praca

ISTOTA
I FUNKCJE PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH
1.Charakterystyka ogólna ____________________________________________________ 2
2.Rodzaje papierów wartościowych _____________________________________________ 2
3. Charakterystyka szczegółowa _______________________________________________ 3
3.1.
Obligacje ________________________________________________________________ 3
3.1.1. Podział obligacji ________________________________________________________________ 4
3.1.2. Emisja obligacji_________________________________________________________________ 5
3.2. Bony skarbowe ____________________________________________________________ 6
3.3. Akcje _____________________________________________________________________ 6
3.3.1. Prawa akcjonariuszy _____________________________________________________________ 6
3.3.2. Rodzaje akcji ___________________________________________________________________ 7
3.3.3 Emisja akcji ____________________________________________________________________ 8
3.4. Powszechne Świadectwa udziałowe i świadectwa rekompensacyjne __________________ 8
3.4.1. Powszechne Świadectwa Udziałowe _________________________________________________ 8
3.4.2. Świadectwa rekompensacyjne_______________________________________________________ 9
3.5. Weksle ____________________________________________________________________ 9
3.6. Czek _____________________________________________________________________ 11
3.7. Konosamenty ______________________________________________________________ 12
3.8. Commercial papers _________________________________________________________ 12
3.9. Bankowe papiery wartościowe _______________________________________________ 13
4. Zakończenie ___________________________________________________________ 13
5. Bibliografia ___________________________________________________________ 14
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
1.Charakterystyka ogólna
Papiery wartościowe to instrumenty rynku finansowego lub towarowego, reprezentujące
określone prawa majątkowe. Nie tylko dokumentują istnienie tych praw ,ale są także
skutecznym sposobem ich potwierdzania. Już sam fakt posiadania odpowiedniego papieru
wartościowego staje się niezbędną przesłanką istnienia określonego prawa majątkowego, a
zwłaszcza jego realizacji. Inkorporowanie prawa majątkowego w papierze wartościowym
staje się przyczyną takiego powiązania określonych stosunków prawnych, że obrót
dokumentem oraz zawartym w nim prawem są jedną i tą samą operacją. I to właśnie ta cecha
stała się podstawową przyczyną tego, że w warunkach współczesnej gospodarki papiery
wartościowe są dominującym instrumentem zarówno na rynku pieniężnym jak i kapitałowym.
Charakterystycznymi cechami papierów wartościowych podkreślającymi ich przydatność w
nowoczesnej gospodarce towarowo- pieniężnej są:
1. Uproszczenie i przyspieszenie prawnych form obrotu wartościami majątkowymi
2. Ułatwienie tego obrotu przez możliwości ich podziału na szereg częściowych wartości
zawartych w poszczególnych papierach, np.: w akcjach.
3. Zabezpieczenie interesów uprawnionego przez ograniczenie wykazania jego uprawnienia
do przedłożenia dokumentu.1
Opisując papiery wartościowe należy podkreślić ich istotne funkcje w gospodarce rynkowej.
Do najważniejszych zaliczają się:
1.Funkcja kapitałowa: umożliwia podmiotom gospodarczym pozyskiwanie kapitału,
niezbędnego do realizacji celów gospodarczo-strategicznych.
2.Funkcja kredytowa: polega na tym ,że wystawca papieru wartościowego uzyskuje w
drodze emisji potrzebny kapitał lub prolongatę zadłużenia z tytułu wcześniejszych transakcji
(np.:obligacje ,bony pieniężne,weksle)
3.Funkcja płatnicza: polega na używaniu papierów wartościowych jako środków
pieniężnych (np.:czeki)
4.Funkcja obiegowa:dotyczy ułatwienia obrotu prawami majątkowymi
5.Funkcja gwarancyjna: polega na zabezpieczeniu roszczeń mogących powstać w ramach
określonego stosunku prawnego (weksel).
6.Funkcja legitymacyjna: jej istotę stanowi ułatwienie identyfikacji podmiotów, którym
przysługują prawa inkorporowane w papierach wartościowych (konosamenty, akcje imienne).
2.Rodzaje papierów wartościowych
Papiery wartościowe można podzielić na różne rodzaje według kryteriów: przedmiotu
uprawnień, sposobu oznaczenie osoby uprawnionej, czasu ważności, celów gospodarczych,
ekonomicznego punktu widzenia.
Zasadniczo podziału dokonuje się z punktu widzenia przedmiotu uprawnień zawartych w
papierach wartościowych. Możemy tu wyróżnić:
 Papiery opiewające na wierzytelności pieniężne: czeki, weksle, bony skarbowe, obligacje.
 Papiery uprawniające do rozporządzania towarem, znajdującym się u jego wystawcy:
konosamenty.
