Program edukacji ekologicznej - Sp

PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
I etap kształcenia
Opracowały:
Marzena Bździuch
Jolanta Zwolińska
Chmielek 2002
WSTĘP
Edukacja ekologiczna – wobec stanu zagrożenia środowiska, negatywnych
skutków wykorzystywania przyrody i jej zasobów – staje się koniecznością.
Podniesienie świadomości ekologicznej to jedno z najpilniejszych zadań
wymagających zdecydowanych, kompleksowych i zintegrowanych działań
wszystkich instytucji formalnych i nieformalnych, a także mediów mających wpływ
na całe społeczeństwo.
Człowiek od zarania dziejów korzystając z naturalnych bogactw ziemi poczynił
takie szkody, że stanowią one poważne zagrożenie równowagi biologicznej niezbędnej
dla jego własnego życia.
Edukacja ekologiczna powinna uświadomić, że każdy człowiek jest
,,ekoobywatelem” , gdyż niezależnie od zawodu i miejsca zamieszkania żyje w
określonym środowisku i czy tego chce, czy nie problemy środowiska kształtują jego
warunki bytu.
Proces kształcenia i wychowania ekologicznego musi rozpoczynać się już od
najmłodszych lat, aby dziecko wzrastało w świadomości roli środowiska w życiu
człowieka i odpowiedzialności za jego ochronę. Dzieci mogą być pełnowartościowymi
partnerami dorosłych w walce o ochronę środowiska. Są one bacznymi obserwatorami
tego co się wokół nich dzieje i nie mają jeszcze wykształconych przyzwyczajeń dlatego
można skutecznie kształtować ich postawę zgodną z etyką ekologiczną. Największą rolę
do odegrania ma tutaj szkoła i sam nauczyciel. Proces kształcenia, prowadzący do
nabycia przez dziecko świadomości środowiskowej ( wiedzy, rozumienia i
wartościowania) oraz umiejętności odpowiedzialnego działania na rzecz ochrony i
poprawy środowiska człowieka, jest jednak procesem długotrwałym, wymagającym
systematycznego i celowego działania nauczyciela. Edukacja ekologiczna w szkole to
konkretne działanie w środowisku i dla środowiska. To stwarzanie takich sytuacji aby
uczniowie samodzielnie dochodzili do określonych prawd i zasad, umieli wyciągać
odpowiednie wnioski oraz perspektywicznie myśleć.
Przedstawiony program ekologiczny dotyczy I etapu edukacyjnego szkoły
podstawowej bez podziału na kolejne klasy. Jest on dopasowany do możliwości szkoły.
Jest to wiejska szkoła obecnie licząca dwustu uczniów, usytuowana w rolniczej
miejscowości województwa lubelskiego.
Głównym zadaniem programu jest kształtowanie postaw proekologicznych i
zachęcanie uczniów do pogłębiania wiedzy o otaczającym je świecie przyrody.
Treści zawarte w programie dotyczą przede wszystkim najbliższego środowiska
ucznia, ale także kraju i świata. Materiał nauczania ułożony jest w sposób spiralny, co
oznacza, że te same treści będą się powtarzać kilkakrotnie w kolejnych klasach, na
różnych poziomach nauczania umożliwiając dziecku poszerzanie i pogłębianie
wiadomości i umiejętności zgodnie ze wzrastającymi możliwościami intelektualno –
percepcyjnym. Treści dobierane są w taki sposób, aby były ciekawe, pobudzały do
myślenia, poszukiwania, a przede wszystkim do działania. Główny nacisk w programie
kładzie się przede wszystkim na konkretne działania dzieci w środowisku i dla
środowiska. Tematy i sposób ich realizacji mają angażować nie tylko uczniów, ale także
rodziców, którzy powinni być współtwórcami procesu edukacyjnego.
