Nagroda jako skuteczna metoda w procesie wychowawczym dziecka
advertisement
METODY W PROCESIE WYCHOWAWCZYM DZIECKA Nagroda jako skuteczna metoda w procesie wychowawczym dziecka Opracowała: Anna Mikołajec 1 Poszczególne formy i metody oddziaływania na rozwój moralno - społeczny dziecka są ze sobą z reguły ściśle związane. Wychowawcy często informują dzieci, jak należy się zachować, sami stwarzają im przykłady do naśladowania. Gdy podopieczni zachowują się zgodnie z zaleconymi formami, są nagradzani, w przeciwnym wypadku bywają karani. W zależności od przyjętej koncepcji życia i koncepcji człowieka, wychowawcy dobierają odpowiednie metody i środki oddziaływania. Ja jednak chciałabym zwrócić szczególną uwagę na wykorzystywanie nagrody jako skutecznej metody w procesie wychowawczym dziecka. „Pojęcie „metoda” zawiera w sobie elementy świadomego i konsekwentnego działania, które prowadzić ma do osiągnięcia wyraźnie sprecyzowanego celu.”1 „Opiekunowie mogą oddziaływać własnym przykładem, a także podając jako wzór inne osoby, poprzez przekonywanie, właściwą organizację życia rodzinnego, tworzenie odpowiednich warunków do rozwoju psychicznego, przyswajanie dziecku norm moralnych, a także nagradzanie i karanie oraz innymi sposobami i środkami, choćby poprzez wspólne korzystanie z dóbr kultury, pełnienie obowiązków związanych z gospodarstwem domowym, wspólne lektury itp.”2 Należy zwrócić uwagę na sposoby postępowania z dziećmi w przypadku, gdy problemem jest brak motywacji. Istnieją niezliczone sytuacje, w których rodzice i wychowawcy chcieliby zwiększyć stopień odpowiedzialności wychowanka, zadanie to jednak nie należy do łatwych. „Istoty ludzkie kierują się w swoim postępowaniu, tym co sprawia im przyjemność i fakt ten może zostać wykorzystany w uczeniu dziecka odpowiedniego zachowania.”3 Bardzo cenna i skuteczna w wychowaniu moralnym dzieci jest metoda pochwały i nagrody za dobre zachowanie i dobre wyniki w nauce, Aby pochwały i nagrody ze strony wychowawców były efektywne, muszą być obiektywne, sprawiedliwe i nie mogą spowszechnieć. Metoda nagrody i pochwały prawidłowo stosowana pobudza wychowanków do dalszego dobrego zachowania się i dobrych wyników w nauce. Nie wystarczy rozdawać podarunki i nagrody w sposób nieprzemyślany. Jeśli prawo efektu ma być wykorzystane w pełni, należy przestrzegać pewnych reguł. Nagrodę uzyskuje się za coś konkretnego, za dodatkowy trud, za wysiłek nie związany 1 H. Izdebska Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1967, s.79. 2 I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986, s.11. 3 Z. Zaborowski O rodzinie – rodzina jako grupa społeczno- wychowawcza, Nasza Księgarnia, Warszawa 1969, s.77. 2 z wypełnianiem codziennych obowiązków. Jeśli premiuje się prace należące do obowiązków dziecka, to tylko wówczas, kiedy są one wykonane w sposób wyjątkowo staranny, z dużym nakładem dodatkowego wysiłku. Nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do solidnej pracy lub nauki, do zachowań znajdujących wysokie uznanie w rodzinie i innych grupach społecznych. Istotą nagrody jest doznanie przyjemności przez osobę nagrodzoną. W stosunku do małych dzieci może to być poświęcenie dodatkowego czasu na wspólną zabawę. Dla niektórych podopiecznych nagrodą może być wspólny spacer z matką, ojcem lub z obojgiem rodziców. Ciekawym rodzajem nagrody może być głośne czytanie maluchowi ciekawych baśni i opowiadań lub rozmowy z dzieckiem starszym. Niektórym wychowankom dużą radość sprawia odwiedzanie rodziny lub kolegów. Nagrody nie muszą być materialne. Nagrodą za właściwe postępowanie może być wszystko, co jest dla danego podopiecznego atrakcyjne. Kontakty między rodzicami a dziećmi powinny być przepełnione słowami pochwały. Zbyt często dorośli wtłaczają wychowankom do głowy tysiące zakazów. Opiekunowie powinni poświęcić więcej czasu na nagradzanie zachowania, które