 Papiery zawierające prawa udziałowe: akcje.
1
Marek Łyszczak, Prawne Otoczenie Rynku Kapitałowego, Wydawnictwo AE we Wrocławiu 1997
-2-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
Drugi podział opiera się na kryterium konstrukcji prawnej.Konstrukcja ta wiąże się ze
sposobem oznaczenia osoby uprawnionej i sposobem przenoszenia własności papieru
wartościowego .Wyróżniamy dokumenty:
 Imienne:uprawniają one jedynie osobę imiennie wskazaną w dokumencie do realizacji
praw.Własność jest przenoszona przez przelew wierzytelności i wydanie dokumentu.
Przenoszenie własności nie musi mieć charakteru notarialnego.
 Na zlecenie: uprawniają do realizacji praw podmiot wymieniony imiennie w
dokumencie.Do tych papierów wartościowych należy zaliczyć:weksle,czeki,konosamenty.
Własność przenosi się przez indos i wydanie.
 Na okaziciela:nie wskazują na dokumencie osoby uprawnionej.Jest nią każdy ,kto posiada
ten papier wartościowy. Zmiana właściciela następuje przez normalne wręczenia, wydanie
dokumentu.
Następnym kryterium klasyfikacji może być czas ważności dokumentu. Prowadzi ono do
podziału papierów wartościowych na:
 Krótkoterminowe: gdzie termin realizacji jest krótszy niż 1 rok
 Długo- i średnio terminowe: z terminem zapadalności powyżej 1 roku
Kryterium zadań gospodarczych wyróżnia dokumenty:
 Rynkowe:których emisja obejmuje szeroki kręg podmiotów zainteresowanych ich
nabywaniem ma publicznym rynku kapitałowym.
 Nierynkowe:charakteryzowane przez obrót prywatny i niepubliczny ,skierowany do
wąskiego kręgu potencjalnych odbiorców.
Z ekonomicznego punktu widzenia istotny jest także podział papierów wartościowych na :
 Papiery %: zapewniające stały co do zasady dochód od zainwestowanego
kapitału(np:obligacje)
 Papiery dywidendowe:(np:akcje)dające możliwość czerpania korzyści z faktu posiadania
danego papieru wartościowego, przy czym pożytki te są uzależnione od wyników
ekonomicznych osiągniętych przez emitujące je przedsiębiorstwo.
3. Charakterystyka szczegółowa
3.1.
Obligacje
-3-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
„Obligacje są to jest papiery wartościowe, w których emitent stwierdza, że jest
dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego
do spełnienia określonego świadczenia ( wykupu obligacji ), które może mieć
charakter pieniężny i niepieniężnych”. Świadczenie pieniężne polega na zapłacie
należności głównej lub należności ubocznych (odsetek) w sposób i terminach
określonych w warunkach emisji. Natomiast świadczenie niepieniężne oznacza
określenie w warunkach emisji korzyści, jakie może otrzymać obligatariusz, a w
szczególności: prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta, prawo do zamiany
obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji (obligacje zamienne),
prawo pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki (obligacje
z prawem pierwszeństwa)2.
Obligacje spełniają następujące funkcje:
kredytowa- umożliwiają poprawę płynności finansowej emitenta
finansowa- dają możliwość przyrostu aktywów emitującego obligacje
płatnicza- mogą skutecznie zastępować pieniądze ze względu na łatwość
przenoszenia praw
gwarancyjna- możliwość całkowitego lub częściowego zabezpieczenia
wierzytelności oraz szybkiego i skutecznego dochodzenia praw.
Obligacja składa się z dwóch części:
płaszcza obligacji, w skład którego wchodzą informacje dotyczące podstawy
prawnej emisji, wartości nominalnej obligacji, nazwy emitenta, wysokości
oprocentowania, terminu wykupu, terminu wypłaty oprocentowania, serii, miejsca
i daty wystawienia obligacji,
arkuszu kuponowego- bez niego obligacja nie jest ważna.
3.1.1. Podział obligacji
W zależności od rodzaju, typu podmiotu emitującego obligacje, papiery te
dzielimy na:
obligacje państwowe, skarbowe emitowane przez Skarb Państwa,
obligacje instytucji finansowych (banków, towarzystw ubezpieczeniowych),
obligacje przedsiębiorstw,
obligacje komunalne (samorządowe).