Cele edukacji ekologicznej:
- kształtowanie spostrzegawczości oraz umiejętności obserwowania
obiektów i zjawisk przyrody;
- wyrabianie samodzielności w zakresie dokonywania spostrzeżeń
i obserwacji;
- zapoznawanie z zależnościami występującymi w przyrodzie;
- wyrabianie nawyku mądrego korzystania z jej zasobów;
- dostrzeganie potrzeby ochrony środowiska naturalnego;
- rozbudzanie świadomości ekologicznej i włączanie się do działań
proekologicznych;
- budzenie i rozwijanie uczuć estetycznych i etycznych poprzez wyrabianie
wrażliwości na piękno przyrody, odczuwanie przyjemności w obcowaniu z
przyrodą, wzbudzanie wrażliwości na brak jej poszanowania;
- poznanie reguł i mechanizmów funkcjonujących w przyrodzie;
- uczestniczenie w działaniach mających na celu ochronę i zapobieganie
dewastacji środowiska;
- dostrzeganie potrzeby segregowania i powtórnego wykorzystania
odpadów;
- zapoznanie z wybranymi środowiskami przyrodniczymi np. staw, las, park;
- poznanie rodzajów obszarów chronionych oraz pomników przyrody;
- zapoznanie z różnorodnością zwierząt i roślin chronionych w Polsce;
- zachęcanie do dokarmiania zwierząt zimą;
- uświadomienie roli zieleni w najbliższym otoczeniu;
- dbałość o estetykę otoczenia szkoły;
- budzenie poczucia tolerancji wobec wszystkiego co żyje;
- poznanie sposobów walki z hałasem;
- zachęcanie do ekologicznego życia we własnym domu;
- odpowiednie reagowanie na propozycje i zachowania zagrażające zdrowiu
i życiu;
- kształtowanie własnej wartości i przydatności dla środowiska;
- stosowanie w codziennym życiu zdobytej wiedzy ekologicznej.
Dobór metod i form pracy
Stwarzając warunki do aktywności dziecka w procesie poznawania
rzeczywistości, nauczyciel dobiera odpowiednie metody nauczania. Dla prawidłowej i
efektywnej realizacji przedstawionego programu jest szczególnie ważne szerokie
stosowanie metod aktywizujących przy jednoczesnym ograniczaniu do minimum metod
podających. Proponujemy wykorzystywanie w pracy z uczniami następujących metod:
- spacery, zajęcia terenowe, wycieczki;
- obserwacje kierowane i spontaniczne;
- doświadczenia i eksperymenty;
- wystawy;
- dramy, inscenizacje;
- metody twórczego rozwiązywania problemów np. mapy mentalne;
- burze mózgów, giełdy pomysłów;
- zabawy i gry dydaktyczne;
- metody audiowizualne;
- wywiady, ankiety;
- spotkania, pogadanki, dyskusje, prelekcje;
- zabawy ruchowe;
- sztuki teatralne;
- praca z podręcznikiem;
Zakres wykorzystania proponowanych metod w poszczególnych klasach będzie
różny, uwarunkowany możliwościami uczniów, tematyką oraz założonymi do
osiągnięcia celami.
Metody stosowane w pracy z uczniem powinny rozwijać jego samodzielność w
rozwiązywaniu problemów, uczyć współdziałania w grupie, rozwijać kreatywność,
systematyczność, wzmacniać wiarę we własne siły.
Sprawna i efektywna realizacja programu wymaga od nauczyciela także
stosowania odpowiednich, urozmaiconych form pracy, tj. jednolitych (indywidualnej,
grupowej, zbiorowej) oraz zróżnicowanych, uwzględniających różnice indywidualne
między uczniami.
Szczególnie korzystna i zalecana jest praca grupowa, która uczy dzieci współpracy,
odpowiedzialności za siebie, kolegów i powierzone zadania,
a także komunikacji między członkami grupy. Dzieci mają wtedy okazję do
uczenia się od siebie, a uczeń słabszy zyskuje poczucie bezpieczeństwa i radość z
odniesionego sukcesu.
EDUKACJA EKOLOGICZNA
Hasło
programowe
Moje najbliższe
środowisko
Tematyka
1. Zieleń w
najbliższym
otoczeniu szkoły i
domu.
