RUCH I PRAWIDŁOWE ZACHOWANIA JEDZENIOWE
advertisement
Prace magisterskie z pedagogiki AKADEMIA HUMANISTYCZNO – EKONOMICZNA W ŁODZI KIERUNEK PEDAGOGIKA DOROTA JANISZEWSKA 84602 RUCH I PRAWIDŁOWE ZACHOWANIA JEDZENIOWE JAKO JEDNA Z METOD LECZENIA NADWAGI I OTYŁOŚCI Przyjmuję pracę jako pracę magisterską II stopnia (w wersji papierowej i elektronicznej) Podpis promotora.................................................. data............................. Praca napisana pod kierunkiem Dr Agnieszki Gutowskiej – Wyki ŁÓDŹ 2009 1 Prace magisterskie z pedagogiki Spis treści Wstęp.................................................................................................................................4 1. Definicje i epidemiologia nadwagi i otyłości................................................................6 2. Rodzaje i klasyfikacje otyłości......................................................................................8 3. Przyczyny powstawania nadwagi i otyłości................................................................11 3.1. Przyczyny biologiczne.........................................................................................11 3.2. Przyczyny psychologiczne...................................................................................14 3.3. Przyczyny społeczne............................................................................................16 4. Konsekwencje nadwagi i otyłości...............................................................................18 4.1. Konsekwencje biologiczne..................................................................................18 4.2. Konsekwencje psychospołeczne..........................................................................21 5. Profilaktyka i leczenie nadwagi i otyłości...................................................................23 5.1. Prawidłowe zachowania jedzeniowe...................................................................23 5.2. Ruch jako jedna z metod zwalczania nadwagi i otyłości.....................................26 5.3. Różne rodzaje aktywności fizycznej....................................................................29 5.4. Leczenie nadwagi i otyłości za pomocą środków farmakologicznych................31 5.5. Inne metody leczenia nadwagi i otyłości.............................................................33 6. Metodyczne podstawy badań.......................................................................................37 6.1. Cel badań.............................................................................................................37 6.2. Charakterystyka grupy badawczej.......................................................................37 6.3. Charakterystyka metody badawczej....................................................................38 6.4. Wyniki badań.......................................................................................................38 6.5. Dyskusja wyników…...........................................................................................67 2 Prace magisterskie z pedagogiki 7. Zakończenie............................................................................................................... 69 8. Bibliografia..................................................................................................................70 9. Spis tabel......................................................................................................................71 10. Spis wykresów...........................................................................................................71 11. Aneks.........................................................................................................................74 3 Prace magisterskie z pedagogiki Wstęp Celem niniejszej pracy jest określenie skali problemu nadwagi i otyłości wśród ludzi, a także ich nawyków żywieniowych i aktywności ruchowej. Temat pracy jest w dzisiejszych czasach szczególnie aktualny, ponieważ problem otyłości i nadwagi dotyczy coraz większej liczby mieszkańców. W związku z tym, że społeczeństwa prowadzą konsumpcyjny styl życia, zwiększa się ryzyko zachorowania na otyłość. Ciekawe, że problem dotyczy nie tylko ludzi dojrzałych, ale również wśród młodego pokolenia są osoby mające nadwagę. Badacze zwracają uwagę, iż wpływ na niekorzystne zjawisko społeczne mają nie tylko złe nawyki żywieniowe oraz brak aktywności fizycznej, ale także media, które w sposób pośredni wpływają na młode pokolenie. Media dla współczesnego człowieka są źródłem wiedzy i poznania, posiadają jednak ogromną siłę perswazji. Świat kreowany choćby w reklamach sprawia, że dzieci chętniej sięgają po wysokokaloryczne i niezdrowe jedzenie. Dostępność produktów oraz często brak kontroli rodziców sprawiają, że od najmłodszych lat dzieci uczą się złych nawyków żywieniowych. Problem otyłości i nadwagi jest na tyle poważny, że zajmuje się nim wielu badaczy. Prowadzone są szczegółowe badania i statystyki, które odzwierciedlają skalę zagrożenia otyłością. Praca składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. W części teoretycznej, w rozdziale pierwszym zdefiniowano pojęcia otyłości i nadwagi oraz przedstawiono skalę problemu w ujęciu statystycznym. Rozdział drugi został poświęcony rodzajom i klasyfikacji otyłości. Wskazano także, w jaki sposób można zdiagnozować typy otyłości oraz określić ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Przedmiotem zainteresowania w trzecim rozdziale są przyczyny powstawania nadwagi i otyłości. Szczególną uwagę poświęcono trzem zasadniczym przyczynom, tj. biologicznym, psychologicznym i społecznym. Geneza otyłości ma zatem związek z różnymi uwarunkowaniami. Rozdział czwarty pt. „Konsekwencje nadwagi i otyłości” został podzielony na dwa podrozdziały odpowiadające konsekwencjom biologicznym i psychospołecznym. Pierwsze z nich dotyczą chorób wywołanych przez otyłość, drugie związane są 4 Prace magisterskie z pedagogiki z dyskryminacją społeczną osób otyłych. Piąty rozdział skupia uwagę na profilaktyce i leczeniu nadwagi oraz otyłości. Poszczególne podrozdziały ukazują prawidłowe zachowania jedzeniowe oraz wskazują na ruch jako jedną z metod zwalczania nadwagi i otyłości. Ponadto przedstawiają różne rodzaje aktywności fizycznej, sposoby leczenia farmakologicznego chorób oraz inne metody zwalczania otyłości (np. stosowanie kremów wyszczuplających, uczęszczanie na spotkania grupowe z psychologiem, korzystanie z licznych uzdrowisk bądź poddanie się zabiegom chirurgicznym). Szósty rozdział ma charakter badawczy. Przedstawiam w nim wyniki badań, które przeprowadziłam na mieszkańcach Zduńskiej Woli w przedziale wiekowym od 27 – 80 lat. Celem badań było określenie skali problemu nadwagi i otyłości wśród mieszkańców Zduńskiej Woli, a także poznanie ich nawyków żywieniowych i aktywności ruchowej. 5 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 1 Definicje i epidemiologia nadwagi oraz otyłości Pojęcie otyłości zaczęło rozwijać się wraz z badaniami nad przemianą materii, procesami metabolicznymi. Otyłość zaliczana jest do chorób o wieloczynnikowym podłożu. Charakteryzuje ją zwiększenie masy ciała oraz nadmiar tkanki tłuszczowej. „Do zwiększenia tkanki tłuszczowej dochodzi wówczas, kiedy zostanie zachwiana równowaga energetyczna organizmu” (Ogińska – Bulik, 2004, s. 42). Otyłość to „nadmierna tusza, tęgość” (Sobol, 1993, s.587), zaś nadwagą jest „nadwyżka ciężaru ponad określoną wielkość” (Sobol, 1993, s.468). Definicji na temat nadwagi i otyłości jest bardzo dużo - wszystkie odnoszą się jednak do zwiększonej ilości tłuszczu w organizmie. Z badań wynika, że w Polsce choroba otyłości ma już rozmiary epidemii. Przypuszcza się, że częstość występowania masy ciała większej niż 120% prawidłowej wagi mieści się w granicach 15 – 20%, zaś częstość masy ciała większej niż 110% masy właściwej zawiera się w granicach 20 – 30%. Nadmiar wielkości masy ciała najczęściej występuje u osób w wieku dojrzałym i starszym, u kobiet, u osób mało aktywnych, u mieszkających w mieście, w grupach, gdzie występują mniejsze dochody, w rodzinach o niższym wykształceniu. Po dokładnych badaniach uznano, iż choroba otyłości występuje u 22,4% mężczyzn i 35,1% kobiet, a nadwagę stwierdzono u 45,3% mężczyzn i 35,1% kobiet. Najnowsze prace badawcze wykazują, że u kobiet w wieku 20- 29 12,9% ma nadwagę, a 2,4% otyłość. Wśród mężczyzn w tym samym wieku nadwagę stwierdzono u 26,2%, otyłość u 3,2%. U kobiet 60- letnich i starszych nadwagę zaobserwowano u 47,4%, natomiast otyłość u 21%, a mężczyzn szacuje się 62,9% i 11,4% (Ogińska – Bulik, 2004). Warto zaznaczyć, że zjawisko nadwagi i otyłości występuje także u przyszłych lekarzy, którzy bardzo dobrze znają przyczyny i skutki nadmiernej masy ciała. Jednak wśród badań przeprowadzonych na 354 studentach IV roku wydziału lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie w roku 1999/2000 wynika, że na nadwagę cierpi 20% mężczyzn i 5% kobiet. 6 Prace magisterskie z pedagogiki Zjawisko nadwagi i otyłości dotyka również dzieci i młodzież. Z badań wykonanych w Polsce wynika, że 10- 30% dzieci ma nadmierną masę ciała. Warto zaznaczyć, że choroba otyłości jest najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem w rozwoju dzieci i młodzieży. W zależności od wieku dotyczy od 5- 15% ludności. W Anglii w 1994 roku 9% chłopców i 13,5% dziewczynek miało nadwagę, a 1,7% chłopców i 2,6% dziewczynek było otyłych. Wśród dzieci w wieku 5- 14 lat w USA nadwagę ma już nie 15 a 30%. W Stanach Zjednoczonych zaobserwowano, iż na dziesięciorga dzieci w wieku 6- 10 lat troje jest otyłych, zaś jedno w takim stopniu, że ma trudności w poruszaniu się. Ogólnie stwierdzono, że w USA 10 mln nastolatków ma nadwagę. Wyniki badań wykonanych przez Światową Organizacje Zdrowia wykazują, iż największa liczba osób otyłych zamieszkuje w Stanach Zjednoczonych. Wykonano tam badania i wynika z nich, że bardzo duża liczba osób otyłych mieszka na Środkowym Zachodzie, Południu, Północnym Wschodzie, zaś najmniej osób z nadwagą spotyka się na Zachodzie (Foreyt, Goodrick, 2000), w Azji. W Wielkiej Brytanii w roku 1980 wyłącznie było 6% mężczyzn i 8% kobiet otyłych, zaś w roku 1993 liczba wzrosła do 13 i 16%, to już w 1996 r. badania wykazały 16% mężczyzn oraz 18% kobiet otyłych. Szacuje się, że w roku 2005 osób otyłych będzie 42%, w tym 16% mężczyzn i 18% kobiet (Ogińska – Bulik, 2004). W świecie oprócz w USA najwięcej ludzi otyłych zanotowano w Tunezji, Arabii Saudyjskiej i Kanadzie, najmniej zaś w Chinach, Mali, Japonii, Szwecji oraz Brazylii. W Europie maksymalna liczba otyłych występuje na Łotwie, Malcie, w Rosji i Serbii, minimalna natomiast w Szwecji, Irlandii i Danii. Liczba ta jednak w ostatnich 10 latach wzrosła o 10- 15%. Z raportu badań przeprowadzonych w różnych częściach świata wynika, że nadwaga i otyłość stanowią poważny problem, z którym zmagają się mieszkańcy naszego globu (Ogińska – Bulik, 2004). 7 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 2 Rodzaje i klasyfikacje otyłości U obu płci z upływem lat coraz więcej przybywa tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, ud, pośladków. Masa ciała nabywa okrąglejszych kształtów. Otyłość męska polega na tym, że tłuszcz znajduje się głównie w górnej partii ciała, zaś w otyłości kobiecej tłuszcz gromadzi się w dolnej części ciała. Moon wyróżnił (Leleu, 1999): otyłość góry ciała, która jest związana z nadużyciem żywieniowym (hiperfagią), otyłość brzuszną górną (związana jest z niepokojem), otyłość brzuszną środkową (mająca związek z utrudnionym trawieniem), otyłość pośladków i ud (związana jest z zaburzeniami hormonalnymi), otyłość kończyn dolnych (przyczyną jej są choroby krążenia). Wyróżniono także: otyłość pierwotną (prostą) – charakteryzuje się przewlekle dodatnim bilansem energetycznym organizmu z powodu nadmiernego spożywania pokarmów, otyłość wtórną (objawową) – charakteryzuje się objawami zaburzeń metabolicznych i stanów chorobowych innych narządów (np. w cukrzycy) (Janicki, 2001). W badaniach wyróżniono inne podziały otyłości: 1. Ze względu na przyczyny powstania otyłość prostą, tzw. pokarmową – przyczyną tej otyłości jest zaburzona równowaga pomiędzy ilością energii, która dostarczana jest w postaci pożywienia, a jej wydatkowaniem, otyłość złożoną, tzw. patologiczną – przyczyną tego rodzaju otyłości jest zaburzona funkcja gruczołów dokrewnych, jak i organiczne uszkodzenia podwzgórza, 2. W zależności od rozłożenia tłuszczu w organizmie otyłość androidalną - otyłość męską zwana inaczej otyłością brzuszną - typ „jabłko” (Leleu, 1999). 8 Prace magisterskie z pedagogiki Osoby o tej figurze mają więcej tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Ten typ otyłości występuje najczęściej u mężczyzn. Wiele badań wykazało, że otyłość brzuszna wiąże się z poważnymi chorobami, nadciśnieniem, cukrzycą oraz chorobą serca (Gittleman, 2005). otyłość gynoidalną - otyłość kobiecą zwaną inaczej otyłością pośladkowo – udową – typ „gruszka” (Leleu, 1999) Osoby o tym typie otyłości najwięcej tkanki tłuszczowej posiadają w okolicach bioder i ud. Otyłość ta najczęściej występuje u kobiet (Gittleman, 2005). 