Ze względu na charakter nadawanych ich posiadaczowi przywilejów obligacje
dzielimy na dwie podstawowe grupy:
1) obligacje będącym prostym poświadczeniem długu. Do tej grupy zaliczamy trzy
rodzaje papierów:
obligacje o stałym oprocentowaniu (straight bonds), które przynoszą ich
właścicielom równe oprocentowanie w odpowiednich terminach np. rocznych aż
do wykupienia przez emitenta.
obligacje o zmiennej stopie oprocentowania (floating rate notes), których
oprocentowanie może być zmieniane co jakiś czas ; najczęściej co trzy lub sześć
miesięcy
2
Jacek Socha, Rynek-Giełda-Inwestycje, Olympus, Warszawa 1998, str.90
-4-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
obligacje o kuponie zerowym (zero coupons bond), w przypadku których
nabywcom obligacji nie są wypłacane odsetki. Ich dochód wynika z różnicy
pomiędzy ceną zakupu obligacji a ceną ich wykupu po upływie terminu, na jaki
zostały wyemitowane.
2) obligacje łączone z akcjami, do których zaliczamy:
obligacje zamienne (convertibles bond), które na określonych przez emitent
zasadach, warunkach i terminach mogą zostać zamienione na akcje danej spółki.
Formę oraz tryb zamiany, w tym m.in. cenę nowych akcji i termin realizacji
konwersji określa z góry emitent. W tym przypadku cena rynkowa tych obligacji
zależy od ceny akcji danego emitenta.
obligacje z warrantami. Warrant jest wydzieloną częścią obligacji, która
reprezentuje prawo do zakupu (subskrypcji) akcji nowej emisji, w określonym
terminie i na określonych warunkach3.
Ze względu na termin wykupu obligacje dzielimy na:
obligacje krótkoterminowe, których termin wykupu jest krótszy niż rok i służą
emitentowi do pozyskiwania kapitału obrotowego,
obligacje średnioterminowe, które mają termin wykupu powyżej jednego roku, a
poniżej pięciu lat
obligacje długoterminowe, które mają termin wykupu powyżej pięciu lat4.
Ustawa o obligacjach dzieli również obligacje na:
zabezpieczone, które dają inwestorowi gwarancję zwrotu wartości nominalnej
emitowanych obligacji wraz z odsetkami
nie zabezpieczone, które charakteryzują się większym ryzykiem inwestycyjnym.
Dlatego też mogą być emitowane jedynie przez podmiot, który sporządził
sprawozdanie finansowe za ostatnie trzy lata obrotowe i którego wartość kapitału
i funduszy własnych przekracza 5-krotnie minimalny kapitał akcyjny, który jest
wymagany przepisami kodeksu handlowego5.
3.1.2. Emisja obligacji
Emisja obligacji może nastąpić poprzez:
publiczną subskrypcję,
propozycję nabycia skierowaną do indywidualnych adresatów, których liczba nie
może przekroczyć 300 osób.
Emisja obligacji poprzez publiczną subskrypcję nie różni się w sposób
zasadniczy od emisji akcji dokonanej tym sposobem. Wprowadzenie obligacji do
publicznego obrotu wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych, z czego
wynika konieczność złożenia wniosku do Komisji wraz z prospektem emisyjnym.
Termin do zapisywania się na obligacje nie może być dłuższy niż trzy miesiące
od otwarcia publicznej subskrypcji.
Natomiast w przypadku emisji obligacji poprzez propozycję nabycia składaną
indywidualnym adresatom, propozycja taka powinna zawierać dane, które
Kszysztof Nowak, Polski rynek kapitałowy , Wyższa Szkoła Bankowa , Poznań 1998, str. 59
M. Bączyk, M. H. Koziński, M. Michalski, Papiery Wartościowe , Zakamczycze 2000, str.210
5
Kszysztof Nowak, Polski rynek kapitałowy , Wyższa Szkoła Bankowa , Poznań 1998, str. 63
3
4
-5-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
pozwalają ocenić sytuację finansową emitenta. W szczególności powinny się tam
znaleźć takie dane jak: określenie celów emisji, jej wielkość, wartość nominalna
cena emisyjna obligacji, warunki wykupu, warunki wypłaty oprocentowania,
ewentualne zabezpieczenie, zysk bilansowy emitenta w roku poprzedzającym
emisję oraz perspektywy kształtowania się wyników finansowych z przedsięwzięcia
sfinansowanego z emisji obligacji. Termin na przyjęcie przez adresata propozycji
nabycia wynosi trzy tygodnie od jej otrzymania, zaś termin kierowania kolejnych
propozycji nabycia obligacji nie może przekroczyć sześciu tygodni od skierowania
pierwszej propozycji.
„Emisję uważa się za niedoszłą do skutku, jeżeli w terminie wyznaczonym do
zapisywania się na obligacje nie zostanie subskrybowane co najmniej 80 %
emisji”6.
3.2. Bony skarbowe
Bony skarbowe to papiery wartościowe, które mają na celu finansowanie
potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz bieżące zarządzanie płynnością
budżetu. Na rynku dostępne są bony skarbowe o różnym terminie zapadalności: 4,
8, 13, 26, 39, 52 tygodni.