2. Pielęgnacja roślin
ozdobnych.
3. Czego potrzebują
rośliny do życia.
4. Zieleń jako
ochrona przed
hałasem i
spalinami.
5. W jakim
środowisku
chciałbyś żyć –
człowiek jako
gospodarz
przyrody.
Procedury
osiągania
celów
Sporządzenie spisu
drzew i krzewów z
otoczenia szkoły oraz
bieżące uaktualnianie
danych.
Przesadzanie roślin
doniczkowych.
Obserwacja roślin w
różnych warunkach.
Zaprojektowanie
makiety osiedla
mieszkaniowego.
Wykonanie prac
plastycznych na temat
swojej miejscowości.
Osiągnięcia
uczniów







1. Ubieranie się
stosownie do
Pogadanka na temat
ubierania się
stosownie do pogody.

dostrzega różnice
między
drzewami,
krzewami i
roślinami
zielnymi;
wie, że należy
dbać o otoczenie
szkoły i domu;
rozpoznaje
wybrane rośliny
w otoczeniu i na
ilustracji, podaje
ich nazwę;
wykorzystuje
wiedzę o
roślinach do ich
pielęgnacji, wie
czego potrzebuje
roślina do życia;
dostrzega
znaczenie zieleni
jako bariery
ochronnej przed
szkodliwym
działaniem hałasu
i spalin;
wymienia cechy
charakterystyczne
krajobrazu swojej
miejscowości;
wie, że człowiek
może zmieniać
krajobraz;
potrafi ubrać się
stosownie do
pogody;
Dbam o swoje zdrowie
pogody i
okoliczności.
2. Dbałość o
higienę ciała.
3. Wpływ
odżywiania na
zdrowie
człowieka.
4. Czynny
wypoczynek.
powietrzu.
Spotkanie z
higienistką szkolną.
Rozmowa na temat
wartości odżywczych
spożywanych
pokarmów.
Przygotowanie
drugiego śniadania,
surówki, sałatki,
koktajli mleczno –
owocowych.
Uprawianie sportów
zimowych i letnich.
Organizowanie
wycieczek pieszych i
rowerowych.
Zabawy ruchowe na
świeżym powietrzu.






W polu i na łące
Ekosystemy bliższe i
dalsze
Wycieczka w pole i
na łąkę.
1. Łąka domem
Zakładanie zielników.
roślin i zwierząt. Organizowanie
2. Życie na polu.
wystawek z darami
3. Dary naszych pól. pola.
Wykonywanie
kompozycji z nasion.
Rozpoznawanie
rodzajów gleb i ocena
ich wartości.
Obserwacja
wypalonej łąki – opis
W lesie
skutków wypalania.
1. Znaczenie
przyrodnicze i
gospodarcze
lasów.
2. Las jako miejsce Wycieczka do lasu –
wypoczynku.
obserwacja
3. Zagrożenia i
środowiska leśnego.
sposoby ochrony
lasów.






dba o czystość i
estetykę
garderoby;
wie jak należy
dbać o higienę
ciała i rozumie
potrzebę jej
przestrzegania;
zna wartości
odżywcze
spożywanych
pokarmów;
rozumie
konieczność
spożywania
drugiego
śniadania;
przestrzega zasad
bezpieczeństwa
podczas zabaw na
świeżym
powietrzu;
docenia rolę
wypoczynku
czynnego dla
zdrowia;
zna sposoby
ekologicznej
uprawy roślin;
rozpoznaje
napotkane na łące
rośliny i
zwierzęta;
potrafi określić
różnice między
polem i łąką;
wie, że wypalanie
łąk jest szkodliwe
dla środowiska;
potrafi wyjaśnić
zależności
między
zwierzętami, a
roślinami
łąkowymi;
podpatruje
przyrodę bez
Oglądanie filmów
przyrodniczych
poświęconych lasom.
Ekspozycja darów
lasu.
Wykonanie plakatu
„Chrońmy lasy”.
Wykonanie albumu o
lesie.
