa: obejmuje, poza wyżej wymienionymi, koordynację polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego w zakres tej koordynacji wchodzą: ograniczanie wahań kursów walutowych tworzenie wspólnych rezerw walutowych wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej bezwarunkowa pomoc kredytowa przykładem jest Strefa Euro (12 państw) unia ekonomiczna: obejmuje, poza wyżej wymienionymi, koordynację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej i to zarówno ogólnej, jak i w poszczególnych działach gospodarki przykładem jest Unia Europejska, która powstała na mocy traktatu z Maastricht; należą do niej następujące państwa: Francja € Niemcy € Portugalia € Polska Słowacja Belgia € Wielka Brytania Finlandia € Estonia Malta Dania Irlandia € Szwecja Łotwa Węgry Holandia € Włochy € Austria € Litwa Cypr Luksemburg € Hiszpania € Grecja € Czechy Słowenia unia polityczna: oznacza koordynację polityki zarówno wewnętrznej jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego nie ma takiej na świecie 6) Ugrupowanie regionalne a organizacja międzynarodowa ugrupowanie regionalne – ma na celu zbliżanie krajów do siebie, nie mają siedziby organizacja międzynarodowa – dotyczy konkretnej dziedziny, konkretnego celu, posiada osobowość prawną 22
