II - Ekonomicznie.pl

Wykład II:
FUNKCJONOWANIE RYNKÓW I MECHANIZMU
RYNKOWEGO
Rynek – to proces ekonomiczny polegający na ciągłej konfrontacji popytu z
podażą, w wyniku czego dochodzi do ustalenia stanu równowagi.
Rynek - to zespół przesłanek doprowadzających do kontaktu między
kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Pojęcie rynku
możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:
 Pojęcie rynku z ekonomicznego punktu widzenia – rynek jest to proces w
ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i
sprzedawać oraz na jakich warunkach, czyli jest proces, w ramach którego
kupujący i sprzedający określają ceny i ilość dóbr, które mają być kupione i
sprzedane. W ramach tego procesu uczestnicy rynku poszukują informacji
mających dla nich istotne znaczenie. Kupujący poszukują informacji o
dostępnych modelach, rozmiarach, kolorach dóbr oraz przede wszystkim o
ich cenach, które pragną zakupić. Z kolei sprzedający poszukują informacji o
rodzajach dóbr i usług jakich poszukują nabywcy oraz o cenach jakie są oni
skłonni zapłacić;
 Pojęcie rynku z technicznego punktu widzenia – rynek jest to miejsce
(hala aukcyjna, targowisko) na którym dochodzi do zawarcia transakcji
kupna-sprzedaży pomiędzy kupującymi a sprzedającymi.
Uczestnikami rynku są:
 Gospodarstwa domowe – to grupa ludzi wspólnie zamieszkujących i
podejmujących wspólne decyzje;
 Przedsiębiorstwa – podmiot gospodarujący, który wykorzystuje usługi
czynników produkcji do wytwarzania dóbr i usług, które następnie sprzedaje
innym uczestnikom procesu rynkowego;
 Rząd (władza centralna) – obejmuje instytucje należące do rządu i te, które
swoje istnienie zawdzięczają rządowi, jedną z funkcji władzy centralnej jest
kierowanie gospodarką.
1
POPYT
Popyt (ang. Demand)– jest ilość dóbr i usług jaką konsumenci są skłonni i są w
stanie nabyć w określonym miejscu i czasie przy różnym poziomie ceny i
pozostałych warunkach stałych.
Wielkość popytu – jest to zapotrzebowanie zgłaszane przez konsumentów w
danym czasie i po danej cenie.
Funkcja popytu - zależność miedzy ilością nabywanego dobra w danym czasie
a czynnikami wpływającymi na zmianę ilości nabywanego dobra:
DA = f (Pn, P1, … , Pn-1, Y, W, U, L, e, E)
DA – popyt na dobro A;
Pn – cena badanego dobra;
P1, … , Pn-1 – ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);
Y – dochód konsumentów;
W – poziom dobrobytu nabywcy;
U – gusty i upodobania konsumentów, użyteczność dobra;
L – liczba nabywców
e – oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;
E – pozostałe czynniki (opinia znajomych, rekomendacje popularnej osoby,
czynniki losowe).
Popyt na czekoladę Jana Kowalskiego
Cena dobra (w PLN)
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
Popyt na czekoladę
(w szt./rok)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
2
cena (P)
D1
5,5
D
5
A
4,5
4
D2
3,5
3
2,5
2
B
1,5
1
0,5
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ilość (Q)
Prawo popytu – wzrostowi cen towarzyszy spadek wielkości popytu, a
spadkowi ceny – wzrost wielkości popytu; zakłada ujemną relację między ceną
a wielkością popytu.
Zmiana wielkości popytu – jest następstwem zmiany ceny danego dobra, przy
zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), zmiana wielkości
popytu obrazowana jest ruchem wzdłuż krzywej popytu. Na rysunku wzrost
wielkości popytu z B do A.
Zmiana popytu – jest następstwem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny
innych dóbr, dochód konsumentów), ilustrowana jest równoległym
przesunięciem krzywej popytu. Na rysunku wzrost popytu przedstawia
równoległe przesunięcie krzywej popytu z położenia D do D1, natomiast spadek
podaży jest przesunięcie krzywej popytu z położenia D do D2.
3
Zmiana wielkości popytu – jest następstwem zmiany ceny danego dobra, przy
zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), zmiana wielkości
popytu obrazowana jest ruchem wzdłuż krzywej popytu. Na rysunku wzrost
wielkości popytu oznacza przesunięcie z punktu A do B, spadek wielkości
popytu przedstawia przesunięcie z punktu B do A.
wzrost wielkości popytu
spadek wielkości popytu
P
P
D
D
A
A
P1
P1
B
P2
B
P2
Q
Q
Q2
Q1
Q1
Q2
Zmiana popytu – jest następstwem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny
innych dóbr, dochodu konsumentów), ilustrowana jest równoległym
przesunięciem krzywej popytu. Na rysunku wzrost popytu przedstawia
równoległe przesunięcie krzywej popytu z położenia D do D1 (w prawo).
Konsumenci pragną kupić więcej dobra przy każdej cenie, na przykład, po cenie
P1 chcą kupić Q2 zamiast Q1 dobra. Spadek popytu obrazowany jest
przesunięciem krzywej popytu z położenia D do D2 (w lewo), konsumenci
pragną nabyć mniejszą ilość danego dobra (Q3 zamiast Q1) przy cenie P1.
wzrost popytu
spadek popytu
P
P
D
D2
D
D1
P1
P1
Q1
Q2
Q
4
Wyjątki od prawa popytu