3. Ze względu na skład morfologiczny tkanki tłuszczowej otyłość hiperplastyczną – istotną rolę odgrywa wzrost komórek tłuszczowych w organizmie oraz ich wzrost od urodzenia do czwartego roku życia a także między 12 – 13 rokiem życia otyłość hipotroficzną – narastanie tkanki tłuszczowej może nastąpić tylko wtedy, kiedy zwiększa się liczba komórek tłuszczowych a wzrost organizmu jest już zakończony. Często w tym typie otyłości dochodzi do zaburzeń metabolicznych (Ogińska – Bulik, 2004). O chorobie otyłości u dorosłych decyduje wskaźnik BMI (BMI – Body Mass Index), który przekracza 30 kg/m2. Oblicza się go, dzieląc wskaźnik masy ciała w kg przez wzrost w m2. Wskaźnik BMI jest inny dla mężczyzn, natomiast inny dla kobiet. Tabela 1 Wskaźnik BMI dla mężczyzn i kobiet BMI mężczyzn Przedział BMI kobiet poniżej 20 niedowaga poniżej 19 20 – 25 prawidłowa waga 19 – 24 26 – 30 nadwaga 25 – 29 31 – 40 otyłość 30 – 40 powyżej 40 otyłość olbrzymia powyżej 41 źródło: Ogińska – Bulik, 2004, s. 44 9 Prace magisterskie z pedagogiki Aby zdiagnozować typy otyłości oraz ilość tkanki tłuszczowej w organizmie stosuje się wskaźnik WHR, który oblicza się jako stosunek obwodu talii do obwodu bioder. WHR = obwód talii/ obwód bioder U kobiet obwód talii wynosić powinien poniżej 80 cm, zaś u mężczyzn do 94 cm. Otyłość brzuszna jest wtedy, kiedy wskaźnik WHR u kobiet wynosi więcej niż 0,85, a u mężczyzn więcej niż 1,0 (Przybycień, [2003]). Wartości, które wahają się poniżej 20 i powyżej 18,5 nie muszą być wyłącznie wskaźnikiem niedożywienia organizmu natomiast BMI poniżej 16 ewidentnie wskazuje na niedożywienie. Według Amerykańskiego Instytutu Zdrowia zagrożenie dla życia staje się po przekroczeniu wartości BMI wynoszącej dla kobiet 27,3, natomiast dla mężczyzn 27,8 (Ogińska – Bulik, 2004) . 10 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 3 Przyczyny powstawania nadwagi i otyłości Trudno jednoznacznie określić przyczyny nadwagi i otyłości. Składają się na nie przede wszystkim uwarunkowania genetyczne, przejadanie się, brak aktywności, zaburzenia metabolizmu oraz stosowanie nieprawidłowych diet. Wyróżnia się trzy rodzaje czynników sprzyjających powstawaniu nadwagi i otyłości: Przyczyny biologiczne, Przyczyny psychologiczne, Przyczyny społeczne (Ogińska – Bulik, 2004). 3.1. Przyczyny biologiczne Badania prowadzone nad uwarunkowaniami genetycznymi nadwagi i otyłości wykazały, iż otyli posiadają wysoką liczbę komórek tłuszczowych, która jest rezultatem wrodzonej tendencji do kumulowania się tłuszczu w komórkach (Ogińska – Bulik, 2004). Genetycznie uwarunkowana skłonność do nabierania nadmiernej masy ciała może polegać na większej podatności na bodźce biologiczne sprzyjające tyciu. Czynniki genetyczne wynoszą nawet do 40% przyczyn, które prowadzić mogą do otyłości. W procesie tym współdziała ze sobą kilka genów, które odpowiadają za przyjmowanie pokarmów i wydatkowanie energii. Jednak prawidłowy mechanizm pozostaje nieznany. Leptyna, będąca przekaźnikiem pomiędzy komórką tłuszczową a mózgiem, dostarczającym informacji o rozmiarach znajdującego się w organizmie tłuszczu jest kodowana przez gen ob. Leptyna hamuje również syntezę i uwalnianie neuropeptydu Y, który odpowiedzialy jest za zwiększenie apetytu, obniżenie termogenezy oraz podwyższenie poziomu insuliny (Ogińska - Bulik, 2004). 11 Prace magisterskie z pedagogiki Badania nad bliźniętami przeprowadzone prze naukowców z National Institute of Health, wykazały iż otyłość może być czynnikiem dziedzicznym Zaobserwowano również, że środowisko na tycie bliźniąt nie ma większego wpływu. Wywnioskowano to z przeprowadzonych badań porównując BMI adoptowanych dzieci z BMI ich przybranymi i biologicznymi rodzicami. Okazało się, że warunki życia w rodzinie mają niewielki wpływ na dziecko. Devenport zestawił prace badawcze zawierające pomiary antropologiczne trzech pokoleń badanych rodzin. Wywnioskowano z tego, że otyłość jest cechą dominującą. Stwierdzono, że co najmniej trzy czynniki genetyczne powodują otyłość Przyczyną biologiczną otyłości jest także dziedziczność. Dziedziczy się przede wszystkim skłonność do otyłości i nadwagi, która wymaga jednak odpowiednich warunków środowiskowych. Zatem obok dziedziczności niewątpliwy wpływ na rozwój nadwagi ma środowisko (Le Bow, 1998). Przypuszcza się, że u ludzi czynnik dziedziczny odgrywa rolę w dziedziczeniu chorób powodujących otyłość wtórną np. takich jak cukrzyca. Otyłość ma charakter rodzinny, gdzie podstawową rolę odgrywają nawyki żywieniowe i życiowe. Ryzyko otyłości jest większe, gdy rodzice dziecka są otyli, a szczególnie matka (Ogińska – Bulik, 2004). Kolejną przyczyną biologiczną jest nieprawidłowy metabolizm, który skutkuje zwiększeniem liczby komórek tłuszczowych. Magazynowanie tłuszczu prowadzi do powstania i utrzymywania nadmiernej masy ciała. Z badań wynika, że istnieje współzależność między spożyciem tłuszczu a jego ilością w organizmie. Osoby z nadmierną masą ciała szczególnie powinny większą uwagę skupić na ilości przyjmowanego tłuszczu, ponieważ u tej grupy osób mechanizmy, które kontrolują łaknienie są zaburzone. Otyli mężczyźni najczęściej spożywają smażone mięsa, kiełbasy, hamburgery, pizzę zaś kobiety lody, czekoladę, ciasta i kremy. Produkty te zawierają zbędne kalorii, kwasy tłuszczowe trans, nasycone kwasy tłuszczowe, jak również cholesterol, który spożywany w nadmiarze wytwarza zły cholesterol (LDL) i trójglicerydy, które z kolei są szkodliwe dla organizmu. U osób szczupłych zaobserwowano, iż po spożyciu posiłku, który zawiera tłuszcz następuje ograniczenie liczby kalorii w kolejnych posiłkach, natomiast u osób otyłych nie zaobserwowano tego zjawiska, bowiem sprzyja to zużywaniu większej 12 Prace magisterskie z pedagogiki energii i przybieraniu większej masy ciała. Wynika to z tego, iż kalorie pochodzące z tłuszczu są łatwiej przyswajane, natomiast pochodzące z węglowodanów potrzebują dodatkowej energii na przekształcenie się w tłuszcz (Kowalczyk, 2001). Inną przyczyną występowania otyłości są choroby i zaburzenia funkcjonowania organizmu. Do nadwagi przyczyniać się mogą choroby gruczołów dokrewnych, niedoczynność tarczycy, nadczynność gruczołów nadnerczych lub tzw. zespół policystycznych jajników czy uszkodzenie podwzgórza (Ogińska – Bulik, 2004). Z licznych badań wynika, iż otyłość wzrasta wraz z wiekiem, jedynie ulega obniżeniu na starość. Odżywianiem człowieka steruje ośrodkowy układ nerwowy, w szczególności ośrodki podwzgórzowe, węchomózgowie, układ limbiczny, twór siatkowaty, jądra migdałowate i korę mózgową. Do ośrodków tych docierają bodźce typu psychicznego, nerwowego, hormonalnego i metabolicznego, które informują o stanie odżywienia tkanek. Ośrodki te z kolei kształtują m. in. uczucie głodu, apetyt, sytość. Na łaknienie w największym stopniu wpływają: serotonina odpowiedzialna za zmniejszanie apetytu na węglowodany, dopamina, która reguluje łaknienie oraz noradrenalina, która z kolei zwiększa apetyt na węglowodany. Zaburzenie ośrodków może wpływać na zmianę zachowania człowieka w zakresie nawyków jedzeniowych co może wiązać się z pojawieniem otyłości (Kowalczyk, 2001). 13 Prace magisterskie z pedagogiki 3.2. Przyczyny psychologiczne Zdaniem psychologów, do najważniejszych przyczyn powstawania nadwagi i otyłości należą: Słabsze ego (niskie poczucie własnej wartości), Brak oparcia w matce, Pragnienie zatrzymania tendencji rozwojowych, Przykre doświadczenia z wczesnego dzieciństwa, Niepowodzenia związków emocjonalnych w rodzinie, Brak zdolności do kontroli behawioralnej i psychicznej jednostki, „Fałszywy głód”, czyli wyuczona reakcja na stres, Nieprawidłowe interpretacje płaczu dziecka (wyłącznie jako wynik głodu), Sytuacje konfliktowe, długotrwałe stany napięć emocjonalnych, silne emocje, Stres (Ogińska – Bulik, 2004). Otyłość może być sposobem ukrycia kobiecości i unikania seksualności oraz unikania kontaktu z ludźmi. Osoby otyłe boją się odrzucenia, czują się gorsi od innych ludzi, mają niską samoocenę, nie wierzą we własne siły i umiejętności. Nadmierna masa ciała daje też poczucie władzy i siły, rekompensuje niepewność, rozładowuje agresję (Ogińska – Bulik, 2004) oraz tendencje samodestrukcyjne, staje się sposobem na życie. Człowiek często spożywa większa ilość pokarmu jeśli doznał osobistej porażki, tłumi poprzez jedzenie złe emocje, takie jak złość, smutek, lęk, strach, gniew, itp. Niepowodzenia, niedocenianie swych mocnych punktów oraz nadmierne poczucie winy skłaniają się do obwiniania siebie o wszystko. Powoduje to przede wszystkim zły nastrój i niezadowolenie. Rezultatem tego jest szukanie ukojenia, które zazwyczaj znajduje się w lodówce. Następnie u wielu osób pojawia się poczucie winy i deklaracja, że jest się za grubym i trzeba schudnąć. Słowa takie jak „trzeba” bądź „muszę” oraz nie stosowanie się do zmiany planów przyczyniają się do niezadowolenia i człowiek znów podjada. Jest to przede wszystkim błędne koło (Ogińska – Bulik, 2004). Jednak naukowcy stwierdzili, iż kobiety bardziej przejmują się wyglądem niż mężczyźni. Każda dodatkowa jednostka BMI prowadzi do ryzyka depresji. 14 Prace magisterskie z pedagogiki Wielu badaczy jest zdania, iż nadmierne jedzenie jest wynikiem zaburzenia emocjonalnego. Zdarza się, iż człowiek, którego potrzeby i zamierzenia nie zostały spełnione doznaje prymitywnej przyjemności i satysfakcji w czasie spożywania pokarmu. Nadmierne spożywanie pokarmu traktowane jest również jako zaburzenie samoregulacji – człowiek ma trudność w kontrolowaniu ilości spożywanego jedzenia. Samoregulacja jest inaczej zwana siłą woli. W wielu badaniach posługiwano się terminem kontroli ego. Człowiek różni się od innych ludzi jeśli idzie o kontrolę impulsu, żądania oraz działania. Skłonność do ulegania pokusom wiąże się z kontrolą ego, która utożsamiana jest z siłą woli. Osoby otyłe często nie potrafią regulować porcji pożywienia. Jedynie starają się kontrolować ci, którzy odchudzają się. Jednak i u nich może dojść do utraty kontroli nad jedzeniem (Ogińska – Bulik, 2004). Ograniczonej samokontroli sprzyja bowiem zmęczenie. Wielu ludzi przejada się pod koniec dnia, zwłaszcza późnym wieczorem albo w nocy kiedy są zmęczeni. Osoby otyłe zazwyczaj nie odczuwają głodu rano natomiast o wieczorowej porze mają nadmierny apetyt na jedzenie. 15 Prace magisterskie z pedagogiki 3.3. Przyczyny społeczne Czynniki społeczne stanowią ważną przyczynę nadwagi i otyłości, zwłaszcza w społeczeństwach zachodnich. Więcej osób otyłych spotyka się w mieście (7,8%) niż na wsi (6,8%), co wiąże się ze zróżnicowaniem aktywności fizycznej mieszkańców, licznymi obowiązkami (praca fizyczna np. praca w polu). Mieszkańcy ze wsi wykazują inne zachowania kulturowe i społeczne (nawyki żywieniowe, inaczej spędzają czas wolny, inny mają stosunek do zdrowia – mniej chorują). Z badań wynika, że na wsi jest mniej osób otyłych niż w mieście (Nosal, BDW). Otyłość częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, co z kolei wynika z uwarunkowań biologicznych, psychologicznych i różnic w zachowaniach żywieniowych. Na występowanie otyłości wpływ ma też wiek człowieka. Po 50 roku życia wzrasta ciężar ciała zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Ważną przyczyną nadwagi jest status społeczno – ekonomiczny. Najwięcej ludzi otyłych wywodzi się z grupy o najniższym statusie. Warto zauważyć, iż istnieje związek między masą ciała dziecka a jego pozycją w rodzinie. Jedynacy oraz najmłodsze dzieci w rodzinie są najbardziej narażone na otyłość. Przyczyną tego zjawiska jest często rozpieszczanie dzieci i ich przekarmianie. Uważa się, że niektórzy rodzice dostrzegają nadmierną masę ciała za oznakę zdrowia i urody. Najczęściej dzieci przejmują nawyki żywieniowe po rodzicach, biorą z nich wzór do naśladowania. Nawyki jedzeniowe wiążą się z ilością i jakością spożywanego pożywienia. Często nawyki wyniesione z domu utrwalane zostają w dorosłym życiu człowieka. Inną przyczyną nadwagi jest tryb życia prowadzony przez rodzinę. Nadmierne jedzenie i brak aktywności fizycznej sprzyjają otyłości. Blaim (1972, 1974) wyróżnia także jako przyczyny nadwagi: Nieprawidłowe odżywianie się kobiet w ciąży, Nieprawidłowe nawyki jedzeniowe, czyli przejadanie się, nieregularność posiłków, podjadanie między posiłkami, Przekarmianie dziecka w pierwszych dwóch latach życia (Blaim, 1972, 1974, za: 16 Prace magisterskie z pedagogiki Ogińska -Bulik, 2004). Zbyt duża ilość przyjmowanego posiłku może przyczyniać się do przekarmienia. Rodzice pomijając uczucie głodu swego dziecka karmią je o wyznaczonych godzinach. Badania wykazują, iż więcej dzieci otyłych jest w najwcześniejszych latach życia karmionych butelką. Zdarza się, iż rodzice, którzy zdają sobie sprawę z niedostatku swych uczuć do dziecka rekompensują tęsknotę swej pociechy za uczuciem podając mu słodycze lub inne smakołyki. Uczą w ten sposób dziecko by złe samopoczucie lub przykre doświadczenie zaspakajać smakiem słodkości. Często prowadzi to do tego, iż dziecko na każdy atak płaczu dostaje jedzenie, przy czym spożywanie pokarmu zaczyna traktować jako sposób na zaspokojenie potrzeb uczuciowych oraz rozwiązywanie problemów. Jedzenie odgrywa tu rolę pocieszenia. Do innych przyczyn prowadzących do otyłości należą: Procesy przetwarzania żywności dające w efekcie produkty wysokokaloryczne, Zbyt mała liczba posiłków, Zmiana miejsca pracy na lżejszą lub bliższą miejscu zamieszkania, Stosowanie anabolików, środków farmakologicznych. Istotną rolę w przyczynianiu się do nadwagi odgrywa rodzina, a w szczególności złe nawyki żywieniowe rodziców, wprowadzanie jedzenia jako nagrody za wykonaną pracę (Ogińska – Bulik, 2004). 