Woda – skarb bezcenny
1. Woda ważnym
składnikiem
życia.
2. Sposoby
oszczędzania
wody.
3. Zanieczyszczenie
wód.
Badanie czystości
wód w najbliższym
otoczeniu –
doświadczenia.
Wykonanie plakatów
na temat oszczędzania
wody.
Obserwacja wody w
różnych stanach
skupienia.
Wycieczka nad staw –
obserwacja roślin
wodnych i zwierząt.
Wycieczka do
oczyszczalni ścieków










zakłócania jej
spokoju;
docenia
znaczenie lasu,
wie, że las należy
chronić przed
zniszczeniem;
dostrzega i ocenia
sytuacje
niebezpieczne dla
życia zwierząt i
roślin w lesie;
zna warstwy
roślinności lasu i
potrafi podać
przykłady roślin
każdej z warstw;
rozumie
znaczenie wody
dla życia ludzi,
zwierząt i roślin;
chętnie wykonuje
doświadczenia i
jest
zainteresowany
doświadczeniami;
rozumie
konieczność
oszczędzania
wody w życiu
codziennym;
umie ocenić
czystość wód w
najbliższej
okolicy;
dostrzega
zależności
między
warunkami życia
w wodzie, ą
żyjącymi w niej
roślinami i
zwierzętami;
wie na czym
polega
uzdatnianie
wody;
Ochrona przyrody
1. Czego szukają
zwierzęta w
zimie.
2. Ochrona
gatunkowa roślin
i zwierząt.
3. Formy ochrony
przyrody w
Polsce.
4. Źródła
zanieczyszczenia
powietrza.
5. Wykorzystywanie
odpadów.
Budowa i zawieszanie
karmników.
Gromadzenie
ciekawostek
przyrodniczych –
teczki tematyczne.
Oglądanie albumów
przyrodniczych.
Wycieczka do ZOO.
Oglądanie, zdjęć,
ilustracji, folderów.
Zorganizowanie
wystawy szkolnej –
Ochrona przyrody w
Polsce.
Oglądanie filmów
dydaktycznych.
Redagowanie gazetek
klasowych i
szkolnych.
Pogadanka na temat
celowości
segregowania śmieci.
Wycieczki po okolicy
celem lokalizacji
dzikich wysypisk –
ich wpływ na
zanieczyszczenie wód
gruntowych.
Wykonanie
użytecznych
przedmiotów oraz
ozdób z
wykorzystaniem
odpadów.










wie w jaki sposób
odżywiają się
zwierzęta zimą i
potrafi je
dokarmiać;
rozróżnia ślady
ptaków na
śniegu;
potrafi wymienić
i rozróżnić kilka
żyjących pod
ochroną zwierząt
i roślin;
zna rodzaje
obszarów
chronionych oraz
pomników
przyrody;
zna gatunki
zwierząt, którym
grozi wyginięcie;
wie jak należy się
w parku
narodowym i
rezerwacie
przyrody;
wymienia rodzaje
odpadów oraz
sposoby ich
segregacji;
rozumie i
uzasadnia
celowość
segregacji śmieci;
rozumie
szkodliwość
dzikich
wysypisk;
potrafi
wykorzystać
odpady we
własnej inwencji
twórczej
Metody oceny osiągnięć ucznia
Ocenianie jest powszechną praktyką życia. Ustawicznie zbieramy
informacje o ludziach, wytworach, miejscach, możliwościach, zachowaniach.
Nas interesuje ocenianie rozwoju ucznia na pierwszym etapie edukacji.
Zgodnie z założeniami reformy oświaty w nauczaniu zintegrowanym funkcjonuje
ocena opisowa osiągnięć i postępów ucznia. W tym przypadku ocenianie jest to
proces gromadzenia danych o zachowaniu i osiągnięciach edukacyjnych dziecka;
to proces sprawdzania i orzekania, jak się ma faktyczny rozwój dziecka do
rozwoju zakładanego w realizowanym programie edukacji. Ocenić ucznia, to dać
jak najpełniejszą informację o jego aktywności, postępach, trudnościach,
specjalnych uzdolnieniach i zainteresowaniach.