Paradoks Giffena – wielki głód w Irlandii, koniec XiX w, w okresach
dynamicznego wzrostu cen wszystkich dóbr (np. na skutek inflacji) wraz ze
wzrostem cen artykułów pierwszej potrzeby nie spada na nie wielkość
zapotrzebowania; czyli zapotrzebowanie na dobra pierwszej potrzeby rośnie
wraz ze wzrostem ceny tych dóbr.

Paradoks Veblena (efekt snoba)- pomimo wzrostu cen dóbr luksusowych,
wielkość zapotrzebowania na te dobra rośnie.

Efekt spekulacyjny – związany z oczekiwaniami poziomu cen dóbr w
przyszłości. Wzrost ceny dobra powoduje wzrost wielkości popytu na nie, w
obawie przed ich dalszym wzrostem, spadek cen powoduje spadek wielkości
popytu w oczekiwaniu na dalsze obniżenie ceny.

Efekt owczego pędu – wyjaśnia zachowanie ludzi w tłumie, wyjaśnia
potrzebę naśladowania innych ludzi, ich stylu życia. Zapotrzebowanie na
dane dobro rośnie mimo, że jego cena wzrasta.
5
PODAŻ
Podaż (ang. Supply) – ilość dóbr i usług jaką producenci skłonni są zaoferować
w określonym miejscu przy różnym poziomie ceny i pozostałych warunkach
stałych.
Wielkość podaży – jest to ilość dóbr i usług, jaką producenci gotowi są
zaoferować w danym czasie i po danej cenie.
Funkcja podaży – zależność między ilością dobra dostarczonego na rynek w
danym czasie a czynnikami wpływającymi na ilość dobra oferowanego przez
wytwórców:
SA = f (Pn, P1, … , Pn-1, F1, … , Fm, T, Pr, M, e, E)
SA – ilość dobra A dostarczonego na rynek;
Pn – cena badanego dobra;
P1, … , Pn-1 – ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);
F1, … , Fm – ceny czynników produkcji;
T – stosowane technologie;
Pr – cele działania firmy (maksymalizacja zysków);
M – majątek przedsiębiorstwa;
e – oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;
E – pozostałe czynniki (np. pogoda, czynniki losowe).
Podaż czekolady
Cena dobra (w PLN)
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
Podaż czekolady
(w szt./rok)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
6
cena (P)
S1
5,5
S
5
4,5
B
S2
4
3,5
3
2,5
2
A
1,5
1
0,5
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ilość (Q)
Prawo podaży – dodatnia relacja między wielkością podaży a ceną, tzn.
wzrostowi ceny towarzyszy wzrost wielkości podaży dobra, spadkowi ceny –
spadek wielkości podaży.
Zmiana wielkości podaży – wywołana jest zmianą ceny danego dobra, przy
zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), ilustrowana jest
ruchem wzdłuż krzywej podaży. Na rysunku wzrost wielkości podaży
obrazowany jest przesunięciem z punktu A do punktu B, natomiast spadek
wielkości podaży z B do A.
Zmiana podaży – jest efektem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny
innych dóbr, ceny czynników produkcji, zmianą technologii), obrazowana jest
równoległym przesunięciem krzywej podaży. Na rysunku wzrost podaży
przedstawia równoległe przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S2,
natomiast spadek podaży jest przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S1.
7
Zmiana wielkości podaży – wywołana jest zmianą ceny danego dobra, przy
zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), ilustrowana jest
ruchem wzdłuż krzywej podaży. Na rysunku wzrost wielkości podaży
obrazowany jest przesunięciem z punktu A do punktu B, natomiast spadek
wielkości podaży z punktu B do A.
wzrost wielkości podaży
spadek wielkości podaży
S
P
P
S
B
B
P1
P2
P1
A
P2
A
Q
Q2
Q1
Q2
Q1
Zmiana podaży – jest efektem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny
innych dóbr, ceny czynników produkcji, zmianą technologii), obrazowana jest
równoległym przesunięciem krzywej podaży. Na rysunku wzrost podaży
przedstawia równoległe przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S1 (w
prawo). Producenci są skłonni produkować większą ilość dóbr lub usług przy
każdej cenie, na przykład Q2 zamiast Q1 przy cenie P1. Natomiast spadek
podaży to przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S2 (w lewo), co
oznacza, że producenci zaoferują mniejszą ilość dobra Q3 zamiast Q1 przy cenie
P1.
wzrost podaży
spadek podaży
S
S1
P
P
P1
P1
S2
S
Q
Q1
Q2
Q3
Q1
8
MECHANIZM RYNKOWY
Mechanizm rynkowy – gra popytu i podaży w wyniku zmiany czynników
oddziałujących na popyt i podaż, w wyniku której kształtuje się cena
równowagi, przy której ilość dobra na zgłoszono zapotrzebowanie równa jest
ilości dobra dostarczonego na rynek (wielkość popytu równa się wielkości
podaży).
Równowaga rynkowa – jest to sytuacja, w której siły rynkowe równoważą się,
czyli ilość nabywana dobra jest równa ilości oferowanej, przy określonej cenie
równowagi. Graficznie równowagę na rynku wyznacza punkt przecięcia
krzywych popytu i podaży.
cena (P)
Równowaga na rynku czekolady
D
5,5
S
Nadwyżka rynkowa
5
4,5
4
3,5
Pe
3
2,5
2
1,5
Niedobór rynkowy
1
0,5
0
1
2
3
4
5
Qe
6
7
8
9
10
ilość (Q)
Nadwyżka rynkowa – jest to ilość o jaką wielkość podaży przewyższa
wielkość popytu przy określonej cenie. Na rynku jest więcej dóbr i usług niż
chętnych do ich kupna.
Niedobór rynkowy – ilość, o którą wielkość popytu przewyższa wielkość
podaży przy określonej cenie. Na rynku zapotrzebowanie na dobra i usługi jest
większe aniżeli ilość tych dóbr na rynku.
9
Cena minimalna (podłoga cenowa) – jest to cena urzędowa, poniżej której nie
można sprzedawać określonego dobra. Jest to cena wyższa od ceny równowagi,
skutkująca nadwyżką rynkową, ustalana jest ona w celu ochrony interesów
producentów.
Cena maksymalna (pułap ceny, sufit cenowy) – jest to cena urzędowa, której
nie może przekroczyć cena sprzedaży określonego dobra. Jest to cena niższa od
ceny równowagi rynkowej, skutkująca niedoborem rynkowym, ustalana w celu
ochrony interesów konsumentów.
Stosowanie cen urzędowych:
 Ceny mininalne:
 Rolnictwo – skup płodów rolnych w celu zabezpieczenia interesów
producentów (rolników);
 Alkohol, tytoń w celu zmniejszenia spożycia dóbr nieporządanych
społecznie;
 Ceny maksymalne:
 Rynek leków – w celu zabezpieczenia interesów nabywców;
 Na rynkach zmonopolizowanych w celu zredukowania władzy rynkowej
monopolu;
10
ZADANIA
1. Przedstaw przesunięcia krzywych na wykresach
D
S
WZROST
WZROST
CONST.
SPADEK
CONST. SPADEK
1
2
3
4
5
6
7
8
9
2. Oszacuj parametry stanu równowagi rynkowej, jeżeli:
S = 30P
D = 100 – 20P
3. Wpływ opodatkowania dochodu na równowagę rynkową:
P
D
S
D1
PE
P1
Q
Q1
QE
11
 Spadek cen surowców – S – S2
 Wzrost cen surowców - S – S1
P
D
S1
S
S2
P1
PE
P2
Q1 QE Q2
Q
12
 Nałożenie podatków na producentów np. podatków pośrednich
P
D
S1
S
P1
PE
Q
Q1 QE