17 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 4 Konsekwencje nadwagi i otyłości 4.1. Konsekwencje biologiczne Nadwaga, jak i otyłość, skraca życie. Wraz z kilogramami może pojawić się choroba układu krążenia, a nawet pewne postacie raka, jak i inne zaburzenia. Zaliczyć można do nich: Podwyższony poziom cholesterolu oraz ciśnienia tętniczego; Podwyższony poziom cholesterolu przyspiesza rozwój miażdżycy, natomiast podwyższone ciśnienie tętnicze prowadzi do pojawienia się uszkodzeń oczu i naczyń oraz wzrasta ryzyko udaru mózgu, chorób serca i nerek (Jonderko, 2002). Rozwój ośrodkowego przerostu lewej komory; Ośrodkowy przerost lewej komory najczęściej przyczynia się do chorób naczyń i serca. Najczęstszą chorobą serca jest choroba wieńcowa serca, określana także jako choroba niedokrwienna serca. Choroba serca prowadzi do szeregu innych chorób, np. dusznicy bolesnej, zawału serca, niewydolności serca (Jonderko, 2002). Wzrost wartości hemoglobiny i erytrocytów; Mniejszą ilość krwi względem masy ciała a także jej zagęszczenie; Dolegliwości najczęściej występują w nogach, rzadko w rękach. Człowiek odczuwa silne bóle w nogach, bóle mogą pojawić się też w czasie obciążenia fizycznego. Zagęszczenie krwi najczęściej przyczynia się do występowania żylaków. Możliwe jest też pojawienie się wyprysku, owrzodzeń podudzi, obrzęku i zakrzepów (Jonderko, 2002). Odtłuszczenie mięśnia sercowego; Im bardziej serce jest odtłuszczone tym większe jest ryzyko śmierci na skutek zatrzymania czynności serca (Jonderko, 2002). Chorobę niedokrwienną serca zwana też chorobą wieńcową; 18 Prace magisterskie z pedagogiki Udar mózgu; Następstwem udaru mózgu może być zaburzenie mowy bądź wzroku a nawet przyczynić się może do zgonu (Jonderko, 2002). Cukrzycę; Przy cukrzycy dochodzi do następujących powikłań: 1. Uszkodzeń małych naczyń, 2. Uszkodzeń nerek, 3. Uszkodzeń wzroku: zaćma, jaskra, 4. Uszkodzeń dużych naczyń, 5. Uszkodzeń nerwów wraz z uczuciem palenia stóp, mrowienia stóp bądź rąk, bóle kończyn, nocne kurcze mięśni łydek (Jonderko, 2002). Kamicę pęcherzyka żółciowego; Podczas rozwoju choroby pojawia się silna kolka oraz gwałtowne kurcze w nadbrzuszu, które powodują bardzo ostry ból, który promieniuje w kierunku barku. Bólom mogą towarzyszyć wymioty, pocenie się, zawroty głowy wraz z gorączką i dreszczami (Jonderko, 2002). Stłuszczenie i marskość wątroby; Przyczyną stłuszczenia wątroby może być zatrucie, które prowadzić może do dalszych uszkodzeń wątroby. Marskość wątroby powoduje osłabienie, pojawia się anemia, drętwieją stopy i palce rąk, na skórze pojawiają się tzw. pajączki, twarz często bywa blada, zanika apetyt. U mężczyzn obserwuje się powiększenie sutków, skurczenie jąder, maleje u nich popęd płciowy oraz potencja. W późniejszych etapach choroby wypadają włosy pod pachami i na wzgórku łonowym (Jonderko, 2002). Zaburzenia oddychania w czasie snu; Większą potliwość; Pojawienie się nieżytów oskrzeli i stanów zapalnych; Skłonność do wszelkich infekcji; Przeciążenie układu kostno – stawowego; Większe ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe; Ryzyko pojawienia się tzw. triady objawowej u kobiet, w skład której wchodzą: nadciśnienie, cukrzyca insulinoniezależna oraz rak trzonu macicy; 19 Prace magisterskie z pedagogiki Większe ryzyko powikłań pooperacyjnych; Zaburzenia miesiączkowania, jak i niepłodność u kobiet; Gorszą sprawność fizyczna, odczuwanie zmęczenia, duszności, kołatanie serca, bóle i zawroty głowy (Ogińska – Bulik, 2004); Otyłość prosta może być czynnikiem, który wpływa na poziom i stopień rozwoju fizycznego. Skutkiem tego, jest przyśpieszenie wzrostu i dojrzewania płciowego. Nadwaga, jak i otyłość, może przyczyniać się do zaburzeń rozwoju motorycznego (Ogińska – Bulik, 2004). Osoby otyłe szybciej się męczą, brak im energii (po odchudzaniu osoby takie nabierają siły i chęci do życia. Dla otyłych dodatkowym problemem może być otarcie naskórka bądź potliwość w okolicach, gdzie znajdują się fałdy tłuszczu. Badania wykazują, iż zaobserwowano u dzieci otyłych zwężenie tętnic. Dzieci te nie prowadzą aktywnego trybu życia. Istnieje obawa, iż takie dziecko wyrośnie na człowieka obciążonego chorobami serca i układu krążenia wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami (McGovern, 2007). 20 Prace magisterskie z pedagogiki 4.2. Konsekwencje psychospołeczne Choroba otyłości powoduje nie tylko konsekwencje biologiczne, ale również społeczne. Coraz częściej występuje bowiem dyskryminacja osób otyłych. Ludziom z nadmierną masą ciała trudno znaleźć pracę lub wynająć mieszkanie (Ogińska – Bulik, 2004). Badania wykazały, iż do przypadków dyskryminacji dochodzi najczęściej w miejscach publicznych, środowiskach transportu itp. Osoba otyła narażona jest na złośliwe uwagi otoczenia, przez co najczęściej popada w kompleksy. Z krytyką spotyka się zarówno ze strony obcych ludzi jak i ze strony najbliższej rodziny czy przyjaciół. Mimo zakazów polityki na powstrzymywanie się od zgryźliwych uwag na temat rasy, koloru skóry, religii czy kalectwa, ludzie często zapominają o niej, kiedy dotyczy to ludzi otyłych bądź bardzo szczupłych. W dzisiejszych czasach łatwiej dostać osobom otyłym odzież, producenci bowiem spostrzegli, że produkcja odzieży „niewymiarowej” więcej przynosi zysku (McGovern, 2007). Wyniki badań wykazują, że otyli rzadko spotykają się z innymi ludźmi. Jeszcze rzadziej wychodzą na spacery, do kina, do restauracji. Prowadzą mało aktywny styl życia. Izolowanie się osób z nadwagą wynika z obawy przed odrzuceniem, jest wynikiem doznanych krzywd, ucieczką przed kolejnym zranieniem (Ogińska – Bulik, 2004). Dla niektórych ludzi bowiem otyłość wiąże się z brakiem inteligencji, niepełnosprawnością umysłową, choć ogólnie jedno z drugim nie ma nic wspólnego (McGovern, 2007). Niekiedy lekarze odnoszą się do tej grupy osób jako ludzi niezręcznych, brzydkich, nieestetycznych, niemoralnych, mniej cenionych, którzy nie potrafią się kontrolować (Fricker, 1993). Według Braya i innych badaczy człowiek z tuszą jest mniej lubiany, ma mniejszą szansę w życiu uczuciowym, mniej zarabia, często spotyka się z negatywna oceną społeczną. Osoba z nadmierną masą ciała według innych ludzi jest samotna, mierna, niepohamowana i posiada niską samoocenę. Uprzedzenia do otyłych zaczynają się od najmłodszych lat. Dzieci w przedszkolu chorobę otyłości kojarzą z kłamliwością, głupotą, lenistwem, brudem i alkoholizmem. 21 Prace magisterskie z pedagogiki Dziecko otyłe często jest obiektem kpin i prześladowań ze strony rówieśników. Niechętnie więc przebywa w towarzystwie kolegów, odmawia udziału w zajęciach sportowych, zamyka się w sobie, traci pewność siebie. Badania wykazują, iż presję wywieraną przez dzisiejszą modę i branże odzieżowe dzieci doświadczają już w młodym wieku. Szczególnie dotyczy to dziewcząt, które mimo prawidłowej masy ciała ciągle mają jeszcze wiele do zarzucenia swojemu wyglądowi przez co są nieszczęśliwe (McGovern, 2007). Obuchowicz i inni uważają, iż dzieci z nadmierną masą ciała wyróżnia obniżona dojrzałość społeczna oraz gorzej się przystosowują do środowiska, w którym przebywają. W rodzinach, gdzie dzieci są otyłe często występują też konflikty. Osobie otyłej trudniej żyć i zrealizować marzenia. Nadmierna masa ciała powoduje trudniejszy start w dorosłe życie, jest przyczyną smutku, żalu, prowadzi nawet do depresji, dlatego najczęściej ludzie otyli szukają pocieszenia w jedzeniu. Sam jego widok i zapach pobudza apetyt, szczególnie jeśli jest świeże i smaczne. W XX wieku jedzenie stało się wielomilionową gałęzią przemysłu. Producenci żywności stosują urozmaicone metody, żeby skłonić klienta do zakupu. Codziennie pojawiają się nowe napoje, dania gotowe, czy słodycze. W ten sposób reklama oraz promocje przyczyniają się do problemu otyłości. Jedzenie bowiem jest elementem życia codziennego. Wiąże się z przyjaźnią, miłością, gościnnością. Dziecko, które nie może zjeść batona czuje się niedowartościowane, natomiast jeśli dostanie coś słodkiego czuje miłość i zadowolenie. Powody „jedzenia na pocieszenie” są bardzo złożone: powiązane są z uczuciem niezadowolenia z życia, brakiem pewności siebie (McGovern, 2007). Otyłość ma też swoje pozytywne strony, chroni bowiem przed osteoporozą. Ogólnie otyli uchodzą za ludzi wesołych i szczodrych, a otyłość traktują jak element scalający rodzinę (Ogińska – Bulik, 2004) 22 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 5 Profilaktyka i leczenie nadwagi oraz otyłości Zarówno zapobieganie jak i leczenie otyłości ma w dzisiejszych czasach charakter objawowy, ponieważ otyłość jest u niektórych osób schorzeniem wielogenowym, na dodatek ciągle zmienia się pod wpływem środowiska. Programy walki z otyłością mogą obejmować: Zmiany w środowisku życia tj. zmianę stylu życia, zmianę zawodu, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej, sposobu wypoczynku oraz zainteresowań i celów życiowych, Zmiany zachowań za pomocą zajęć edukacyjnych oraz oddziaływań psychoterapeutycznych, Wprowadzenie kontrolowanego sposobu żywienia wg zaleceń lekarza lub dietetyka, Zwiększenie ilości ruchu i wysiłku fizycznego (Suchocka, 2003). 5.1. Prawidłowe zachowania jedzeniowe Racjonalne spożywanie posiłków jest jednym z ważnych elementów w przeciwdziałaniu otyłości. Zbyt szybkie tempo życia, brak czasu, życie w ciągłym stresie, to przyczyny nieregularnego jedzenia, które często jest niezaplanowane, spożywane w pośpiechu oraz posiada bardzo małą wartość odżywczą. Aby człowiek zaczął prawidłowo się odżywiać, musi unormować swój sposób spożywania pokarmów. Najlepiej, by osoba rozłożyła sobie posiłki na pożywne i zdrowe śniadanie, lekki obiad i lekkostrawną kolację oraz małe przekąski w środku przedpołudnia i popołudnia. Kolacje warto zjeść co najmniej dwie godziny przed snem, by organizm miał czas na trawienie (Peters, 2000). Badania wykazują, że posiłki osób, które dzielą je na pięć do siedmiu porcji dziennie są bardziej wartościowe i urozmaicone, jak również zawierają mniej tłuszczu. Dzielenie posiłków może zapobiec wielu groźnym chorobom, które związane są ze 23 Prace magisterskie z pedagogiki sposobem odżywiania się – ważne jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na skład przekąsek, dobrym przykładem może być awokado, które zawiera w sobie bardzo dużo kalorii, a przede wszystkim cukru. Cukier może zmniejszyć apetyt, więc posiłku zje człowiek mniej. Jednak dobrane starannie przekąski to sposób na lepsze zdrowie. Warto, by ludzie planowali posiłki naprzód i mieli pod ręką zdrowe przekąski. Wówczas nie muszą oni kupować w barach szybkiej obsługi, gdzie produkty nie są wartościowe i zawierają bardzo dużo kalorii. Należy jednocześnie zadbać, by spożywany pokarm zawierał jakieś produkty białkowe, węglowodany, jak i również owoce oraz warzywa. Lista dobrana w taki sposób dostarcza człowiekowi niezbędne składniki do życia. Warto też pamiętać, iż każdy niedobór bądź nadmiar jest szkodliwy dla organizmu. Owoce, które spożywane są w bardzo małych ilościach mogą być przyczyną niedoboru witamin, składników mineralnych a także błonnika pokarmowego, z kolei nadmiar może zwiększyć ilość cukrów w organizmie co prowadzi do rozwoju otyłości. Niedobór białka z kolei przyczynia się do obniżenie odporności, zahamowaniu wzrostu bądź trudności w gojeniu ran. Zbyt znaczna ilość białka może obciążyć wątrobę oraz nerki. Należy również ograniczyć żywność, która jest przetworzona, ponieważ zawiera ona w sobie m.in. glutaminian sodu. Jego nadmiar jest przyczyną chronicznych bólów głowy. Warto też zrezygnować ze słodyczy, soli i produktów zwierzęcych, które zawierają dużą ilość tłuszczu, np. smalec, słonina, tłuste mięso czy śmietana. Ważne jest, by jeść z przyjemnością. Dzięki temu utrwalają się dobre nawyki. Istotne jest także, by na posiłek poświęcić trochę czasu. Przede wszystkim chroni to człowieka przed zaburzeniami trawienia. Jedząc powoli, ludzie kontrolują swój apetyt. Zbyt szybkie jedzenie sprawia, że sygnał sytości nie zdąża do mózgu i nie wiadomo, czy czas już przestać jeść. Odpowiedni dobór pożywienia może usprawnić działanie całego ustroju oraz ustrzec przed różnymi chorobami. W związku z tym opracowano piramidę zdrowego żywienia. W Polsce najbardziej znanym modelem jest ten opracowany przez Instytut Żywienia i Żywności. Jednak w obecnych czasach coraz większy wpływ na zalecenia żywieniowe ma piramida, którą opracowali naukowcy z Harvard School of Medcite. Na pierwszym piętrze piramidy umieszczono produkty zbożowe z grubego przemiału i tłuszcze. Naukowcy umieszczając tłuszcze mają na celu te, które pomagają obniżyć poziom cholesterolu we krwi. Produkty z tej grupy zaleca się spożywać nawet kilka 24 Prace magisterskie z pedagogiki razy dziennie (Erdmann, 2009). Na drugim piętrze osadzono warzywa i owoce. Naukowcy zachęcają by warzywa znajdowały się w każdym posiłku, zaś owoce należy jeść 2- 3 razy dziennie bowiem zawierają w sobie dużo fruktozy, czyli prostego cukru owocowego. Piętro trzecie stanowią orzechy i warzywa strączkowe. Warzywa te dostarczają wiele białka, które zbliżone jest do tego pochodzenia zwierzęcego. Z kolei orzechy to przede wszystkim źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy E, oraz wielu cennych minerałów, np. potasu, magnezu, żelaza czy wapnia. Na czwartym piętrze piramidy umieszczono drób, ryby i jaja. Ryby, szczególnie morskie zawierają w sobie kwasy tłuszczowe omega-3, dlatego więc zachęca się spożywać je kilka razy w ciągu tygodnia, jajka natomiast są doskonałym źródłem pełnowartościowego białka, żelaza, witamin A i C oraz kwasu foliowego. Piętro piąte to produkty mleczne. Nabiał zawiera w sobie wapń, który zapobiega osłabieniu kości. Uważa się jednak, iż mleko oraz jego przetwory zawierają sporą ilość tłuszczu, z tego powodu badacze twierdzą, że należy spożywać jedynie 1- 2 porcje nabiału dziennie. Szóste piętro stanowią czerwone mięso, tłuszcze zwierzęce, słodycze, produkty z białej mąki. Wszystkie te produkty mają znikomą wartość odżywczą, dostarczają poza tym dużo kalorii. W menu człowieka mogą pojawić się kilka razy w miesiącu (Erdmann, 2009). Ludzie, oprócz jedzenia, powinni też regularnie pić. Woda jest niezbędna dla organizmu. Jednak okazuje się, że ludzie piją za mało. Warto podkreślić, iż człowiek powinien wypijać około dwóch litrów płynów dziennie. Bardzo łatwo jest nieświadomie odwodnić organizm. Objawami tego są senność, zmęczenie, niezdolność koncentracji. Wiele ludzi uważa, że głód powoduje te objawy, tymczasem potrzebna jest organizmowi woda (Peters, 2000). 