Aby dokonać trafnej i rzetelnej oceny, musimy ustalić, co będzie stanowić
jej przedmiot. Przedmiot oceniania szkolnego wynika zawsze z głównego celu
edukacji, określonego na danym jej etapie i zapisanego w programie.
Realizując założenia programu ekologicznego będziemy brać pod uwagę
głownie zaangażowanie uczniów w proces poznawczy, włożony wysiłek,
aktywność podczas zajęć, umiejętności, postępy, a także wykazywanie inicjatywy
i postawy ekologicznej. W związku z tym ocena uczniów ma służyć zachęcaniu
ich do pracy podczas zajęć i do podejmowania działań na rzecz środowiska
naturalnego.
Aby i w przypadku edukacji ekologicznej sprostać wymogom oceny
opisowej, nauczyciel zmuszony jest do wnikliwej obserwacji zachowań ucznia i
rzetelnego analizowania wytworów jego pracy.
Propozycje kontroli i oceny uczniów:








obserwacja pracy uczniów na zajęciach;
rozmowy z uczniem;
wywiady i rozmowy z rodzicami, dorosłymi uczestnikami programu;
testy sprawdzające poziom opanowania materiału;
konkursy, quizy;
analiza wytworów ucznia;
karta szkolnych osiągnięć ucznia;
udział i zaangażowanie ucznia w akcje proekologiczne.
Tak opracowana ocena nie będzie celem samym w sobie, dostarczy
bowiem szeregu informacji: uczniowi – nauczycielowi – rodzicom. Wskazówki
w niej zawarte są bardzo istotne. Pokazują, że uczeń powinien zdobywać wiedzę
dla własnej satysfakcji; dostarczają informacji o efektach jego szkolnej
aktywności i wskazówek, jak pokonywać napotkane trudności; motywują do
dalszego wysiłku; zachęcają do samooceny; umacniają wiarę we własne
możliwości. Nauczycielowi dostarczają informacji na jakim poziomie rozwoju
znajduje się uczeń w danym momencie edukacji oraz o tym, czy stosowany przez
nauczyciela system pracy z uczniem jest efektywny. Jest to wskazówka również
dla rodziców, gdyż dostarcza rzetelnej, szczegółowej informacji o ich dziecku, na
podstawie której będą mogli w porę podejmować właściwe działania na rzecz jego
dalszego, prawidłowego rozwoju.
EWALUACJA PROGRAMU
Po zrealizowaniu założeń programu każdej klasy uczniowie podsumowują i oceniają zajęcia z
ekologii.
Przykład podsumowania zajęć:
Uczniowie losują kartki z rozpoczętymi zdaniami i kończą je.
 W czasie zajęć ekologicznych najbardziej podobało mi się...
 Dzięki tym zajęciom bardziej poznałem...
 Szkoda, że...
 Najprzyjemniej było mi gdy...
 Myślę, że...
KARTA OBSERWACYJNA
Imię i nazwisko ucznia/uczennicy...............................................................................................
Obserwacje prowadzimy 2 razy w semestrze i wpisujemy do tabeli umowne symbole według
proponowanej skali.
Skala osiągnięć i umiejętności:
A – wspaniale sobie radzi
B – dobrze sobie radzi
C – przejawia trudności
D – wymaga znacznej pomocy ze strony nauczyciela
Dziedzina
aktywności
Objawy zachowania się dziecka
Miesiące
X
I
III
VI
Edukacja
środowiskowa
1. Obserwuje zjawiska
przyrodnicze i zachodzące
związki
w przyrodzie.
2. Potrafi wyciągnąć proste
wnioski ze swoich obserwacji.
3. Rozumie zależności
występujące w przyrodzie.
4. Posiada bogatą wiedzę
o środowisku.
5. Podejmuje działania na rzecz
ochrony środowiska.
6. Opiekuje się roślinami w klasie.