im odpowiada, nawet jeśli nagrodą będzie tylko szczery komplement. Pamiętając o tym, jak ważne dla dzieci jest poczucie własnej godności oraz akceptacja, mądrzy wychowawcy mogą zaspokoić te potrzeby podopiecznego wykorzystując je jednocześnie do nauczenia go pewnych wartości i postaw. Najczęściej stosowaną nagrodą jest wyrażanie uznania. Może to być werbalna aprobata postępowania dziecka, podziw, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiech i radość czy przytulenie, jeśli lgnie do rodziców a ich pieszczota sprawia mu przyjemność. Uznanie, z którym spotyka się jednostka, wzmacnia jej motywację do wysiłku, a jednocześnie zaspokaja silnie potrzebę sukcesu. Wychowankowie, którzy często słyszą pochwały, w szkole częściej otrzymują oceny bardzo dobre. Uznanie wyrażane dziecku musi być proporcjonalne do włożonego wysiłku i chęci, aby na nie zasłużyć. Jeżeli już w okresie przedszkolnym opanowało sztukę czytania, pisania i rachunków, to bardzo dobre oceny przynoszone ze szkoły nie zasługują na specjalną pochwałę. Zasługuje natomiast na nią szczególnie staranne prowadzenie zeszytu czy pomoc udzielona koleżance lub koledze, którzy mają trudności w uczeniu się. Najczęściej uznanie jest wyrażone pochwałą. Wartość jej zależy od tego, kto jej udziela i w jakich okolicznościach. Jest tym bardziej cenna, im większy autorytet (w oczach dziecka) osoby, która pochwaliła. Kiedy wyrażamy uznanie dziecku za jego czyn lub postępowanie, musimy wyjaśnić dlaczego. Powinno ono rozumieć, że nie 3 dlatego cieszymy się i chwalimy, bo mamy dobry dzień i wspaniały humor, ale dlatego, że jest określony powód. Mniejszą wartość będzie miało wyróżnienie dziecka w cztery oczy bez świadków, większą natomiast wobec osób znaczących, na których mu zależy. Trzeba przy tym starannie unikać ośmieszania lub poniżania dzieci, które wykonały zadanie gorzej. Okazywanie zaufania jest nagrodą niezwykle pożądaną przez wychowanków, a jednocześnie ma ona wysokie walory wychowawcze. Podopieczni, którzy wiedzą, że opiekunowie im ufają, mają dobre samopoczucie, odczuwają szczególną wartość, mają przedsmak upragnionej samodzielność i dorosłości. W stosunku do małego dziecka niewielki może być zakres takiego zaufania, gdyż wiąże się z nim poczucie odpowiedzialności, a do tego nie jest jeszcze zdolne. Poprzez stosowanie nagród można ukształtować właściwą motywację u podopiecznych oraz ją wzmacniać. „Dziecko o silnie rozbudzonych motywach (potrzebach) poznawczych nie wymaga ciągłego nakłaniania do uczenia się, stosowania przymusu; taki nacisk może wręcz osłabiać zainteresowanie nauką.”4 Nagradzając pochwałą wysiłek małego dziecka rozwijamy w nim potrzebę zdobywania wciąż nowych osiągnięć, co jest ogromnie cenne w uczeniu się i rozwoju intelektualnym. Natomiast w wieku szkolnym w nagrodę za sumienność może przez określony czas samodzielnie decydować np. w zaopatrywaniu rodziny w codzienną prasę, jeżeli sprawia mu to przyjemność. Zaufanie polega również na zmniejszeniu kontroli nad wszystkim co robi, czym się zajmuje, z kim się bawi itp. W nagrodę za poważne osiągnięcia dzieci starszych niektórzy opiekunowie mogą zabrać je na wspólne wycieczki. Nagrody rzeczowe są chętnie i z wdzięcznością przyjmowane przez wychowanków, zwłaszcza w rodzinach, w których nie kupuje się tego wszystkiego, czego mogą zapragnąć. Tak zrozumiane wyróżnienie spełnia swoją rolę i umacnia w dziecku wiarę we własne możliwości, realizuje potrzebę uznania i sukcesu, zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań, dostarcza dodatnich uczuć: radości i dobrego samopoczucia, wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi, działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania. Nagradzając pochwałą nawet niewielkie postępy zachęcamy do dalszych prób. Natomiast ostra nagana rzutuje negatywnie na wykonywanie czynności porządkowych 4 I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986, s.26. 