Bony skarbowe sprzedawane są inwestorom krajowym i zagranicznym na
cotygodniowych przetargach odbywających się w pierwszy dzień roboczy tygodnia ,
po cenie przetargowej zaoferowanej przez nabywającego, a zaakceptowanej przez
emitenta. W przetargach mogą brać podmioty, które w ostatnim kwartale
uczestniczyły w co najmniej jednym przetargu w miesiącu oraz nabyły w tym
kwartale co najmniej 0,2 wartości nominalnej wszystkich sprzedanych bonów7.
3.3. Akcje
Akcja jest papierem wartościowym, dokumentem stwierdzającym udział w
kapitale akcyjnym spółki i potwierdzającym równocześnie prawa i obowiązki
ich posiadacza.
Akcja składa się z :
płaszcza- strona tytułowa zawierająca nazwę emitenta, nominał, wymagane
prawem informacje
kuponów- odcinane przy wypłacie dywidendy
talonu- dokumentu uprawniającego do otrzymania następnego arkusza kuponów
3.3.1. Prawa akcjonariuszy
Prawa akcjonariusza można podzielić na majątkowe, czyli takie które mogą być
przedmiotem samodzielnego obrotu oraz na korporacyjne, które mogą być zbywane
jedynie z samą akcją. Ze względu na sposób wykonywania praw można je
podzielić na indywidualne i kolektywne8.
7
8
Jacek Socha, Rynek-Giełda-Inwestycje, Olympus, Warszawa 1998, str.96
Tamże, str.81
-6-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
Do praw akcjonariusza zaliczamy:
prawo do zarządzania, prawa głosu że akcjonariusz nie może zostać usunięty ze
spółki i pozbawiony przysługujących mu praw. Realizacja tego prawa wyrażana
jest podczas walnych zgromadzeń akcjonariuszy spółki, gdzie zapadają m.in.
decyzje dotyczące podziału zysku, wyboru władz spółki, strategii działania i
kierunków działania.
prawo do informacji. Każdy akcjonariusz ma prawo wglądu do dokumentów,
których znajomość jest konieczna do podejmowania decyzji dotyczących spółki.
prawo do udziału w zyskach. Prawo to wyraża się poprzez uzyskiwanie
dywidendy, której wysokość zależy od wyników finansowych spółki.
prawo do części majątku w przypadku bankructwa lub sprzedaży wszystkich
aktywów danego podmiotu
prawo do poboru akcji nowej emisji. W przypadku gdy walne zgromadzenie
podejmie decyzję o emisji akcji, dotychczasowi akcjonariusze spółki mają
pierwszeństwo w obejmowaniu nowych akcji9.
3.3.2. Rodzaje akcji
Wyróżnia się kilka rodzajów akcji:
1) ze względu na formę akcje dzieli się na:
imienne, które powinny zawierać nazwisko właściciela. Mogą one być wydawane
przed pełnym ich opłaceniem pod warunkiem, iż taka informacja zostanie na nich
uwidoczniona. Przeniesienie własności akcji imiennych wymaga, oprócz ich
wręczenia nabywcy, pisemnego oświadczenia umieszczonego na samej akcji lub w
osobnym dokumencie. Akcje imienne wpisywane są do księgi akcyjnej, wraz z
imionami i nazwiskami akcjonariuszy oraz informacjami o przeniesieniu akcji na
inne osoby wraz z datą takiej operacji.
na okaziciela, które nie mogą być wydane przed pełnym ich opłaceniem.
Zbycie tych akcji nie wymaga żadnych formalności z wyjątkiem wręczenia akcji
nabywcy.
2) ze względu na sposób uiszczenia opłaty za akcje dzieli się je na:
aportowe. Są to akcje wydawane za pokryciem w formie raportu
niepieniężnego, które muszą być akcjami imiennymi, przy czym nie mogą być
one zbywane ani zastawiane do czasu zatwierdzenia przez walne zgromadzenie
akcjonariuszy sprawozdania za drugi rok działalności spółki.
gotówkowe. Są to akcje wydawane za wkłady pieniężne, które mogą być
zarówno akcjami imiennymi, jak i na okaziciela.
3) ze względu na zakres uprawnień, jakie przysługują akcjonariuszowi akcje dzieli
się na:
zwykłe, które dają posiadaczowi prawo do dywidendy, prawo do udziału w
walnym zgromadzeniu i prawo głosu.
uprzywilejowane co do głosu (na walnym zgromadzeniu na jedną akcję
przypada prawo do pięciu głosów), co do dywidendy ( prawo do otrzymania
dywidendy przed innymi akcjonariuszami, a także prawo do dywidendy za lata,
kiedy spółka jej nie wypłacała), co do udziału w podziale majątku spółki w
przypadku jej likwidacji (przywilej do zwrotu części majątku po jej likwidacji).
