plan rozwoju lokalnego - Gmina Bukowina Tatrzańska
advertisement
URZĄD GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA NA LATA 2004-2006 Kraków – Bukowina Tatrzańska październik - listopad 2004 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA SPIS TREŚCI I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO ...... 3 II. ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA............................................................................................. 3 III. POWIĄZANIE PLANOWANYCH PROJEKTÓW POD ZPORR Z CELAMI STRATEGII ROZWOJU GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA........................................................................................... 51 IV. PLANOWANE INWESTYCJE W ŚWIETLE STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO I ZPORR .................................. 54 V. POWIĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY ........................................... 80 VI. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO............................................................................................. 81 VII. PLAN FINANSOWY ZADAŃ INWESTYCYJNYCH NA LATA 2004 – 2006 ............................................................................................................. 85 VIII. SYSTEM WDRAŻANIA, MONITOROWANIA I OCENY PLANU ROZWOJU LOKALNEGO ........................................................................ 89 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 2 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska szczegółowo obejmuje inwestycje samorządu gminnego planowane na lata 2004-2006 oraz wskazuje na inwestycje zaplanowane do realizacji w latach 2007-2013. Planem rozwoju objęty jest cały obszar gminy, ze szczególnym uwzględnieniem miejscowości, w których prowadzone będą (w latach 2004-2006) inwestycje. Miejscowościami tymi na terenie gminy są: Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Brzegi, Czarna Góra, Groń, Jurgów, Leśnica, Rzepiska. II. ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA 1. Informacje ogólne Rys metodyczny analizy Dane wykorzystywane w niniejszej analizie pochodzą z Urzędu Gminy Bukowina Tatrzańska, Starostwa Powiatowego w Zakopanem, Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem oraz danych statystycznych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie („Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r.”, Kraków 2003; „Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Powszechny Spis Rolny 2002”, Kraków 2003) i Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych – źródło internetowe). Dane dotyczące lat 1999-2003 stały się podstawą analizy dynamicznej, określającej tendencje zachodzące w gminie Bukowina Tatrzańska na przestrzeni lat. Dodatkowo w niniejszej pracy dokonano analizy porównawczej (analiza układu lokalnego) gminy Bukowina Tatrzańska z czterema gminami powiatu tatrzańskiego. Trzy z nich posiadają podobny potencjał społeczno-gospodarczy: Biały Dunajec, Kościelisko i Poronin. Miasto Zakopane stanowi dużo większy ośrodek społeczno-gospodarczy. Uzyskane dla gminy Bukowina Tatrzańska wyniki porównano także ze średnią wartością dla powiatu tatrzańskiego i regionu małopolskiego. W analizie porównawczej z innymi gminami wykorzystano dane z 2003 r. – najbardziej aktualne dane GUS i WUS w Krakowie w czasie tworzenia niniejszej analizy. Rys historyczny gminy Gmina Bukowina Tatrzańska funkcjonuje od 1973 roku i składa się z ośmiu miejscowości, z czego pięć leży na terenie Podhala: Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Brzegi, Groń, Leśnica a trzy na terenie historycznego Spisza: Czarna Góra, Jurgów, Rzepiska. Każda z miejscowości posiada silne tradycje kulturowe i społeczne, tworząc zwartą jednostkę samorządową. Bukowina Tatrzańska1 Dokładna data powstania wsi Bukowina nie jest znana. Powstała ona jako jedna z ostatnich wsi na Podhalu, jeszcze za czasów starosty Witowskiego. Najwcześniejszy zapis o niej znajduje się w wyroku króla Zygmunta III z 1630 roku w sprawie skargi na starostę Mikołaja Komorowskiego. Następny po Komorowskim starosta, Tomasz Zamoyski, nadał przywilej na sołtystwo w Bukowinie "uczciwemu Kasprowi Bukowińskiemu" dopiero 20 września 1636 roku. Odpowiada to prawdopodobnie już końcowi procesu osadnictwa na bukowiańskich wierchach. Można więc wnioskować, że pierwsi zarębnicy zaczęli karczować tu lasy na początku lat dwudziestych XVII wieku. Przypuszcza się bowiem, że wieś powstała na skutek wdzierania się w głąb tatrzańskiej puszczy pojedynczych osadników. Przez wyrąbywanie i wypalanie polan w oddalonej głuszy leśnej powstała zagroda lub kilka zagród, następnie wytyczono granice tej osady, zatwierdzono i wpisano do ksiąg gruntowych. Osadnictwo było oparte na prawie wołoskim. Teren obecnej Bukowiny Tatrzańskiej został zasiedlony przez człowieka stosunkowo późno. Przyczyną był surowy klimat, który stwarzał niekorzystne warunki uprawy roślin. Sytuację osadników pogarszały liczne w tym rejonie klęski żywiołowe, które przy lichej i nieurodzajnej ziemi były Opracował: Paweł Budz Literatura: „Bukowina Tatrzańska" - Barbara Babińska, „7 dni w Bukowinie Tatrzańskiej" - Zbigniew Ładygin 1 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 3 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA przyczyną głodu i niedostatku. Bukowianie, tak jak i inni mieszkańcy Podhala, obowiązani byli do płacenia czynszów i danin według wymiarów zapisanych w inwentarzach. W początkach XIX wieku, wskutek ciągłych wojen skarb austriacki coraz bardziej pustoszał, a niedobory uzupełniano poprzez zaciąganie licznych pożyczek bankowych. Hipotecznym zabezpieczeniem jednej z takich pożyczek była ziemia nowotarska. W końcu rząd austriacki zdecydował o wyprzedaży tych ziem. W 1824 roku jedną z części dóbr nowotarskich składającą się z wiosek: Waksmund, Białka, Gron, Leśnica, Bukowina, Brzegi, Zakopane, Zubsuche, Bystre, Międzyczerwienne, Maruszyna, Ostrowsko, Dębno i Gronków nabył Emanuel Homolacz, bogaty magnat i przesiębiorca. Mieszkańcy Bukowiny walczyli z dziedzicem Emanuelem Homolaczem, który od 1846 r. odbierał siłą grunty, polany, łąki i pastwiska. W źródłach znajdujemy generalną plenipotencję członków wsi Bukowina, podpisaną przez 102 mieszkańców krzyżykami, a upoważniającą do działania w imieniu gromady Józefa Ambrowego Budza, Antoniego Dunaycana, Michała Głodziaka i Sebastyana Pary. Uwłaszczenie chłopów w 1848 roku jako wynik walk chłopskich w 1846 r. i rewolucji 1848 r. spowodowało zniesienie feudalnych praw panów do pracy i opłat wynikających z poddaństwa chłopów. W Bukowinie bardzo wolno zaczęły zachodzić zmiany w technice i produkcji rolnej, a rozwój wsi wykazywał współistnienie starych elementów feudalnych z kapitalistycznymi w ramach zróżnicowania klasowego mieszkańców. Przemiany te zachodziły, gdy Bukowina należała do dóbr zakopiańskich, pozostających w rękach Homolacza do 1868 r. W tym czasie zostały one na licytacji sprzedane niemieckiemu bankierowi Eichbomowi, który z kolei przekazał je swemu zięciowi Pelzowi. W 1888 roku własność Pelza odkupił handlarz drzewem Goldfinger, doprowadzając rabunkową gospodarką do drugiej licytacji dóbr w 1889 roku. Wówczas dobra te nabył Władysław Zamoyski, który chcąc uchronić je przed ostatecznym zniszczeniem, oddał w 1924 roku cały majątek państwu. Mimo biedy i zacofania wieś rozrastała się. Źródła notują, że w 1795 roku było w Bukowinie tylko 26 osiadłych gazdów, za to w 1881 roku było ich 235, a mieszkańców ogółem 1107. Z końcem epoki feudalnej, a więc w początkach XIX wieku, istniał w Bukowinie przemysł i rzemiosło. Istniało kilka młynów, gonciarni i tartaków (trocy). W połowie XIX wieku na Rusińskim Wierchu Cabanowie założyli kuźnię, a w 1870 Jędrzej Kramarz założył drugą kuźnię na Kramarskim Wierchu. Wojciech Chowaniec Ihnatka miał olejarnię własnej roboty. Z rzemieślników działali w Bukowinie cieśle, stolarze, kołodziejowie, szewcy wyrabiających ząbkowane kierpce o podwójnym rzemyku, czernione komperwasem. Stanisław Bieniek był cenionym kuśnierzem. Najstarszymi krawcami szyjącymi i haftującymi spodnie (portki) byli Andrzej i Franciszek Kuchtowie. Bukowina w początkach XIX wieku była prawie niedostępna z powodu braku drogi. Dojście do wsi wiodło nie wszystkim wiadomymi leśnymi ścieżkami, nie zawsze w tych czasach bezpiecznymi. W końcu XIX wieku zbudowano drogę wzdłuż Porońca, przez Kiry i graniami wierchów do wsi. Naturalna izolacja wsi od świata przerywana była jedynie przez wędrownych kramarzy, którzy prócz towaru przynosili wieści ze świata. W 1897 zawędrowali do Bukowiny pierwsi goście będący w drodze do Morskiego Oka. Z powodu nieurodzaju, głodu i braku zarobku Bukowianie zaczęli wyjeżdżać za chlebem, najpierw do Nowego Sącza i Tarnowa, a w 1885 pierwsi Bukowianie wyjechali do Ameryki. Kobiety wyjeżdżały do Chicago, a mężczyźni do kopalń pensylwańskich i fabryk w Pittsburgu. Na przełomie XIX i XX wieku emigracja przyjęła w Bukowinie formę masową. W pierwszych dziesiątkach XX wieku w Bukowinie powstały szkoła i kościół, które wywarły ogromny wpływ na ludność. Dotychczas Bukowianie chodzili do kościoła w sąsiedniej Białce. Wówczas Jędruś Kramarz postanowił zbudować kościół w Bukowinie gdyż nie mógł ścierpieć, że inne wsie mają kościoły, a Bukowina nie ma. Sam sporządził plany, pokonał ogromne trudności przy ich zatwierdzeniu i zezwoleniu na budowę. Kościół budował przez 20 lat. Był wszystkim - kowalem, murarzem, stolarzem i cieślą, a wreszcie rzeźbiarzem. Sam wyrzeźbił ołtarz i figury. Gdy ukończył budowę kościoła, rozpoczął starania o proboszcza, przez kilka lat bezowocnie. W 1900 roku przybył do Bukowiny ks. Walenty Gadowski, który wybudował pierwszą willę w Bukowinie zwaną "Primula". Pierwszym proboszczem z urzędu został w 1902 roku ks. Błażej Łaciak. W 1895 roku została otwarta szkoła "jednoklasówka". Uczył w niej Jan Bujas. W 1922 roku szkoła jednoklasowa przeobraziła się w 6-klasową. Kierownikiem jej został Franciszek Ćwiżewicz. W 1924 roku zorganizował przy szkole podstawowej Teatr i Chór Włościański. Jako główny cel postawił sobie Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 4 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA wybudowanie stałej placówki kulturalnej. W roku 1924 został utworzony Komitet Budowy Domu Ludowego, który miał za zadanie zbieranie funduszy na budowę. Na czele komitetu stanął Franciszek Ćwiżewicz. Akcje Komitetu dały za okres 1924-1927 - 20000 zł. Członkowie Komitetu uznali, że dojrzały warunki ku temu, aby rozpocząć budowanie placówki kulturalnej. Zarząd Stowarzyszenia przez okres dwóch lat czynił starania o odpowiednią lokalizację budynku oraz dodatkowe środki finansowe na budowę. Zaciągano pożyczki, na zabezpieczenie których miejscowi górale złożyli hipoteczne poręczenie własnym majątkiem. Całkowite zakończenie budowy Domu Ludowego nastąpiło w roku 1934. Dom Ludowy został wybudowany przy aktywnym wsparciu miejscowych górali oraz Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny, które powstało w 1925 roku. Głównie dzięki inicjatywie Towarzystwa Bukowina zyskała pocztę, stałego lekarza, a nade wszystko, wprawdzie budowaną i poprawianą przez 22 lata, drogę łączącą ją z Poroninem. Także dzięki nim w Wigilię 1936 roku popłynął do chat góralskich prąd elektryczny. Wybudowano również piekarnię i remizę strażacką, a od 1948 roku do Bukowiny zaczęty regularnie kursować autobusy. W 1935 roku zatwierdzono urzędowo zmianę nazwy wsi na Bukowina Tatrzańska. Obecnie w Domu Ludowym - największym drewnianym budynku w Polsce - odbywają się coroczne ogólnopolskie i regionalne imprezy folklorystyczne; w zimie „Góralski Karnawał”, latem „Sabałowe Bajania”, a także międzywojewódzki „Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych” oraz „Przegląd Dorobku Kulturalnego Gminy Bukowina Tatrzańska”. Przy Domu Ludowym działa także zespół „Mali Wierchowianie”, „Wierchowianie”, „Amatorski Zespół Teatralny im Józefa Pitoraka” oraz „Szkoła Ginących Zawodów”. Dzisiaj Bukowina Tatrzańska liczy ok. 2700 mieszkańców, a jej sława jako ośrodka narciarskiego została już na dobre utrwalona. Bukowina znana jest także z kultywowania tradycyjnego folkloru góralskiego. W 1996 roku jako pierwsza miejscowość w Polsce została przyjęta do Europejskiej Fundacji Miast Karnawałowych (FECC). Świadczy to jednoznacznie o pozytywnej działalności kulturalnej Domu Ludowego, nie tylko w kraju, ale i za granicą, Białka Tatrzańska2 Białka Tatrzańska najprawdopodobniej powstała w latach 1616 - 1618. Dokładne ustalenie czasu lokacji utrudnia brak jakiegokolwiek dokumentu lokacyjnego. Wśród miejscowych górali istnieje ustny przekaz mówiący, że pierwszą sadybę na terenie obecnej wsi zbudował niejaki Łętowski pochodzący z Łętowni koło Pcimia. Miał się on osiedlić na roli, która obecnie nosi nazwę Kaniówka. Nazwa wsi pochodzi od nazwy rzeki, która z kolei związana jest z białą, pieniącą się wodą i białymi granitowymi kamieniami - otoczakami znajdującymi się w łożysku rzeki. W 1624 roku starostwo nowotarskie otrzymał od króla - Mikołaj Komorowski. W miejscu, gdzie obecnie jest plebania, nowy kościół i szkoła, Mikołaj Komorowski wybudował dwór. Starosta nowotarski założył młyny, tartaki, folusze i hutę żelaza. W hucie pracowali sprowadzeni przez niego osadnicy - prawdopodobnie Niemcy. Sprowadzenie obcych osadników i inne konflikty powodowały zbrojne wystąpienia miejscowych górali przeciw staroście. W niedługim czasie zbuntowani górale spalili hutę, następnie zburzyli ją, okradli dwór i podzielili się łupem. Komorowski musiał uciekać z Podhala. Starostwo nowotarskie otrzymał od Władysława IV - Tomasz Zamoyski. Za rządów tego starosty król Władysław IV nadaje w dniu 20 czerwca 1636 roku, pierwszy przywilej królewski Wojciechowi Nowobilskiemu, ustanawiając go sołtysem Białki. Ten moment uważa się za początek powstania wsi Białka Tatrzańska. Dokument królewski wymienia tu nazwę wsi - Nowa Białka, co wyjaśnia pochodzenie nazwisk pierwszych sołtysów - Nowobilskich. Przywilej ten zatwierdzany był przez kolejnych władców. Sołtystwo białczańskie pozostało jako dziedziczne w rodzinie Nowobilskich. Przywileje te potwierdzali kolejni władcy. Z chwilą założenia Białki przydzielono ją do parafii w Ostrowsku. W miarę przybywania osadników wzmogła się praca proboszcza w Ostrowsku, a spełnianie obowiązków duszpasterskich było połączone z coraz większymi trudnościami. Widząc potrzeby coraz gęściej zaludniającej się Białki, postarał się ksiądz Szymon Ślęzak - proboszcz ostrowski o wybudowanie w Białce drewnianego kościółka. Początkowo obowiązki duszpasterskie nadal pełnił proboszcz z Ostrowska. Dopiero 2 tekst: Alina Pilch „Białka Tatrzańska Latem i Zimą" Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 5 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA w 1668 roku utworzono w Białce ekspozyturę Ostrowska. Od tego roku posiada ona duszpasterza z siedzibą w Białce. Ostatni starosta Franciszek Rychter kończy dzierżawę królewszczyzny podhalańskiej swoją śmiercią w dniu 24 lipca 1773 roku. Od tego czasu Podhale przeszło pod zabór austriacki i zarząd skarbu galicyjskiego. Z tego okresu pochodzi pierwsza pieczątka Gminy Białki, z napisem „SIGILLUM GROMADIBIALKI”. Tuż przed pierwszym rozbiorem Polski (1770 r.) Białka z Nowotarszczyzną dostała się pod rządy węgierskie. Stało się to za spraw komisarza granicznego Węgra Toroka, który na podstawie fałszywie sporządzonej mapy ustalił granice ze szkodą dla Polski. Przeciw temu zaborowi zaprotestowano do Marii Teresy, która dała Polakom uspokajając odpowiedź. W dniu 29 grudnia 1773 roku zorganizowano pod przymusem w całym zaborze uroczysty hołd dla cesarzowej Marii Teresy. Dobrami koronnymi w Galicji zarządzały władze austriackie do 1824 roku. W czasie prowadzenia przez Austrię wojen z Napoleonem skarbiec państwowy wyczerpał się, dlatego też postanowiono dobra nowotarskie sprzedać. Dla ułatwienia tej sprzedaży podzielono dobra nowotarskie na sekcje. Do sekcji III zwanej białczańską należały wsie: Białka, Brzegi, Bukowina, Leśnica i Groń. Wobec takiej sytuacji złączono sekcję białczańską z zakopiańską, ostrowską i wszystkie trzy, obejmujące razem 16 wsi sprzedano w 1824 roku na publicznej licytacji Emanuelowi Homolaczowi za kwotę 65.030 złotych reńskich. Pod rządami austriackimi Nowobilscy wciąż byli właścicielami polskich lasów przy Morskim Oku. Po sprzedaży w roku 1824 rozpoczęły się długie spory o granice terenów zakupionych - między innymi o tereny, których właścicielami byli Nowobilscy. Oni i ich wspólnicy prowadzili długi proces z Węgrami, dochodząc swoich praw na podstawie królewskich dokumentów. Ród Nowobilskich posiadał te tereny do roku 1964, kiedy to skarb państwa wykupił je pod Tatrzański Park Narodowy. Szkoła Podstawowa w Białce Tatrzańskiej powstała w roku 1855. Jej pierwszym kierownikiem był Wojciech Dorula - powstaniec z 1863 roku. W 1961 roku otwarto nową szkołę, a w 1963 roku powstał końcowy odcinek szosy Białka Tatrzańska - Kaniówka, stwarzając bezpośrednie połączenie Białki z Zakopanem i Morskim Okiem, poza istniejącym od roku połączeniem z Krakowem. Przeprowadzono meliorację potoku Czerwonka. Założono stały punkt weterynaryjny, rozpoczęto działalność ruchomego ambulansu stomatologicznego. Obecnie Białka Tatrzańska jest jedną z najatrakcyjniejszych pod względem infrastruktury turystycznej miejscowością podgórską i znanym w całej Polsce kurortem narciarskim. Brzegi Brzegi leżą w otulinie Tatrzańskiego Parku Narodowego; usytuowane są wzdłuż Potoku Brzegowego, który wypływa spod Głodówki i wpada do rzeki Białki. Najwyżej położona (ponad 1000 m n.p.m.) jest część górna wsi, w skład której wchodzi słynna z widoków na Tatry - Głodówka oraz przysiółek Kucówka. Tereny nad rzeką Białka położone są na wysokości 800 m n.p.m. Przez wieś przebiega droga (na niektórych odcinkach dość stroma). Dojazd do Brzegów jest możliwy z dwóch stron: od Bukowiny Tatrzańskiej i od strony Jurgowa. W skład wsi Brzegi wchodzi osiedle Rynias, do którego prowadzi polna droga, przebiegająca przeważnie lasem nad urwistym brzegiem Białki, a także część pasma Tatr od Rysów nad Morskim Okiem do Zawratu oraz Dolina Pięciu Stawów Polskich. Głodówka jest znanym w całej Polsce punktem widokowym na Tatry. Koziniec jest bardzo wysoką i stromą grapą, z której roztaczają się niezapomniane widoki na dolinę Białki, na pobliski Spisz i Tatry. Brzegi powstały najprawdopodobniej w I kwartale XVII w, chociaż wzmiankowane są już pod koniec XVI w. Wieś założona w trudnym górskim terenie rozwijała się bardzo wolno. Pola uprawne zdobywano przez wyręby lasów. Głównym zajęciem mieszkańców było pasterstwo, prymitywne rolnictwo i praca w lesie. Obecnie wieś liczy 656 mieszkańców. W latach powojennych wybudowano drewniany kościółek p.w. Św. Antoniego z Padwy i erygowano parafię. We wsi jest też remiza OSP i Szkoła Podstawowa im. Hrabiego Władysława Zamojskiego, w której w okresie wakacji funkcjonuje schronisko młodzieżowe PTTK. W okresie zimowym w Brzegach górnych działa pięć wyciągów narciarskich. Na północnych zboczach Głodówki śnieg utrzymuje się przeważnie do końca kwietnia. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 6 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA W okresie letnim dużym powodzeniem cieszą się tereny położone nad brzegami Białki. W pobliżu mostu znajduje się boisko sportowe. Z Brzegów wielu turystów rozpoczyna niezapomniane wycieczki piesze na Rynias, w stronę Łysej Polany i Głodówki. Stąd też można się wybrać na Koziniec, kierując się w stronę osiedla na Przygórzu. Mieszkańcy chętnie wynajmują pokoje gościnne przybywającym turystom. Większość domów jest drewniana, a pokoje mają wystrój regionalny. Nietypowe położenie wsi, wspaniałe widoki, lasy, cisza, czysta woda w rzece Białce, dobre warunki do uprawiania narciarstwa zimą a latem wędrówek pieszych i rowerowych sprawiły, że do Brzegów z roku na rok przybywa coraz więcej turystów. Sprzyja temu także gościnność brzegowskich gazdów i życzliwość wobec przybyszów. Zachętą do ponownego odwiedzenia tej wsi jest także bardzo dobrze zachowana tradycja góralska i żywy folklor. Czarna Góra Czarna Góra jest jedną z czternastu wsi Polskiego Spisza. Nazwa wsi pochodzi od wyglądu góry porośniętej kiedyś gęstym lasem świerkowym. Według przekazów ustnych pod koniec XV wieku przybyła tu grupa Wołochów uchodzących z południowej Europy przed nawałą turecką. Pierwotni osadnicy byli ludźmi lasu, drwalami, myśliwymi i pasterzami. Z zachowanej najstarszej, z 1655 roku księgi metrykalnej parafii Łapsze Wyżne wynika, że oprócz rodzin bałkańskich osiedlali się przybysze z sąsiedniego Podhala, którzy stali się grupą dominującą. Pomimo że jest to jedna wieś, dzieli się ona, na trzy prawie odrębne części: Zagóra- część wsi od strony Trybsza, Sołtystwo (najstarsza część) położone najwyżej na siodle góry i część zasadnicza od strony Jurgowa. Osobliwością tej miejscowości jest największe w okolicy osiedle Romskie tzw. Kamieniec (znajduje się przy moście na Białce). Obecnie Czarna Góra liczy 1506 mieszkańców. Z dawnych czasów zachowało się kilka starych spiskich zagród, zwłaszcza na Sołtystwie. W Czarnej Górze, w części nad Białką wybudowano w 1872 roku kaplicę p.w. Trójcy Świętej, a na osiedlu Budzówka przydrożną kapliczkę p.w. Św. Jana Nepomucena, ufundowaną po powodzi w 1874 roku. W 1984 r. powstaje kościółek, który w latach 1998-2000 powiększono i dobudowano wieże. W części wsi od strony Trybsza - Zagóra, w 1994 roku wybudowano nową świątynie p.w. Przemienienia Pańskiego. U podnóża kościoła znajduje się grota Matki Boskiej Fatimskiej. W północnej części Czarnej Góry w osiedlu zwanym „Zagóra”, stoi drewniana zagroda należąca niegdyś do tutejszej rodziny Korkoszów. Układ zabudowań jest przykładem rozwoju spiskiej zagrody: od prostej, składającej się z dwóch zabudowań (chałupa i stajnia) w końcu XIX wieku, do złożonej z wielu budynków w latach trzydziestych obecnego stulecia. Najstarsze budynki zbudowane zostały pod koniec XIX wieku przez Alojzego Chyżnego. W latach trzydziestych powstały kolejne zabudowania gospodarcze: kamienna stajnia, wozownia i chlew. W dawnej stajni umieszczono pierwszy we wsi kierat. Ostatnia rozbudowa miała miejsce w latach czterdziestych-wówczas to postawiono izbę zwaną „letnią” lub „pańską” z osobnym wejściem przez ganek. W latach pięćdziesiątych rodzina Korkoszów przeniosła się na stałe do Słowacji, gdzie obecnie mieszka. W roku 1980 potomkowie Sebastiana Korkosza przekazali zagrodę na rzecz Skarbu Państwa, z życzeniem, aby powstało tu muzeum. Po przeprowadzeniu remontu konserwatorskiego Muzeum Tatrzańskie zorganizowało we wnętrzach budynku ekspozycję etnograficzną, obrazującą bogate gospodarstwo spiskie z okresu międzywojennego. Mieszkańcy Czarnej Góry kultywują stare tradycje rolnicze i pasterskie. Jest tu kilku wyśmienitych pszczelarzy, hodowców gołębi i owiec. Latem wypoczywający w Czarnej Górze korzystają z kąpieli w czystej rzece. Podziwiają z wielu punktów widokowych wspaniałą panoramę Tatr oraz dolinę Białki. W 1921 roku na najwyższym wzniesieniu, Czarnej Góry Litwince (903m n.p.m.) odbyły się pierwsze szybowcowe mistrzostwa Polski. Obecnie z dogodnego stoku korzystają amatorzy lotni, paralotni, a zimą narciarze. Na zboczu Litwińskiej Grapy (wschodni stok) znajduje się najdłuższy wyciąg narciarski na terenie gminy Bukowiny Tatrzańskiej. Z Litwinki roztacza się również wspaniały widok na cztery parki narodowe (Tatrzański Park Narodowy, Babiogórski Park Narodowy, Gorczański Park Narodowy, Pieniński Park Narodowy). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 7 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Groń i Leśnica Dzieje obu wsi są tak podobne, że nie sposób je oddzielić. Nawet droga biegnąca wśród zabudowań, od strony Gronkowa do Bukowiny wspina się wstęgą w górę potoku Leśnica, raz wpadając na teren Gronia to znowu na teren Leśnicy. Potok oddziela grunty obu wsi, poza tym wszystko je łączy. Prawdopodobnie pierwsza powstała Leśnica, a jej nazwa pochodzi od lesistego terenu. Wieś była już wzmiankowana w 1254 roku, a także w okresie 1589-1624, na tle sporu granicznego pomiędzy starostą nowotarskim i węgierskimi magnatami. Lokacja miała miejsce dopiero w 1610 roku. W protokole wizytacji parafii Nowy Targ z 1617, Leśnica wymieniona jest jako jej część składowa. Do wsi należało wiele przysiółków, a także obecnie samodzielna wieś Bór położona bliżej Szaflar. Przez jakiś czas Leśnica należała do parafii w Szaflarach. W swojej historii należała do wielu organów administracyjnych, aby ostatecznie w 1973 roku stać się częścią gminy Bukowina Tatrzańska. Leśnica ma obecnie 1538 mieszkańców. Groń jest wsią położoną na wschodnim brzegu potoku leśnickiego. Nazwa wsi nawiązuje do położenia na stromym stoku. Na takim stoku jest zarówno część wsi zwana Kobylarzówką, nieco bliżej drogi Nowy Targ – Bukowina, jak i pozostałe przysiółki rozmieszczone po wierchach na prawym brzegu potoku Leśnica. Pierwszą wzmiankę o Groniu znajdujemy w orzeczeniu sporu o granice parafii Ostrowsko. Orzeczenie z roku 1635 roku przyznaje tej parafii, sporny z Nowym Targiem, Waksmund i prawo kolędy w Białce, Bukowinie i Groniu. Ciekawostką jest, że jeszcze w 1596 roku wsie Bukowina, Brzegi, Nowa Biała i Leśnica należały do parafii w Nowym Targu. W późniejszym okresie Groń należał do parafii w Białce. Już w okresie powojennym Groń i Leśnica wybudowały wspólny kościół i utworzona została wspólna parafia. Również Groń od 1973 roku jest w granicach administracyjnych gminy Bukowina Tatrzańska. Wieś liczy 1729 mieszkańców. Groń i Leśnica dwie malowniczo położone wsie podhalańskie znajdują się na uboczu. Do niedawna komunikacja stanowiła dużą niedogodność. Obecnie dzięki wielu połączeń z sąsiednimi miejscowościami nie ma uciążliwego ruchu samochodowego. Wokół jest cisza i spokój. Zachęca to do spacerów, relaksu, do uprawiania sportów letnich i zimowych. Przyjezdnych ciekawi piękny kościół zbudowany z drewna w stylu góralskim. Atrakcja są uroczystości kościelne i rodzinne, ponieważ w tym czasie rozbrzmiewa piękny śpiew. Tu bardzo dba się o zachowanie gwary. Mieszkańcy troskliwie pielęgnują tradycje góralskie i nie tylko od święta ubierają się w stroje regionalne. Stroje zachwycają wszystkich swoim bogactwem. We wsi działają kapele góralskie i zespoły regionalne zdobywające nagrody na renomowanych festiwalach folklorystycznych. Obie wsie utrzymują ożywione kontakty z rodzimą polonią amerykańską. Stąd bowiem (w przeszłości) do Ameryki wyemigrowało wielu mieszkańców. Naturalnym uzupełnieniem folkloru jest tradycja pasterska i rolnicza oraz rzemiosło artystyczne i użytkowe. We wsi nadal jest kilku baców wypasających owce w okresie lata. W Groniu i Leśnicy są najlepsi na Podhalu hodowcy owiec, zdobywają oni nagrody na ogólnopolskich wystawach zwierząt hodowlanych. Tu można kupić bez problemu takie wyroby jak bundz, bryndza, oscypek oraz wełniane swetry czy sukniane pantofle. Jest kilkanaście sklepów, kawiarnie, poczta, remiza, biblioteka, ośrodek zdrowia, warsztaty samochodowe. Jest też kilka warsztatów kuśnierskich, które oferują najlepsze wyroby z owczej skóry. Jurgów Jurgów jest najbardziej na południowy zachód wysuniętą wsią polskiego Spisza. Według podania założył tu swoje „zbójnickie gniazdo” zbójnik Jurko z Frankowej ze swoją 12-osobową drużyną. W gęstej zabudowie wsi znaleźć można nieliczne drewniane zabytki budownictwa spiskiego oraz murowane domy z charakterystycznymi dla tego regionu ozdobnymi fasadami. Najstarsze dokumenty wzmiankujące o wsi, zapisanej pod węgierska nazwą Gyurgowa, pochodzą z XVI wieku. Położenie wsi, surowy klimat, niekorzystny dla uprawy roślin, i bliskość Tatr Jaworzyńskich warunkowały życie ludności. Głównym źródłem utrzymania Jurgowian było pasterstwo - wypasali swoje stada na halach i polanach w Tatrach Jaworzyńskich. W 1848 r. na mocy dekretu uwłaszczeniowego otrzymali pastwiska na własność. W drugiej połowie XIX wieku górskie pastwiska wsi Jurgów, Czarna Góra i Rzepiska drogą komasacji dóbr jaworzyńskich znalazły się w obszarze majątku księcia Christiana Hohenlohe. Przy komasacji dóbr wykupione zostały z rąk chłopskich pastwiska i polany podtatrzańskie. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 8 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Jako ekwiwalent za utracone tereny wypasu właściciele otrzymali pastwiska położone w pobliżu wsi. Jurgowianom przypadła polana Podokólne -dziś możemy tam oglądać szałasy pasterskie, które ponad sto lat temu mieszkańcy Jurgowa przenieśli z polan jaworzyńskich. Obecnie Jurgów zamieszkuje 860 mieszkańców. Najstarszym zabytkiem jest kościół zbudowany z drewna jodłowego p.w. św. Sebastiana Męczennika. Ufundowali go w 1650 roku Jakub Kneż (sołtys prawa wołoskiego) i młynarz Mikołaj, a postawili miejscowi cieśle. Kościół ten zachował się do dziś, chociaż był przebudowywany. Atrakcją turystyczną jest znajdujący się pod chórem wizerunek diabła pokonanego przez Archanioła. Obok kościoła stoi murowana dzwonnica zbudowana w 1881 roku. W Jurgowie istnieje wiejska wspólnota leśno-gruntowa tzw. Urbar, która zbudowała w 1937 roku elektrownię wodną działającą do 1968 roku. Urbar posiada również zabytkowy i używany do dziś tartak wodny. Ochotnicza straż pożarna ze 100- letnią tradycją jest najstarszą organizacją w Gminie Bukowina Tatrzańska. Znana jest też w okolicy jurgowska strażacka orkiestra dęta. Remiza OSP znajduje się w centrum wsi. W jej budynku mieści się poczta. Obok biblioteka publiczna. Poniżej na rozgałęzieniu dróg znajduje się słynna „Zagroda Sołtysów”, którą wybudował w 1861 r. pradziad ostatniego właściciela, Jakuba Sołtysa. Domostwo dziedziczyli kolejni potomkowie tej rodziny. Po II wojnie część rodziny przeniosła się do wybudowanego nowego domu. Starą zagrodę zakupiło w roku 1982 Muzeum Tatrzańskie z przeznaczeniem na ekspozycję etnograficzną. W przeciwieństwie do zasobnej zagrody Korkoszów w Czarnej Górze, dom i zabudowania gospodarcze Sołtysów są przykładem ubogiego gospodarstwa spiskiego z przełomu wieków. Pobudowana z drewna zagroda składa się z domu mieszkalnego i zabudowań gospodarczych w jednym ciągu i pod jednym dachem. W części mieszkalnej mamy sień, izbę i komorę. Zbudowana z okrąglaków sień, w której stoi sąsiek, naczynia bednarskie związane z pasterstwem: putnie na wodę, konewki, rajtopki na mleko, i inne przedmioty potrzebne w gospodarstwie - prowadzi do izby. W zagrodzie Sołtysów izba jest jedna - tutaj spano, przygotowywano posiłki, przyjmowano gości. Ściany izby zbudowano z płazów, a pod powałą biegnie belka sosręb z wyrzeźbioną datą budowy i motywem rozety. Urządzenie izby jest skromne - piec, który niegdyś miał otwarte palenisko i gotowano na nim używając żelaznych trójnogów, drajfusów, łóżko, półka na naczynia, ławy oraz stół, nad którym wisiały dawniej obrazy na szkle, zastąpione później oleodrukami. Ozdobą izby są makatki i powieszone nad stołem zdobione fajansowe naczynia. W Jurgowie, na rzece Białce, każdego roku w maju i czerwcu odbywają się spływy kajakowe. Nad Białką jest ogólnodostępne boisko sportowe. W rejonie Jurgowa funkcjonuje kilka atrakcyjnych, nie oznaczonych szlaków spacerowych. Rzepiska Rzepiska to tatrzańska wieś pasterska na polskim Spiszu. Powstała w I połowie XVII wieku, a jej osadźcami były polskie rodziny z obu Łapsz, Kacwina i Niedzicy. W późniejszych czasach przybyło tu coraz więcej rodzin z sąsiedniego Podhala. Od początku prowadzenia metryk kościelnych w Łapszach Wyżnych tj. od 1655 roku występuje w nich rodzina sołtysa, a w dokumentach wspominane jest Sołtystwo, które było najwcześniej zasiedlone. Od 1660 wzmiankowane jest osiedle Pawliki. W 1658 roku wieś należała do parafii Łapsze Wyżne (obecnie jest to parafia Jurgów), tam chowano zmarłych, zaś jedna z polnych dróg wiodąca przez Pawliki do Łapsz nazywana była „drogą umartych”. Na trasie tejże drogi są dwie stare kapliczki murowane, pokryte gontem. Z początkiem wieku na miejscowym cmentarzu (Bryjów Potok) wybudowana została - zabytkowa już - kaplica cmentarna. W latach 60-tych Księża Marianie z pomocą mieszkańców zbudowali na Grocholowym Potoku drewniany kościół. Także na Bryjowym Potoku wybudowany jest murowany kościół p. w. Miłosierdzia Bożego, który konsekrowano w 1998r. We wsi są dwie szkoły i dwie organizacje strażackie. Wieś też zachowała swój charakter rolniczy. Mieszkańcy do dziś kultywują bogate zwyczaje pasterskie. We wsi nadal prowadzi się wypasy owiec. Główny udział w tym mają stare rody bacowskie: Madejów, Szyszków, Wojtyczków i Solosów. W Rzepiskach zachowały się liczne ślady magii i guseł. Można tu „odczynić urok” czy też „polecyć gada”. We wsi stosuje się ziołolecznictwo, a ludzie niosący taką pomoc innym rozsławili Rzepiska. W Rzepiskach mieszka 680 osób. Wieś składa się z czterech części: Bryjów Potok, położony w dolinie wraz z wysuniętymi na zboczu Sołtystwem i osiedlem Szyszków. Pawliki, położone za kulminacją Pawlikowskiego Wierchu Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 9 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA (1016 m n.p.m.) - Wojtyczków i Grocholów Potok, ulokowane na innym z wierchu z wysuniętymi w stronę Łapszanki osiedlami Stasiów i Madejów. Z czorsztyńskiego zamku przez Rzepiska wiedzie oznakowany pieszy szlak turystyczny. Na Pawlikach przecina się ze szlakiem wiodącym z Nowej Białej do Kacwina, wzdłuż granicy państwa. Przemierzając rzepiskie pola, jadąc malowniczymi drogami, można podziwiać niespotykane gdzie indziej panoramy tatrzańskie, spojrzeć z góry na położenie wsi Jurgów, Brzegi, Białka i Czarna Góra. Do Rzepisk można dojechać od drogi prowadzącej z Bukowiny Dolnej do Jurgowa. Jedna z dróg (ślepa) prowadzi na Bryjów Potok i Pawliki, druga (od Jurgowa) na Potok Wojtyczków i Grocholów i dalej przez Łapszankę do Niedzicy. Rzepiska należą do wsi bogatych w lasy. Znajduje się w nich bogactwo podtatrzańskiej flory i fauny. Będąc w Rzepiskach można bez końca słuchać opowiadań o przygodach przemytników przekraczających nielegalnie granicę. Wieś ma przyjazny klimat i jest atrakcyjna dla amatorów: spokoju, nieskażonej i dzikiej przyrody, wędrówek pieszych i rowerów górskich. Zimą wieś oczekuje na narciarzy. W letnie i zimowe wieczory miejscowi górale chętnie spotykają się z turystami przy „watrze”, a specyficzną atmosferę potęgują spiskie melodie i przyśpiewki. Powierzchnia i użytkowanie gruntów Powierzchnia gminy Bukowina Tatrzańska wynosi 13184 ha. Na terenie gminy znajduje się 8 sołectw. Jednak w strukturze osadniczej gminy można wyróżnić dodatkowe jednostki o charakterze wiejskich osiedli i przysiółków. Użytkowanie gruntów na terenie Bukowiny Tatrzańskiej jednoznacznie wskazuje na jej turystyczny charakter. Ponad 35% powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne, stwarzające atrakcyjne otoczenie dla wypoczywających turystów. Duży odsetek stanowią także użytki zielone (łąki i pastwiska) – łącznie blisko 38%, na których do dnia dzisiejszego prowadzi się tradycyjny wypas owiec. Znaczny udział posiadają „pozostałe grunty” (20%), które w przypadku gminy Bukowina Tatrzańska stanowią głównie górskie granie skalne. Grunty orne stanowią jedynie 7% powierzchni, co jest charakterystyczne dla terenów górskich, a powierzchnia sadów posiada marginalne znaczenie. Tab. 1. Struktura użytkowania gruntów w gminie Bukowina Tatrzańska w ha. Ogólna Użytki rolne Lasy powierzchnia i grunty gruntów leśne Ogółem Grunty Sady Łąki Pastwiska orne trwałe trwałe 13184 5952 954 5 4743 250 4613 Pozostałe grunty 2619 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych, 31.XII.2003 r. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 10 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 11 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Ludność Gminę Bukowina Tatrzańska zamieszkiwało, wg danych statystycznych na 31.XII.2003 r., 12.204 osób, co stanowi ok. 18,7% ludności powiatu tatrzańskiego (65.124) i ok. 0,4% ludności woj. małopolskiego (3.233.636). Wskaźnik gęstości zaludnienia jest stosunkowo wysoki jak na obszary górskie i wynosi 93 osoby/km2. Był on jednak mniejszy od średniej powiatowej – 138 osób/km2, od średniej wojewódzkiej – 214 osób/km2 oraz od średniej krajowej – 124 osoby/km2. Wśród gmin powiatu tatrzańskiego, gmina Bukowina Tatrzańska zajmuje 2 lokatę pod względem liczby ludności (na 5 gmin) oraz 4 pod względem gęstości zaludnienia. Najwyższą gęstość zaludnienia zanotował jedyny ośrodek miejski powiatu – Zakopane (328 osób/km2) oraz mała terytorialnie gmina Biały Dunajec (191 osób/km2). Większą gęstość zaludnienia od gminy Bukowina Tatrzańska posiada również gmina Poronin (126 osób/km2). Obraz sytuacji demograficznej gmin powiatu tatrzańskiego przedstawia Tabela 2. Tabela 2. Podstawowe wskaźniki demograficzne gmin powiatu tatrzańskiego. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Woj. małopolskie Polska Ludność 12204 6784 7931 10537 27668 65124 3.233.636 38.190.608 Udział w ludności powiatu [%] 18,7 10,4 12,2 16,2 42,5 100 - Mężczyźni Kobiety 6127 3300 3912 5219 12717 87921 1.571.377 18.486.430 6077 3484 4019 5318 14951 91429 1.666.659 19.704.178 Kobiety na Gęstość 100 zaludnienia mężczyzn [osób/km2] 99 106 103 102 118 105 106 107 93 191 58 126 328 138 214 122 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych, 31.XII.2003 r. 2. Środowisko przyrodnicze Gmina Bukowina Tatrzańska usytuowana jest we wschodniej części powiatu tatrzańskiego, a jej południowa i wschodnia granica stanowi zarazem granicę państwową ze Słowacją. Obszar gminy posiada specyficzną i niepowtarzalną charakterystykę związaną z położeniem fizycznogeograficznym. Gmina Bukowina Tatrzańska leży (wg J. Kondrackiego) w granicach prowincji fizyczno-geograficznej zwanej Karpatami Zachodnimi (51) oraz podprowincji zwanej Centralnymi Karpatami Zachodnimi (514). Centralne Karpaty Zachodnie charakteryzują się, w odróżnieniu od pozostałej części Karpat, dominacją skał węglanowych - wapieni i dolomitów oraz w częściach najbardziej wypiętrzonych występowaniem skał krystalicznych i metamorficznych. Dało to podstawę do podziału na dwa makroregiony: Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1) i Tatry (łańcuch Tatrzański) (514.5). Obniżenie Orawsko-Podhalańskie obejmuje następujące mezoregiony: najniżej położoną Kotlinę Orawsko-Nowotarską (514.11) sąsiadującą z pasmem Pienin (514.12) i Pogórzem SpiskoGubałowskim (514.13) oraz Rowem Podtatrzańskim (514.14) stanowiącym zespół dolin u progu Tatr. Natomiast Tatry stanowią najwyższą część polskich Karpat. Są dobrze wyodrębnione spośród otaczających je jednostek fizjograficznych. Zlodowacenia plejstoceńskie ukształtowały powierzchnię Tatr, pozostawiając po sobie szereg zagłębień i wałów oraz jezior wysokogórskich. W Tatrach występują prawie wszystkie piętra roślinności. Łańcuch Tatrzański dzieli się na dwa mezoregiony: Tatry Wschodnie (514.53) z najwyższym szczytem polskich Tatr - Rysami (2.499 m n.p.m.) i niższe o 300-400 m Tatry Zachodnie (514.52). Obszar gminy Bukowina Tatrzańska znajduje się w obrębie obydwu wymienionych makroregionów (Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, Tatry). Niewielka część północnego obszaru gminy znajduje się Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 12 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA na terenie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Cała środkowa część gminy oraz zdecydowana większość części północnej leży w obrębie Pogórza Spisko-Gubałowskiego. Na południe od niego rozciąga się Rów Podtatrzański, który na terenie gminy reprezentowany jest przez dwie największe doliny: Dolinę Białki oraz Dolinę Roztoki. Południową część gminy tworzą Tatry Wschodnie, zwane również Tatrami Wysokimi. Na terenie gminy znajduje się najwyższy szczyt Polski – Rysy oraz największe i najgłębsze jeziora tatrzańskie – Morskie Oko (34,5 ha) oraz Wielki Staw Polski (ponad 72 m). Południowa część gminy (Tatry Wysokie) oraz częściowo Pogórze Spisko-Gubałowskie objęte jest ochroną przyrodniczą w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego, utworzonego w 1954 r dla zachowania niezwykle bogatego świata przyrody ożywionej i nieożywionej. Tatry Wśród dużych grup górskich, lezących na kontynencie Europejskim Karpaty (2655 m. npm), Karpaty nalezą do alpidów, czyli gór trzeciorzędowych powstałych w orogenezie alpejskiej. Oprócz Karpat do alpidów zalicza się też Pireneje (3404 m. npm), Alpy (4807 m. npm,) Apeniny (2914 m. npm.), Kaukaz (5633 m. npm). Karpaty ciągną się wygiętym ku północnemu-wschodowi łukiem, otaczającym kotlinę Panońską. Mają długość 1300 km, szerokość od 100 do 350 km. Średnia wysokość szczytów to 1000 m n.p.m., maksymalna - 2655 m (Gierlach w Tatrach). Zbudowane są głównie ze skał osadowych (piaskowce, wapienie, łupki) oraz ze skał magmowych (granity) i metamorficznych (gnejsy). Składają się z szeregu odrębnych pasm, oddzielonych od siebie nisko położonymi przełęczami i głębokimi dolinami. W najwyższych partiach występuje rzeźba wysokogórska z zachowanymi formami polodowcowymi. Wyraźnie w Karpatach zaznacza się piętrowość klimatyczno - roślinna. Dzielą się na Karpaty Zachodnie, Wschodnie i Południowe. Leżą na terytorium sześciu państw: Czech, Słowacji, Polski, Ukrainy, Węgier i Rumunii. Tatry jako najwyższy masyw górski w Karpatach stanowią swoistą miniaturę innych gór wysokich, zachowując przy tym wszystkie cechy charakterystyczne dla nich (piętrowość klimatyczno-roślinna, rzeźba polodowcowa, duże wysokości względne). Pod względem powierzchni Tatry porównywalne są z obszarem Warszawy lub średniej wielkości doliną alpejską. Tatry mają budowę geologiczna typową dla gór fałdowania alpejskiego. Składają się na nią granitowy trzon krystaliczny i spoczywające na nim skały osadowe serii wierchowych i reglowych. Trzon krystaliczny został utworzony w erze paleozoicznej, natomiast skały osadowe pochodzą z mezozoiku, z okresu, kiedy obszar dzisiejszych Tatr zalany był tak zwanym oceanem Tetydy. Ok. 100 mln. lat temu z obszaru tego oceanu na skutek nasuwania się płyt kontynentalnych afrykańskiej i euroazjatyckiej oderwały się masy skalne zwane płaszczowinami, które nasunęły się na Tatry. Płaszczowiny te zwane płaszczowinami Czerwonych Wierchów i płaszczowiną Giewontu tworzą serie wierchowe, natomiast serie reglowe zbudowane są ze skał, które nasunęły się na Tatry w postaci płaszczowin choczańskiej (reglowa górna) i kriżniańskiej (reglowa dolna). 15 mln. lat temu południowa część Tatr uległa wydźwignięciu o kilka km, co spowodowało pochylenie się ku północy skał osadowych i przykrywających je płaszczowin. Dlatego też po północnej stronie Tatr występują skały tworzące serie reglowe, natomiast po południowej wyżej wydźwigniętej stronie silniejsza erozja zniszczyła mniej odporne skały pokrywy trzonu krystalicznego Gdy pod koniec trzeciorzędu (30 mln. lat temu) Tatry zostały wypiętrzone rozpoczął się powolny proces ich erozji. W ciągu setek tysięcy lat powierzchnia gruntu wyrównała się i Tatry stały się lekko pofalowanym obszarem. Gdy ruchy górotwórcze wzmogły się (pliocen ok. 5 mln lat temu) potoki i rzeki wcinały się w podnoszący się masyw. Powstała gęsta sieć rzeczna i towarzyszące jej typowe doliny V kształtne. Epoka lodowa zwana plejstocenem rozpoczęła się ok. 900 tysięcy lat temu. Klimat oziębił się do tego stopnia, że granica wiecznego śniegu występowała na wysokości ok. 1600 m. npm obecnie ok. 2300 npm). Pojawiły się zatem w Tatrach warunki umożliwiające pojawienie się lodowców. Gromadzący się w zimie śnieg nie topił się całkowicie w ciągu lata i tworzył w najwyższych częściach zboczy wielką masę i stopniowo zamieniał się w lód. Lód nagrzewając się w ciągu dnia topniał i stopniowo przesuwał się w dół dolin, tworząc jęzor lodowcowy. Ogromna masa lodu przesuwając się po powierzchni gruntu zdzierała materiał skalny, żwirowy i gliniasty, który przesuwał się i odkładał tworząc moreny. W zależności od miejsca odkładania się materiału wyróżniamy moreny denne, boczne i czołowe. Lód schodząc coraz niżej na pewnej wysokości zanikał Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 13 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA a stopione wody lodowcowe powodowały osadzanie się mniejszych frakcji materiału na przedpolu Tatr. Lodowce tatrzańskie miały od 2 do 14 km długości, a grubość lodu od 100 do 330 m. Największy lodowiec był w Dolinie Białej Wody. Po ustąpieniu lodowców ok. 9 tysięcy lat temu krajobraz zmienił się drastycznie. Powstały doliny U-kształne, moreny, wygłady lodowcowe oraz ogromne pionowe ściany skalne. Z czasem na terenie Tatr zaczęły się pojawiać rośliny, najpierw pionierskie mchy i porosty, a z czasem drzewa i rośliny kwiatowe. Ok. 3000 lat temu doszło do uformowania się pięter roślinnych, których wykształcenie wiąże się ze swoistymi cechami klimatu tatrzańskiego. Klimat Tatr cechuje się wyraźną piętrowością. W Tatrach występują piętra klimatyczne od umiarkowanie chłodnego (śr. roczna temp 4-6 st) do zimnego ze średnią roczną temperaturą -2 do -4 st. Średnia roczna temperatura na Kasprowym Wierchu to -0.8, na Łomnicy -3,8, w Zakopanem +4,9. Częstym zjawiskiem jest pojawiająca się w okresie wyżów barycznych tak zwana inwersja temperatury, czyli zjawisko polegające na zaleganiu zimnego powietrza w dnach dolin, a ciepłego w wyższych partiach gór. Średnie sumy opadów w Zakopanem to 1138 mm, na Kasprowym 1876 mm, a na Łomnicy 1561 mm. Średnia liczba dni w roku z opadem to 187 dni, czyli ponad pół roku. Zima trwa w zależności od wysokości od 5 do 9 miesięcy. W Zakopanem dni z mrozem całodobowym jest średnio 52, a na Łomnicy 152. Charakterystyczny dla północnej części Tatr jest wiatr halny. Oznacza się on wielką prędkością i jest to wiatr ciepły. Powstaje, gdy na wschód od Tatr znajduje się ośrodek wysokiego ciśnienia, a na zachód występuje niż. W takiej sytuacji barycznej powietrze zaczyna wędrować z południa na północ. Masy powietrza wspinają się po południowych zboczach Tatr i ochładzają się. Często występują też opady. Następnie przewalają się na stronę północna i ogrzewają się. Przyjmuje się, że nazwa Tatry pojawiła się w po raz pierwszy w dokumentach cesarza Henryka IV z roku 1089. Obejmują one obszar leżący między Przełęczą Huciańską na zachodzie a Przełęczą Ździarską na wschodzie. Od północy granica biegnie mniej więcej wzdłuż Drogi pod Reglami i drogi Oswalda Balzera, natomiast po południowej stronie granicę stanowi z przybliżeniu przebieg Drogi Wolności i Drogi Młodości. Granica państwowa między Polską a Słowacją przebiega w obrębie Tatr od polany Molkówki przez zachodnią grań doliny Chochołowskiej do Wołowca. Od tego szczytu granica państwowa biegnie granią główną Tatr do północnego wierzchołka Rysów. W tym miejscu granica upuszcza grań główną i poprzez Siedem Granatów dochodzi do rzeki Białki. Powierzchnia Tatr w takich granicach wynosi 785 km2, z tego 175 km2 (ok.25%) leży w granicach Polski, o około 610 km2 (75%) leży na Słowacji. Długość Tatr mierzona od Huciańskiej przełęczy do wschodnich podnóży Kobylego Wierchu wynosi w linii prostej 53 km, a ściśle wzdłuż grzbietu 80 km. Największą szerokość Tatr mierzona z północy na południe wynosi 18,5 km i znajduje się na linii Capowski Las - Krzyżne - Szczyrbskie Jezioro. Średnia szerokość łańcucha tatrzańskiego to 15 km. Przypatrując się mapie graniowej Tatr z łatwością można zauważyć główny grzbiet, od którego odgałęziają się granie boczne. Granie te wyznaczają tak zwane doliny walne i doliny boczne. Doliny walne to doliny, które podchodzą pod grań główną, natomiast doliny boczne to mniejsze odgałęzienia dolin walnych. Tatry dzielą się na trzy główne części: Tatry Zachodnie - od przełęczy Huciańskiej po przełęcz Liliowe, najwyższy szczyt Bystra 2248 Tatry Wysokie - od przełęczy Liliowe po Przełęcz pod Kopą Bielską, najwyższy szczyt Gierlach 2655 Tatry Bielskie - od przełęczy pod Kopą Bielska po przełęcz Żdziarską, najwyższy szczyt Hawrań 2151 W granicach Polski znajduję się cześć Tatr Wysokich i Zachodnich, natomiast całkowicie położone na Słowacji są Tatry Bielskie. W najwyższej części Tatr występują skały krystaliczne ulokowane w postaci tak zwanego trzonu krystalicznego, który najlepiej jest widoczny w Tatrach Wysokich i najwyższej części Tatr Zachodnich (od przełęczy pod Kopą po Palenicę Jałowiecką). Skały osadowe (np. dolomit, wapień, piaskowce, margle) tworzą tak zwaną pokrywę osadową masywu krystalicznego zlokalizowaną głównie na północnych stokach Tatr. Budowa geologiczna Tatr, klimat, wysokość spowodowały wykształcenie się różnych typów ekosystemów, które pozwoliły na podzielenie Tatr na 4 okręgi geobotaniczne: pasmo Siwego Wierchu (Słowacja), Tatry Zachodnie, Tatry Wysokie, Tatry Bielskie. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 14 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Najbardziej jednak uderzającą cechą krajobrazu tatrzańskiego jest występowanie pięter roślinno klimatycznych. Każde z nich charakteryzuje się odmiennym typem roślinności i tak w reglu dolnym występują lasy mieszane, w reglu górnym bory świerkowe, w piętrze kosodrzewiny kosodrzewina z gatunkami towarzyszącymi, w piętrze halnym - murawy wysokogórskie z sitem skuciną i boimką dwurzędową oraz w piętrze turniowym z charakterystycznymi porostami. Bogactwo przyrodnicze Tatr jest niezwykle ogromne. Występuje tu ok. 10000 gatunków roślin i zwierząt, a dla ok. 1000 z nich jest to jedyne miejsce występowania w Polsce. Tatry stanowią więc swoiste centrum endemizmu. Wśród samych gatunków roślin kwiatowych żyje tu 35 endemitów i subendemitów tatrzańskich, zachodniokarpackich oraz ogólnokarpackich, a także 450 gatunków górskich, z których blisko połowa ma tu jedyne w Polsce miejsca występowania. Najbardziej znanymi gatunkami, które jednoznacznie kojarzą się z Tatrami to kozice, świstaki, szarotka alpejska, różne gatunki goryczek i wiele innych. Tatry są terenem dogodnym do uprawiania turystyki wysokogórskiej. Liczne szlaki turystyczne, narciarskie i rowerowe o łącznej długości ponad 800 km (250 km w Polsce, ok. 580 na Słowacji) umożliwiają bezpieczne zwiedzanie prawie każdego rejonu Tatr. Oznaczone one są 5 kolorami (żółty, niebieski, zielony, czerwony, czarny). Poza tym do dyspozycji turystów jest 20 schronisk turystycznych położonych w rejonach o największej atrakcyjności. W zimie miłośnicy narciarstwa mogą korzystać z wyciągów narciarskich, tras zjazdowych i szlaków biegowych oraz szlaków przeznaczonych do tak zwanej turystyki narciarskiej (ski tour) położonych w okolicach Zakopanego, Tatrzańskiej Łomnicy, Smokowca, Szczyrbskiego Jeziora, Zwierówki i innych pobliskich miejscowości. Tatry to ważny ośrodek sportów zimowych, w którym rozgrywane są zawody o światowej randze: puchary świata w skokach narciarskich, biegach narciarskich, biathlonie i inne. Oprócz pieszych i narciarskich szlaków istnieją także szlaki przeznaczone dla rowerzystów, jednak Tatry ze względu na ukształtowanie powierzchni są raczej trudnym terenem dla uprawiania turystyki rowerowej. Wyjątkowo cenna i wrażliwa na oddziaływanie człowieka przyroda Tatr jest narażona na bezpowrotna utratę swoich wybitnych walorów. Konieczność ochrony przyrody w Tatrach została dostrzeżona w XIX wieku. Idea ta zaowocowała uchwaleniem w 1868 roku z inicjatywy profesorów Eugeniusza Janoty i Maksymiliana Nowickiego przez Galicyjski Sejm Krajowy ustawy "względem zakazu wytępiania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom świstaka i dzikich kóz". Była to pierwsza na świecie parlamentarna ustawa o ochronie gatunkowej zwierząt, a zarazem krok w kierunku utworzenia parku narodowego w Tatrach, jednak udało się tego dokonać dopiero w 1948 roku, kiedy powstał Tatransky Narodny Park. W polskiej części Tatr Tatrzański Park Narodowy powstał 6 lat później tj. w 1954 roku, jednak już przed II wojna światową istniała jednostka Lasów Państwowych obejmująca ok. 8000 ha pod nazwą "Park Przyrody w Tatrach". Zgodnie z obowiązującym prawem wszelkie działania na terenie parków narodowych podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami związanymi z udostępnieniem Parku do zwiedzania. Park narodowy to zgodnie z ustawą o ochronie przyrody obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Nadrzędnym celem parku narodowego jest poznanie, zachowanie całości systemów przyrodniczych danego terenu, wraz z warunkami ich funkcjonowania, oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody. W parkach narodowych tworzy się strefy ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Ochrona ścisła - to całkowite zaniechanie ingerencji człowieka w stan ekosystemów i składników przyrody, ochrona częściowa - to czynną ochronę ekosystemów i składników przyrody w celu przywrócenia stanu naturalnego lub ich utrzymania w stanie zbliżonym do naturalnego, ochrona krajobrazowej - rozumie się przez to zrównoważony rozwój obszaru oraz zachowanie cech charakterystycznych krajobrazu Tatrzański Park Narodowy (TPN) zajmuje powierzchnię ok. 21 164 hektary. Jest pod względem powierzchni jednym z większych parków narodowych w Polsce. Na jego obszarze chronione są wszystkie typy ekosystemów górskich od regla dolnego po najwyższe piętro turniowe. Symbolem parku podobnie jak jego słowackiego odpowiednika TANAP- u jest kozica. Siedziba parku znajduje się w Zakopanem. W 1984 roku utworzono Muzeum Przyrodnicze TPN prezentujące podstawowe informacje o Tatrach. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 15 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Na obszarze TPN na niewielkiej przestrzeni występują zbiorowiska roślinne piętra regla dolnego, regla górnego, kosodrzewiny, muraw wysokogórskich i piętro turniowe. W Tatrach Polskich występuje około 1000 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich endemity zachodnio-karpackie: skalnica tatrzańska i ostróżka tatrzańska. Najbardziej znanymi charakterystycznymi gatunkami fauny tatrzańskiej są świstak i kozica. Ze ssaków żyją tu również niedźwiedzie, rysie, wilki, wydry, borsuki, jelenie, sarny i inne. Z ptaków występują: orzeł przedni, orlik krzykliwy, kania ruda, kobuz, myszołów, puchacz, kilka gatunków sów, cietrzew, głuszec, jarząbek oraz typowe wyłącznie dla gór siwerniak, płochacz skalny, pomurnik i inne. Bardzo bogaty jest tu świat bezkręgowców. Tatransky Narodny Park (TANAP) ma ok. 74 tys. ha. Siedziba dyrekcji znajduje się w Tatrzańskiej Łomnicy, gdzie również zlokalizowano Muzeum TANAP-u, prezentujące nie tylko zagadnienia przyrodnicze, ale również zagadnienia z zakresu historii, etnografii i kultury regionu. W 1993 roku Tatrzański Park Narodowy i Tatransky Narodny Park uzyskały status Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Man and Biosphere MAB. Rezerwaty tego typu tworzone są pod auspicjami UNESCO na obszarach szczególnie cennych dla środowiska naszej planety a ich głównym zadaniem jest ochrona różnorodności biologicznej. 3. Turystyka i kultura Bukowina Tatrzańska jest jednym z największych ośrodków turystycznych w województwie małopolskim i jednym z najbardziej znanych centrów narciarskich w Polsce. Atrakcje turystyczne gminy można podzielić na kilka głównych elementów, tworzących komplementarną i oryginalną ofertę turystyczną. Do głównych elementów oferty zaliczyć należy: bogatą infrastrukturę do uprawiania sportów zimowych oraz letnich, w tym głównie narciarstwa zjazdowego; bogate i pieczołowicie kultywowane tradycje ludowe mieszkańców gminy, prezentowane często na cyklicznych imprezach kulturalnych i w życiu codziennym; niepowtarzalne walory przyrodnicze Tatr Wysokich i Pogórza Spisko-Gubałowskiego, z licznymi szlakami turystycznymi, zachowane w Tatrzańskim Parku Narodowym; zabytki architektury góralskiej (podhalańskiej i spiskiej), w tym głównie o charakterze sakralnym oraz bytowym (zagrody chłopskie). Każdy z wymienionych elementów oferty turystycznej gminy posiada wiele produktów turystycznych oraz określonych odbiorców, tłumnie odwiedzających gminę zarówno w okresie zimowym i letnim. Sporty zimowe Bukowina Tatrzańska jest jednym z największych ośrodków narciarstwa w Polsce. Występują tu znakomite warunki do uprawiania sportów narciarskich, dzięki odpowiednim ekspozycjom stoków, długości zalegania śniegu i istniejącej bazie narciarskiej. Na terenie gminy zdecydowanie wybijają się dwa ośrodki skupiające zdecydowaną większość wyciągów narciarskich i infrastruktury towarzyszącej. Są to Białka Tatrzańska oraz Bukowina Tatrzańska. Białka Tatrzańska jest znanym kurortem narciarskim wyposażonym łącznie w ok. 20 wyciągów narciarskich ze sztucznym dośnieżaniem, oświetleniem i zapleczem gastronomicznym. Dodatkowo funkcjonuje tu kolej krzesełkowa na Kotelnicę Białczańską. Teren miejscowości Bukowina Tatrzańska obsługiwany jest również przez ok. 20 wyciągów narciarskich, odpowiednio wyposażonych i naśnieżanych. W pozostałych miejscowościach gminy istnieją pojedyncze grupy wyciągów. Ponadto teren gminy oferuje znakomite trasy dla narciarstwa biegowego – szczególnie na terenie Pogórza Spisko-Gubałowskiego oraz posiada duży potencjał dla rozwoju ekstremalnych dyscyplin narciarskich. Na terenie gminy zlokalizowana jest również skocznia narciarska, która obecnie jest obiektem nieużytkowanym ze względu na zaawansowany stan dewastacji oraz nieuregulowane kwestie własności terenu wokół skoczni. Czynione są jednak starania ze strony Urzędu Gminy w celu modernizacji obiektu i przywrócenia go do użytkowania sportowego i rekreacyjnego. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 16 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Rekreacja i sporty letnie Podstawowym typem rekreacji i aktywnego wypoczynku na terenie gminy są piesze wędrówki po oznakowanych szlakach turystycznych – głównie na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Przez teren gminy Bukowina Tatrzańska przebiega kilka najtłumniej odwiedzanych szlaków turystycznych, jak np.: Polana Palenica – Morskie Oko, Morskie Oko – Czarny Staw pod Rysami – Rysy, Polana Palenica – Dolina Roztoki – Dolina Pięciu Stawów Polskich – Świstówka – Morskie Oko, etc. Na szlakach turystycznych zlokalizowanych jest wiele atrakcji przyrodniczych, takich jak punkty widokowe (najsłynniejszy na Głodówce z najpiękniejszą i najszerszą panoramą Tatr), Wodogrzmoty Mickiewicza, wywierzyska, liczne stawy górskie, lasy i wychodnie skalne. Poza wędrówkami pieszymi coraz więcej sympatyków zjednują sobie trasy rowerowe oraz ścieżki dla kolarstwa górskiego. Stosunkowo nową dyscypliną sportową jest rafting polegający na spływach górskimi rzekami w pneumatycznych pontonach napędzanych i sterowanych siłą ludzkich mięśni. Rzeka Białka jest jedyną w Polsce rzeką typu alpejskiego, na której ta dyscyplina sportowa może się rozwijać. Ponadto ma ona wielu sympatyków spośród osób uprawiających kajakarstwo górskie. W Bukowinie Tatrzańskiej funkcjonuje również górski ośrodek jazdy konnej, organizujący obozy jeździeckie, rajdy konne i naukę jazdy konnej. Na terenie miejscowości Czarna Góra, na górze Litwinka funkcjonował w przeszłości prekursorski ośrodek szybownictwa w Polsce. Obecnie czynione są starania, aby powrócić do tej chlubnej tradycji. Zabytki Do najcenniejszych zabytków architektury na terenie gminy Bukowina Tatrzańska należą obiekty sakralne oraz tradycyjne, góralskie budownictwo. Jednym z najważniejszych zabytków sakralnych jest Kościół w Białce Tatrzańskiej. Drewniany obiekt wybudowany został około roku 1700 przez Jędrzeja Topora i Jana Chlipalskiego. Wybudowano go „na zrąb”, ustawiono w kierunku wschódzachód. Dach pokryto gontem. Wieża posiada nadwieszaną izbicę i ostrosłupowy hełm. Wyposażenie jest barokowe i barokowo-klasycystyczne. Kościół okolony jest murowanym ogrodzeniem, w którym zachowały się bramy z XVIII i XIX wieku. Całość ocieniają lipy - zabytki przyrody. W latach 20 XX wieku, wykonano prace renowacyjne i konserwatorskie. Dziś we wnętrzu zgromadzony jest niewielki zbiór narzędzi rolniczych i dawnych przedmiotów gospodarczych. Równie ważnym zabytkiem architektury sakralnej jest Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego w Bukowinie Tatrzańskiej. Ukończony w 1887 roku kościół jest dziełem jednego człowieka. Przez kilkanaście lat budował go góral z Bukowiny Jędrzej Kramarz. Ten budowniczy samouk - był zarazem architektem i wykonawcą: sam sporządził plany, wyrabiał cegły, był murarzem, cieślą, kowalem. Sam w końcu wyrzeźbił zdobiące wnętrze figury świętych i wykonał ołtarze. Figury można dziś oglądać przy wejściu do kościoła. Ponadto interesującym zabytkiem jest także Kościół pod wezwaniem Św. Sebastiana w Jurgowie. Pochodzi z XVII wieku. Zbudowany z drewna, „na zrąb”, orientowany w kierunku wschód-zachód, stoi wewnątrz murowanego ogrodzenia z bramką z przełomu XVIII i XIX wieku. Ściany obite są gontami. Na dachu, również krytym gontami, znajduje się wieżyczka na sygnaturkę z baniastym hełmem. Wolnostojącą murowaną dzwonnicę postawiono w 1811 roku. Zawieszone w niej dzwony datowane są na 1699 i 1785. W kościele podziwiać można słynną XVIII drewnianą rzeźbę przedstawiającą diabła pokonanego przez Michała Archanioła. Do najważniejszych zabytków architektury ludowej należą „Zagroda Sołtysów w Jurgowie” oraz „Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze”. Zabytkowa „Zagroda Sołtysów w Jurgowie” jest przykładem ubogiego gospodarstwa spiskiego z przełomu wieków. Pomieszczenia zagrody umieszczone są w amfiladzie. Wejście do budynku, umieszczone z boku, prowadzi do sieni, w której przechowywane były narzędzia gospodarskie. Z sieni drzwi wiodą do kuchni („izbecki”) z piecem, półkami, ławami i tym podobnym sprzętem. Z kuchni przechodzi się do „izby” posiadającej piec i ławy, łóżka oraz stół, który był głównym meblem pomieszczenia. Z „izby” przechodzi się do komory gdzie przechowywano ubrania i żywność. Okna wszystkich pomieszczeń skierowane są na wschód, jedynie „izba” posiada dodatkowe okno na zachód umożliwiające obserwację obejścia. Zbudowana w 1861 roku zagroda jest filią Muzeum Tatrzańskiego. „Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze” prezentuje budownictwo i kulturę ludową Spisza. Układ zabudowań jest przykładem rozwoju spiskiej zagrody: od prostej, składającej się z dwóch zabudowań (chałupa i stajnia) w końcu XIX wieku, do wielo budynkowej ukończonej w okresie Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 17 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA międzywojennym. Zagrodę zaczął stawiać Alojzy Chyżny. Za pieniądze zarobione w Ameryce do chałupy dobudował okazałą „Wielką izbę” z komorą. Dalszą rozbudowę prowadził jego zięć Sebastian Korkosz i córka Elżbieta. Wtedy stanęła kamienna stajnia, wozownia i chlew. W dawnej stajni umieszczono pierwszy we wsi kierat. Ostania rozbudowa miała miejsce w latach czterdziestych wówczas postawiono izbę zwaną „letnią” lub „pańską” z osobnym wejściem przez ganek. W latach pięćdziesiątych rodzina Korkoszów przeniosła się na stałe do Słowacji. W roku 1980 potomkowie Sebastiana Korkosza przekazali zagrodę na rzecz Skarbu Państwa z życzeniem, aby powstało tu muzeum spiskie. Po przeprowadzeniu remontu konserwatorskiego Muzeum Tatrzańskie zorganizowało we wnętrzu budynku ekspozycję etnograficzną, obrazującą bogate gospodarstwo spiskie. Zagroda Korkoszów jest filią Muzeum Tatrzańskiego. Tradycje kulturowe społeczności lokalnej Tradycyjna kultura, gwara, strój, obrzędy są charakterystycznymi wizytówkami każdej społeczności góralskiej na terenie Podhala i Spisza. W gminie Bukowina Tatrzańska elementy te są pieczołowicie kultywowane, o czym najlepiej świadczą liczne organizacje kulturalne, zespoły folklorystyczne, imprezy kulturalne i świadomość mieszkańców. Elementy te tak silnie charakteryzują mieszkańców poszczególnych sołectw gminy i oddziaływują na przybywających tu turystów, iż stały się z czasem niezwykle istotnym produktem turystycznym. W trzynastu zespołach folklorystycznych działających na terenie gminy aktywnie uczestniczą zarówno ludzie starsi, jak i młodzież i dzieci. Przekazywana w ten sposób tradycja pieśni ludowych i tańców znajduje swoich wiernych kontynuatorów. Przekazywanie obrzędów, muzyki i tańca, strojów odbywa się również poprzez uroczystości świeckie i kościelne oraz zwykłe życie rodzinne. Do szczególnie popularnych dziedzin twórczości ludowej – oprócz tańca, muzyki i śpiewu – należy rzeźbiarstwo, hafciarstwo, kowalstwo, bednarstwo, garncarstwo, skórnictwo i metaloplastyka, ludwisarstwo i odlewnictwo, malowanie na szkle, meblarstwo i snycerstwo, wyrób instrumentów muzycznych oraz wiele innych. W rzeźbie najczęściej stosowanym materiałem jest drewno - przeważnie lipowe - rzadziej kamień i glina. Jest to przeważnie rzeźba figuralna o tematyce sakralnej lub świeckiej związanej z regionem, jak również płaskorzeźba. Dominuje rzeźba biała, rzadziej malowana. Meblarstwo i snycerstwo dostarcza większości przedmiotów drewnianych sporządzonych przez górali w ramach gospodarstwa domowego. Są one starannie wykonane i pięknie zdobione. Materiałem używanym do wyrobu różnego rodzaju sprzętów jest drewno świerkowe, jesionowe, jaworowe. Zdobnictwo tych przedmiotów określane jest jako snycerka ludowa. Do wykonania tradycyjnych ornamentów, którymi zdobi się wszelkiego rodzaju meble, odrzwia, sosręby, frontony budynków, tragarze, półki, karnisze, itp. używane są różnego profitu dłuta oraz nożyki i piłki. Skórnictwo i metaloplastyka rozwijała się zawsze głównie w kontekście takim, iż niektóre elementy tradycyjnego stroju ludowego wykonane są ze skóry i metalu. Są nimi: pasy bacowskie i juhaskie, paski do spodni, kierpce, torby męskie i damskie, myśliwskie, spinki, rozetki, biżuteria, klamry, noże. Do wykonania tych przedmiotów używa się skóry garbowanej naturalnymi składnikami. Ornamenty (geometryczne i roślinne) wytłacza się na skórze metalowymi stempelkami, zwanymi sztancami. Skórę ozdabia się również mosiężnymi lub srebrnymi „guzami” - gładkimi lub zdobionymi, a także różnego rodzaju ściegami z cienkich skórzanych rzemyków. Metalowe elementy stroju zdobi się również techniką stempelkową. Obok narzędzi potrzebnych w rolnictwie, kowale wiejscy wyrabiają: kraty, zamki , zawiasy, okucia, świeczniki, bramy, kinkiety, żyrandole, zestawy kominkowe, popielniczki, rzeźby figuralne itp. Podstawowym surowcem do wyrobów kowalskich jest żelazo obrabiane na gorąco: zgrzewane, nitowane, lutowane, spawane. Ludwisarstwo i odlewnictwo to zanikający zawód, występujący jeszcze w kilku miejscach na terenie Polski. Ludwisarze, obok wytwarzania dzwonów kościelnych i dzwonków dla koni i bydła, zajmują się odlewaniem przedmiotów użytkowych, takich jak: świeczniki, lichtarze, kinkiety, klamki, moździerze, kropielnice, popielniczki, ciupagi, klamry, ozdoby do uprzęży końskiej itp. Podstawowym materiałem są różnego rodzaju stopy mosiądzu i brązu. Garncarstwo było rzemiosłem uprawianym dla szerokiego kręgu odbiorców, obecnie zaś spełnia funkcję dekoracyjną. Podstawowym surowcem do wyrobów garncarskich jest glina. W zależności od składu fizycznego i chemicznego po wypaleniu przybiera ona odpowiedni kolor. Formowanie naczyń Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 18 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA odbywa się na kole garncarskim. Kształt wyrobów garncarskich wykazuje dużą różnorodność: od form smukłych i wyciągniętych do krótkich i szerokich oraz przysadzistych. Na szczególna uwagę zasługują wyroby kształtowane w rękach: ramki do obrazków, skarbonki, dzwonki, gwizdki, kapliczki, kropielniczki, rzeźby figuralne. Wyroby garncarskie oraz ceramiczne zdobi się różnego rodzaju technikami jak: rytowanie, malowanie, fladrowanie, sgraffitowanie, flamerowanie, glazurowanie. Bednarstwo to wyrób drewnianych naczyń techniką klepkową, używanych w gospodarstwach domowych oraz w pasterstwie. Obecnie bednarstwo stosowane jest do celów dekoracyjnych oraz pamiątkarskich. Hafty zdobiły przede wszystkim tradycyjną odzież i stroje, takie jak: koszule, chustki, zapaski, spódnice, gorsety, katanki, cuchy, kożuchy, serdaki, portki, jak również poszwy na poduszki, kapy, serwety, zasłonki, firanki. Na Podhalu występują różnego rodzaju ściegi, zarówno białe jak i kolorowe. W tej dziedzinie twórczości występuje głównie ornamentyka roślinna, rzadziej geometryczna. Niektóre elementy stroju męskiego haftują w 90% mężczyźni - z powodu grubego materiału, jakim jest sukno. W dzisiejszych czasach ornamenty stroju ludowego wykorzystywane są do ozdabiania elementów dekoracji mieszkania typu: narzuty, kapy, serwety, firany. Malarstwo na szkle rozpowszechniło się na przełomie XVII i XVIII w., dzięki rozwojowi przemysłu szklarskiego. Stare techniki, wzornictwo i tradycja malowania na szkle pielęgnowana jest do dnia dzisiejszego - szczególne na Podhalu. Pierwszą fazą powstania dzieła jest rysunek na papierze, na który nakłada się taflę szyby, gdzie pędzelkiem-przeważnie czarnym kolorem przenosi się kontury rysunku. Następnie powstałe pola wypełnia się dobranymi kolorami - z lewej strony obrazu. Oprócz tradycyjnej tematyki religijnej, na Podhalu rozpowszechnione są obrazy o tematyce świeckiej, związane z legendą o zbójnikach i Janosiku. Każdy obraz dekorowany jest ornamentyką roślinną. Wśród turystów wielkim uznaniem cieszą się również przedmioty obrzędowe, wykonywane z okazji corocznych uroczystości religijnych lub świeckich, takie jak: pieczywo obrzędowe, pisanki, palmy wielkanocne, maski, etc. Na terenie gminy aktywną działalność prowadzą różne placówki kulturalne. Największą i najsłynniejszą jest jedyna w Polsce spółdzielnia kulturalno-oświatowa prowadząca w Bukowinie Tatrzańskiej Dom Ludowy – Spółdzielnia Kulturalno-Oświatowa im. Franciszka Ćwiżewicza „Dom Ludowy”. Spółdzielnia jest organizatorem licznych imprez kulturalnych o znaczeniu międzynarodowym. Do najpopularniejszych i największych należą: „Sabałowe Bajania” oraz „Góralski Karnawał”. Podczas tych imprez organizowane są przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych liczne kiermasze sztuki ludowej, konkursy potraw góralskich, przedstawienia amatorskich teatrów przedstawiających stuki gwarą i wiele innych. Przy Domu Ludowym działa również Szkoła Ginących Zawodów, Folkloru i Sztuki. Ponadto na terenie gminy organizowane są także takie wydarzenia kulturalne, jak: „U Styku Trzech Kultur – Lindada”, Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych, „Festyn Białczańskie” i inne. Tatry Wysokie i Tatrzański Park Narodowy Najwyższe góry Europy Środkowo-Wschodniej oraz urokliwa przyroda zachowana w Tatrzańskim Parku Narodowym stanowią kolejny istotny produkt turystyczny gminy. Ok. 30% terenu gminy zajmuje Tatrzański Park Narodowy. Na obszarze tym zgromadzone są najpopularniejsze i najtłumniej odwiedzane miejsca, takie jak: Morskie Oko, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Wodogrzmoty Mickiewicza, Siklawa, Rysy, Zawrat, Granaty, Żabie Szczyty, Mięguszowieckie Szczyty, Kozi Wierch, Świnica, Orla Perć, etc. Ponadto obszar gminy stanowi doskonałe miejsce wypadowe do okolicznych atrakcji turystycznych. Do takich atrakcji z pewnością należą Tatry Słowackie, do których dostać się można poprzez zlokalizowane na terenie gminy dwa przejścia graniczne – Łysej Polanie oraz Jurgowie. W odległych o 30 km od Bukowiny Tatrzańskiej Sromowcach Wyżnych zaczyna swą trasę jedna z największych atrakcji turystycznych Pienin – spływ przełomem Dunajca, a w pobliżu znajduje się także niezwykle malownicze Jezioro Czorsztyńskie. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 19 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Największy kurort tatrzański – Zakopane znajduje się zaledwie 15 km od Bukowiny Tatrzańskiej, a znany ze swoich czwartkowych i sobotnich jarmarków Nowy Targ położony jest w odległości ok. 20 km. Tab. 3. Turystyczne obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania w gminach powiatu tatrzańskiego. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Liczba obiektów całorocznych Liczba miejsc noclegowych Ogółem Całoroczne Korzystający z noclegów Ogółem Turyści zagraniczni 18 1384 1290 32442 1942 4 13 7 113 235 1019 511 9269 235 1019 443 8954 3964 26017 7238 323360 95 1602 260 51899 Źródło: Bank Danych Regionalnych – 2003 r., Główny Urząd Statystyczny. Z danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, dotyczących ruchu turystycznego oraz bazy turystycznej wynika, iż Bukowina Tatrzańska znajduje się w ścisłej czołówce gmin wiejskich powiatu tatrzańskiego. Z porównania z innymi kurortami tego regionu Bukowina Tatrzańska zajmuje drugie miejsce (po Zakopanem) pod względem liczby przyjmowanych w ciągu roku gości w powiecie tatrzańskim. Na terenie Bukowiny Tatrzańskiej w 2003 roku zarejestrowanych zostało blisko 32,5 tys. turystów. Największą liczbę gości w tym okresie odnotowało oczywiście Zakopane (323,4 tys.). Pozostałe porównywane miejscowości turystyczne regionu zanotowały wyraźnie mniejsza liczbę odwiedzających w porównaniu do Bukowiny Tatrzańskiej – następne w kolejności Kościelisko 26,0 tys. Bukowina Tatrzańska posiada także wysoką liczbę turystów zagranicznych, którzy odwiedzili gminę w omawianym okresie – ponad 1,9 tys. Największy wskaźnik liczby turystów zagranicznych odnotowało Zakopane – blisko 52,0 tys. W 2003 roku na terenie Bukowiny tatrzańskiej zarejestrowanych było 18 obiektów noclegowych całorocznych. Największą liczbę obiektów zarejestrowanych miało Zakopane (113). Bukowina Tatrzańska była również najlepsza wśród gmin wiejskich powiatu pod względem ilości miejsc noclegowych w tych placówkach (1384). Druga pod tym względem gmina Kościelisko posiadała 1019 miejsc. Analizując zarówno liczbę obiektów noclegowych, jak i liczbę miejsc noclegowych oraz liczbę turystów w oparciu o dane GUS, należy pamiętać, iż nie oddają one w pełni skali zjawiska ze względu na pozyskiwanie danych statystycznych głównie z profesjonalnych obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania, do których zalicza się: hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, kempingi, pola biwakowe, ośrodki wczasowe, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, ośrodki kolonijne, domy pracy twórczej, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych, zakłady uzdrowiskowe. Natomiast statystyki te nie obejmują obiektów tak istotnych punktu widzenia gospodarki lokalnej oraz turystyki, jak: kwatery agroturystyczne i pokoje gościnne, które w przypadku gminy Bukowina Tatrzańska stanowią niezwykle istotną bazę noclegową. Jednak problem ten dotyczy w równym stopniu wszystkich porównywanych wcześniej miejscowości. Zgodnie z ewidencją prowadzoną przez Urząd Gminy w Bukowinie Tatrzańskiej na terenie gminy funkcjonuje ok. 12 tys. miejsc noclegowych w kwaterach prywatnych. Wraz z dobrze rozwinięta bazą noclegową na terenie gminy funkcjonuje pokaźna baza gastronomiczna, w skład której wchodzą: restauracje, restauracje regionalne, bary, kawiarnie, stołówki, kioski małej gastronomii, i inne. Jednak zdecydowana większość z nich prowadzi działalność sezonową. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 20 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Ogromny wpływ turystyki na rozwój gminy i jej gospodarkę lokalną prezentują dane dotyczące liczby mieszkańców stałych i sezonowych poszczególnych sołectw gminy. Tab. 4. Liczba mieszkańców stałych i sezonowych w sołectwach gminy Bukowina Tatrzańska. Sołectwo Bukowina Tatrzańska Białka Tatrzańska Brzegi Czarna Góra Groń Jurgów Leśnica Rzepiska Łącznie gmina Liczba mieszkańców stałych Liczba mieszkańców sezonowych (turyści) 2800 8400 1950 710 1620 1812 880 1667 720 12159 5850 1065 2106 2355 1320 2168 792 24056 Łącznie liczba mieszkańców w sezonie (stali + turyści) 11200 Stosunek liczby mieszkańców sezonowych do liczby mieszkańców stałych 300% 7800 1775 3726 4167 2200 3835 1512 36215 300% 150% 130% 130% 150% 130% 110% 200% Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska. Najpopularniejszymi miejscowościami turystycznymi gminy są bez wątpienia Bukowina Tatrzańska i Białka Tatrzańska, gdzie znajduje się największa liczba miejsc noclegowych oraz największa ilość infrastruktury turystycznej (głównie wyciągi narciarskie). 