25 Prace magisterskie z pedagogiki 5.2. Ruch jako jedna z metod zwalczania nadwagi i otyłości W dzisiejszych czasach Polacy nie należą do najbardziej aktywnych narodów Europy – jednak sytuacja ta powoli ulega poprawie. Z wyników badań (2005 r.) wynika, że już 55 % dorosłych Polaków (w 2003 r. było to 70 %) przyznaje, iż prowadzi siedzący tryb życia (Borkowska, 2006). Większość osób młodych zaczyna biegać, uczęszczać systematycznie do klubów fitness i siłowni po to, by schudnąć bądź poprawić swój wygląd. Mało kto myśli o ćwiczeniach jak o przyczynie zapobiegania chorobom. Badania jednak wskazują, że aktywność fizyczna ma dodatni wpływ na zdrowie. Specjaliści twierdzą nawet, że człowiek, będąc aktywny, może wyeliminować wiele chorób, m. in. tych, które są uważane za cywilizacyjne. Światowa Organizacja Zdrowia uznała ruch za najbardziej uniwersalny lek XXI wieku (Borkowska, 2006). Ruch jest istotnym sposobem walki z otyłością. Razem z odpowiednio dobraną dietą przyczynia się do utraty tkanki tłuszczowej. Regularne uprawianie sportu zapobiega efektowi jo – jo (Olszanecka – Ginianowicz, 2004). Ćwiczenia fizyczne zapobiegają lub zmniejszają otyłość. Pozytywnie wpływają na organizm człowieka, ponieważ chronią go przed różnymi infekcjami i chorobami. Dzięki aktywności zmniejsza się ryzyko miażdżycy i nie rozwija się choroba wieńcowa. Ruch przyśpiesza przemianę materii, przez co traci się też kalorie oraz kilogramy, unikając przy tym efektu jo – jo, który jest utrapieniem człowieka odchudzającego się (Matyska - Piekarska, 2008). Badania wykazały, że ludzie żyjący aktywnie posiadają niższą wartość ciśnienia tętniczego krwi. Ruch bowiem nie tylko umożliwia pozbycie się nadwagi, którą zalicza się do bardzo ważnych czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego, ale również wzmacnia mięsień sercowy, dzięki czemu wydajniej pompuje on krew, poprawia elastyczność naczyń krwionośnych (krew łatwiej się przemieszcza), zmniejsza negatywne skutki stresu. Ruch chroni też przed zawałem – wpływa korzystnie na serce (zmniejsza częstotliwość jego skurczów), wzmacnia kręgosłup i stawy, zapobiega osteoporozie, zmniejsza ryzyko zagrożenia cukrzycą i poprawia odporność organizmu. Jest on skuteczną metodą walki z różnymi chorobami, m. in. chorobami układu krążenia, cukrzycą, schorzeniami układu kostnego. 26 Prace magisterskie z pedagogiki Nie tylko ćwiczenia fizyczne wpływają na zdrowie, ale także korzystny dla człowieka jest spacer, jazda na rowerze bądź ćwiczenia siłowe (Borkowska, 2006). Człowiek, który chce zmniejszyć masę ciała powinien 3 – 4 razy w tygodniu systematycznie ćwiczyć. Ćwiczenia fizyczne wpływają pozytywnie na przemianę materii, na którą składa się energia wydatkowana na pracę serca, czynności układu oddechowego, krwionośnego oraz na pełnienie innych ważnych życiowych funkcji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu (Foreyt, Goodrick, 2000). Podczas ćwiczeń powstają endorfiny – hormony szczęścia. Dzięki temu osoba zapomina o stresie i o troskach dnia codziennego. „Poprawia się u niej ukrwienie wszystkich narządów wewnętrznych oraz zwiększa się wydolność pracy mózgu poprzez intensywne dotlenienie”(Olszanecka – Ginianowicz, 2004). Jeżeli osoba jest bardzo otyła, to musi mieć ona odpowiedni zestaw ćwiczeń, ponieważ jej narząd ruchu występuje już w spoczynku. Dyscyplinami dla niej odpowiednimi mogą być: sporty wodne (pływanie, kajakarstwo) lub jazda na rowerze, jak również marsz, trucht, łagodny aerobic. Najpierw jednak otyła osoba, jak i każdy inny człowiek wykonujący dany sport, powinna rozpocząć rozgrzewkę ( 10 – 15 min.) a kończąc ćwiczenia fizyczne powinna wykonać ćwiczenia wyciszające (Stasiołek, Szmigielska, 2001). Istotne jest prowadzenie aktywnego stylu życia, co wymaga w pełni świadomego działania. Aby ten cel osiągnąć, osoba powinna prowadzić notatki, które dotyczą przebiegu ćwiczeń a także zapisywać powody, dla których ze sportu się zrezygnowało. Notatki pomagają określić człowiekowi jego aktywność fizyczną. Poza tym widzi on postępy, jakie wykonał w dłuższym okresie. W notatkach opisuje się też swoje samopoczucie, terminy ćwiczeń, powody, dla których nie ćwiczono, czas trwania treningów. Waga bowiem spada jeżeli człowiek prowadzi samoobserwację (Foreyt, Goodrick, 2000) . Organizm człowieka przyzwyczajony jest do wysiłku fizycznego. Ważne jest, by zmienić nastawienie do sportu i po prostu się nim cieszyć. Umysł bowiem koduje przekonanie, że ruch jest pożyteczny nie tylko dla zdrowia, ale i dla psychiki człowieka. Warto pamiętać jednak o regularności treningu. Jest wiele korzyści regularnego treningu dla zdrowia: Zwiększa się wydolność serca a także wzmacnia się mięsień sercowy, 27 Prace magisterskie z pedagogiki Obniża się ciśnienie krwi, Obniżona zostaje spoczynkowa wydolność serca, Lepsze zaopatrzenie komórek w tlen, Zdrowszy sen, Wzrasta pojemność płuc, Stonowane zostają napięcia mięśni, Spowolnione zostają procesy starzenia, Wzrasta wartość dobrego cholesterolu, Zmniejszone zostaje ryzyko zawału, Redukcji ulegają zapasy tkanki tłuszczowej w organizmie ludzkim, Zmniejsza się ryzyko osteoporozy (Foreyt, Goodrick, 2000). Regularny trening dostarcza następujące korzyści dla psychiki: Człowiek: Łagodnie reaguje na stres, Ma lepsze samopoczucie, Jest mniej narażony na depresję, Ma podniesioną samoocenę, Przybywa mu energia, Poprawia się u niego wygląd fizyczny, szczupleje, Podczas ruchu doznaje przyjemności, Ruch ma korzystny wpływ na życie seksualne, Spowolniony zostaje proces starzenia się umysłu, Ruch wpływa pożytecznie na szybkość reakcji mimo starzenia się (Foreyt, Goodrick, 2000). 28 Prace magisterskie z pedagogiki 5.3. Różne rodzaje aktywności fizycznej We współczesnym stylu życia ruch stał się człowieka sprzymierzeńcem. Dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe oraz ludzie starsi nie powinni zaniedbywać aktywnego trybu życia. Dawka ruchu zapewnia utrzymanie dobrej kondycji fizycznej oraz psychicznej, podnosi poczucie własnej wartości, poprawia samopoczucie, wygląd, atrakcyjność. Ćwiczenia można podzielić na: Aerobowe – pozytywnie wpływają na organizm człowieka, bowiem przyśpieszają tętno i lepiej utleniają organizm. Ćwiczenia, które wzmacniają serce i zwiększają jego wydolność to: pływanie, jogging, marsz, tenis, jazda na rowerze. Ćwiczenia aerobowe jest korzystną formą ćwiczeń dla osób chcących pozbyć się nadwagi. Zwiększają one wydolność układu sercowo-płucnego, przez to może on sprawnie dostarczać krew do pracujących podczas ćwiczeń mięśni. Również zostaje zwiększony dopływ tlenu – dzięki temu organizm łatwiej spala tłuszcz oraz zostaje zwiększona dawka energii dla całego organizmu. Zwiększenie temperatury ciała powoduje lepsze jej ukrwienie, reguluje produkcję kolagenu, który odpowiedzialny jest za jej elastyczność. Z kolei pocenie się jest doskonałym sposobem pozbywania się z organizmu toksycznych związków, które odpowiedzialne są za rozwój cellulitisu. Siłowe – mają ogromny wpływ na rozwój wytrzymałości mięśni. Zapobiegają także różnym chorobom. Osoby starsze po ćwiczeniach siłowych były w stanie opuścić wózki inwalidzkie i porzucić laski. Regularny pobyt w siłowni poprawia stan zdrowia ludzi (nawet zapobiegają osteoporozie), odporność, siłę i wygląd. Wyrabiające elastyczność (stretching, joga) – są to ćwiczenia, które rozciągają mięśnie oraz pomagają usuwać skumulowane w nich napięcia (Błaszczyszyn, 1992). Stretching to rodzaj ćwiczeń, które przeznaczone są dla osób dbających o swą sylwetkę. Dzięki temu sportowi ludzie zachowują sprawność przez wiele lat. Stretching jest zestawem ćwiczeń relaksujących, rozciągających i oddechowych. Są one pomocne przy rozciąganiu mięśni, wpływają też dodatnio na układ nerwowy oraz oddechowy (Listkowska, Listkowski, 2004). Istotne jest, by połączyć ruch na świeżym powietrzu z odpowiednią dietą. Ważne jest uprawianie codziennie takiego sportu, który wywołuje pocenie i pobudza 29 Prace magisterskie z pedagogiki serce. Warto również wykonywać rano ćwiczenia. Poranne ćwiczenia mogą stać się w końcu nawykiem, a ich brak będzie powodował niedosyt (Błaszczyszyn, 1991). Popularnym sportem w Europie staje się „Nordic Walking”, czyli poruszanie się przy pomocy kijków. Jest on odpowiedni dla kobiet, jak i mężczyzn w każdym wieku, o różnym stopniu zaawansowania, dla ludzi otyłych oraz, tych mających problemy ortopedyczne. „Nordic Walking” to idealna forma ruchu. Zaletami jego są: poprawa sprawności fizycznej i wytrzymałości, utrzymanie poprawnej postawy ciała, redukcja nadwagi, poprawa równowagi i stabilność podczas chodu. W naszym kraju ten aktywny tryb życia uprawiają kobiety, mężczyźni stanowią niewielką grupę w porównaniu z innymi krajami europejskimi. „Nordic Walking” odciąża stawy. Nawet osoba otyła może więc śmiało poruszać się po terenie. Ważna jest najpierw rozgrzewka, a po spacerze z kijkami istotne są ćwiczenia rozciągające (Strycharska – Gać, 2007). Do innych modnych sportów zalicza się: fitness, squash, tenis, jogging i jazdę rowerem. Uprawiane są one zazwyczaj w celach rekreacyjnych. Często człowiek, który nie uprawiał żadnej dyscypliny sportowej, decyduje się na aktywny tryb życia, kiedy zauważy zmianę wskazówki wagi (na wyższą). Ludzie otyli, o ile zdrowie im na to pozwala, powinni systematycznie uprawiać sport. Ważny jest każdy rodzaj ruchu – nawet ten minimalny. Zalecane są jednak długie, jednostajne i mało bądź średnio intensywne wysiłki, np. jazda na rowerze stacjonarnym albo standardowym, długie spacery na świeżym powietrzu lub bieżni, mało forsowny jogging, ćwiczenia na stepperze (Zabłocka, 2007). Dla osób starszych sport rekreacyjny też jest istotny. Spowalnia on procesy starzenia, utrzymuje układy krążenia i oddechowy w dobrej formie, przeciwdziała rozwijaniu się wszelkiego rodzaju schorzeń, które związane są z wiekiem. Dla każdej grupy wiekowej zalecane są dyscypliny indywidualne, dozowane z odpowiednią intensywnością. Każda osoba potrzebuje ruchu, aby była w pełni zdrowa. Poza tym dzięki aktywności fizycznej wzmacniają się kości a mięśnie stają się one bardziej wytrzymałe. Jeśli osoba prowadzi bierne życie, jej mięśnie zanikają. Aktywność fizyczna usprawnia przepływ krwi oraz pracę serca. Kiedy otyły zacznie ćwiczyć, ma lepszy przepływ krwi, a także tlenu, substancji odżywczych i energii. 30 Prace magisterskie z pedagogiki 5.4. Leczenie nadwagi i otyłości za pomocą środków farmakologicznych W leczeniu otyłości nie zaleca się zażywania lekarstw, bowiem dają tylko krótkotrwałe efekty. Leki, które zmniejszają apetyt mogą być traktowane jako jeden z elementów kuracji. Zawsze o podaniu środków farmakologicznych decyduje lekarz. Ustala on przede wszystkim jaką kurację zastosować. Osoby z nadwagą mogą dostać lekarstwa bez recepty. W dzisiejszych czasach w leczeniu otyłości lekarze skupiają się na obniżeniu ilości dostarczanych kalorii przede wszystkim poprzez hamowanie głodu. Farmakoterapia jest więc bezpiecznym sposobem na walkę z otyłością. W leczeniu nadwagi i otyłości można zastosować kuracje przerywaną. Oznacza to, iż raz podany środek farmakologiczny nie musi być brany przez całe życie, można natomiast do niego powrócić, kiedy lekarz stwierdzi, że wystąpiła taka potrzeba (Zabłocka, 2006). Badania nad stosowanie środków farmakologicznych zmniejszających apetyt wykazały, że po odstawieniu lekarstw większość pacjentów odzyskała poprzednią wagę (Ogińska – Bulik, 2004). Początkowo w kuracji stosowano leki, które miały na celu pobudzenie organizmu do szybszego zużywania energii (hormony tarczycy, dinitrofenol, aminorex, amfetamina, fenfluramina). Obecnie wszystkie tego rodzaju preparaty są już wycofane z medycyny. Wyjątkowo jako środek wspomagający odchudzanie stosuje się preparat homeopatyczny Fucus, który reguluje wytwarzanie hormonów tarczycy (Suchocka, 2003) Wyróżnia się następujące grupy leków, które stosowane są w kuracji odchudzającej: Leki, które hamują apetyt (maxidol, mazindol), Środki parafarmaceutyczne wspomagające proces redukcji nadwagi (koktail Herbalife, Slim Fast, dieta Cambridge, Linia 2000, herbatki zawierające senes lub kruszynę, Herbaton), środki, które pęcznieją w przewodzie pokarmowym (Trimline, Magnezytki, Pektynki, Redusan), zioła moczopędne, środki ograniczające wydzielanie soków trawiennych (tabletki z ananasa i z grapefruita), Środki, które przyśpieszają spalanie tkanki tłuszczowej (L – karnityna, cholina, inozytol) (Ogińska – Bulik, 2004). 