9
Krzysztof Nowak , Polski Rynek Kapitałowy , Wyższa Szkoła Bankowa , Poznań 1998, str.71
-7-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
3.3.3 Emisja akcji
Gromadzenie kapitału poprzez emisję akcji może następować różnymi metodami.
Może się ono odbywać zarówno poprzez emisję akcji na rynku prywatnym, jak
i publicznym: pozagiełdowym i giełdowym. Z rynku prywatnego korzystają
zazwyczaj spółki o mniejszym kapitale, określane mianem spółek prywatnych. Ich
akcjonariusze są zazwyczaj nieliczni, ale mocno zaangażowani w sprawy
zarządzania spółką. Z kolei z rynku publicznego korzystają przede wszystkim
spółki większe, określane mianem spółek publicznych.
Gromadzenie kapitału poprzez emisję na rynku prywatnym wymaga przedstawienia
oferty prywatnej, która jest skierowana do oznaczonego inwestora lub wąskiej
grupy inwestorów (nie większej niż 300 osób). Natomiast na rynku publicznym
wymagane jest skierowanie oferty do więcej niż 300 osób, albo do
nieoznaczonego adresata.
W procesie gromadzenia kapitału można wyróżnić trzy podstawowe grupy działań
(na przykładzie emisji akcji na rynku niepublicznym):
określenie warunków emisji, czyli określenie potrzeb kapitałowych spółki,
wielkości emisji i ceny akcji, struktury emisji oraz określenie sposobu sprzedaży,
gwarantów i zakresu gwarancji.
przygotowanie prospektu emisyjnego oraz uzyskanie zgody Komisji Papierów
Wartościowych na dopuszczenie akcji do publicznego obrotu
sprzedaż akcji.
3.4. Powszechne Świadectwa udziałowe i świadectwa rekompensacyjne
3.4.1. Powszechne Świadectwa Udziałowe
Stanowią one papier wartościowy emitowany przez Skarb Państwa i są wyłącznie związane z
Programem Powszechnej Prywatyzacji. Program ten , początkowo obejmujący 512 spółek
Skarbu Państwa, stanowi szczególny sposób prywatyzacji tych podmiotów przy szerokim
udziale uprawnionych osób dorosłych (ok. 27 mln. Obywateli RP ). Każda z tych osób została
uprawniona do odebrania , za zapłatą 20 zł., jednego PŚU. Jest to papier wartościowy
dopuszczony do publicznego obrotu na mocy ustawy, dający jego posiadaczowi prawo do
cząstkowej współwłasności 512 spółek wniesionych do Narodowych Funduszy
Inwestycyjnych.
Świadectwo to jest od samego początku ,czyli po zaistnieniu na rynku wtórnym, papierem
zbywalnym, w stosunku do którego nie mają zastosowania przepisy nakazujące ich obrót na
rynku regulowanym. Cena na rynku wtórnym była kształtowana na podstawie sytuacji
rynkowej, jednak po rozpoczęciu notowania ich na rynku giełdowym (lipiec 1996) wartość
świadectwa określały ceny giełdowe. Notowanie na GPW w Warszawie musiało zostać
poprzedzone dematerializacją świadectwa za pośrednictwem domu maklerskiego w
Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.
Świadectwo samo w sobie nie posiada wartości nominalnej. Posiadacz świadectwa jest
uprawniony do jego wymiany na jedną akcję każdego z 15 Narodowych Funduszy
Inwestycyjnych. Po wymianie wszelkie prawa związane ze świadectwem wygasają, a jego
-8-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
posiadacz staje się akcjonariuszem NFI. Termin rozpoczęcia wymiany został wyznaczony
przez Ministra Skarbu na 12 maja 1997 roku. Możliwość wymiany wygasła 31 grudnia 1998
roku.
Akcje funduszy są akcjami zwykłymi na okaziciela i zostały dopuszczone do obrotu
publicznego przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd w kwietniu 1997.Na giełdzie
zadebiutowały w czerwcu 1997 roku. Do końca 1997 roku wydanych zostało łącznie około
26 mln powszechnych świadectw, zdematerializowano prawie 19 mln, z czego ponad 8 mln
zamieniono na akcje NFI.10
3.4.2. Świadectwa rekompensacyjne
Świadectwa rekompensacyjne będą emitowane w związku z tworzenie funduszy
rekompensacyjnych. Ich powstanie wynika z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego,
związanych z niewypłaceniem pracownikom sfery budżetowej oraz niektórym grupom
emerytów i rencistów, świadczeń pieniężnych na sumę 14 mld zł. Wypłata zaległości nastąpi
przez wydanie poszczególnym osobom papierów wartościowych, uprawniających do
współwłasności majątku wniesionego przez Skarb Państwa od NFI. W odróżnieniu do
Świadectw Powszechnej Prywatyzacji świadectwa rekompensacyjne pełnią funkcję
odszkodowawczą. Świadectwa rekompensacyjne są od początku papierami
zdematerializowanymi.