4 czy usługowych. Podopieczny rozsądnie nagradzany próbuje własnych sił w pracy i nauce coraz trudniejszej i coraz bardziej odpowiedzialnej. Nagrody należy przyznawać szybko. Jeśli wzmacnianie pozytywne ma przynieść maksymalny efekt, powinno być zastosowane wkrótce po wystąpieniu pożądanego zachowania. Wychowawcy popełniają często błąd, obiecując wychowankom nagrody w dalekiej przyszłości, nie odnoszą jednak w ten sposób licznych sukcesów. Większość dzieci nie jest na tyle dojrzała ani nie posiada odpowiednich możliwości psychicznych by dzień po dniu pamiętać o odległym celu. Czas płynie dla nich powoli, dlatego też nagroda wydaje się niemożliwa do osiągnięcia, a w związku z tym nie warto sobie nią zaprzątać głowy. Nagradzać należy tylko osobę, która rzeczywiście zasługuje na to. W stosunku do dzieci szkolnych, zwłaszcza rozpoczynających naukę, popełnia się błąd nagradzając każdorazowo ocenę bardzo dobrą. Trzeba wziąć pod uwagę dyskusyjną wartość stopni szkolnych. Ocena, która powinna być środkiem (jednym z wielu) zachęcającym do systematycznej pracy, staje się wartością samą w sobie. Dzieci w swej ogromnej większości uczą się dla stopni, a nie by wiedzieć i umieć. Ucząc się tylko dlatego, by uniknąć jedynki lub zarobić na dobre lub bardzo dobre oceny, uczeń nie rozwija w sobie ciekawości poznawczej i samodzielnego dążenia do jej zaspokajania. Jego wiadomości po uzyskaniu stopnia (zdaniu egzaminu) ulegają zapomnieniu, bo cel został osiągnięty, stopień wystawiony. Zdobywa się pozytywne oceny nie zawsze w sposób uczciwy: ściąganie, korzystanie z podpowiadania, udawanie, że się wie i umie nawet wówczas, kiedy się czegoś zupełnie nie rozumie. Jeżeli jednak okazanie niewiedzy może narazić na jedynkę, to lepiej ukryć własne braki – sadzą uczniowie. Dlatego też wychowawcy nie powinni żądać od dziecka uczenia się na piątki, za które będą nagradzać, ale powinni skłaniać, aby uczyło się ono najlepiej jak potrafi. Należy przekonywać podopiecznych, że najważniejsze jest to czy zrobiło swoją pracę starannie i z takim wysiłkiem na jaki ich było stać. To nie znaczy, że równie błędne jest premiowanie bardzo dobrej czy dobrej promocji do następnej klasy, jeśli wiemy, że jest to wynik poważnego, samodzielnego wysiłku, starannej i systematycznej pracy. Taka nagroda jest w pełni zasłużona. U dzieci w okresie szkolnym, oprócz wzmacniania ciekawości poznawczej jako motywu uczenia się, pilnie należy zwracać uwagę na rozwój moralny. Nagrodą należy pobudzać objawy życzliwości, udzielania pomocy kolegom, dzielenia się z nimi tym, co same posiadają. 5 Nagroda nie może być bodźcem do działania, a jedynie środkiem do celu.. Podejmując się wykonania określonego zadania wychowanek nie powinien być motywowany jedynie czekającą go nagrodą. Czasami starsze dziecko zniechęcone do nauki dopingujemy, obiecując, że jeśli otrzyma promocję, dostanie nagrodę. Nie jest to sposób właściwy. Najpierw rodzice powinni pokazać sens dodatkowego wysiłku, pomóc w prawidłowej pracy intelektualnej, rozbudować u dzieci wiarę we własne siły, ożywić bodźce ambicjonalne i dopiero jeśli zaczną one pracować i zdobywać lepsze wyniki, to rodzice przyrzekają nagrodę lub bez zapowiadania przydzielają ją po uzyskaniu końcowego efektu. Stosowanie nagród buduje w dziecku poczucie własnej wartości i jest skutecznym środkiem wychowawczym, ale tylko wtedy, gdy potrafimy stosować je mądrze i pamiętamy o tym, że nagrody, to nie tylko rzeczy materialne, ale również serdeczne słowa i wspólna zabawa. Bibliografia: 1. H. Izdebska Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1967. 2. I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986. 3. H. C. Lindgren Psychologia wychowania, PZWS, Warszawa 1963. 5. H. Smarzyński Wychowanie w rodzinie, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1978. 6