31 Prace magisterskie z pedagogiki Warto tu zwrócić uwagę, iż Karnityna to normalny składnik żywności, który zawiera mięso. Nadmierna ilość dawki karnityny zagraża tzw. lipoksykozą, co prowadzić może do uszkodzenia mitochondriów stanowiących komórkową wytwórnię energii (Suchocka, 2003). W Polsce dostępne są już lepsze środki przeciwko otyłości. Są to zelixa (meridia) i xenical. Lekarstwa te przeznaczone są dla osób, których BMI przekracza 30. Powinny one być przyjmowane pod kontrolą lekarza, zwłaszcza kiedy dieta i aktywność fizyczna nie przynoszą rezultatu w postaci redukcji masy ciała (Ogińska – Bulik, 2004). Badania nad lekami, które służą do kuracji otyłości skupiają się na kilku ważnych mechanizmach działania: Zwiększeniu uczucia sytości, Zmniejszeniu łaknienia, Zmiany stymulacji termogenicznej organizmu, Ograniczeniu wchłaniania tłuszczy w organizmie. Jeżeli osoba nie dostosuje się do zaleceń lekarza z powodu odczuwanego głodu bądź niskiej samooceny co do ilości spożywanego jedzenia, istotne jest zastosowanie leków, które pęcznieją w żołądku hamując przy tym uczucie głodu. Aby zachować masę mięśniową w czasie odchudzania warto zastosować leki, które wpływają na zmniejszenie jedzenia węglowodanów i tłuszczów. Ważne jest też nie zmniejszać spożycia białka. Rozpoczynając odchudzanie istotne jest dostrzec, że sam proces leczenia będzie trwał wiele miesięcy i nie zakończy się na osiągnięciu szczupłej sylwetki, bowiem ważniejszym i najtrudniejszym etapem jest utrzymanie tej figury. Chorobę taką jak otyłość należy często kontrolować a kuracja trwa nieraz przez wiele lat. Leczenie farmakologiczne zalecane jest przede wszystkim osobom: Z nadmierną masą ciała, których BMI jest większe niż 30 kg/ m2, Mającym nadwagę z BMI większym niż 27 kg/ m2, Mającym trudności z odchudzaniem, Często w czasie diety dochodzi do załamania i człowiek powraca do starych nawyków jedzeniowych. U których występuje często efekt jo-jo, Chcących rzucić palenie, 32 Prace magisterskie z pedagogiki Chorującym na afektywną chorobę dwubiegunową, czyli mającym zaburzenie maniakalno- depresyjne, Kobietom, które są w okresie menopauzy lub mającym zespół policystycznych jajników, Które stosują diety niskokaloryczne, np. dietę Cambridge, Które mimo swoich chęci i motywacji mają liczne obowiązki, trudno jest wtedy przestrzegać diety i systematycznie ćwiczyć. 5.5. Inne metody leczenia nadwagi i otyłości Otyłość, której BMI wynosi 40 % lub więcej jest zagrożeniem dla zdrowia. Ludzie otyli właśnie z tej przyczyny najczęściej stosują kremy wyszczuplające, uczęszczają na spotkania grupowe z psychologiem, korzystają z licznych uzdrowisk bądź poddają się zabiegom chirurgicznym. Obecnie modna jest technika umieszczania balonu w żołądku. Stosuje się również operacje plastyczne brzucha i liposukcję, operacje plastyczne żołądka, techniki skracania części jelita cienkiego i „skrótów gastrycznych”. Wielu otyłych ludzi korzysta też z hospitalizacji szpitalnej, kuracji laserowych. Stosują również relaksację, psychoanalizę. Rzadziej człowiek poddaje się akupunkturze, cellulipozie i mezoterapii. Istotna przy odchudzaniu jest terapia zachowania. Składa się ona z jednego półgodzinnego spotkania, które odbywa się co tydzień przez cztery – sześć miesięcy. Uczestniczy w niej od czterech do ośmiu osób wraz z psychologiem. W grupie łatwiej schudnąć, bowiem grupowe zajęcia przynoszą korzystniejsze rezultaty niż indywidualne spotkania. Celem tych spotkań jest wyeliminowanie błędów żywieniowych. Terapia ta łączona jest dietą, którą ustala lekarz bądź dietetyk. Lekarz decyduje, ile kg człowiek ma do zrzucenia i jaką dietę ma zastosować, zaś psycholog ustala metody, dzięki którym lepiej znosi się dietę (Fricker, 1993). Terapia zachowań poprawia nastrój oraz zapewnia stabilizację. Rezultaty w odchudzaniu są lepsze, jeżeli osoba uprawia sport. Uzupełnieniem terapii zachowań jest terapia poznawcza, która dotyczy czynności jedzenia. Często negatywne myśli wywołują chęć nadmiernego spożywania posiłków. W ten sposób człowiek przybiera na wadze. Terapia poznawcza pozwala 33 Prace magisterskie z pedagogiki spojrzeć osobie otyłej na siebie w inny sposób, tylko nie w negatywny. Ważną rolę w zmianie nawyków żywieniowych odgrywa praca nad sobą, jednostka musi zaakceptować siebie taką, jaką jest. W czasie porażki istotne jest, by się nie poddawać. Grupa Strażników Wagi proponuje łączyć dietę z aktywnością grupową. Na spotkaniach w grupie można opowiedzieć o swych zwycięstwach i porażkach, które związane są z jedzeniem i wagą. Prowadzącą grupy jest osoba, która schudła. Zna ona o problemy ludzi, którzy chcą schudnąć (Fricker, 1993). Dla osób otyłych, którzy chcą pozbyć się nadmiaru tłuszczu pojawiły się w aptekach kremy wyszczuplające. Są one jednak drogie. Kremy te nakłada się tam, gdzie jest najwięcej tłuszczu i należy go wmasować w ciało. Zawiera on bowiem składniki aktywne takie jak: kofeina, algi morski, karnityna lub teofilina oraz środki wzmacniające z wyciągów z roślin. Kremy te jednak nie wyszczuplają. Schudnięcie odbywa się głównie dzięki masażowi. Relaksacja ma na celu zniwelować stres. Właśnie kiedy człowiek jest zestresowany spożywa posiłki w nadmiernych ilościach. Jednak jest wiele metod relaksacyjnych. Jedna z nich to trening autogeniczny Schultza. Pacjent znajduje się w pozycji leżącej i koncentruje się na częściach swojego ciała, następnie zaś na oddychaniu. Relaksacja mięśniowa Jacobsona polega na ćwiczeniach mięśni, które mają się kurczyć i rozkurczać. Technika biofeedbacku ma na celu pokazać, jakie człowiek posiada ciśnienie tętnicze i w jakim rytmie jest jego serce w czasie seansów relaksacji. Psychoanaliza ukazuje nieuświadomione przyczyny niewłaściwych zachowań żywieniowych. Dlatego wiele ludzi otyłych zwraca się o poradę do psychoanalityka. Mogą oni dowiedzieć się, co jest przyczyną ich otyłości. Często ma to związek z pierwszymi latami ich życia, z atmosferą w domu rodzinnym. Ludzie, aby schudnąć, poddają się różnym terapiom m. in. akupunkturze, celulolipolizie, mezoterapii. Akupunktura polega na wkłuwaniu w skórę małych igieł. Osoby stosujące tę metodę chudną łatwiej, ponieważ łączą ją z dietą. Uważają one, że „pobudzanie pewnych punktów może ograniczyć głód i łagodzić stres” (Fricker, 1993, s.97). Celulolipoza inaczej elektroterapia polega na wkłuwaniu pod skórę długich igieł, tam gdzie znajduje się cellulitis. Metoda ta bywa bolesna. Prąd, choć jest o małej częstotliwości topi tłuszcz, który występuje w sferze miedzy dwiema igłami. Mimo to, 34 Prace magisterskie z pedagogiki iż człowiek nie zawsze chudnie, to odczuwa on ulgę. Mezoterapia też polega na wkłuwaniu igieł, ale o wiele mniejszych. Są one wkłuwane wraz z małą ilością środka w miejsce, w którym znajduje się tłuszcz w celu jego stopienia. Jeżeli wstrzykiwana jest większa ilość środka może to spowodować podrażnienie skóry. Człowiek otyły korzysta także z uzdrowisk, ponieważ chce zacząć aktywne życie. Ćwiczenia podczas turnusów nie są męczące. Wielu ludzi korzysta z basenów, które posiadają wodę o wartościach mineralnych. Terapia podwodna i gimnastyka w wodzie sprawiają przyjemność, a osoba lekko wykonuje ruchy bez żadnego bólu. Niektórzy otyli są w dobrej kondycji. Mogą oni uprawiać inne sporty: tenis, pływanie, biegi, jazda na rowerze, itd. Ludzie korzystający z łaźni parowej bądź sauny choć się pocą to nie tracą tłuszczu. Ważą jednak mniej, ale przyczyną jest utrata wody z organizmu. Łaźnia parowa i sauna bowiem relaksują i dzięki temu człowiek ma lepsze samopoczucie. Zanim jednak otyły podda się zabiegom musi zasięgnąć opinii lekarza. Ci, co mają chorobę serca niestety nie mogą skorzystać z sauny lub łaźni parowej, ponieważ źle znoszą intensywne ciepło. Po przybyciu do uzdrowisk ludzie otrzymują listę zabiegów, które są dla nich odpowiednie, np. masaże. Kuracje te mają wiele zalet. Pacjent może zastanowić się nad swoim życiem oraz spokojnie poddać odchudzaniu. Poza tym jest on w grupie ludzi, którzy borykają się z tym samym problemem. Może on także skorzystać z kursów dietetyki, wraz z nauką dietetycznego gotowania. Wolny czas mogą przeznaczyć na ćwiczenia fizyczne, spacery bądź leniuchowanie. W uzdrowiskach człowiek w ramach zabiegu popija wodę, która ma zmniejszyć apetyt lub poprawić przemianę materii. Pobyt tam trwa około trzech tygodni. Szpital wielu ludziom może kojarzyć się z operacjami plastycznymi bądź zabiegami chirurgicznymi. Niektóre szpitale prowadzą też hospitalizacje. Jednak pobyt nie trwa długo. W szpitalu przebywają pacjenci, którzy sami nie potrafią schudnąć. Otyłość bowiem zagraża ich życiu bądź już mają różne choroby spowodowane otyłością, np.: kłopoty z sercem, cukrzyca, zwyrodnienie stawów (osoby otyłe mają problemy z poruszaniem się), zły stan płuc, nadciśnienie, miażdżyca i wiele innych chorób. W szpitalu pacjent otrzymuje dietę i jest pod nadzorem lekarza oraz dietetyka. Większość osób otyłych wychodzi tego samego dnia, ponieważ otrzymują oni poradę dotyczącą zakresu żywienia oraz ustalana jest ilość kaloryczności diety. 35 Prace magisterskie z pedagogiki Najnowszą techniką i najmodniejszą w dzisiejszych czasach jest umieszczenie balonu w żołądku. Chirurg przez jamę ustną wprowadza fibroskop, a następnie umieszcza specjalny balon, który zostaje z kolei nadmuchany. Osoba, która posiada balonik, jest mniej głodna, ponieważ wypełnia on żołądek. Teraz technika ta jest mniej stosowana, ponieważ u niektórych z ludzi doszło do komplikacji trawiennych, które okazały się dość poważne (Fricker , 1993). Inne techniki chirurgiczne to: operacja plastyczna brzucha i liposukcja (odsysanie tłuszczu). Pierwsza operacja polega na tym, iż chirurg nacina szeroko skalpelem brzuch. Usunięte zostają zarówno tłuszcz, oraz skóra. Jednak po tej operacji pozostaje blizna. Liposukcja polega na tym, iż specjaliści wprowadzają pod skórę długie i cienkie rurki. Są one tunelami w tłuszczu, przez które on zostanie odsysany (Fricker, 1993). Kolejnym z zabiegów jest operacja plastyczna żołądka, dzięki której zmniejsza się żołądek. Po zabiegu może on pomieścić znaczne mniej pożywienia, a człowiek czuje się szybciej nasycony. Jeżeli zje on więcej, czuje mdłości oraz ma uczucie nieprzyjemnego ciężaru. Stosuje się tez technikę, która polega na tym, że chirurg skraca część jelita cienkiego. Zatem większa część składników odżywczych wydalana jest w kale. Osoba je tyle co przedtem, natomiast jej organizm przyswaja mniej kalorii. Technika „skrótów gastrycznych” polega na łączeniu zasad operacji plastycznej żołądka i skróceniu jelita. Kuracja laserowa polega na odchudzaniu poprzez promienie, które mają niewielką częstotliwość. Kuracja ta jest bardzo droga i nie ma gwarancji, że ludzie schudną. 36 Prace magisterskie z pedagogiki Rozdział 6 Metodyczne podstawy badań 6.1. Cel badań Jak wynika z analizy licznych prac badawczych (Foreyt, Godrick, 2000; Ogińska- Bulik, 2004; Borkowska, 2006) wzrasta na świecie jak również w kraju odsetek osób z nadmierną masą ciała. Celem niniejszej pracy jest określenie skali problemu nadwagi i otyłości wśród mieszkańców Zduńskiej Woli, a także poznanie ich nawyków żywieniowych i aktywności ruchowej. Prace badawcze wskazują, iż nieprawidłowe zachowania jedzeniowe oraz brak aktywności fizycznej są przyczyną nadwagi i otyłości. Na potrzeby niniejszej pracy sformułowano następujące pytania badawcze: Czy interesuje mieszkańców Zduńskiej Woli problem nadwagi i otyłości? Ile procent mieszkańców Zduńskiej Woli ma nadmierną masę ciała? Jakie są nawyki żywieniowe badanych osób? Jaki rodzaj aktywności ruchowej preferują mieszkańcy Zduńskiej Woli? W jaki sposób mieszkańcy spędzają czas wolny? 6.2. Charakterystyka grupy badawczej Badanie zostało przeprowadzone wśród mieszkańców Zduńskiej Woli. Mieszkańców wybrano losowo. Badania przeprowadzone zostały na ulicach miasta Zduńska Wola. Ankietę wypełniło 100 osób, w tym 50 kobiet i 50 mężczyzn, w przedziale wiekowym od 27 – 80 lat. 37 Prace magisterskie z pedagogiki 6.3. Charakterystyka metody badawczej Do przeprowadzenia badań posłużono się ankietą, która została sporządzona specjalnie dla celów tej pracy. Ankieta składa się z dwudziestu ośmiu pytań, z czego cztery stanowiły pytania otwarte, czternaście było pytań półotwartych oraz dziesięć pytań zamkniętych. Mieszkańcy zostali poinformowani w jaki sposób należy wypełnić ankietę. Ankieta była anonimowa. 6.4. Wyniki badań W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione wyniki badań na temat skali problemu nadwagi i otyłości mieszkańców Zduńskiej Woli, jak i również na temat ich nawyków żywieniowych oraz aktywności ruchowej. Wykres 1. Procent mieszkańców Zduńskiej Woli ma nadmierną masę ciała?” : 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Niedowaga prawidłowa masa ciała mężczyźni Otyłość Nadawaga kobiety ogółem 38 Prace magisterskie z pedagogiki Na podstawie danych uzyskanych od osób badanych dotyczących ich wagi i wzrostu obliczyłam BMI. 12% respondentów ma problem z niedowagą (7% kobiet, 2% mężczyzn), 41% to osoby z prawidłową masą ciała (26% kobiety, 11% mężczyźni). Badani z nadwagą to 31% zduńskowolan (15% kobiet oraz 19% mężczyzn), zaś otyłość ma 23% badanych (5% kobiet i 18% mężczyzn). Pierwsze pytanie dotyczyło regularności spożywania posiłków. Możliwe odpowiedzi to: „Tak”, „Nie”. Wykres 2. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 1: 1. Czy Pani/ Pan regularnie spożywa posiłki? 70% 60% 47% 50% 43% 40% 30% 29% 26% 24% 21% 20% 10% 0% TAK NIE mężczyźni kobiety ogółem 47% badanych odpowiedziało, iż regularnie spożywają posiłki (21% kobiet i 26% mężczyzn), natomiast nieregularnie jedzą 53% mieszkańców (29% kobiet i 24% mężczyzn). 39 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie drugie dotyczyło ilości spożywanych posiłków przez mieszkańców Zduńskiej Woli. Możliwe odpowiedzi to: „Dwa posiłki dziennie”, „Trzy posiłki dziennie”, „Cztery posiłki dziennie”, „Pięć posiłków dziennie” oraz „Więcej”. Wykres 3. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 2: 2. Ile posiłków Pani/ Pan spożywa w ciągu dnia? 50% 45% 40% 35% 35% 30% 28% 25% 20% 18% 19% 16% 15% 15% 13% 10% 10% 13% 9% 8% 6% 4% 5% 4% 2% 0% Dwa posiłki dziennie Trzy posiłki dziennie mężczyźni Cztery posiłki dziennie kobiety Pięć posiłków dziennie Więcej ogółem 18% mieszkańców Zduńskiej Woli spożywa dwa posiłki dziennie (8% mężczyzn i 10% kobiet), 35% - trzy posiłki dziennie (16% mężczyzn oraz 19% kobiet), cztery posiłki dziennie spożywa 30% badanych 13% kobiet, 15% mężczyzn), natomiast pięć posiłków dziennie spożywa 13% zduńskowolan (4% kobiet oraz 9% mężczyzn), z kolei większą liczbę posiłków dziennie spożywa 6% ankietowanych (4% mężczyzn 40 Prace magisterskie z pedagogiki i 2% kobiet). Kolejne pytanie brzmiało: „Jakie posiłki spożywa Pani/ Pan w ciągu dnia?” . Odpowiedzi dokonałam dzieląc je następująco: „Pierwsze śniadanie”, „Drugie śniadanie”, „Obiad”, „Podwieczorek”, „Kolacja”. Odpowiedzi były zróżnicowane. Wykres 4. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 3: 3. Jakie posiłki spożywa Pani/ Pan w ciągu dnia? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Pierwsze śniadanie Drugie śniadanie mężczyźni Obiad kobiety Podwieczorek Kolacja ogółem Pierwsze śniadanie spożywa 80% mieszkańców (35% mężczyzn, 45% kobiet), drugie śniadanie je 45% zduńskowolan (14% mężczyzn oraz 31% kobiet). Obiad jedzą 89% badanych (w tym 38% mężczyzn i 51% kobiet), podwieczorek – 33% dorosłych (14% mężczyzn i 19% kobiet), kolację zaś 80% respondentów (36% mężczyzn, 44% kobiet). 41 Prace magisterskie z pedagogiki Następne pytanie dotyczyło spożywania posiłków o stałych porach. Możliwe odpowiedzi to: „Tak”, „Nie”. Wykres 5. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 4: 4. Czy spożywa Pani/ Pan posiłki o stałych porach? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem 41% respondentów spożywa posiłki o stałych porach (29% mężczyzn i 12% kobiet), 59% nie ma stałych pór spożywania posiłków (w tym 21% mężczyzn i 38% kobiet). 42 Prace magisterskie z pedagogiki Piąte pytanie brzmiało: „O której godzinie spożywa Pani/ Pan ostatni posiłek?” Ankietowani odpowiadali różnie na powyższe pytanie. Wykres 6. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 5: 5. O której godzinie spożywa Pani/ Pan ostatni posiłek? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 15.00 - 16.00 17.00 - 18.00 19.00 -20.00 mężczyźni 21.00 - 22.00 kobiety 23.00 - 24.00 ogółem 3% zduńskowolan (3% kobiet) spożywa ostatni posiłek między godziną 15.00 – 16.00, 26% ankietowanych (11% mężczyzn i 15% kobiet) spożywa ostatnie posiłki między 17.00 a 18.00. Pomiędzy 19.00 – 20.00 ostatni posiłek spożywają 38% mieszkańców Zduńskiej Woli (20% mężczyzn i 18% kobiet), natomiast ok. 21.00 – 22.00 – 25% badanych (14% mężczyzn oraz 11% kobiet). Między 23.00 – 24.00 spożywa ostatni posiłek 8% zduńskowolan (5% mężczyzn i 3% kobiet). 43 Prace magisterskie z pedagogiki Szóste pytanie dotyczyło „podjadania” między posiłkami. Badani odpowiedzieli „Tak”, „Nie”, „Czasami”, „Inne”. Wykres 7. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 6: 6. Czy Pani/ Pan „podjada” między posiłkami? 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie Czasami mężczyźni kobiety Inne ogółem 67% badanych (30% mężczyzn oraz 37% kobiet) „podjada” między posiłkami. 23% ankietowanych (16% mężczyzn, 7% kobiet) nie „podjada” między posiłkami. Czasami „podjada” 7% zduńskowolan (3% mężczyzn i 4% kobiet), inną odpowiedź udzieliło 2% mieszkańców Zduńskiej Woli (1% mężczyzn i 2% kobiet). 44 Prace magisterskie z pedagogiki Kolejne pytanie brzmiało: „Co Pani/ Pan „podjada” między posiłkami?” Możliwe odpowiedzi to: „Warzywa”, „Owoce”, „Słodycze”, „Fast – foody”, „Inne”. Wykres 8. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 7: 7. Co Pani/ Pan „podjada” między posiłkami? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Warzywa Owoce Słodycze mężczyźni Fast foody kobiety Inne Brak odp. ogółem 12% respondentów spożywa między posiłkami warzywa (4% mężczyzn i 8% kobiet), 53% owoce (w tym 22% mężczyzn i 31% kobiet), 66% badanych je słodycze (22% mężczyzn oraz 44% kobiet), 14% - fast- foody (12% mężczyzn i 3% kobiet). Innej odpowiedzi udzieliło 8% ankietowanych (2% mężczyzn, 6% kobiet), natomiast nie udzieliło odpowiedzi 11% mieszkańców Zduńskiej Woli (w tym 5% mężczyzn i 6% kobiet). 45 Prace magisterskie z pedagogiki Następne pytanie dotyczyło spożywania warzyw przez ankietowanych. Możliwe odpowiedzi to: „Tak”, „Nie”. Wykres 9. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 8: 8. Czy spożywa Pani/ Pan warzywa? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem 82% ankietowanych spożywa warzywa (40% mężczyzn i 42% kobiet), 18% badanych nie spożywa warzyw (w tym 10% mężczyzn i 8% kobiet). 46 Prace magisterskie z pedagogiki Dziewiąte pytanie brzmiało: „Jak często Pani/ Pan spożywa warzywa?”. Odpowiedzi do wyboru to: „Codziennie”, „Raz w tygodniu”, „Dwa razy w tygodniu”, „Inne”. Wykres 10. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 9: 9. Jak często spożywa Pani/ Pan warzywa? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Codziennie Raz w tygodniu mężczyźni 26% respondentów spożywa Inne Dwa razy w tygodniu kobiety codziennie ogółem warzywa (10% mężczyzn i 16% kobiet), 33% badanych – raz w tygodniu (16% mężczyzn, 17% kobiet), dwa razy w tygodniu spożywa 23% mieszkańców Zduńskiej Woli (14% mężczyzn oraz 9% kobiet, 18% ludności udzieliło innej odpowiedzi (w tym 8% mężczyzn i 10% kobiet). 47 Prace magisterskie z pedagogiki Dziesiąte pytanie dotyczyło spożywania owoców. Możliwe odpowiedzi to: „Tak”, „Nie”. Wykres 11. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 10: 10. Czy spożywa Pani/ Pan owoce? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem Większa część mieszkańców (95%) spożywa owoce (w tym 49% mężczyzn i 46% kobiet), 5% ankietowanych zaznaczyło, że nie spożywa owoców (1% mężczyzn i 4% kobiet). 48 Prace magisterskie z pedagogiki Następne pytanie brzmiało: „Jak często Pani/ Pan spożywa owoce?”. Odpowiedzi do wyboru to: „Codziennie”, „Raz w tygodniu”, „Dwa razy w tygodniu”, „Inne”. Wykres 12. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 11: 11. Jak często Pani/ Pan spożywa owoce? 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu mężczyźni kobiety Inne Brak odp. ogółem 43% respondentów spożywa codziennie owoce (w tym 20% mężczyzn i 23% kobiet), 18% badanych – raz w tygodniu (10% mężczyzn i 8% kobiet), dwa razy w tygodniu spożywa 29% mieszkańców Zduńskiej Woli (16% mężczyzn, 13% kobiet), 7% ludności udzieliło innej odpowiedzi (4% mężczyzn oraz 3% kobiet. Odpowiedzi nie udzieliło 1% mieszkańców (w tym 1% kobiet). 49 Prace magisterskie z pedagogiki Dwunaste pytanie dotyczyło spożywania słodyczy. Możliwe odpowiedzi to: „Tak”, „Nie”. Wykres 13. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie 12: 12. Czy spożywa Pani/ Pan słodycze? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem Większa część mieszkańców (95%) spożywa słodycze (w tym 46% mężczyzn i 49% kobiet), 5% ankietowanych zaznaczyło, że nie spożywa słodyczy (4% mężczyzn i 1% kobiet). 50 Prace magisterskie z pedagogiki Kolejne pytanie brzmiało: „Jak często Pani/ Pan spożywa owoce?”. Odpowiedzi to: „Codziennie”, „Raz w tygodniu”, „Dwa razy w tygodniu”, „Inne”. Wykres 14. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 13: 13. Jak często Pani/ Pan spożywa słodycze? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu mężczyźni kobiety Inne Brak odp. ogółem 50% respondentów spożywa codziennie słodycze (w tym 20% mężczyzn i 30% kobiet), 16% badanych – raz w tygodniu (11% mężczyzn, 5% kobiet), dwa razy w tygodniu spożywa 24% mieszkańców Zduńskiej Woli (15% mężczyzn oraz 9% kobiet), 5% ludności udzieliło innej odpowiedzi (1% mężczyzn i 4% kobiet). Odpowiedzi nie udzieliło 5% mieszkańców (3% mężczyzn, 2% kobiet). 51 Prace magisterskie z pedagogiki Czternaste pytanie odnosiło się do spożywania fast – foodów. Można było zaznaczyć: „Tak”, „Nie”. Wykres 15. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 14: 14. Czy spożywa Pani/ Pan fast – foody? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety Brak odp. ogółem 51% ankietowanych spożywa fast- foody (30% mężczyzn i 21% kobiet), 48% mieszkańców nie je fast- foodów (w tym 20% mężczyzn i 28% kobiet), 1% - nie udzieliło żadnej odpowiedzi (1% kobiet). 52 Prace magisterskie z pedagogiki Piętnaste pytanie to: „Jak często Pani/ Pan spożywa fast foody?” Odpowiedzi do wyboru to: „Codziennie”, „Raz w tygodniu”, „Dwa razy w tygodniu”, „Inne”. Wykres 16. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 15: 15. Jak często Pani/ Pan spożywa fast - foody? 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu mężczyźni kobiety Inne Brak odp. ogółem 3% respondentów spożywa codziennie fast – foody (3% mężczyzn), 18% badanych – raz w tygodniu (10% mężczyzn i 8% kobiet), dwa razy w tygodniu spożywa 10% mieszkańców Zduńskiej Woli (w tym 5% mężczyzn i 5% kobiet), 41% ludności udzieliło innej odpowiedzi (15% mężczyzn i 26% kobiet). Odpowiedzi nie udzieliło 28% mieszkańców (17% mężczyzn, 11% kobiet). 53 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie szesnaste brzmiało: „Czy dużo Pani/ Pan wypija napojów w ciągu dnia?” Można było zaznaczyć: „Tak”, „Nie”. Wykres 17. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 16: 16. Czy dużo Pani/ Pan wypija napojów w ciągu dnia? 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety Brak odp. ogółem Większa liczba mieszkańców wypija dużo napojów w ciągu dnia (71%) (w tym 40% mężczyzn i 31% kobiet), 28% nie pija dużo (10% mężczyzn oraz 18% kobiet), natomiast 1% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi (1% kobiet). 54 Prace magisterskie z pedagogiki Kolejne pytanie brzmiało: „Jakie Pani/ Pan pija napoje?”. Klasyfikacji odpowiedzi dokonałam dzieląc je na: „Napoje typu coca – cola”, „Oranżada”, „Soki”, „Woda mineralna gazowana”, „Woda mineralna niegazowana”, „Herbata”, „Woda”, „Inne”. Wykres 18. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 17: 17. Jakie Pani/ Pan pija napoje? 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% mężczyźni kobiety ogółem 31% respondentów pija napoje typu coca- cola (20% mężczyzn, 11% kobiet), 4% oranżadę (3% mężczyzn oraz 1% kobiet), 43% badanych pija soki (w tym 23% mężczyzn oraz 20% kobiet), 33% - wodę mineralną gazowaną (20% mężczyzn i 13% kobiet) a 35% - niegazowaną (10% mężczyzn, 25% kobiet). Herbatę pija 84% mieszkańców (w tym 34% mężczyzn i 50% kobiet). Wodę zwykłą wypija 12% badanych (5% mężczyzn i 7% kobiet). Innej odpowiedzi udzieliło 36% ankietowanych (16% mężczyzn i 20% kobiet). 55 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie osiemnaste odnosiło się do ilości wypijanych napojów. Ankietowani odpowiadali różnie. Wykres 19. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 18: 18. Ile litrów wypija Pani/ Pan w ciągu dnia? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0, 5 – 1L 1,5- 2L 3,5 – 4L 2,5- 3L mężczyźni kobiety 4,5- 5L ogółem 25% badanych (6% mężczyzn i 19% kobiet) wypija 0,5- 1L napojów, 1,5- 2L napojów wypija 49% zduńskowolan (25% mężczyzn oraz 24% kobiet). 2,5 – 3L pije 15% mieszkańców (w tym 10% mężczyzn i 5% kobiet), 9% ankietowanych wypija od 3,5- 4L (8% mężczyzn oraz 1% kobiet), natomiast 2% badanych – 4,5- 5L (1% mężczyzn i 1% kobiet). 56 Prace magisterskie z pedagogiki Kolejne pytanie z ankiety dotyczyło uprawiania przez badanych jakiegoś sportu regularnie. Możliwe odpowiedzi do wyboru to: „Tak”, „Nie”. Wykres 20. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 19: 19. Czy uprawia Pani/ Pan jakiś sport regularnie? 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem Większość mieszkańców nie uprawia sportu regularnie (80%) (w tym 10% mężczyzn i 10% kobiet), 20% natomiast systematycznie ćwiczy (40% mężczyzn, 40% kobiet). 57 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie dwudzieste brzmiało: „Jaki rodzaj aktywności fizycznej Pani/Pan podejmuje najczęściej?” Odpowiedzi były różne. Wykres 21. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 20: 20. Jaki rodzaj aktywności fizycznej Pani/ Pan podejmuje najczęściej? 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% mężczyźni kobiety ogółem 7% badanych (7% kobiet) najczęściej podejmuje gimnastykę, 18% mieszkańców jeździ na rowerze (13% mężczyzn, 5% kobiet), 1% mieszkańców Zduńskiej Woli (1% mężczyzn) gra w piłkę nożną, 2% ankietowanych gra w siatkówkę (w tym 1% mężczyzn oraz 1% kobiet). 39% zduńskowolan ćwiczy na siłowni (10% mężczyzn, 29% kobiet), 30% mieszkańców chodzi na spacery (13% mężczyzn, 17% kobiet), innej odpowiedzi udzieliło 17% ludności (8% mężczyzn oraz 9% kobiet), 13% nie udzieliło odpowiedzi (w tym 4% mężczyzn i 9% kobiet). 58 Prace magisterskie z pedagogiki Następne pytanie to: „Jak często Pani/ Pan uprawia sport?”. Odpowiedzi są następujące: „Codziennie”, „Raz w tygodniu”, „2 – 3 razy w tygodniu”, „Inne”. Wykres 22. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 21: 21. Jak często Pani/ Pan uprawia sport? 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Codziennie Raz w tygodniu 2- 3 razy w tygodniu mężczyźni kobiety Inne Brak odp. ogółem Codziennie ćwiczy 15% mieszkańców (8% mężczyzn oraz 7% kobiet), 27% ankietowanych – raz w tygodniu (w tym 14% mężczyzn i 13% kobiet), 2- 3 razy w tygodniu ćwiczy 18% zduńskowolan (10% mężczyzn, 8% kobiet), 38% udzieliło innej odpowiedzi (14% mężczyzn oraz 14% kobiet), 12% nie udzieliło żadnej odpowiedzi (4% mężczyzn i 8% kobiet). 