Liczba świadectw rekompensacyjnych udziałowych przysługujących uprawnionym będzie
różna w zależności od czasu pracy, formy zatrudnienia lub wysokości otrzymanych
świadczeń. Rekompensacyjne świadectwa udziałowe będą podlegać wymianie na akcje
specjalnie w tym celu powołanych funduszy. Wymiana nastąpi dopiero po dopuszczeniu akcji
wszystkich tych fundusz do publicznego obrotu. Do czasu wymiany ich obrót wtórny będzie
się dokonywał na rynku regulowanym.
3.5. Weksle
W gospodarce rynkowej weksel znajduje szerokie zastosowanie ponieważ może być
wykorzystywany do:
 Dokonywania rozliczeń
 Uzyskania kredytu krótkoterminowego (dyskontowego)
 Zabezpieczenia różnorodnych zobowiązań
Osoba posiadająca weksel może bowiem go przechowywać aż do terminu płatności, wręczyć
jako zapłatę, oddać w zastaw jako zabezpieczenie zapłaty lub złożyć do dyskonta. W każdym
przypadku weksel musi być przedstawiony do zapłaty w dniu płatności. Weksel spełnia pięć
podstawowych funkcje: kredytową, płatniczą, obiegową, gwarancyjną i refinansową.
Funkcja kredytowa: wyraża się w odroczeniu terminu płatności należności za kupione dobra
do daty oznaczonej na wekslu (dłużnik dostaje od wierzyciela kredyt kupiecki ). Funkcja
kredytowa weksli kształtuje się różnie w zależności od tego jakie cele mają być spełnione
przez strony. Punktem wyjścia jest tu wyróżnienie dwóch weksli:
- towarowych
- finansowych
10
Jacek Socha,Rynek,giełda,inwestycje,Olympus, Warszawa 1998
-9-
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
Weksle towarowe wystawiane są przez kupującego na pokrycie ceny nabywanego towaru.
Kupujący gdy nie dysponuje pieniędzmi , wydaje sprzedawcy podpisany przez siebie weksel.
Udzielony w ten sposób kredyt jest najczęściej krótkoterminowy. Sprzedawca (remitent)
rzadko zatrzymuje weksel u siebie. Najczęściej dyskontuje go w banku lub indosuje na
swojego wierzyciela.
Weksle finansowe wydawane są wierzycielowi przez dłużnika w związku z umową o
charakterze kredytowo-pożyczkowym. Strony stosują tu weksel własny. Inną formą weksla
finansowego jest weksel in blanco, pełniący głównie funkcję gwarancyjną. Ten rodzaj
dokumentu ma formę "niekompletną" (najczęściej sam podpis wystawcy weksla) może być
wekslem gwarancyjnym lub kaucyjnym.
- gwarancyjny : to weksel in blanco złożony dla zabezpieczenia zachodzącego między
wystawcą a osobą której jest on wręczany , stosunku umownego , np: udzielonego
kredytu.
- kaucyjny jest złożony natomiast jako zabezpieczenie odszkodowania w skutek
ewentualnych czynów niedozwolonych
Funkcja płatnicza: zachodzi kiedy strony uzgodnią traktowanie weksla jako środka zapłaty
należności pieniężnej.
Funkcja obiegowa: związana jest natomiast z możliwością nieograniczonego przenoszenia
praw wekslowych jednej osoby na drugą przy użyciu indosu. Prawo z weksla można
przenieść:
 poprzez indos
 przelewem wierzytelności
 przez dziedziczenie
 przez samo wręczenie
Funkcja gwarancyjna: polega na zabezpieczeniu zapłaty weksla przez wszystkie osoby na
nim podpisane. Możliwość dochodzenia wierzytelności w trybie postępowania nakazowego
umożliwia szybkie zaspokojenie roszczeń z weksla.
Funkcja refinansowa: polega na możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta.
Wierzyciel może uzyskać sumę wekslową pomniejszoną o dyskonto bez czekania na termin
płatności weksla.
W prawie wekslowym wyróżnia się dwa główne rodzaje weksla:
I.)Weksel trasowany : ciągniony to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle
określonej przepisami prawa wekslowego, zawierający bezwarunkowe polecenie wydane
przez wystawcę weksla trasatowi, wypłacenia przez niego określonej sumy pieniężnej w
danym terminie osobie wskazanej na wekslu -remitentowi.