Wzrost ceny ropy naftowej - S – S1
Wzrost popytu na benzynę bezołowiową – D – D1
P
D1
S1
S
D
P1
PE
Q
QE = Q1
13
Zadanie:
Przedstaw graficznie i opisz możliwe zmiany w stanie równowagi na rynku
cytrusów, po zniesieniu kontyngentów cłowych na import cytrusów, przy
jednoczesnym istotnym wzroście ceny owoców krajowych
P
D1
S
S1
D
P1
PE
Q
QE = Q1
14
Zadanie:
Na rynku chleba funkcje popytu i podaży kształtują się następująco:
D = 100 – 50P i S= 30 + 20P;
a/ ustal poziom ceny zaporowej;
b/ ustal parametry stanu równowagi;
c/ oszacuj cenę, przy której producenci dostarczą 170 szt. Chleba;
d/ oceń stan rynku po wprowadzeniu ceny urzędowej na poziomie 0,50 zł za
bochenek chleba;
e/ określ jaki charakter ma taka cena i dla jakich celów mogła być wprowadzona
Zadanie:
Na rynku czekolady funkcje popytu i podaży kształtują się następująco:
D = 80 – 20P i S = 40 + 20P;
a/ oszacuj cenę, przy której producenci dostarczą 100 szt. Czekolady;
b/ czy powyższa cena jest do zaakceptowania przez odbiorców;
c/ ustal parametry stanu równowagi;
d/ oceń stan rynku po ograniczeniu popytu na czekoladę ze względu na jej
szkodliwość dla zdrowia do: D’ = 60 – 20P;
15