59 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie dwudzieste drugie odnosiło się do ilości godzin przeznaczanych na uprawienie aktywności ruchowej przez badane osoby. Możliwe odpowiedzi są następujące: „Mniej niż godzinę”, „1- 2 godzin”, „3- 4 godzin”, „5- 6 godzin”, „Więcej’. Wykres 23. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 22: 22. Ile godzin tygodniowo przeznacza Pani/ Pan na aktywność ruchową? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Mniej niż godzinę 1- 2 godzin 3- 4 godzin mężczyźni 5- 6 godzin kobiety Więcej Brak odp. ogółem Mniej niż godzinę przeznacza na aktywność ruchową 18% ankietowanych (8% mężczyzn i 10% kobiet), 1- 2 godzin aktywnie spędza czas 38% badanych (18% mężczyzn oraz 20% kobiet), 3- 4 godziny na aktywność fizyczną przeznacza 17% osób (7% mężczyzn, 10% kobiet). 13% respondentów czynnie spędza czas (5- 6 godzin) (w tym 11% mężczyzn oraz 2% kobiet). 12% zduńskowolan przeznacza więcej niż 6 godzin na aktywność ruchową (5% mężczyzn, 7% kobiet). 2% ludzi nie udzieliło odpowiedzi (1% mężczyzn i 1% kobiet). 60 Prace magisterskie z pedagogiki Dwudzieste trzecie pytanie dotyczyło powodów dla których ankietowani uprawiają sport. Możliwe odpowiedzi to: „Dla zdrowia”, „Dla przyjemności”, „By poprawić swą kondycję fizyczną”, „Inne”. Wykres 24. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie 23: 23. Dlaczego Pani/ Pan uprawia sport? 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Dla zdrowia Dla przyjemności By poprawić swą kondycje fizyczną mężczyźni kobiety Inne Brak odp. ogółem 34% respondentów uprawia sport dla zdrowia (w tym 11% mężczyzn i 23% kobiet), 42% dla przyjemności (18% mężczyzn i 24% kobiet), 32% mieszkańców uprawia sport dla poprawy swej kondycji fizycznej (14% mężczyzn, 18% kobiet), innej odpowiedzi udzieliło 20% ankietowanych (5% mężczyzn i 15% kobiet). 11% wstrzymało się z odpowiedzią (w tym 3% mężczyzn i 8% kobiet). 61 Prace magisterskie z pedagogiki Następne pytanie brzmiało: „Gdzie najczęściej Pani/ Pan ćwiczy?” Odpowiedzi na powyższe pytanie to: „Na siłowni”, „W hali sportowej”, „Na świeżym powietrzu”, „W domu”, „Inne”. Wykres 25. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 24: 24. Gdzie najczęściej Pani/ Pan ćwiczy? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Na siłowni W hali sportowej Na świeżym powietrzu mężczyźni W domu kobiety Inne Brak odp. ogółem 10% mieszkańców ćwiczy na siłowni (8% mężczyzn i 2% kobiet), 4% uczęszcza do hali sportowej (3% mężczyzn, 1% kobiet), 35% ankietowanych ćwiczy na świeżym powietrzu (w tym 18% mężczyzn i 17% kobiet), 27%- w domu (7% mężczyzn oraz 20% kobiet), 19% mieszkańców udzieliło innej odpowiedzi (6% mężczyzn, 13% kobiet). 18% ankietowanych wstrzymało się odpowiedzi (6% mężczyzn i 12% kobiet). 62 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie dwudzieste piąte odnosiło się do sposobów w jaki ankietowani spędzają czas wolny. Odpowiedzi to: „Przed TV”, „Uprawiam sporty”, „Czytam książki”, „Przy obowiązkach domowych”, „Przed komputerem”, „Inne”. Wykres 26. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 25: 25. Jak Pani/ Pan spędza czas wolny? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Przed TV Uprawiam sporty Czytam książki mężczyźni Przy obowiązkach domowych kobiety Przed komputerem Inne ogółem 66% mieszkańców spędza czas wolny przed telewizją (29% mężczyzn i 37% kobiet), 18% zduńskowolan uprawia sporty (11% mężczyzn, 7% kobiet), 33%- czyta literaturę (w tym 4% mężczyzn i 29% kobiet), 53% badanych spędza czas wolny przy obowiązkach domowych (14% mężczyzn, 39% kobiet), ponad połowa ludności (52%) spędza czas przed komputerem (30% mężczyzn oraz 22% kobiet). Innej odpowiedzi udzieliło 17% mieszkańców (6% mężczyzn i 11% kobiet). 63 Prace magisterskie z pedagogiki Dwudzieste szóste pytanie brzmiało: „Gdzie spędza Pani/ Pan czas wolny?”. Możliwe odpowiedzi to: „W kinie”, „Na świeżym powietrzu”, „W domu”, „Na siłowni”, „Inne”. Wykres 27. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 26: 26. Gdzie spędza Pani/ Pan czas wolny? 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% W kinie Na świeżym powietrzu W domu mężczyźni Na siłowni kobiety Inne Brak odp. ogółem 11% mieszkańców spędza czas wolny w kinie (5% mężczyzn oraz 6% kobiet), ponad połowa ankietowanych (59%) na świeżym powietrzu (w tym 24% mężczyzn i 35% kobiet), większość zduńskowolan (68%) spędza czas wolny w domu (27% mężczyzn, 41% kobiet), 6% na siłowni (5% mężczyzn, 1% kobiet). Innej odpowiedzi udzieliło 9% ankietowanych (9% kobiet), 1% badanych (1% kobiet) wstrzymało się z odpowiedzią. 64 Prace magisterskie z pedagogiki Pytanie dwudzieste siódme brzmiało: „Czy interesuje Panią/ Pana problem nadwagi i otyłości?” Odpowiedzi do wyboru: „Tak”, „Nie”. Wykres 28. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 27: 27. Czy interesuje Panią/ Pana problem nadwagi i otyłości? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak Nie mężczyźni kobiety ogółem Ponad połowę ankietowanych (56%) interesuje problem nadwagi i otyłości (w tym 24% mężczyzn i 32% kobiet), innej odpowiedzi („Nie”) udzieliło 44% zduńskowolan (26% mężczyzn, 18% kobiet). 65 Prace magisterskie z pedagogiki Ostatnie pytanie odnosiło się do źródeł, z których badani posiadają wiedzę na temat nadwagi i otyłości. Odpowiedzi są następujące: „Z telewizji”, „Z gazet”, „Z radia”, „Z internetu”, „Od znajomych” i „Inne”. Wykres 29. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 28 28. Z jakich źródeł posiada Pani/ Pan wiedzę na temat nadwagi i otyłości? 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Z telewizji Z gazet Z radia Z internetu mężczyźni kobiety Od znajomych Inne Brak odp. ogółem Większość mieszkańców Zduńskiej Woli (80%) posiada wiedzę na temat nadwagi i otyłości z telewizji (33% mężczyzn i 47% kobiet), 63% z gazet (21% mężczyzn oraz 42% kobiet), 26% ankietowanych z radia (w tym 12% mężczyzn i 14% kobiet), 52% badanych z internetu (24% mężczyzn, 28% kobiet), 33% mieszkańców dowiaduje się na ten temat od znajomych (10% mężczyzn oraz 23% kobiet). Innej odpowiedzi udzieliło 8% badanych (5% mężczyzn oraz 3% kobiet). Odpowiedzi nie udzieliło 4% respondentów (w tym 2% mężczyzn oraz 2% kobiet). 66 Prace magisterskie z pedagogiki 6.5. Dyskusja wyników 9% ludności zduńskowolskiej ma niedowagę (2% mężczyzn i 7% kobiet), 37% badanych to zduńskowolanie z prawidłową masą ciała (w tym 11% mężczyzn i 26% kobiet). Nadwagę ma 31% mieszkańców (19% mężczyzn, 12% kobiet), natomiast otyłość ma 23% ankietowanych (18% mężczyzn oraz 5% kobiet). W pytaniu pierwszym w sumie 47% mieszkańców stwierdziło, że regularnie spożywa posiłki, ale duża grupa respondentów, bo aż 53% przyznało, iż nie je regularnie posiłków. Najwięcej osób (35%) spożywa trzy posiłki dziennie. Warto zauważyć, że racjonalne odżywianie zakłada pięć posiłków w ciągu dnia. Mieszkańcy Zduńskiej Woli spożywają pierwsze śniadanie, obiad i kolację. Zdecydowanie rzadziej jedzą drugie śniadanie i podwieczorek. Niekorzystny również jest fakt, iż w 59% zduńskowolanie nie jedzą posiłków o stałych porach. Najwięcej z nich je ostatni posiłek między 19.00 – 20.00 godziną. Może to być jedną z przyczyn nadwagi. Złym nawykiem żywieniowym jest także „podjadanie” między posiłkami, do którego przyznaje się 37% kobiet i 30% mężczyzn. Najczęstszymi przekąskami są niestety słodycze (66% badanych), natomiast 53% spożywa owoce, a tylko 12% warzywa. 33% ankietowanych spożywa warzywa zazwyczaj raz w tygodniu, a owoce codziennie (43%). Większość mieszkańców (95%) je słodycze, aż 50% respondentów codziennie spożywa słodkości. Podobna liczba mieszkańców Zduńskiej Woli przyznaje się do spożywania fast – foodów (51%) jak i unikania „szybkiego jedzenia” (48%). 3% respondentów codziennie spożywa fast – foody, a 41% zduńskowolan je rzadziej niż raz w tygodniu. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebna jest odpowiednia ilość wypijanych napojów. 71% ankietowanych pije dużo napojów w ciągu dnia. Z reguły są to herbata, soki i woda mineralna. Przeciętnie zduńskowolanie wypijają od 1,5 – 2 litrów wody dziennie. W walce z nadwagą istotne znaczenie ma aktywność fizyczna. Niestety, większość mieszkańców Zduńskiej Woli (aż 80%) nie uprawia regularnie sportu. Najczęstszym rodzajem podejmowanej aktywności fizycznej są spacery i jazda na 67 Prace magisterskie z pedagogiki rowerze. Niepokojący jest fakt, że aż 28% respondentów rzadziej niż raz w tygodniu uprawia sport, 27% ankietowanych przyznaje, że ćwiczy tylko raz w tygodniu. 38% badanych przeznacza na aktywność ruchową 1 - 2 godzin tygodniowo, a 18% zduńskowolan mniej niż godzinę. To może być kolejną przyczyną nadwagi społeczeństwa miejskiego. Najwięcej osób uprawia sport dla przyjemności, w dalszej kolejności dla zdrowia i poprawy kondycji fizycznej. Najwięcej ludzi ćwiczy na świeżym powietrzu, w drugiej kolejności w domu. Niekorzystnym zjawiskiem jest to, że aż 66% mieszkańców spędza czas wolny przed telewizorem, a 52% przed komputerem. Siedzący tryb życia z pewnością sprzyja otyłości. Najwięcej osób spędza czas wolny w domu, ale 59% lubi spędzać go na świeżym powietrzu. Zainteresowanie problemem nadwagi i otyłości wykazuje ponad połowa ankietowanych (56%). Informacje na ten temat czerpią przede wszystkim z telewizji, gazet i internetu, w mniejszym stopniu zaś z radia czy od znajomych. 68 Prace magisterskie z pedagogiki Zakończenie Otyłość jest jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacji. Zaczęła ona rozwijać się w coraz szybszym tempie i zagrażać ludności w wielu miejscach całego kontynentu. Zaobserwowano szczególny wzrost przypadków otyłości pod koniec XX wieku. Wynika to z statystyk europejskich i amerykańskich, które wskazują, iż ponad połowa ludzkości wykazuje nadwagę (Peters, 2000). Ciekawy staje się fakt, iż społeczeństwo nie zdaje sobie sprawy ze skutków nadmiernego przejadania się, które w konsekwencji może doprowadzić nawet do śmierci. Ludzie wbrew sobie bronią się przed racjonalnym, zdrowym sposobem odżywania się. Dla wielu ludzi słowo „dieta” kojarzy się z „katorgą, przez którą trzeba przejść”. Człowiek odsuwa od siebie pożywienie, które zawiera rozmaite substancje niezbędne dla zachowania zdrowia, stawiając na pierwszym miejscu słodycze, dania gotowe, tzw. fast – foody. Wszystko to doprowadziło społeczeństwo do chorób cywilizacyjnych, np. cukrzycy, która niszczy cały organizm. Do nadwagi i otyłości przyczynia się też styl życia, brak ruchu, ucieczka przed wszelkim rodzajem aktywności fizycznej. Na przykładzie mieszkańców Zduńskiej Woli ujawniły się ich nawyki jedzeniowe, styl życia oraz aktywność fizyczna. Stanowią one niezbędny dowód na istnienie problemów związanych z nadwagą i otyłością. O odchudzaniu powstaje mnóstwo publikacji, natomiast problem nadwagi oraz otyłości uznano za kwestie podlegającą medycynie. Literatura fachowa wskazuje przede wszystkim na kwestie walki z nadwagą i otyłością, opisuje też przyczyny oraz skutki otyłości, definiuje pojęcia związane z nadwagą i otyłością. Również opisane są w niej metody oznaczania ilości tkanki tłuszczowej, statystyki a także uwzględnia różne podziały otyłości. We wszystkich zakątkach globu trwa walka o zdrowie i długie życie. Nie jest to, niestety, na dzień dzisiejszy walka wygrana. W przyszłości jednak ludzie muszą wreszcie zrozumieć jak doniosłe znaczenie ma dbałość o swoje zdrowie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Na pewno znajdą się jednostki, które będą wytrwale dążyć do tego celu. Podsumowując, racjonalny sposób odżywiania się jest fundamentem zdrowia i długiego życia. 69 Prace magisterskie z pedagogiki Bibliografa 1. Błaszczyszyn M., (1991), Dieta życia, Wyd. Spółdzielcza Agencja Reklamowa „SPAR”, Warszawa 2. Błaszczyszyn M., (1992), STYL ŻYCIA czyli DIETY ŻYCIA ciąg dalszy, Wyd. „Przyjaciółka” – Spółka z. o. o. „Oferta dla każdego”, Warszawa 3. Borkowska E., (2006), Najlepszy lek XXI wieku, Vita, 8 (95), s.24 – 32 4. Erdmann M., (2009), Piramida zdrowia, Świat Zdrowia, 5 (24), s.121 5. Foreyt J.P., Goodrick G.K., (2000), Życie bez diety, czyli jak schudnąć?, Wyd. Bertelsmann Media Sp. z. o. o., Warszawa 6. Fricker J., (1993), Jak schudnąć nie szkodząc zdrowiu, Wyd. W. A. B., Warszawa 7. Gittleman A.L., (2005), Plan wypłukiwania tłuszczu, Wyd. Liber, Warszawa 8. Grójec M., (1983), Otyłość bez tajemnic, PZWL, Warszawa 9. Janicki K., (2001), Domowy poradnik medyczny, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 10. Jonderko G., (2002), Podręczna Encyklopedia Zdrowia, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 11. Kowalczyk B., (2001), Przyczyny otyłości, www.mediweb.pl/diseases/wyswietl_vad.php?id=570. Pobrano dn. 16.02.2009 r. 12. Le Bow M.D., (1998), Jak schudnąć, PZWL, Warszawa 13. Leleu G., (1999), Miłość i kalorie, Wyd. Sic!, Warszawa 14. Listkowska A., Listkowski M., (2004), Stretching A – Z. Sprawność i zdrowie, Wyd. „Aleksandra”, USA 15. Nosal A., BDW, Otyłość - choroba XX wieku, www.sp.zawidz.pl/publikacje/otylosc.html, Pobrano dn. 9.02.2009r 16. Matyska - Piekarska E., (2008), Piramida na twoim talerzu, Super Linia, 1 (169), s. 5 17. McGroven S.G., (2007), 20 sposobów na odchudzanie. Przewodnik po kuracjach odchudzających, Wyd. REA s.j., Warszawa 18. Ogińska – Bulik N., (2004), Psychologia nadmiernego jedzenia, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 19. Olszanecka – Ginianowicz, (2004), Aktywność fizyczna dla otyłych, www.lekarzonkolog.pl/modencyklopedia/a/, Pobrano dn. 2.03.2008r. 20. Ostrowska L., (2008), Porady ekspertów, www.odchudzanie.org.pl/artykuly/29-farmakoterapia.html, Pobrano dn. 21.12.2008 70 Prace magisterskie z pedagogiki 21. Peters D., (2000), Pełnia zdrowia, Wyd. Bertelsmann Media Sp. z. o. o., Warszawa 22. Przybycień B., (2003), Zdrowie kobiety, Wyd. SMS, Kraków 23. Sobol E., (1993), Mały Słownik Języka Polskiego, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 24. Stasiołek D., Szmigielska K., (2001), Aktywność fizyczna w przeciwdziałaniu otyłości, www.cindi.org.pl/art5.htm, Pobrano dn.2.03.2008r. 25. Strycharska – Gać B., (2007), „Nordic Walking” chód z kijkami, Jak skutecznie schudnąć, 1 (33), s. 80 26. Suchocka Z., (2003), Otyłość – przyczyny i leczenie, www.farm.amwaw.edu.pl/~axzimi/biuletyn/0301Suchocka.html, Pobrano dn. 9.02.2009r. 27. Zabłocka A., (2006), Leki sprzyjające odchudzaniu, www.medigo.pl/artykul/1732_Leki_sprzyjajace_odchudzaniu.html, Pobrano dn. 7.02.2009r 28. Zabłocka A., (2007), Ruch niezbędny w każdym wieku, Jak skutecznie schudnąć , 1 (33), s. 57. SPIS TABEL Tabela 1. Klasyfikacja otyłości wg BMI dla mężczyzn i kobiet......................................6 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Procent mieszkańców Zduńskiej Woli z niedowagą, prawidłową masą ciała, nadwagą i otyłością”........................................................................................................38 Wykres 2. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 1 „Czy Pani/ Pan regularnie spożywa posiłki?”............................................................................................................39 Wykres 3. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 2 „Ile posiłków Pani/ Pan spożywa w ciągu dnia?” ................................................................................................40 71 Prace magisterskie z pedagogiki Wykres 4. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 3 „Jakie posiłki spożywa Pani/ Pan w ciągu dnia?”..........................................................................................................41 Wykres 5. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 4 „Czy spożywa Pani/ Pan posiłki o stałych porach?”................................................................................................42 Wykres 6. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 5 „O której godzinie spożywa Pani/ Pan ostatni posiłek?”..............................................................................................43 Wykres 7. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 6 „Czy Pani/ Pan „podjada” między posiłkami?”.........................................................................................................44 Wykres 8. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 7 „Co Pani/ Pan „podjada” między posiłkami?”.........................................................................................................45 Wykres 9. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 8 „Czy spożywa Pani/ Pan warzywa?”.......................................................................................................................46 Wykres 10. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 9 „Jak często spożywa Pani/ Pan warzywa?” ...............................................................................................................47 Wykres 11. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 10 „Czy spożywa Pani/ Pan owoce?”...........................................................................................................................48 Wykres 12. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 11 „Jak często Pani/ Pan spożywa owoce?”............................................................................................................49 Wykres 13. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie 12 „Czy spożywa Pani/ Pan słodycze?”........................................................................................................................50 Wykres 14. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 13 „Jak często Pani/ Pan spożywa słodycze?”.........................................................................................................51 Wykres 15. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 14 „Czy spożywa Pani/ Pan fast – foody?”...................................................................................................................52 Wykres 16. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 15 „Jak często Pani/ Pan spożywa fast – foody?” ...................................................................................................53 Wykres 17. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 16 „Czy dużo Pani/ Pan wypija napojów w ciągu dnia?”.......................................................................................54 Wykres 18. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 17 „Jakie Pani/ Pan pija napoje?”...........................................................................................................................55 Wykres 19. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 18 „Ile litrów wypija Pani/ Pan w ciągu dnia?”..........................................................................................................56 Wykres 20. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 19 „Czy uprawia Pani/ Pan jakiś sport regularnie?”....................................................................................................57 72 Prace magisterskie z pedagogiki Wykres 21. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 20 „Jaki rodzaj aktywności fizycznej Pani/ Pan podejmuje najczęściej?”..................................................................58 Wykres 22. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 21 „Jak często Pani/ Pan uprawia sport?” ...............................................................................................................59 Wykres 23. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 22 „Ile godzin tygodniowo przeznacza Pani/ Pan na aktywność ruchową?”..............................................................60 Wykres 24. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie 23 „Dlaczego Pani/ Pan uprawia sport?”..............................................................................................................................61 Wykres 25. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 24 „Gdzie najczęściej Pani/ Pan ćwiczy?”...................................................................................................................62 Wykres 26. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 25 „Jak Pani/ Pan spędza czas wolny?”....................................................................................................................63 Wykres 27. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 26 „Gdzie spędza Pani/ Pan czas wolny?”....................................................................................................................64 Wykres 28. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 27 „Czy interesuje Panią/ Pana problem nadwagi i otyłości?”.................................................................................65 Wykres 29. Procentowy wykres odpowiedzi na pytanie nr 28 „Z jakich źródeł posiada Pani/ Pan wiedzę na temat nadwagi i otyłości?”.............................................................66 73 Prace magisterskie z pedagogiki Aneks Ankieta ANKIETA Szanowna/ y Pani / Panie NAZYWAM SIĘ DOROTA JANISZEWSKA. JESTEM STUDENTKĄ WYŻSZEJ SZKOŁY HUMANISTYCZNO – EKONOMICZNEJ W ŁODZI. NINIEJSZA ANKIETA JEST NARZĘDZIEM BADAWCZYM W PRACY MAGISTERSKIEJ. ANKIETA TA JEST ANONIMOWA. PROSZĘ O RZETELNE ODPOWIEDZI PRZEZ ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI LUB WPISANIE JEJ W WYKROPKOWANE MIEJSCE. DZIĘKUJĘ. Metryczka Płeć: Kobieta Mężczyzna Wzrost:......................................... Waga:........................................... 74 Prace magisterskie z pedagogiki 1. Czy Pani/ Pan regularnie spożywa posiłki? Tak Nie 2. Ile posiłków Pani/ Pan spożywa w ciągu dnia? Jeden posiłek dziennie Dwa posiłki dziennie Trzy posiłki dziennie Cztery posiłki dziennie Pięć posiłków dziennie Więcej...................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 3. Jakie posiłki spożywa Pani/ Pan w ciągu dnia? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź) Pierwsze śniadanie Drugie śniadanie Obiad Podwieczorek Kolacja 4. Czy spożywa Pani/ Pan posiłki o stałych porach? Tak Nie 5. O której godzinie spożywa Pani/ Pan ostatni posiłek? ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 6. Czy Pani/ Pan „podjada” między posiłkami? ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 75 Prace magisterskie z pedagogiki 7. Co Pani/ Pan „podjada” między posiłkami? Warzywa Owoce Słodycze Fast – foody Inne (jakie?)............................................................................................................. ....................................................................................................................................... 8. Czy spożywa Pani/ Pan warzywa? Tak Nie 9. Jak często spożywa Pani/ Pan warzywa? Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu Inne.......................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 10. Czy spożywa Pani/ Pan owoce? Tak Nie 11. Jak często Pani/ Pan spożywa owoce? Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu Inne.......................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 12. Czy spożywa Pani/ Pan słodycze? Tak Nie 76 Prace magisterskie z pedagogiki 13. Jak często Pani/ Pan spożywa słodycze? Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu Inne.......................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 14. Czy spożywa Pani/ Pan fast – foody? Tak Nie 15. Jak często Pani/ Pan spożywa fast - foody? Codziennie Raz w tygodniu Dwa razy w tygodniu Inne.......................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 16. Czy dużo Pani/ Pan wypija napojów w ciągu dnia? Tak Nie 17. Jakie Pani/ Pan pija napoje? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź) Napoje typu coca – cola Oranżada Soki Woda mineralna gazowana Woda mineralna niegazowana Herbata Woda Inne (jakie?)............................................................................................................. ....................................................................................................................................... 77 Prace magisterskie z pedagogiki 18. Ile litrów wypija Pani/ Pan w ciągu dnia? ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 19. Czy uprawia Pani/ Pan jakiś sport regularnie? Tak Nie 20. Jaki rodzaj aktywności fizycznej Pani/ Pan podejmuje najczęściej? ..................................................................................................................................... .................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 21. Jak często Pani/ Pan uprawia sport? Codziennie Raz w tygodniu 2- 3 razy w tygodniu Inne.......................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 22. Ile godzin tygodniowo przeznacza Pani/ Pan na aktywność ruchową? Mniej niż godzinę 1- 2 godzin 3- 4 godzin 5- 6 godzin Więcej...................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 23. Dlaczego Pani/ Pan uprawia sport? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź) Dla zdrowia Dla przyjemności By poprawić swą kondycje fizyczną Inne (jakie?)............................................................................................................. ....................................................................................................................................... 78 Prace magisterskie z pedagogiki 24. Gdzie najczęściej Pani/ Pan ćwiczy? Na siłowni W hali sportowej Na świeżym powietrzu W domu Inne (gdzie?)............................................................................................................ ....................................................................................................................................... 25. Jak Pani/ Pan spędza czas wolny? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź) Przed TV Uprawiam sporty Czytam książki Przy obowiązkach domowych Przed komputerem Inne (jakie?)............................................................................................................. ....................................................................................................................................... 26. Gdzie spędza Pani/ Pan czas wolny? W kinie Na świeżym powietrzu W domu Na siłowni Inne (gdzie?)............................................................................................................ ....................................................................................................................................... 27. Czy interesuje Panią/ Pana problem nadwagi i otyłości? Tak Nie 79 Prace magisterskie z pedagogiki 28. Z jakich źródeł posiada Pani/ Pan wiedzę na temat nadwagi i otyłości? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź) Z telewizji Z gazet Z radia Z internetu Od znajomych Inne (jakie?)............................................................................................................. ....................................................................................................................................... DZIĘKUJĘ ZA POŚWIĘCENIE CZASU 80