Elementy składowe:
1.) oznaczenie daty i miejsca wystawienia
2.) oznaczenie terminu płatności
3.) bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty
4.) ponumerowanie egzemplarzy( prima ,sekunda, tertia)
5.) nazwa weksel w tekście
6.) nazwisko remitenta
7.) oznaczona suma pieniężna słowami
8.) podpis wystawcy
9.) nazwisko trasata (osoby mającej zapłacić)
- 10 -
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
10.)
11.)
domicyl (os. 3 , w której lokalu weksel jest płatny
podpis akceptanta (trasata)
II.)Weksel własny : to papier zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłaceni
określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową
odpowiedzialność osoba na nim podpisanych. Różni się od trasowanego tym że jest
przyrzeczeniem zapłaty a nie poleceniem.11
Terminy płatności weksla:
a) weksel płatny za okazaniem ( do 1 roku )
b) weksel płatny w pewien czas po okazaniu: termin płatności oznacza się według daty
przyjęcia lub daty protestu. Wówczas stosuje się klauzulę np: "10 dni po okazaniu"
c) weksel płatny w pewien czas po dacie: płatny po upływie oznaczonego na wekslu czasu
po dacie wystawienia.(bez dnia początkowego)
d) weksel płatny w oznaczonym dniu
Niezależnie od terminu weksel powinien być zapłacony w całości.
Na wekslu obok obligatoryjnych elementów mogą znajdować się także różne : klauzule
wekslowe :
-klauzule odnoszące się do samego zobowiązania:
1) oznaczenie domicyliata
2) zwolnienie od protestu
3) zastrzeżenie co do waluty
-klauzule stosunków pozawekslowych:
1) klauzule waluty( oznacza co wystawca dostanie od remitenta za weksel )
2) klauzule pokrycia
W przypadku niewywiązania się trasata lub wystawcy ze swoich zobowiązań , posiadacz
weksla może dochodzić roszczeń od z weksla od swoich poprzedników (indosantów), czyli
wykonać poszukiwanie zwrotne. Warunkiem postępowania jest terminowe złożenie protestu.
3.6. Czek
Czek jest papierem wartościowym, kreującym abstrakcyjne zobowiązanie pieniężne
wystawcy i innych osób na nim podpisanych.12 Części składowe dokumentu:
1. nazwa"czek" w treści
2. bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej
3. nazwisko trasata (który ma zapłacić. Jest nim jedynie bank)
4. miejsce płatności
5. data i miejsce wystawienia
6. podpis wystawcy
W praktyce czeki są wystawiane na specjalnych blankietach wydawanych klientom przez
trasata czyli banki. Możliwość dysponowania wypłatami za pomocą czeków wymaga jednak
uprzedniego zawarcia z bankiem umowy upoważniającej klienta do wystawiania takich
dokumentów.
11
12
Tamże, str.70
Tamże, str.74
- 11 -
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
Rodzaje czeków:
I.
in blanco : jest to czek wystawiony z pominięciem niektórych obligatoryjnych
elementów albo zawierający jedynie podpis osoby upoważnionej do dysponowania
rachunkiem w banku
II.
imienny: zawierający nazwisko remitenta
III.
na okaziciela
Uwzględniając różne formy obrotu czekowego wyróżniamy:
I.
czek zwykły: zwany gotówkowym, upoważnia do podjęcia gotówki przez wystawcę
albo dokonania za jego pomocą zapłaty wierzycielowi
II.
czek rozrachunkowy: czek ten nie może być wypłacony w gotówce służy jedynie do
uznania rachunku bankowego remitenta lub indosariusza
III.
czek potwierdzony: zawiera poświadczenie trasata o pokryciu na rachunku
IV.
czek bankierski: wystawiony przez bank , zawiera polecenie wypłaty skierowane do
innego banku - na rzecz określonej osoby, okaziciela. Charakteryzuje się wysokim
stopniem zaufania trasata, wypłacany bez sprawdzania pokrycia na rachunku
Oprócz elementów obligatoryjnych, prawo czekowe jak i wekslowe przewiduje możliwości
umieszczania na czeku szeregu klauzul dodatkowych .
3.7. Konosamenty
Konosament to towarowy papier wartościowy. Jest ściśle związany z morskim obrotem
handlowym i międzynarodową żeglugą śródlądową. Może zostać wystawiony zarówno przy
wykonywaniu umowy czarterowej ( gdy przewoźnik zobowiązuje się udostępnić do
załadowania cały statek), jak i w przypadku umowy bukingowej ( gdy przewoźnik
zobowiązuje się jedynie do przewiezienia określonego w umowie ładunku). Przewoźnik jest
obowiązany wydać konosament załadowcy jedynie na jego żądanie.
Konosament jako papier wartościowy stanowi dowód przyjęcia opisanego w nim ładunku na
statek w celu dokonania jego przewozu. Jest dokumentem legitymującym do rozporządzania
tym ładunkiem i do jego odbioru. Konosament reprezentuje towar na który został
wystawiony.
Wystawcą tego papieru wartościowego ,tzn. Zobowiązanym z tego papieru jest przewoźnik
(armator), aczkolwiek uprawniony do jego podpisania jest zwykle kapitan statku, a czasami
też agent lub makler morski.
Przewoźnik jest zobowiązany wydać załadowcy konosament w tylu jednobrzmiących
egzemplarzach, ile ten ostatni zażąda. Dokument może być wystawiony :
 na imiennie oznaczonego odbiorcę
 na zlecenie załadowcy albo osoby wskazanej przez niego
 na okaziciela
3.8. Commercial papers
Emisję komercyjnych papierów wartościowych podejmują tylko przedsiębiorstwa duże, o
ustalonej reputacji( takie amerykańskie giganty jak :IBM czy GM), ponieważ papiery
komercyjne mniejszych firm przy obecnym stanie rynku, nie znalazłyby nabywców.
- 12 -
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
Dokumenty te pełnią rolę krótkookresowych skryptów dłużnych z okresem wymagalności od
5 do 270 dni i denominacją równowartości ok. 100.000 $ i więcej.13
Nabywcami commercial papers są głównie inne przedsiębiorstwa i instytucje finansowe.
Lokują one w tych papierach część swoich nadwyżek finansowych. Oprocentowanie
papierów komercyjnych jest nieco wyższe niż depozytów bankowych, co zapewnia
zyskowność lokat.
Przedsiębiorstwo najczęściej nie jest w stanie samodzielnie prowadzić emisji CS. Dlatego
też remitent angażuje do pomocy bank, który pełni funkcję subemitenta, pośrednika emisji.
Bank sprzedaje commercial papers w swoich oddziałach i rozlicza emisję. Za te usługi bank
pobiera wcześniej ustaloną prowizję od emitenta. W konsekwencji emisji firma pozyskuje
środki finansowe taniej niż dzięki kredytowi bankowemu , a deponent dostaje za swe
depozyty więcej niż dzięki kredytowi bankowemu.
3.9. Bankowe papiery wartościowe
Bankowe papiery wartościowe :mają na celu gromadzenie przez banki środków pieniężnych,
pełnią funkcję papierów wierzycielskich, stanowiących dowód przyjęcia wkładu
oszczędnościowego lub lokaty terminowej bądź też zaciągnięcia długu obligacyjnego.
Bankowy papier wartościowy może być nominowany w walucie krajowej lub innej walucie
wymienialnej. Niezbędne jest by dokument ten precyzował:
1. wartość nominalną, numer oraz datę emisji,
2. zobowiązanie emitenta do naliczania % według ustalonej stopy %
3. określenie posiadacza tego papieru wartościowego
4. zasady przenoszenia praw
Bankowe papiery wartościowe mogą być emitowane zarówno w formie materialnej, jak
również w formie zdematerializowanej w postaci zapisu w systemie depozytowym,
prowadzonym przez emitenta.
4. Zakończenie
W naszej pracy przedstawione zostały różne rodzaje papierów wartościowych
spełniające wielorakie funkcje na rynku kapitałowym. Jednak największe znaczenie
przypisuje się akcjom i obligacjom. Są one najbardziej rozpowszechnionymi
instrumentami finansowania długookresowego stosowanymi przez przedsiębiorstwa
średniej i dużej wielkości. Pozwalają one powiększyć zasoby finansowe i umożliwiają
dalszy rozwój przedsiębiorstw.
13
Jack Clark Francis,Management of Investments,McGraw-Hill 1988 USA
- 13 -
Polecamy darmowe prace mgr i analizy
5. Bibliografia
Bączyk M., Koziński M. H, Michalski M. , Papiery Wartościowe , Zakamczycze 2000
Brealey A. Richard , Myers C. Stewart , Podstawy finansów przedsiębiorstw, PWN Warszawa 1999
Francis Jack Clark, Management of Investments ,McGraw-Hill 1988 USA
Livens Lesilie, Share Valuation Handbook, Unwin Brothers Limited 1986 London
Łyszczak Marek , Prawne Otoczenie Rynku Kapitałowego, Wydawnictwo AE we Wrocławiu 1997
Nowak Kszysztof , Polski rynek kapitałowy , Wyższa Szkoła Bankowa , Poznań 1998
Socha Jacek, Rynek-Giełda-Inwestycje, Olympus, Warszawa 1998
- 14 -