4. Zagospodarowanie przestrzenne Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego Położenie gminy Bukowina Tatrzańska na obszarze o zróżnicowanej budowie geologicznej, urozmaiconej rzeźbie terenu oraz bogatej faunie i florze determinuje do przestrzegania licznych przepisów prawnych związanych z ochroną środowiska. Walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe kwalifikują cały teren gminy do obszarów chronionego krajobrazu, podobnie jak wszystkich pozostałych gmin powiatu tatrzańskiego. Parki narodowe Gmina Bukowina Tatrzańska położona jest częściowo w obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego chroniącego najcenniejsze fragmenty Tatr oraz Pogórza Spisko-Gubałowskiego. Tatrzański Park Narodowy na terenie gminy zajmuje powierzchnię 4357,8 ha, co stanowi 33% powierzchni gminy. Ze względu na jasno wyznaczony priorytet ochrony przyrody, zwiedzanie parku narodowego podlega określonym regulacjom i ograniczeniom nie dopuszczającym do naruszenia równowagi biologicznej i trwałych zniszczeń w przyrodzie. Te same aspekty z całą surowością muszą być przestrzegane w przypadku jakichkolwiek innych form działalności człowieka. Samo zwiedzanie Parku nastawione jest na ogólnokulturowe ubogacenie człowieka w tym: psychiczne i fizyczne odrodzenie uzyskiwane poprzez uprawianie turystyki pieszej na wyznaczonych w tym celu szlakach. Równie ważne jest ubogacenie duchowe oraz edukacja ekologiczna. Obecny stan przyrody TPN wskazuje jasno, że dotychczasowe udostępnianie Parku odbiega niestety znacznie od wymaganego wzorca, powodując wciąż postępujące jej zniszczenia. W ostatnich latach Tatrzański Park Narodowy odwiedzało 2-2,5 mln turystów rocznie. Dodatkowe 1,2-2 milionów przejeżdżało przez obszar TPN celem przekroczenia granicy polsko-słowackiej na Łysej Polanie. Oficjalnie istnieje przeszło 50 różnych form udostępniania TPN - od turystyki pieszej, taternictwa jaskiniowego i powierzchniowego po narciarstwo zjazdowe, skoki narciarskie i paralotniarstwo. Frekwencja turystyczna rozkładała się nierównomiernie (na sezon letni przypadło 78% odwiedzających a na sezon zimowy 22%). Najwięcej turystów odwiedza Park w sierpniu (26% frekwencji rocznej). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 21 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Dla turystów udostępniono łącznie około 240 km szlaków pieszych i około 160 km tras narciarskich, nartostrad, szlaków narciarskich oraz szlaków pieszych, po których również można jeździć na nartach. Na terenie Parku funkcjonuje 8 schronisk turystycznych, linowa kolej kabinowa oraz 4 wyciągi narciarskie. W granicach Parku działają 4 parkingi i dwa miejsca do parkowania. Istnieje możliwość korzystania z transportu konnego (Dolina Kościeliska, dojazd do Morskiego Oka, Dolina Chochołowska, zimą Kalatówki). Na 4 wyznaczonych trasach dopuszczono także okresowo ruch rowerowy. Ogromna presja turystyczna na niektóre obszary Parku, głównie w sezonie letnim (np. przeszło 10 000 osób dziennie nad Morskim Okiem), nakazuje podjęcie w najbliższym czasie kroków zmierzających do wprowadzenia pewnych ograniczeń i regulacji ruchu na obszarze TPN. Infrastruktura techniczna System komunikacji System komunikacyjny gminy Bukowina Tatrzańska determinowany jest położeniem geograficznym. Południowa i wschodnia granica gminy stanowi granicę państwa ze Słowacją. Ponadto południowa część gminy obejmuje w znacznej części obszar Tatr Wysokich oraz Tatrzańskiego Parku Narodowego, gdzie inwestycje drogowe zarówno ze względów technicznych, jak i prawnych nie były i nie są prowadzone. Takie położenie ściśle określa możliwości rozwoju sieci komunikacyjnej, na którą składają się drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne. Osiami komunikacyjnymi gminy są: droga krajowa nr 49 relacji Nowy Targ - Czarna Góra - Jurgów - granica państwa, droga wojewódzka nr 960 relacji Czarna Góra - Bukowina Tatrzańska - Łysa Polana - granica państwa droga wojewódzka nr 961 relacji Poronin - Bukowina Tatrzańska. Obecnie cały system drogowy na terenie gminy wynosi ok. 114,2 km dróg. Wskaźnik gęstości dróg wynosi ogółem dla gminy 0,9 km/km2. Charakterystyczne dla układu komunikacyjnego Bukowiny Tatrzańskiej jest stosunkowo wyrównany udział poszczególnych właścicieli dróg. Drogi krajowe i wojewódzkie będące w zarządzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz Zarządu Dróg Wojewódzkich w Krakowie stanowią łącznie ok. 26% całego systemu komunikacyjnego gminy. Są to najważniejsze (wymienione wcześniej) drogi będące ważnymi szlakami transportowymi i tranzytowymi do przejść granicznych w Łysej Polanie oraz Jurgowie. Ponadto droga wojewódzka nr 961 łączy gminę z drogą krajową nr 47 relacji Rabka – Nowy Targ – Zakopane. Tab. 5. Sieć drogowa na terenie gminy Bukowina Tatrzańska. Kategoria drogi krajowe i wojewódzkie powiatowe gminne Razem Długość drogi na terenie gminy [km] 29,7 Udział drogi w sieci drogowej powiatu [%] 26,0 33,0 51,5 114,2 29,0 45,0 100,0 Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska. Drogi gminne zarządzanie i utrzymywane są przez gminę Bukowina Tatrzańska, która zgodnie z Ustawą o samorządzie terytorialnym, jako zarządca dróg podejmuje m.in. następujące zadania: o Opracowuje projekty planów finansowych budowy, utrzymania i ochrony dróg oraz obiektów mostowych, o Opracowuje plany rozwoju sieci drogowej, o Pełni funkcję inwestora dla dróg gminnych, o Koordynuje roboty w pasie drogowym, Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 22 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Prowadzi gospodarkę gruntami i innymi nieruchomościami pozostającymi w zarządzie organu zarządzającego drogą. Stan techniczny dróg gminnych asfaltowych należy ocenić jako dobry. Gmina od wielu już lat inwestuje w rozwój własnej infrastruktury drogowej dbając o jej jakość i stan techniczny. Jednak wiele dróg wymaga jeszcze modernizacji nawierzchni, szczególnie jeżeli chodzi o drogi osiedlowe i wierchowe. Drogi wewnętrzne w zdecydowanej większości stanowią drogi gruntowe, pełniące funkcje dojazdową do pól, obszarów leśnych i oddalonych osiedli. Instytucją odpowiedzialną za utrzymanie infrastruktury dróg powiatowych jest Powiatowy Zarząd Dróg w Zakopanem, będący jednostką Starostwa Powiatowego w Zakopanem. Stan techniczny dróg powiatowych prezentuje się dużo gorzej w porównaniu z drogami gminnymi. Spowodowane jest to przede wszystkim niewystarczającymi środkami finansowymi, jakimi dysponują polskie powiaty w celu utrzymywania bieżącej sieci dróg powiatowych oraz jej rozwoju. Relatywnie krótszy jest też okres inwestowania w te drogi. Obsługa transportowa mieszkańców gminy realizowana jest poprzez zbiorowy transport publiczny, zbiorowy transport prywatny i transport indywidualny. Bardzo duże znaczenie na terenie gminy posiada transport turystyczno-wypoczynkowy. Transport turystyczno-wypoczynkowy osiąga swoje natężenie w sezonie letnim i zimowym, a związany jest z ruchem turystycznym. W ostatnich latach w dużym stopniu zwiększył się także ruch rowerowy, dzięki systematycznie powiększanej długości i jakości ścieżek rowerowych. W ostatnich latach została również znacznie rozbudowana zbiorowa komunikacja prywatna, charakteryzująca się powszechną dostępnością i konkurencyjnymi cenami. o Gospodarka wodno-ściekowa Wodociągowa sieć rozdzielcza na dzień 31 grudnia 2002 r. wynosiła 44,6 km, a kanalizacyjna – 31,3 km, które stanowią odpowiednio ok. 17% i 10% ogółu tych sieci w powiecie tatrzańskim. Gęstość rozdzielczej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wynosi odpowiednio 0,34 kmb/km2 i 0,24 kmb/km2; analogiczne wskaźniki dla powiatu tatrzańskiego wynoszą: 0,56 kmb/km2 i 0,63 kmb/km2. Z tymi sieciami połączonych było ogółem odpowiednio 1353 i 488 gospodarstw domowych. Woda jest pobierana z 3 ujęć powierzchniowych zlokalizowanych na terenie gminy. Dwa pierwsze z ujęć – powierzchniowe ujęcia pompowo-grawitacyjne na potoku Poroniec (ujęcia źródeł i ujęcie brzegowe) posiada wydajność 820 m3/d, drugie – powierzchniowe ujęcie na rzece Białce o wydajności 1500 m3/d. Obecnie ludność gminy zaopatruje się w wodę z wodociągów lokalnych i studni gospodarczych. Wodociąg gminny funkcjonuje jedynie na terenie wsi Bukowina Tatrzańska. Miejscowości Białka, Brzegi, i Jurgów obsługiwane są z wodociągów grupowych. Ujęcia na Porońcu i Białce zaopatrują w wodę wodociąg gminny w Bukowinie Tatrzańskiej. Ich wydajność jest uzależniona od stanu wody w ciekach wodnych. Jest ona najniższa w okresie zimowym przy wysokich ujemnych temperaturach. Na dzień dzisiejszy można założyć, iż deficyty wody w miejscowości Bukowina Tatrzańska, która jest zwodociągowania w ok. 96%, nie występują. Natomiast stan techniczny niektórych rurociągów głównych oraz przyłączy domowych wymaga modernizacji. Tab. 6. Gospodarka wodociągowo-ściekowa w gminach powiatu tatrzańskiego. Gminy Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Sieć w km wodociągowa kanalizacyjna rozdzielcza rozdzielcza 44,6 31,3 25,9 26,6 47,3 52,7 51,9 74,8 96,6 112,0 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych wodociągowe kanalizacyjne 1353 1272 1942 1600 3942 488 520 423 1132 2529 Źródło: Bank Danych Regionalnych – 2003, Główny Urząd Statystyczny. Gmina Bukowina Tatrzańska posiada jedną z krótszych sieci rozdzielczych wodociągowych wśród porównywanych gmin powiatu tatrzańskiego. Z gmin wiejskich powiatu dłuższe sieci wodociągowe Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 23 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA posiadają gminy Poronin (51,9 km) oraz Kościelisko (47,3 km). Krótszą siecią dysponuje jedynie mała terytorialnie gmina Biały Dunajec (25,9 km). Podobna sytuacja występuje w przypadku liczby połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych. Reasumując – sieć wodociągowa wymaga rozbudowy i objęcia swym zasięgiem pozostałych miejscowości – Jurgów, Brzegi, Czarna Góra, Leśnica i Groń. Istnieje koncepcja budowy ujęcia wody głębinowej powyżej miejscowości Jurgów, składającego się z 6 studni. Obecnie próbki wody przechodzą ekspertyzy przydatności do użytkowania. Ponadto nową inwestycją w zakresie wodociągów jest wodociąg gminny w miejscowości Rzepiska – połączony z istniejącym wodociągiem w Bukowinie Tatrzańskiej. System kanalizacji sanitarnej obejmuje miejscowości Bukowina Tatrzańska, Czarna Góra, Groń i Leśnica. Oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest na terenie Czarnej Góry, a punktem odbioru oczyszczonych ścieków jest rzeka Białka. Jest to biologiczno-chemiczna oczyszczalnia o przepustowości 735 m3/d. Obecnie jej wykorzystanie szacuje się na ok. 70%. Posiada rezerwy przerobowe wystarczające do przyłączenia wszystkich gospodarstw domowych w miejscowościach o dostępnej kanalizacji sanitarnej. Ponadto istnieją plany rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej. Jedna z koncepcji przewiduje budowę oczyszczalni ścieków o przepustowości 2500 m3/d w miejscowości Białka Tatrzańska wraz z siecią kanalizacyjną o długości ok. 17,4 km. Ponadto przewidziana jest kanalizacja pozostałych miejscowości gminy – łączna długość sieci do wykonania to ok. 125,5 km. Stan istniejącej kanalizacji ogólnospławnej jest bardzo dobry. Zbudowana ona została w okresie ostatnich lat. Jednak potrzeby w zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej na terenie gminy są jeszcze ogromne. Szczególnie w kontekście stałego i dynamicznego rozwoju funkcji turystycznej i narciarskiej. Podobna sytuacja dotyczy sieci wodociągowej. Potrzebne jest również przyszłościowe rozwiązanie kwestii poboru wody do celów sztucznego zaśnieżania stoków narciarskich na terenie gminy. Gospodarka odpadami Na terenie gminy nie ma żadnych zorganizowanych składowisk odpadów, nie są one też przewidywane z racji turystycznego charakteru gminy i bliskości Tatrzańskiego Parku Narodowego. Funkcjonuje system zbiórki i segregacji odpadów w postaci koncesjonowanych odbiorców. Odpady są wywożone z terenu gminy na różne składowiska odpadów. Zaopatrzenie w gaz Na terenie gminy Bukowina Tatrzańska nie występuje sieć gazociągowa. Zaopatrzenie w energię elektryczną Sieć wysokiego napięcia (WN) jest w dobrym stanie technicznym. Stan części sieci elektroenergetycznej SN i NN na terenie gminy nie odpowiada jego potrzebom aktualnym i rozwoju gospodarczego. Zaspokojenie zwiększonego zapotrzebowania na energię dla celów gospodarczych będzie wymagało wymiany, bądź dodania transformatorów, budowy nowych stacji trafo i likwidacji napowietrznych linii NN. Usługi telekomunikacyjne Na terenie gminy Bukowina Tatrzańska działa sieć telefonii kablowej Telekomunikacji Polskiej SA oraz sieci telefonii komórkowej (ERA GSM, PLUS GSM i Centertel). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 24 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA 5. Gospodarka Przedsiębiorczość i podmioty gospodarcze Gospodarka gminy Bukowina Tatrzańska od lat kojarzona jest z dobrze rozwiniętą sferą usług turystycznych. Występują tu niepowtarzalne walory krajobrazowe, przyrodnicze oraz kulturowe. Korzystna lokalizacja gminy w bezpośrednim sąsiedztwie Tatr oraz w niedalekiej odległości od Pienin, Przełomu Dunajca oraz granicy ze Słowacją stanowi niezwykle istotny element kształtowania się lokalnego rynku turystycznego. Dodatkowym atutem są doskonałe warunki do uprawiania sportów zimowych. Uwarunkowania te determinują także takie cechy charakterystyczne lokalnej gospodarki jak brak przemysłu. Obecnie wiodącym profilem miejscowych firm jest szeroko pojęta turystyka, wraz z całą bazą towarzyszącą, jak np.: gastronomia, usługi oraz handel. Na dzień 31.12.2003 r. na terenie gminy zarejestrowanych było 876 podmiotów gospodarczych. Większość z nich związanych jest ściśle z obsługą ruchu turystycznego. Są to przede wszystkim takie działalności jak: wynajem pokoi, przewóz osób, przewóz osób dorożkami, przewóz osób saniami, prowadzenie parkingów, usługi przewodnickie, wypożyczalnie sprzętu sportowego, wyciągi narciarskie, etc. Pozostała działalność gospodarcza na terenie gminy to zakłady usługowe. Najliczniej reprezentowana jest branża budowlano-remontowa, leśna, stolarska, gastronomia. Generalnie poziom świadczonych usług, poza turystyką, stoi na stosunkowo niskim poziomie. Usługi te nie zaspokajają potrzeb wielkiej rzeszy turystów odwiedzających gminę sezonowo. Tabela 7. Rozwój liczby firm w gminach powiatu tatrzańskiego (według systemu REGON) Rok Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska 1999 2000 2001 2002 Wskaźnik Liczba firm wzrostu liczby na 1000 firm w latach mieszkańców 2003 99-03 w 2003r. 876 3,4% 72 847 787 829 841 418 578 911 4706 7460 433 585 870 4639 7314 439 635 907 4746 7556 459 662 951 4929 7842 494 683 968 5170 8191 18,2% 18,2% 6,2% 9,8% 9,8% 73 86 92 187 126 242795 251821 270695 278350 287816 18,5% 89 3468218 3581593 17,7% 94 3041403 3186704 3392268 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Według danych Głównego Urzędu Statystycznego pod koniec grudnia 2003 roku działalność na terenie gminy Bukowina Tatrzańska prowadziło 876 jednostek gospodarczych. Z porównywanych gmin powiatu tatrzańskiego najwięcej firm ma oczywiście siedzibę w Zakopanem (5170), które stanowi duży ośrodek turystyczny i usługowy. Drugą w kolejności jest gmina Poronin gdzie zarejestrowanych jest 968 podmiotów, trzecią Bukowina Tatrzańska, czwartą Kościelisko – 683, a piątą Biały Dunajec - 494. W porównaniu z końcem 1999 r. liczba istniejących podmiotów gospodarczych w wybranych gminach ulegała zmianom. W poszczególnych latach obserwowano głównie wzrost liczby firm. Tylko w przypadku trzech gmin (Bukowina Tatrzańska, Zakopane oraz Poronin) notowane były okresowe spadki w latach 1999 - 2000. Trend wzrostowy jest naturalnie bardzo pożądany, zwłaszcza, jeżeli dotyczy małych firm, być może nie zatrudniających rzeszy osób, ale w wielu krajach stanowiących podstawę gospodarki. W typowo turystycznych gminach, gdzie gros osób pracuje w obsłudze ruchu turystycznego, potrzeba tworzenia i funkcjonowania małych i średnich firm jest ogromna. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 25 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA W danych Głównego Urzędu Statystycznego (opartego na systemie REGON) może być jednak ukryty proces tzw. „samozatrudniania”, czyli zakładania jednoosobowych działalności gospodarczych przez zatrudnionych do tej pory na etacie pracowników. Dotyczy to m.in. kierowców czy pracowników budowlanych, którzy po rozstaniu ze swoim dotychczasowym pracodawcą, zakładają firmy i nadal z nim współpracują, ale już jako przedsiębiorcy. Nie chroni ich jednak prawo pracy, co stawia pod znakiem zapytania trwałość takiej współpracy. Nowelizacja Kodeksu Pracy ukróciła już jednak takie praktyki. Dynamika wzrostu liczby firm jest mocno zróżnicowana w poszczególnych porównywanych gminach. Rekordzistami w tej kategorii zostały gminy Kościelisko i Biały Dunajec, które w latach 1999-2003 zanotowały wzrost liczby jednostek gospodarczych o 18,2%. Za nimi uplasowało się Zakopane z wartością 9,8%. Na drugim biegunie znajdują się gminy Bukowina Tatrzańska, w której wzrost liczby firm wyniósł w analogicznym okresie 3,4% oraz Poronin – 6,2%. Dla większego zobrazowania należy dodać, że średnia dla regionu małopolskiego osiągnęła wartość 18,5%, a liczona dla Polski wyniosła 17,7%. Porównując wartość wskaźnika wzrostu liczby firm w gminie Bukowina Tatrzańska (3,4%) z innymi gminami okazuje się, że plasuje się ona na końcu stawki. Świadczy to z jednej strony o stabilizacji i dojrzałości lokalnej gospodarki. W gminie Bukowina Tatrzańska przedsiębiorstwa (głównie branży turystycznej) zakładane są już od kilkudziesięciu lat i w ciągu tego okresu lokalny rynek uregulował ich liczbę oraz zakres działania. W gminach gdzie przyrosty firm są największe dokonuje się dopiero podobna stabilizacja, co świadczy również o nadrabianiu zaległości z okresu powojennego i zapełnianiu wolnych jeszcze nisz gospodarczych. Miasto Zakopane, które jest największym ośrodkiem gospodarczym regionu, również posiada ustabilizowaną gospodarkę lokalną ze względu na bogate tradycje prowadzenia własnych przedsięwzięć gospodarczych. Jednak ze względu na atrakcyjność inwestycyjną notuje ono wciąż stosunkowo wysokie przyrosty roczne liczby podmiotów gospodarczych. Wymiernym wskaźnikiem obrazującym rozwój gospodarczy poszczególnych samorządów gminnych jest wskaźnik ilości zarejestrowanych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców danej jednostki. W tej klasyfikacji gmina Bukowina Tatrzańska również posiada najniższe wskaźniki spośród gmin powiatu tatrzańskiego. W 2003 r. wskaźnik ten osiągnął dla gminy poziom 72 firm na 1000 swoich obywateli, podczas gdy średnia wartość małopolska wynosiła 89, a wskaźnik ogólnopolski – 94. Z porównywanych gmin Bukowinie Tatrzańskiej dorównuje gmina Biały Dunajec (73). Lepiej wypada pod tym kątem gmina Kościelisko, gdzie jest 86 podmiotów na 1000 mieszkańców oraz gmina Poronin - 92. Niekwestionowanym liderem pod względem liczby podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jest oczywiście Zakopane – 187 podmiotów na 1000 mieszkańców. Tabela 8. Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności i wybranych form prawnych w 2003 r. Sektor własności publiczny prywatny Formy prawne spółki spółdzielnie ogółem z udziałem kapitału zagranicznego 13 3 3 Gmina Ogółem Bukowina Tatrzańska % ogółu Biały Dunajec % ogółu Kościelisko % ogółu Poronin % ogółu Zakopane % ogółu Powiat 876 22 854 100,0 494 2,5 21 97,5 473 1,5 3 0,3 0 0,3 0 85,3 442 100,0 683 100,0 968 100,0 5170 100,0 8191 4,3 21 3,1 20 2,1 122 2,4 206 95,7 662 96,9 948 97,9 5048 97,6 7985 0,6 11 1,6 9 0,9 152 2,9 188 0 3 0,4 2 0,2 23 0,4 31 0 0 0 1 0,1 12 0,2 16 89,4 581 85,1 855 88,3 4114 79,6 6739 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie osoby fizyczne 747 26 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA tatrzański % ogółu Region małopolski % ogółu 100,0 287816 2,5 9031 97,5 278785 2,3 14285 0,4 2364 0,2 1197 82,3 224514 100,0 3,1 96,9 5,0 0,8 0,4 78,0 Źródło: opracowanie własne na bazie „Wybranych danych o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r.” (US w Krakowie) Analizując formy prawne firm z terenu gminy Bukowina Tatrzańska zdecydowaną większość stanowią podmioty, będące własnością osób fizycznych (85,3% ogółu), przy średniej regionalnej rzędu 78,0%. Drugą grupę stanowią spółki handlowe (1,5%), podczas gdy wartość średnia dla Małopolski wynosi 5%. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego stanowią tylko 0,3% wszystkich firm z terenu gminy (średnia regionalna wynosi 0,8%), co w liczbach bezwzględnych oznacza 3 podmioty gospodarcze. Z gmin porównywanych największy potencjał gospodarczy skupia oczywiście Zakopane (m.in. 152 spółki handlowe, 23 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, 12 spółdzielni). Tabela 9. Podmioty gospodarki narodowej wg wybranych sekcji PKD w 2002 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański województwo małopolskie Bukowina Tatrzańska/ powiat tatrzański Ogółem Rolnictw Transport, Obsługa Restaurac o, Budownictw Handel gospodarka nierucho Przemysł je leśnictwo, o i naprawy magazynow mości i i hotele łowiectwo a i łączność firm 876 32 90 53 147 231 82 46 494 683 968 5170 9 9 12 14 104 48 122 326 37 61 63 243 125 124 253 1218 103 127 289 1107 21 137 80 683 16 31 37 490 8191 76 690 457 1867 1857 1003 620 287816 5314 34271 31552 89149 10144 22853 37637 10,7% 42,1% 13,0% 11,6% 7,9% 12,4% 8,2% 7,4% Źródło: opracowanie własne na bazie „Wybranych danych o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r.” (US w Krakowie) Na terenie gminy Bukowina Tatrzańska dominują firmy z branży turystycznej (kategoria PKD „Restauracje i hotele”) stanowiąc 26,4% wszystkich lokalnych podmiotów i ponad 12% wszystkich firm z tej branży w całym powiecie tatrzańskim. Kolejną ważną grupę podmiotów gospodarczych w gminie stanowią firmy kategorii handel i usługi naprawcze (16,8% ogółu). Instytucje otoczenia biznesu z terenu gminy Bukowina Tatrzańska Na terenie gminy Bukowina Tatrzańska nie funkcjonują żadne formy zrzeszenia lokalnych przedsiębiorców. Nie działają również żadne instytucje wsparcia dla biznesu. Jest to poważna bariera dla skoordynowanego rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości na terenie gminy. Organizacje zrzeszające przedsiębiorców, czy też świadczące na ich rzecz rozmaite usługi i pomoc są istotnymi narzędziami w zakresie pozyskiwania środków europejskich na rzecz rozwoju sektora małej i średniej przedsiębiorczości oraz pełnią funkcję partnera dla samorządu terytorialnego w realizacji zadań strategicznych i projektów. Ponadto kształtują one lokalny klimat dla rozwoju przedsiębiorczości, Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 27 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA przyczyniają się nierzadko do obniżania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej poprzez koordynację działań promocyjnych i doradczych oraz integrują lokalne środowisko. Na terenie gminy bardzo mało jest również instytucji otoczenia biznesu takich jak banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, agencje nieruchomości i inne. Najbliższe miasta, gdzie funkcjonują instytucje wsparcia dla małej i średniej przedsiębiorczości to: o Nowy Targ – Cech Rzemiosł Różnych, Podhalańska Izba Gospodarcza; o Zakopane – Punkt Konsultacyjno-Doradczy dla małych i średnich przedsiębiorstw Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji; o Rabka – Fundacja Rozwoju Regionu Rabka; o Nowy Sącz – Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Nowosądecka Izba Gospodarcza. 6. Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego Poniższa tabela pokazuje, w oparciu o dane GUS, poziom i najważniejsze składniki budżetu samorządu terytorialnego Bukowiny Tatrzańskiej w 2003 roku na tle sąsiednich gmin. Tabela 10. Porównanie budżetów samorządowych gmin powiatu tatrzańskiego. 16711,7 Dochody Wydatki Udział Udział wydatków własne inwestycyjne dochodów inwestycyjnych [tys. zł] [tys. zł] własnych 16060,1 3966,2 2336,9 23,7% 14,5% 8686,1 9253,9 13173,0 53636,3 8074,5 9368,8 13404,6 50606,3 Dochody [tys. zł] Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Wydatki [tys. zł] 2080,8 3821,5 3127,2 37100,5 466,0 1221,8 2190,0 9023,7 23,9% 41,3% 23,7% 69,2% 5,8% 13,0% 16,3% 17,8% Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r., Kraków 2003. Z powyższej tabeli wynika, że dochody i wydatki w budżecie gminy Bukowina Tatrzańska stanowiły największe wartości, poza miastem Zakopane, wśród gmin powiatu tatrzańskiego. Poziom udziału dochodów własnych plasował gminę Bukowina Tatrzańska w pośród sąsiednich gmin – wyższy udział zanotowały jedynie Zakopane oraz Poronin. Poziom wydatków na inwestycje i ich udział w wydatkach budżetowych gminy Bukowina Tatrzańska ogółem był jednym z wyższych wśród porównywanych gmin. Bukowina Tatrzańska na inwestycje przeznaczyła ok. 14,5% wszystkich wydatków. Poniższa tabela prezentuje natomiast przeliczone na 1 mieszkańca dochody ogółem i dochody własne oraz wydatki ogółem i wydatki inwestycyjne z budżetu gminy Bukowina Tatrzańska w zestawieniu z danymi dla gmin powiatu tatrzańskiego. Tabela 11. Dochody i wydatki budżetów gminnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Wydatki [zł/1 Dochody własne Wydatki mieszk.] [zł/1 mieszk.] inwestycyjne [zł/1 mieszk.] 1369 1316 325 191 Dochody [zł/1 mieszk.] 1280 1167 1250 1938 1190 1181 1272 1829 307 482 297 1341 69 154 208 326 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r., Kraków 2003. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 28 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Z porównania dochodów i wydatków ogółem na 1 mieszkańca gminy Bukowina Tatrzańska w zestawieniu z gminami porównywanymi wynika, iż należą one do największych. Są wyraźnie większe od wartości tych parametrów budżetu innych gmin wiejskich i dużo mniejsze od Zakopanego. Bukowina Tatrzańska charakteryzuje się wysokimi wartościami wskaźnika dochodów własnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wskaźnik ten jest niższy tylko od analogicznych wskaźników dla gmin: Zakopane oraz Kościelisko. Ten pozytywny trend znajduje kontynuację w przypadku wydatków inwestycyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Bukowina Tatrzańska przeznaczyła na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca porównywalną ilość środków jak gminy Zakopane i Poronin. 7. Sfera społeczna Demografia Gmina Bukowina Tatrzańska, według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczy 12 204 mieszkańców (dane z 2003 r.), co stanowi 18,7% ogółu ludności powiatu tatrzańskiego. Taki poziom zaludnienia stawia badaną gminę na 2 miejscu w powiecie tatrzańskim (na 5 samorządów gminnych) i 68 miejsce w regionie małopolskim (na 182 gminy). W gronie pięciu gmin powiatu (porównywanych w niniejszej analizie), najwięcej mieszkańców liczy miasto Zakopane (27 900 obywateli), najmniej zaś Biały Dunajec (6772 obywateli). Tabela 12. Podstawowe wskaźniki demograficzne gmin powiatu tatrzańskiego w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska Ludność* 12204 6772 7920 10553 27900 65382 3252949 38190608 Udział w ludności powiatu [%] 18,7 10,4 12,1 16,1 42,7 100,0 - Kobiety Mężczyźni 6111 3479 4030 5331 15148 34099 1674159 19704178 6126 3293 3890 5222 12752 31283 1578790 18486430 Kobiety na Gęstość 100 zaludnienia mężczyzn [osób/km2] 100 93 106 188 104 58 102 126 119 332 109 139 106 214 107 122 *liczba ludności wg stałego miejsca zamieszkania (stan na dzień 31 XII) Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Struktura płci ludności gminy Bukowina Tatrzańska charakteryzuje się niemalże równowagą w liczbie kobiet (6111) i mężczyzn (6126), z niewielką przewagą płci męskiej. Kobiety stanowią dokładnie 49,9% ogółu mieszkańców badanej gminy – dla porównania wskaźnik ten dla Małopolski wynosi 51,5%, a dla całego kraju 51,6%. Bukowina Tatrzańska jest jedyną gminą w powiecie tatrzańskim, gdzie zanotowano liczebną przewagę mężczyzn. Współczynnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) osiągnął w Bukowinie Tatrzańskiej w 2003 r. wartość 100, zdecydowanie niższą od średniej wartości powiatu (109 kobiet na 100 mężczyzn), jak również niższą od średniej dla regionu małopolskiego (106) i dla Polski (107). Należy dodać, iż z grona pięciu gmin będących obiektem niniejszej analizy, najwyższy wskaźnik feminizacji posiada Zakopane, notujące aż 119 kobiet na 100 mężczyzn, co jest rekordem województwa małopolskiego! Średnia gęstość zaludnienia w gminie Bukowina Tatrzańska wynosi 93 osoby/km2, mniej zarówno w porównaniu ze wskaźnikiem liczonym dla całej Polski (122 osoby/km2), jak i dla regionu małopolskiego (214 osób/km2). Z gmin powiatu tatrzańskiego największe zagęszczenie ludności notuje Zakopane (332 osoby/km2), natomiast najmniejsza gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę Kościelisko (58 osób/km2). Pod względem ogólnej powierzchni Bukowina Tatrzańska (licząca 132 km2, co stanowi 28,0% całkowitej powierzchni powiatu tatrzańskiego) zajmuje 2 miejsce spośród Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 29 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA 5 gmin w powiecie tatrzańskim (niewiele większą powierzchnię posiada jednie gmina Kościelisko – 136 km2) i 22 miejsce w gronie 182 gmin województwa małopolskiego. Tabela 13. Powierzchnia gmin powiatu tatrzańskiego Gmina Powierzchnia w km2 Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański 132 36 136 84 84 472 Udział powierzchni gminy w powierzchni powiatu [%] 28,0 7,6 28,8 17,8 17,8 100,0 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r., Kraków 2003. Analizując rozwój liczby ludności w gminie Bukowina Tatrzańska w latach 1999-2003 należy podkreślić stały jej wzrost w okresie 1999-2001 – w kulminacyjnym 2001 r. gmina liczyła 12290 obywateli. W 2002 r. zanotowano spadek zaludnienia gminy, w kolejnym zaś roku – 2003, kolejny wzrost. Dzięki temu w badanym okresie pięcioletnim zaznaczył się w badanej gminie dodatni wskaźnik wzrostu liczby ludności, rzędu 1,1% (ogółem o 132 osoby). Z gmin porównywanych najwyższy wskaźnik wzrostu zaludnienia w okresie pięciu lat zanotował Poronin (o 5,8%) i Biały Dunajec (o 5,6%). Na drugim biegunie znajduje się z kolei miasto Zakopane, które zanotowało znaczny spadek zaludnienia (o 6,3%). Dla porównania omawiany wskaźnik dla regionu małopolskiego wynosi 0,9%, a dla całej Polski -1,2%. Tabela 14. Rozwój liczby ludności w gminach latach 1999-2003 Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski* Polska 2002 2003 Wskaźnik wzrostu w latach 99-03 [%] 1999 2000 Rok 2001 12105 12182 12290 12175 12237 1,1 6415 7797 9971 29767 6503 7759 10031 29419 6520 7884 10074 29444 6692 7883 10500 28046 6772 7920 10553 27900 5,6 1,6 5,8 -6,3 66055 65894 66212 65296 65382 -1,0 3222525 3233799 3240928 3237217 3252949 0,9 38653559 38644211 38632453 38218531 38190608 -1,2 *zmiana granic województwa (1 I 2002 – gmina Sławków przechodzi do woj. śląskiego, 1 I 2003 – gmina Szerzyny wchodzi w skład woj. małopolskiego) Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Z przedstawionych poniżej danych wynika, że zmniejsza się w dość szybkim tempie w skali całej gminy Bukowina Tatrzańska liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, a wzrasta liczba ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Jest to tendencja charakterystyczna dla całej Polski, będąca efektem powolnego starzenia się społeczeństwa. W gronie porównawczym Bukowina Tatrzańska posiada jeden z najniższych wskaźników liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, wynoszący 27,0% (2003 r.), podczas gdy w Białym Dunajcu i Poroninie sięga on 28,0%. Wskaźnik osiągnięty przez Bukowinę Tatrzańską jest mimo wszystko wyższy od średniej wyliczonej dla regionu małopolskiego (23,1%) i średniej dla Polski (21,9%). Średnią wartość powiatu tatrzańskiego, wynoszącą 24,6% zaniża Zakopane, gdzie ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi zaledwie Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 30 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA 20,7% ogółu mieszkańców. Tendencja liczebnego zmniejszania się wskaźnika ludności w wieku przedprodukcyjnym wpływa na mniejszą liczbę uczniów w szkołach gminy Bukowina Tatrzańska, dlatego ważne staje się ujmowanie tych wartości w planach rozwoju oświaty. Tabela 15. Struktura wieku ludności w gminie Bukowina Tatrzańska Ogółem Rok 1999 2000 2001 2002 2003 12105 12182 12290 12175 12237 Liczba ludności W wieku W wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym Osoby % Osoby % 3518 29,1 7052 58,3 3489 28,6 7124 58,5 3455 28,1 7208 58,6 3371 27,7 7131 58,6 3308 27,0 7219 59,0 W wieku poprodukcyjnym Osoby % 1535 12,7 1569 12,9 1627 13,2 1673 13,7 1710 14,0 Nieprodukcyjni na 100 osób w wieku produkcyjnym 72 71 71 71 70 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Gmina Bukowina Tatrzańska odstaje także od sąsiadów w klasyfikacji wskaźnika liczby osób w wieku produkcyjnym. Pomimo stałego (ale wolnego) liczebnego przyrostu tej grupy mieszkańców, stanowią oni 59,0% wszystkich mieszkańców gminy (niewiele mniejszą wartość uzyskała tylko gmina Kościelisko – 58,9%). Dla porównania średnia regionalna (wynosząca 61,7%) jest wyższa od wartości badanej gminy, o średniej ogólnopolskiej nie wspominając (62,9%). W tej kategorii najwyższy wskaźnik cechuje Zakopane (60,5%). Wielkość grupy „produkcyjnej” jest ważnym wskaźnikiem demograficznym, gdyż to właśnie na niej spoczywa (przynajmniej w teorii) ciężar utrzymania osób w wieku nieprodukcyjnym (czyli osób do 18 roku życia oraz emerytów). Liczebność obywateli gminy Bukowina Tatrzańska w wieku przedprodukcyjnym oraz w wieku produkcyjnym wpływa na wielkość ostatniej grupy wiekowej, czyli mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. W 2003 r. grupa ta stanowiła w badanej gminie 14,0% wszystkich jej mieszkańców (tendencja rosnąca w okresie pięcioletnim). W tej kategorii trzy porównywane gminy osiągnęły niższe (lepsze) wyniki, np. w gminie Poronin ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi 12,2% wszystkich jej mieszkańców, a w Białym Dunajcu 13,0%. Bardzo wysoki odsetek ludności w wieku emerytalnym posiada Zakopane, gdzie niemal 19% obywateli stanowi grupę „poprodukcyjną”. Dla porównania wskaźnik małopolski, podobnie jak ogólnopolski osiągnął wartość 15,2%. Należy dodać, iż od 1999 roku stale przyrasta liczba obywateli gminy Bukowina Tatrzańska w wieku poprodukcyjnym. Nie stanowi to jeszcze znaczącej fali, ale w kolejnych latach będzie się jeszcze pogłębiać w związku z osiąganiem wieku emerytalnego przez kolejne roczniki osób znajdujących się obecnie w grupie ludności produkcyjnej. Tabela 16. Struktura wieku ludności w gminach w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska Ogółem Liczba ludności W wieku W wieku przedproduk. produkcyjnym Osoby % Osoby % W wieku poprodukcyjnym Osoby % Nieprodukcyjni na 100 osób w wieku produkcyjnym 12237 3308 27,0 7219 59,0 1710 14,0 70 6772 7920 10553 27900 1895 2159 2952 5773 28,0 27,3 28,0 20,7 4000 4667 6314 16886 59,1 58,9 59,8 60,5 877 1094 1287 5241 13,0 13,8 12,2 18,8 69 70 67 65 65382 16087 24,6 39086 59,8 10209 15,6 67 3252949 751153 23,1 2008121 61,7 493675 15,2 62 38190608 8349808 21,9 24038777 62,9 5802023 15,2 59 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 31 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Innym wskaźnikiem obrazującym strukturę wiekową ludności jest współczynnik osób w wieku nieprodukcyjnym (osoby do lat 18 oraz mężczyźni powyżej 65 roku życia i kobiety powyżej 60 lat) na 100 osób w przedziale wieku produkcyjnego. Oznacza on potencjalne obciążenie, jakie spada na barki osób w „sile wieku” związane z utrzymaniem jeszcze bądź już niepracujących członków społeczeństwa. W tym porównaniu gmina Bukowina Tatrzańska wypada stosunkowo najmniej korzystnie – omawiany wskaźnik wynosi dla niej 70 (podobnie jak w gminie Kościelisko), sporo wyższy w porównaniu ze średnią wojewódzką (62) i ogólnopolską (59). W Zakopanem, dzięki znacznej grupie ludności w wieku produkcyjnym i relatywnie małej grupie młodzieży, wskaźnik liczby nieprodukcyjnych na 100 osób w „produkcyjnych” wynosi 65. Przyrost naturalny (różnica pomiędzy liczbą narodzin i zgonów) w latach 1999-2003 kształtował się w gminie Bukowina Tatrzańska na poziomie dodatnim. Kulminacja zanotowana została w roku 2001, gdy wartość tego wskaźnika osiągnęła poziom 7,2‰ i od tego czasu wskaźnik przyrostu naturalnego w badanej gminie spada. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2003 r. urodziło się w gminie Bukowina Tatrzańska 141 dzieci, natomiast zmarło 101 obywateli (najwięcej w całym okresie pięcioletnim). Różnica pomiędzy tymi wartościami oznacza wskaźnik przyrostu naturalnego na poziomie 3,3‰. Wynik ten jest korzystny zarówno w kontekście średniej dla powiatu tatrzańskiego (0,7‰), regionu małopolskiego (1,0‰), jak i średniej wartości ogólnopolskiej (-0,4‰). Zaznaczyć należy jednak, iż od pięciu lat stale rośnie w gminie Bukowina Tatrzańska liczba zgonów – w 1999 r. wynosiła ona 74 osoby, podczas, gdy w 2003 r. wzrosła do 101 osób. Z kolei liczba urodzeń w badanej gminie podlega corocznym wahaniom – najwięcej dzieci urodziło się w 2001 r. (165), najmniej zaś w 2002 r. (126 dzieci). Tabela 17. Podstawowe dane demograficzne dla gminy Bukowina Tatrzańska Rok Liczba małżeństw 1999 2000 2001 2002 2003 75 76 55 61 72 Liczba małżeństw na 1000 mieszkańców 6,2 6,2 4,5 5,0 5,9 Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny [osoby] Przyrost naturalny [‰] 150 146 165 126 141 74 76 77 80 101 76 70 88 46 40 6,3 5,7 7,2 3,8 3,3 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Spośród gmin powiatu tatrzańskiego najwyższy wskaźnik przyrost naturalnego zanotował w 2003 r. Biały Dunajec (5,5‰), podczas, gdy Kościelisko osiągnął wartość przyrostu naturalnego równą Bukowinie Tatrzańskiej (3,3‰). Negatywne tendencje w tej kategorii notuje Zakopane, które jest jedynym samorządem z grona porównywanych o ujemnym wskaźniku przyrostu naturalnego (-2,6‰). Dla porównania powiat tatrzański osiągnął w badanym roku wartość 0,7‰. Tabela 18. Podstawowe dane demograficzne w gminach w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region Liczba małżeństw Liczba małżeństw na 1000 mieszkańców Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny [osoby] Przyrost naturalny [‰] 72 5,9 141 101 40 3,3 46 34 51 117 6,8 4,3 4,8 4,2 83 85 111 225 46 59 95 297 37 26 16 -72 5,5 3,3 1,5 -2,6 320 4,9 645 598 47 0,7 17181 5,3 31879 28715 3164 1,0 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 32 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA małopolski Polska 195446 5,1 351072 365230 -14158 -0,4 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Na poziomie przewyższającym przeciętną kształtuje się wskaźnik małżeństw zawieranych w gminie Bukowina Tatrzańska. W 2003 r. związek małżeński zawarły 72 pary, co oznacza relatywną wartość 5,9 małżeństw na 1000 mieszkańców gminy (5,9‰). Jest to wartość wyższa od średniej regionu małopolskiego (5,3‰) i od średniej ogólnopolskiej (5,1‰). Z gmin porównawczych jedynie Biały Dunajec osiągnął wyższy – od Bukowiny Tatrzańskiej – wskaźnik małżeństw (6,8‰), podczas gdy pozostałe gminy notują nieco niższe wartości. Gminy Zakopane, Kościelisko i Poronin zanotowały odpowiednio 4,2 małżeństw, 4,3 małżeństw oraz 4,8 małżeństw na 1000 swoich mieszkańców, czyli wskaźniki niższe od średniej powiatu tatrzańskiego (4,9‰). Interesujące informacje o demografii gminy Bukowina Tatrzańska można uzyskać analizując migracje stałe jej mieszkańców. Zanotowane w badanej gminie w 2003 r. dodatnie saldo migracji stałych (2,0‰, czyli 25 osób) jest pozytywną tendencją, jednoznacznie wskazującą na większy napływ nowych mieszkańców gminy (85 osób) niż odpływ nowych obywateli (60 osób). Dodatnie saldo migracji w pewnym sensie wskazuje na atrakcyjność zamieszkiwania w gminie, przyciągającą nowych mieszkańców. Spośród pięciu gmin powiatu tatrzańskiego także trzy inne notują dodatnie saldo migracji – są to Biały Dunajec (2,7‰), Poronin (1,8‰) i Kościelisko (1,0‰). Jedynie stolica powiatu – Zakopane charakteryzuje się ujemnym saldem migracji stałych (-0,8‰). Ogółem powiat tatrzański notuje dodatnie saldo migracji, na poziomie 0,7‰. Tabela 19. Migracje stałe w gminach w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski napływ Migracje stałe odpływ saldo na 1000 ludności 85 60 25 2,0 58 81 94 289 607 40 73 75 312 560 18 8 19 -23 47 2,7 1,0 1,8 -0,8 0,7 34183 30631 3552 1,1 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r., Kraków 2003. Napływ nowych obywateli gmin dotyczy głównie ludzi starszych, często na emeryturze bądź powracających z zagranicy, którzy po latach pracy chcą mieszkać w pięknym i spokojnym otoczeniu. Nierzadko te osoby i ich pieniądze mają wpływ na lokalny rynek usługowy, przyczyniając się do jego rozwoju. Z kolei stały odpływ obywateli badanej gminy w głównej mierze obejmuje ludzi młodych. Reprezentanci tej grupy społeczności, najbardziej mobilni, otwarci na zmiany, nierzadko po ukończeniu studiów w dużych ośrodkach akademickich regionu i kraju, tamże próbują szukać pracy i osiedlać się na stałe. Część osób próbuje swoich sił w pracy za granicą (często nielegalnie) i po uzyskaniu samodzielności finansowej ściągają swoje tam na stałe swoje rodziny. Reasumując należy stwierdzić, iż gmina Bukowina Tatrzańska wyróżniają w sferze demograficznej pozytywne tendencje, głównie jeżeli chodzi jest o długofalowy wzrost liczby ludności. Wynika on zarówno z dodatniego przyrostu naturalnego, jak również dodatniego salda migracji stałych. Społeczeństwo badanej gminy – podobnie jak całej Polski – starzeje się, czyli maleje liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, a rośnie liczba obywateli w wieku emerytalnym. Nie jest to jednak w badanej gminie zbyt mocno zarysowany trend, który mógłby być powodem do niepokoju, ale który należy uwzględniać choćby w planach rozwoju oświaty w gminie Bukowina Tatrzańska. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 33 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Zasoby mieszkaniowe Na zasoby mieszkaniowe gminy Bukowina Tatrzańska składają się 3154 mieszkania o łącznej powierzchni 341 490 m2 (2003 r.). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego 2969 mieszkań (94% ogółu) zaopatrzonych jest w wodociąg, 2606 mieszkań (83%) posiada łazienkę z wanną bądź prysznicem (z odpływem wody), 2564 mieszkania (81%) posiada ustęp spłukiwany, a 1800 mieszkań (57%) ma instalację centralnego ogrzewania. Średnia powierzchnia jednego mieszkania w gminie Bukowina Tatrzańska osiągnęła w 2003 roku wysoką wartość 108,3 m2, najwyższą w porównaniu z pozostałymi gminami powiatu tatrzańskiego (średnia dla powiatu wynosi 84,3 m2). Jedyną gminą, w której średnia powierzchnia mieszkania może równać się z wartością bukowińską jest Poronin, notujący średni wskaźnik 104,7 m2. W Zakopanem średnia powierzchnia jednego mieszkania nie przekracza 71 m2 (dane nie obejmują pensjonatów). Średnia powierzchnia 1 mieszkania w regionie małopolskim wynosi 73,2 m2, a w Polsce 68,8 m2. Jak widać z powyższych danych wskaźnik średniej powierzchni mieszkania w gminie Bukowina Tatrzańska zasługuje na duże uznanie. Tabela 20. Zasoby mieszkaniowe w gminach w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska Mieszkań ogółem Liczba Izb ogółem Izb na mieszkanie Powierzchnia w m2 Mieszkań Mieszkania Mieszkania ogółem średnio na 1 osobę 3154 17361 5,5 341490 108,3 27,9 1803 2410 2803 10825 8199 10658 15697 43192 4,5 4,4 5,6 4,0 159469 207353 293350 767550 88,4 86,0 104,7 70,9 23,5 26,2 27,8 27,5 20995 95107 4,5 1769212 84,3 27,1 1002075 3790928 3,8 73383459 73,2 22,6 12595891 46342039 3,7 866322277 68,8 22,7 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Porównując wartości innego wskaźnika – średnią powierzchnię mieszkania w przeliczeniu na 1 obywatela – gmina Bukowina Tatrzańska z wynikiem 27,9 m2 ponownie plasuje się na pierwszym miejscu wśród samorządów powiatu tatrzańskiego (średnia powiatowa wynosi 27,1 m2). Podkreślić należy, że jest wynik uzyskany przez Bukowinę Tatrzańską jest zdecydowanie wyższy także od średniej regionalnej (22,6 m2) i ogólnopolskiej (22,7 m2). Spośród porównywanych samorządów gminnych wyróżniają się także Poronin, notujący średnią wartość na poziomie 27,8 m2, a także Zakopane z wartością 27,5 m2 mieszkania na 1 obywatela. Kolejnym ważnym wskaźnikiem opisującym rynek mieszkaniowy jest średnia liczba izb przypadająca na 1 mieszkanie. W tej kategorii gmina Bukowina Tatrzańska wypada równie korzystnie – w gronie porównywanych samorządów jest druga, z wartością 5,5 izb na 1 mieszkanie. Jest to wskaźnik wyższy zarówno od średniego wskaźnika regionu małopolskiego (3,8), jak również Polski (3,7). Jedynie gmina Poronin osiągnęła wartość badanego wskaźnika na nieco wyższym poziomie 5,6 izb na mieszkanie, co nie zmienia faktu, iż Bukowina Tatrzańska posiada najlepsze warunki mieszkaniowe (przynajmniej w omówionych kategoriach) spośród porównywanych samorządów powiatu tatrzańskiego. Samorządy gminne ustawowo zobligowane są do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych swoich obywateli. W zasobach gminy Bukowina Tatrzańska znajdują się 4 mieszkania komunalne, liczące łącznie 17 izb i 238 m2 powierzchni. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 34 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 21. Mieszkania oddane do użytku w gminie Bukowina Tatrzańska w latach 1999-2003 Rok 1999 2000 2001 2002 2003 Ogółem Liczba mieszkań ogółem 14 15 19 13 26 87 Powierzchnia w m2 Mieszkań Mieszkania ogółem Średnio 1836 131,1 2743 182,9 2748 144,6 2297 176,7 5136 197,5 14760 169,7 Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności 1,2 1,2 1,5 1,1 2,1 1,4 (średnio) Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS W okresie 1999-2003 oddano do użytku w gminie Bukowina Tatrzańska łącznie 87 nowych mieszkań o średniej powierzchni użytkowej sięgającej niemal 170 m2. Oznacza to, iż każdego roku oddawano do użytku średnio 1,4 mieszkań na 1000 mieszkańców gminy. W poszczególnych latach skala budownictwa w badanej gminie była zróżnicowana. Na przykład w 2002 r. oddano do użytku jedynie 13 nowych mieszkań, co oznacza średnio 1,1 mieszkań na 1000 obywateli. Najlepszym okresem dla budownictwa mieszkaniowego w Bukowinie Tatrzańskiej był rok 2003, w którym oddano do użytku 26 nowych obiektów mieszkalnych, o imponującej średniej powierzchni 197,5 m2. Wszystkie nowo oddane lokale mieszkalne w gminie Bukowina Tatrzańska powstały w budownictwie jednorodzinnym. Spośród gmin powiatu tatrzańskiego należy jednak wyróżnić Zakopane, gdzie w 2003 r. oddano do użytku 97 nowych mieszkań (w tym 76 w budownictwie indywidualnym), Kościelisko (57 nowych mieszkań) i Poronin (27 nowych mieszkań). Tabela 22. Mieszkania oddane do użytku w gminach w 2003 r. Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska Liczba mieszkań ogółem w tym indywidualne 26 Powierzchnia w m2 Mieszkań ogółem Mieszkania Średnio Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności 26 5136 197,5 2,1 8 57 27 97 8 45 27 76 1552 7063 4728 11986 194,0 123,9 175,1 123,6 1,2 7,2 2,6 3,5 215 182 30465 141,7 3,3 23342 19664 2862252 122,6 7,2 162686 118034 18838485 115,8 4,3 Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Bardzo miarodajnym wskaźnikiem oceniającym stan budownictwa mieszkaniowego gminy jest liczba mieszkań oddanych do użytku w przeliczeniu na 1000 jej mieszkańców. W gminie Bukowina Tatrzańska wartość tego wskaźnika w poszczególnych latach była różna, lecz nigdy nie spadła poniżej poziomu 1,1 mieszkania na 1000 obywateli (w 2002 r.). W 2003 r. wartość omawianego wskaźnika osiągnęła przeciętny poziom 2,1 – niższy w porównaniu ze średnią wartością powiatu tatrzańskiego (3,3 mieszkania na 1000 obywateli), jak również niższy od średniej regionu małopolskiego (7,2 mieszkania na 1000 obywateli) oraz średniej ogólnopolskiej (4,3). Warto podać najwyższe wartości obliczone dla gmin sąsiednich – Kościelisko (7,2 mieszkania na 1000 obywateli), Zakopane (3,5) i Poronin (2,6). Z kolei znacznie od powyższych gmin odstaje Biały Dunajec, notujący w 2003 r. 1,2 nowych mieszkań na 1000 obywateli. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 35 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Z powyższych danych wynika, iż budownictwo mieszkaniowe w gminie Bukowina Tatrzańska w większości przyjętych kryteriów (prócz wskaźnika nowych mieszkań) przewyższa średnie wartości powiatowe, regionalne i ogólnopolskie, a także – wraz z gminą Poronin – przoduje w porównaniu gmin powiatu tatrzańskiego. W kolejnych latach można się spodziewać większego zainteresowania budową nowych mieszkań w gminie, gdyż może stać się to niezłą lokatą kapitału dla inwestorów, głównie indywidualnych. Analizy ekonomistów, oparte na doświadczeniach „starych” państw Unii Europejskiej jasno pokazują, że w najbliższych 15-20 latach wartość działek budowlanych i mieszkań w atrakcyjnych częściach Polski (a Bukowinę Tatrzańską należy do takich zaliczyć) może wzrosną nawet dwu-trzykrotnie. Podstawowa opieka medyczna W gminie Bukowina Tatrzańska podstawowa opieka medyczna sprawowana jest przez 2 ośrodki zdrowia: SP ZOZ w Bukowinie Tatrzańskiej – pacjenci mają zapewnioną opiekę lekarzy-specjalistów: internista, pediatra, stomatolog, ginekolog oraz 9 pielęgniarek. Dodatkowo w ramach ośrodka działa Gabinet zabiegowy i punkt szczepień. SP ZOZ w Leśnicy, zatrudniający 3 lekarzy i 3 pielęgniarki. W gminie prowadzą działalność dwie apteki, obie w Bukowinie Tatrzańskiej (ul. Długa 146, ul. Kościuszki 36). Opieka szpitalna Opiekę szpitalną zapewnia mieszkańcom gminy Bukowina Tatrzańska Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Zakopanem, w skład którego wchodzą następujące oddziały: Tabela 23. Wykaz oddziałów Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Zakopanem lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. nazwa oddziału Chorób wewnętrznych Kardiologiczny Anestezjologii i intensywnej terapii Pediatryczno-noworodkowy Chirurgia ogólna Chirurgia urazowo-ortopedyczna rehabilitacja Ginekologiczno-położniczy Ratunkowy RAZEM i liczba łóżek 49 26 6 44 40 47 liczba lekarzy 8 8 5 5 3 5 liczba pielęgniarek 18 14 21 13 14 14 41 4 257 7 10 51 28 26 148 Źródło: Starostwo Powiatowe w Zakopanem W kompetencji powiatu tatrzańskiego leży także działalność Samodzielnego Publicznego Szpitala Specjalistycznego Chorób Płuc w Zakopanem, w skład którego wchodzą dwa oddziały: Tabela 24. Wykaz oddziałów Samodzielnego Publicznego Szpitala Specjalistycznego Chorób Płuc w Zakopanem lp. 1. 2. nazwa oddziału Pulmonologia Chirurgia klatki piersiowej RAZEM liczba łóżek 64 63 127 liczba lekarzy 3 12 15 liczba pielęgniarek 16 37 53 Źródło: Starostwo Powiatowe w Zakopanem Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 36 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Polityka społeczna Polityką społeczną w gminach zajmują się Ośrodki Pomocy Społecznej, a na szczeblu powiatu Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. W ciągu 2003 r. Ośrodek Pomocy Społecznej w Bukowinie Tatrzańskiej udzielił wsparcia łącznie 474 rodzinom, liczącym ogółem 2188 członków. Najczęstszą przyczyną udzielenia pomocy przez gminny OPS było ubóstwo, stwierdzone aż w 405 rodzinach (85,4% ogółu rodzin korzystających z pomocy OPS – jedna rodzina mogła uzyskać pomoc w ramach kilku powodów, dlatego wartości nie sumują się do 100%), a w dalszej kolejności: niepełnosprawność – w 248 rodzinach (52,3%), bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego – w 245 rodzinach (51,7%), długotrwała choroba – w 168 rodzinach (35,4%) oraz bezrobocie – w 72 rodzinach (15,2% wszystkich rodzin korzystających ze wsparcia OPS w Bukowinie Tatrzańskiej). Tabela 25. Powody udzielania pomocy społecznej rodzinom w gminie Bukowina Tatrzańska w 2003 r. Lp. Powody udzielenia pomocy 1. 2. 3. 4. 5. Ubóstwo Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezrobocie Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego 6. Alkoholizm 7. Potrzeba ochrony macierzyństwa 8. Bezdomność 9. Trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego 10. Narkomania 11. Sieroctwo 12. Klęska żywiołowa lub ekologiczna Łącznie Liczba rodzin korzystających 405 248 168 72 % ogółu* 85,4 52,3 35,4 15,2 Liczba osób w rodzinach 2062 1512 786 369 245 51,7 1684 62 61 13,1 12,9 285 355 - - - 1 0,2 1 25 - 5,3 - 58 - 474 - 2188 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Bukowinie Tatrzańskiej *jedna rodzina mogła uzyskać pomoc w ramach kilku powodów, dlatego wartości nie sumują się do 100% Bezpieczeństwo publiczne Obszar gminy Bukowina Tatrzańska podlega – w zakresie ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego – Komendzie Powiatowej Policji w Zakopanem, a dokładnie działającemu w Bukowinie Tatrzańskiej Komisariatowi Policji. Ogółem w 2003 r. policja odnotowała w badanej gminie 131 przestępstw. Wśród nich dominują przestępstwa drogowe – 35 przypadków (26,7% ogółu przestępstw stwierdzonych w gminie), kradzież cudzej rzeczy – 28 przypadków (21,4%) oraz kradzież z włamaniem – 22 przypadki (16,8%). Szczegółowe zestawienie kategorii przestępstw odnotowanych na terenie gminy Bukowina Tatrzańska przedstawia poniższa tabela. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 37 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 26. Zestawienie kategorii przestępstw odnotowanych na terenie gminy Bukowina Tatrzańska w 2003 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Kategoria Kradzież cudzej rzeczy Rozboje izwymuszenia Kradzież włamaniem Uszczerbek na zdrowiu Bójki i pobicie Uszkodzenie rzeczy Oszustwa kryminalne Fałszerstwa Przestępstwa drogowe Pożar z winy nieumyślnej Przestępstwa o charakterze gospodarczym RAZEM 2003 28 22 7 3 8 10 11 35 4 3 131 % ogółu 21,4 16,8 5,3 2,3 6,1 7,6 8,4 26,7 3,1 2,3 100,0 Źródło: Komisariat Policji w Bukowinie Tatrzańskiej Edukacja przedszkolna, podstawowa i gimnazjalna Zgodnie z Ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591) do jego obowiązków należy zapewnienie edukacji na szczeblu przedszkolnym, podstawowym i gimnazjalnym. W gminie Bukowina Tatrzańska działa Przedszkole Samorządowe w Jurgowie oraz oddziały przedszkolne przy szkołach, do których uczęszcza łącznie 171 dzieci, a zatrudnionych jest 12 nauczycieli. Na szczeblu edukacji podstawowej funkcjonuje 10 szkół podstawowych, w których naukę pobierało w roku szkolnym 2003/2004 łącznie 1058 uczniów, kształconych przez 92 nauczycieli. Największą szkołą poziomu podstawowego w gminie jest Szkoła Podstawowa w Bukowinie Tatrzańskiej, do której uczęszczało w roku szkolnym 2003/2004 ogółem 228 uczniów (21,6% wszystkich uczniów „podstawówek” w gminie). W trzech samorządowym gimnazjach badanej gminy kształciło się (w roku szkolnym 2003/2004) 562 młodych ludzi, natomiast zatrudnionych było 42 nauczycieli. Największą szkołą gimnazjalną w gminie jest placówka w Białce Tatrzańskiej, gdzie naukę pobierało w badanym roku szkolnym 247 uczniów (40% wszystkich gimnazjalistów w gminie), a zatrudnionych było 19 nauczycieli. Tabela 27. Wykaz placówek oświatowych szczebla przedszkolnego w gminie Bukowina Tatrzańska (stan w roku szkolnym 2003/2004) Lp. Nazwa placówki 1. 2. Przedszkole Samorządowe w Jurgowie Oddziały przedszkolne w szkołach Łącznie liczba nauczycieli 2 10 12 liczba uczniów 35 136 171 % ogółu uczniów 20,5 79,5 100,0 Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Tabela 28. Wykaz placówek oświatowych szczebla podstawowego w gminie Bukowina Tatrzańska (stan w roku szkolnym 2003/2004) Lp. Nazwa placówki 1. Szkoła Podstawowa Bukowina Tatrzańska Szkoła Podstawowa Białka Tatrzańska Szkoła Podstawowa Brzegi Szkoła Podstawowa nr 1 Czarna Góra Szkoła Podstawowa w 2 Czarna Góra Szkoła Podstawowa Groń Szkoła Podstawowa Jurgów Szkoła Podstawowa Leśnica 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. liczba nauczycieli 16 liczba uczniów 228 10 9 8 8 9 9 10 178 60 59 96 116 66 173 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie % ogółu uczniów 21,6 16,8 5,7 5,6 9,1 11,0 6,2 16,4 38 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA 9. Szkoła Podstawowa nr 1 Rzepiska 10. Szkoła Podstawowa na 2 Rzepiska Łącznie 7 6 92 43 39 1058 4,1 3,7 100,0 Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Tabela 29. Wykaz placówek oświatowych szczebla gimnazjalnego w gminie Bukowina Tatrzańska (stan w roku szkolnym 2003/2004) Lp. 1. 2. 3. Nazwa placówki Gimnazjum Bukowina Tatrzańska Gimnazjum Białka Tatrzańska Gimnazjum Leśnica Łącznie liczba nauczycieli 11 19 12 42 liczba uczniów 175 247 140 562 % ogółu uczniów 31,1 44,0 24,9 100,0 Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Tabela 30. Wykaz teleadresowy placówek oświatowych szczebla podstawowego i gimnazjalnego w gminie Bukowina Tatrzańska (stan w roku szkolnym 2003/2004) Lp. Nazwa placówki 1. Zespół Szkół - Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Bohaterów Warszawy 2. Zespół Szkół - Szkoła Podstawowa i Gimnazjum 3. Szkoła Podstawowa im. Władysława Zamoyskiego 4. Szkoła Podstawowa Nr 1 5. Szkoła Podstawowa Nr 2 6. Szkoła Podstawowa 7. Szkoła Podstawowa 8. Zespół Szkół - Szkoła Podstawowa i Gimnazjum Szkoła Podstawowa Nr 1 9. 10. Szkoła Podstawowa Nr 2 Adres ul. gen.Tadeusza Kościuszki 11 34-530 Bukowina Tatrzańska Telefon 20 772-23 ul. Środkowa 184 34-405 Białka Tatrzańska ul. Halna 58, Brzegi 34-530 Jurgów Czarna Góra - Zagóra 149 34-532 Jurgów ul. Nadwodnia1 40 34-532 Jurgów ul. Muchówka 14, Groń 34-406 Leśnica Jurgów 177 34-532 Jurgów ul. Szkolna 3 34-406 Leśnica Potok Bryjów Rzepiska 34-532 Jurgów Potok Grocholów Rzepiska 34-532 Jurgów 26 541-29 20 772-57 20 825-11 20 825-09 26 561-31 20 820-03 26 561-45 20 778-04 20 779-11 Źródło: Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Edukacja ponadgimnazjalna Publiczne szkolnictwo ponadgimnazjalne, zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym leży w gestii tego szczebla samorządowego. W gminie Bukowina Tatrzańska nie funkcjonuje żadna szkoła ponadgimnazjalna, zatem absolwenci tutejszych gimnazjów uczęszczają do szkół działających w innych gminach, głównie w Zakopanem i Nowym Targu. Spośród typów szkół ponadgimnazjalnych, które wybrali absolwenci gimnazjów gminy Bukowina Tatrzańska (w roku szkolnym 2004/2005) największym powodzeniem cieszą się Technika, do których trafiło 55 uczniów (34% wszystkich gimnazjalistów badanej gminy). W dalszej kolejności wybierano Licea Ogólnokształcące – 39 uczniów (24% ogółu), Licea Profilowane – 36 uczniów (23%) i Zasadnicze Szkoły Zawodowe – 30 uczniów (19%). Ponadto na terenie gminy Bukowina Tatrzańska samorząd powiatowy prowadzi w zakresie zadań z edukacji Dom Wczasów Dziecięcych ”Pałac Tatrzański” (w Bukowinie Tatrzańskiej) oraz Sezonowe Szkolne Schronisko Młodzieżowe (w Brzegach). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 39 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Struktura wykształcenia mieszkańców Narodowy Spis Ludności przeprowadzony w Polsce w 2002 r. zbadał poziom wykształcenia mieszkańców naszego kraju. Grupę docelową Spisu Powszechnego w kategorii „wykształcenie” stanowią osoby, które ukończyły 13 lat. Wyniki tego badania wykazane dla gminy Bukowina Tatrzańska nie napawają optymizmem, na poziomach powyżej wykształcenia średniego są sporo niższe od przeciętnych wartości województwa małopolskiego. Największą grupę mieszkańców badanej gminy stanowią osoby o najniższym wykształceniu – podstawowym (aż 50% obywateli gminy – najwyższy wskaźnik w powiecie tatrzańskim). Co piąty mieszkaniec badanej gminy (19,6%) zakończył edukację jedynie na szkole zasadniczej zawodowej. Niemal 18% ogółu mieszkańców gminy legitymuje się wykształceniem średnim (w tym 5,4% ogólnokształcącym). Czwartą – pod względem wielkościowym – grupę mieszkańców stanowią osoby, które nie posiadają ukończonej nawet szkoły podstawowej (6,5% ogółu mieszkańców powyżej 13 lat). Absolwenci szkół wyższych stanowią 3,7% społeczności gminy Bukowina Tatrzańska (najniższy wskaźnik w powiecie, wespół z gminą Biały Dunajec), co oznacza 183 licencjatów i magistrów zamieszkujących w badanej gminie. Ponad 2,5% mieszkańców gminy zakończyło edukację na szczeblu policealnym (124 osoby). W porównaniu ze wskaźnikami wykształcenia mieszkańców całego regionu małopolskiego, Bukowina Tatrzańska wypada mniej korzystnie na poziomie wykształcenia wyższego, policealnego i średniego. Dyplom uczelni wyższej posiada bowiem 10,6% ludności województwa, absolwenci szkół policealnych stanowią niemal 5% mieszkańców regionu, a wykształcenie średnie posiada niemal co trzeci mieszkaniec Małopolski (30,4% ogółu). Dla porównania wskaźniki wykształcenia dla Zakopanego wynoszą odpowiednio – wyższe (12,3% mieszkańców), policealne (6,7%), średnie (38,7%). Z gmin powiatu tatrzańskiego gorsze – od Bukowiny Tatrzańskiej – wskaźniki wykształcenia posiada jedynie sąsiedni Biały Dunajec. Tabela 31. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w powiatach w 2002 r. powiat ogółem wyższe policealne Bukowina Tatrzańska % ogółu Biały Dunajec % ogółu Kościelisko % ogółu Poronin % ogółu Zakopane % ogółu Powiat tatrzański % ogółu Region małopolski % ogółu 4943 183 124 średnie zasadnicz podstawowe podstawo- nieue ukończone we stalony razem w tym zawodowe nieukomogólnoczone kształcące i bez wykształcenia 878 265 969 2468 320 1 100,0 2695 100,0 3232 100,0 4298 100,0 13408 100,0 28576 3,7 99 3,7 174 5,4 183 4,3 1654 12,3 2293 2,5 34 1,3 93 2,9 103 2,4 893 6,7 1247 17,8 378 14,0 749 23,2 902 21,0 5184 38,7 8091 5,4 112 4,2 233 7,2 209 4,9 2150 16,0 2969 19,6 590 21,9 683 21,1 1016 23,6 1924 14,3 5182 49,9 1303 48,3 1339 41,4 1775 41,3 3148 23,5 10033 6,5 191 7,1 186 5,8 314 7,3 360 2,7 1371 0,0 100 3,7 8 0,2 5 0,1 245 1,8 359 100,0 1406409 8,0 149137 4,4 68645 28,3 427559 10,4 160665 18,1 260293 35,1 428739 4,8 49857 1,3 22179 100,0 10,6 4,9 30,4 11,4 18,5 30,5 3,5 1,6 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, „Ludność. Stan oraz struktura demograficzna i społecznoekonomiczna” – wyniki Narodowego Spisu Powszechnego, Kraków, 2003. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 40 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Biblioteki publiczne Z instytucji oświatowych działających w gminie Bukowina Tatrzańska należy także wymienić 5 bibliotek publicznych, skupiających łącznie 1815 czytelników (dane z 2002 r.): Bukowina Tatrzańska - Dom Ludowy, ul. Kościuszki 87, Białka Tatrzańska, Czarna Góra, Jurgów, Leśnica; Osoby korzystające z usług lokalnych bibliotek wypożyczyły łącznie w 2002 r. 26,9 tys. pozycji książkowych, co oznacza średnią niemal 15 woluminów na 1 czytelnika (w regionie małopolskim średnia ta wynosi prawie 19 pozycji). Jest to jednak wynik poniżej przeciętnej liczonej dla powiatu tatrzańskiego, która wynosi niemal 20 wypożyczonych pozycji na 1 czytelnika bibliotek. Podkreślić należy duże zróżnicowanie w wartościach tego wskaźnika pomiędzy poszczególnymi gminami powiatu. O ile bowiem w gminie Kościelisko jeden czytelnik wypożycza średnio 28 książek rocznie, o tyle w Białym Dunajcu tylko 10 pozycji. Tabela 32. Biblioteki publiczne w gminach powiatu tatrzańskiego (stan na 2002r.) Gmina Biblioteki Czytelnicy Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski 5 1815 1 3 4 4 17 771 722 608 1096 6478 10719 689227 Wypożyczenia W tys. Na 1 czytelnika 26,9 14,8 7,2 17,2 21,1 139,1 211,5 13004,1 10,0 28,3 19,3 21,5 19,7 18,9 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie, Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2002 r., Kraków 2003. RYNEK PRACY Liczba osób pracujących Wartościami charakteryzującymi rynek pracy, obok stopy bezrobocia, jest także liczba osób pracujących. To one (przynajmniej teoretycznie, gdyż dane te nie uwzględniają „szarej strefy”) biorą na swoje barki ciężar utrzymania pozostałych mieszkańców, a więc dzieci, uczącą się młodzież, studentów, bezrobotnych, rencistów i emerytów. Do grona osób pracujących zalicza się: a) osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór), b) pracodawców i pracujących na własny rachunek, czyli: - właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin) oraz indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych, - właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin; z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, - inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody, c) osoby wykonujące pracę nakładczą, d) agentów (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów), e) członków spółdzielni produkcji rolniczej, Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 41 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA f) duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie.* *Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2002. Tabela 33. Liczba pracujących mieszkańców gmin w 2003 r.* Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Polska Liczba ogółem 740 396 330 441 7651 9558 596429 7572263 Pracujący W tym kobiety Jako odsetek ludności w liczba % ogółu wieku produkcyjnym 448 60,5 10,3 201 50,8 9,9 213 64,5 7,1 275 62,4 7,0 4398 57,5 45,3 5535 57,9 24,5 293527 49,2 29,7 3668437 48,4 31,5 Na 1000 mieszkańców 60,5 58,5 41,7 41,8 274,2 146,2 183,4 198,3 *Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS W gminie Bukowina Tatrzańska w 2003 r. pracowało 740 jej mieszkańców (dane GUS – bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie), co stanowi zaledwie 10,3% całej grupy ludności w wieku produkcyjnym (według innego wskaźnika pracuje 60 osób na 1000 mieszkańców gminy). Jest to wynik 2,5 razy niższy od średniej wartości wyliczonej dla powiatu tatrzańskiego (24,5%) oraz 3 razy niższy od średniej regionu małopolskiego (29,7%) i Polski (31,5%). Wynik uzyskany przez gminę Bukowina Tatrzańska jest jednak najlepszy spośród gmin wiejskich powiatu tatrzańskiego. Dla porównania, w sąsiedniej gminie Poronin pracuje jedynie co czternasty mieszkaniec w wieku produkcyjnym (7,0% ludności „produkcyjnej”). Prym w tej kategorii wiedzie naturalnie stolica Tatr – Zakopane, gdzie pracę posiada ponad 45% obywateli w wieku produkcyjnym. Pracujące kobiety stanowią 60,5% ogółu zatrudnionych mieszkańców gminy Bukowina Tatrzańska i jest to średnia wyższa w porównaniu z wartością powiatową (57,9%), regionalną (49,2%) i ogólnopolską (48,4%). W tym kryterium najwyższy wskaźnik zanotowała gmina Kościelisko, gdzie kobiety obejmują 64,5% ogółu pracujących. Tabela 34. Pracujący w wybranych sektorach gospodarki narodowej w gminie Bukowina Tatrzańska w 2003 r.* Sektory gospodarki narodowej Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Usługi rynkowe Usługi nierynkowe Ogółem Bukowina Tatrzańsk a 18 36 391 295 740 Pracujący w gospodarce narodowej Liczba % ogółu Powiat Region Bukowina Powiat Tatrzańsk a 66 4678 2,4 0,7 1221 4898 3373 9558 210520 199319 181912 596429 4,9 52,8 39,9 100,0 12,8 51,2 35,3 100,0 Region 0,8 35,3 33,4 30,5 100,0 *Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 42 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Analizując strukturę zatrudnienia mieszkańców badanej gminy w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej (dane z 2003 r.) okazuje się, iż w sektorze I, czyli rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie (nie licząc indywidualnych gospodarstw rolnych) pracuje 2,4% mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej i jest to wskaźnik wyższy w porównaniu z adekwatnym, liczonym dla powiatu tatrzańskiego (0,7% ogółu zatrudnionych) i regionu małopolskiego (0,8%). Większy odsetek mieszkańców badanej gminy (4,9% ogółu pracujących) znalazło zatrudnienie w przemyśle i budownictwie. Jest to jednak wynik niemal trzykrotnie niższy aniżeli wartość wyliczona dla powiatu tatrzańskiego (12,8%) i siedmiokrotnie niższy od średniej regionu małopolskiego (35,3%). W konsekwencji, biorąc pod uwagę specyficzny charakter gminy Bukowina Tatrzańska (centrum turystyczne i rekreacyjne), niemal 93% jej mieszkańców znalazło zatrudnienie w sektorze usługowym (zarówno rynkowym, jak i nierynkowym)! Jest to bardzo wysoki wskaźnik podkreślający znaczenie usług (głównie) turystycznych w rozwoju gminy. Dla porównania wskaźnik zatrudnienia w usługach w powiecie tatrzańskim wynosi prawie 87%, a w regionie małopolskim niemal 64%. Ważne jest jednak ukazanie proporcji w poziomie zatrudnienia mieszkańców gminy Bukowina Tatrzańska w usługach rynkowych i usługach nierynkowych. W tych pierwszych (komercyjnych) pracuje 52,8% ogółu zatrudnionych mieszkańców gminy, w drugich (niekomercyjnych, np. urzędy, szkoły) kolejne 40%. W skali powiatu tatrzańskiego proporcje te wynoszą odpowiednio 51,2% oraz 35,3%, natomiast w województwie małopolskim 33,4% oraz 30,5%. Analizując te wyniki należy wziąć pod uwagę poprawkę, iż wykorzystywane w tym porównaniu dane GUS nie uwzględniają małych firm produkcyjnych i usługowych, liczących do 9 pracowników, a takich podmiotów w Bukowinie Tatrzańskiej też nie brakuje. Reasumując należy podkreślić pozytywną tendencję zachodzącą w gminie Bukowina Tatrzańska, a charakteryzującą się bardzo wysokim wskaźnikiem zatrudnienia w III sektorze gospodarki, a więc w handlu i usługach. Bezrobocie Dane dotyczące bezrobocia pochodzą z Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem i źródeł internetowych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie. Jak powszechnie wiadomo PUP prowadzi kompleksowe działania w celu aktywizacji osób bezrobotnych w całym powiecie tatrzańskim, dlatego też stopa bezrobocia określana jest dla całego jego obszaru. W celach porównawczych w niniejszej analizie zamieszczono także wskaźniki stopy bezrobocia we wszystkich powiatach regionu małopolskiego, wzbogacając je także wartościami średnich wynagrodzeń brutto w poszczególnych samorządach powiatowych. Ogólne dane dotyczące liczby bezrobotnych rozbito na wszystkie gminy powiatu tatrzańskiego, natomiast dane na temat szczegółowej struktury bezrobocia ograniczono jedynie do obszaru gminy Bukowina Tatrzańska i ukazano w przekroju pięcioletnim (2000-2004). Bezrobotny definiowany jest jako osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy, jeżeli: - Ukończyła 18 lat, za wyjątkiem młodocianych absolwentów, - Kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat, - Nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, - Nie posiada gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 2 ha przeliczeniowych, - Nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, - Jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Tabela 35. Stopa bezrobocia i przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w rozbiciu na powiaty regionu małopolskiego Powiat Bocheński Brzeski Chrzanowski Dąbrowski Stopa bezrobocia [%]* w 2003 r. w VIII 2004 12,6 14,4 15,1 17,1 21,2 21,0 17,3 20,2 Przeciętne wynagrodzenie brutto w zł** 1880,68 1730,90 2069,07 1674,56 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 43 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski Myślenicki Nowosądecki Nowotarski Olkuski Oświęcimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzański Wadowicki Wielicki m. Kraków m. Nowy Sącz m. Tarnów REGION MAŁOPOLSKI POLSKA 20,3 11,9 18,6 10,6 14,3 22,1 12,4 17,9 17,7 9,7 12,2 14,8 11,0 14,7 16,2 8,4 17,2 12,4 13,9 18,0 23,6 14,4 23,6 13,3 17,2 28,7 13,6 19,4 18,0 12,0 14,6 18,5 12,9 16,2 18,5 8,1 17,5 12,2 15,2 19,1 1770,23 2031,24 1684,85 1748,93 2139,59 1733,30 1721,11 2043,78 1949,40 1743,05 1762,06 1573,07 1765,52 1702,23 2070,61 2300,64 1937,46 1842,41 2060,99 b.d. Źródło: *Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie **Wybrane dane o gminach i powiatach województwa małopolskiego w 2002 r.– Urząd Statystyczny w Krakowie, 2003. Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób Stopa bezrobocia jest wskaźnikiem określającym stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności aktywnej zawodowo. Stopa bezrobocia w powiecie tatrzańskim osiągnęła pod koniec sierpnia 2004 r. wartość 12,9% (co w liczbach bezwzględnych oznacza 3363 osoby), kształtując się na niższym poziomie niż ówczesna – jedna z najniższych w kraju – średnia małopolska (15,2%). Wynik ten stawia powiat tatrzański na wysokim 2 miejscu wśród 19 małopolskich powiatów ziemskich (najniższą wartość bezrobocia zanotował powiat proszowicki – 12,0%, najwyższą zaś wartość cechuje powiat nowosądecki – 28,7%). Dla porównania stopa bezrobocia w Polsce wyniosła w adekwatnym okresie 19,1%. Wydawać by się mogło, że wartości bezrobocia wyliczone dla powiatu tatrzańskiego powinny wprawiać w zadowolenie lokalne władze samorządowe. Statystyka rynku pracy obrazowana przez wskaźnik stopy bezrobocia nie uwzględnia jednak tzw. „bezrobocia ukrytego”, które głównie na obszarach wiejskich rozwinięte jest w największym stopniu fałszując niejako prawdziwą sytuację na lokalnym rynku pracy. Bezrobocie ukryte skumulowane jest w gospodarstwach rolnych, którego członkowie (de facto nie posiadający żadnej pracy) nie rejestrują się z różnych powodów w urzędach pracy. Na zasiłek dla bezrobotnych nie mają co liczyć, ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne zapewniają im składki płacone do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), a praca wykonana od czasu do czasu „na czarno” (nierzadko za granicą) pozwala jako tako się utrzymać. Gdyby te osoby formalnie zostały zarejestrowane w Urzędzie Pracy jako osoby bezrobotne, wówczas stopa bezrobocia w powiecie mogłaby znacznie wzrosnąć. Na mapie Małopolski, pokazującej wysokość przeciętnego wynagrodzenia pracowników w gospodarce narodowej, powiat tatrzański notuje wartość 1765,52 zł brutto (dane z 2002 r.). W tej umownej klasyfikacji powiat tatrzański zajmuje 9 lokatę wśród 19 powiatów ziemskich. Dla porównania przeciętne wynagrodzenie w powiecie ziemskim tarnowskim wyniosły w tym samym czasie 1573,07 zł brutto, w powiecie myślenickim 2139,59 zł brutto, a w Krakowie 2300,64 zł brutto. Natomiast pracujący obywatel Małopolski zarabiał średnio w 2002 r. kwotę brutto 2060,99 zł miesięcznie. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 44 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 36. Stopa bezrobocia w powiecie tatrzańskim (stan na dzień 31 XII) Rok Stopa bezrobocia [%] Region małopolski** 12,2 14,0 13,9 13,9 15,2 Powiat* 8,3 % 10,2 % 10,9 % 11,0 % 12.9 % 2000 2001 2002 2003 2004 (sierpień) Polska** 14,7 17,4 18,1 18,0 19,1 Źródło: *Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem **Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Rynek pracy w gminach powiatu tatrzańskiego także w latach wcześniejszych (począwszy od 2000 r.) charakteryzował się niższymi wskaźnikami bezrobocia w porównaniu z wartościami regionalnymi, a także ogólnopolskimi. Niemniej jednak od 2000 r. stale wzrasta wartość stopy bezrobocia w powiecie tatrzańskim (wyniosła ona wówczas 8,3%). W latach 2000-2004 powiat tatrzański zanotował wzrost stopy bezrobocia o 4,6 punktu procentowego, podczas gdy w regionie małopolskim wartość tego wskaźnika wzrosła o 3,0 punktu procentowego, a w skali Polski wzrosła o 4,4, punktu. Tabela 37. Liczba bezrobotnych w gminie Bukowina Tatrzańska i powiecie tatrzańskim (stan na 31 XII) Rok Liczba bezrobotnych Gmina Powiat 2000 2001 2002 2003 2004 (VIII) 448 508 519 518 463 % bezrobotnych w gminie w stosunku do ogółu bezrobotnych w powiecie 16,8 15,4 14,9 14,7 13,8 2670 3298 3486 3515 3363 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Według danych z sierpnia 2004 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Zakopanem zarejestrowanych było 463 bezrobotnych mieszkańców gminy Bukowina Tatrzańska, co oznacza, iż niemal 14% wszystkich bezrobotnych powiatu mieszka w tej gminie. Dla porównania mieszkańcy Zakopanego stanowią prawie połowę (48%) ogółu osób bezrobotnych w powiecie. Od 2002 r. liczba bezrobotnych obywateli gminy Bukowina Tatrzańska zmniejsza się – w tym kulminacyjnym okresie wynosiła ona 519 osób. Z grona bezrobotnych obywateli analizowanej gminy kobiety stanowią 47,3% (dane z sierpnia 2004 r.), co jest jednym z niższych wskaźników wśród wszystkich gmin powiatu tatrzańskiego – dla porównania średnia powiatowa wynosi 49,3%, a średnia regionalna 54,2%. Tabela 38. Liczba bezrobotnych w gminach powiatu tatrzańskiego w 2004 r. (stan na 31 VIII) Gmina Bukowina Tatrzańska Biały Dunajec Kościelisko Poronin Zakopane Powiat tatrzański Region małopolski Liczba bezrobotnych w tym kobiety w tym z prawem do zasiłku liczba % ogółu w gminie ogółem % ogółu w powiecie liczba % ogółu w gminie 463 13,8 219 47,3 48 10,4 285 447 553 1615 3363 8,5 13,3 16,4 48,0 100,0 141 213 273 811 1657 49,5 47,7 49,4 50,2 49,3 31 49 50 152 330 10,9 11,0 9,0 9,4 9,8 193 705 - 105049 54,2 24408 12,6 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 45 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Prawo do zasiłku posiadał w sierpniu 2004 r. co dziesiąty bezrobotny mieszkaniec gminy Bukowina Tatrzańska (10,4%), co jest przestrzeni pięciu lat jest jedną z najsłabszych wartości dla badanej gminy (w 2001 r. prawo do zasiłku posiadało 13,6% bezrobotnych). Świadczy to o długim okresie pozostawania bez pracy przez większość bezrobotnych w gminie. Analogiczny wskaźnik dla (najlepszej w tym kryterium) gminy Kościelisko wyniósł w tym samym okresie 11,0%, wskaźnik powiatu tatrzańskiego był niewiele niższy (osiągnął poziom 9,8%), a wskaźnik dla regionu małopolskiego przekroczył 12%. Tabela 39. Liczba osób bezrobotnych w gminie Bukowina Tatrzańska z podziałem na kobiety oraz uprawnionych do zasiłku Rok 2000 2001 2002 2003 2004 (VIII) Ogółem 448 508 519 518 463 w tym kobiety Liczba % ogółu 229 51,1 242 47,6 245 47,2 242 46,7 219 47,3 z prawem do zasiłku Liczba % ogółu 58 12,9 69 13,6 65 12,5 27 5,2 48 10,4 absolwenci Liczba % ogółu 40 8,9 34 6,7 45 8,7 36 6,9 0 0 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem W strukturze wieku osób bezrobotnych w gminie Bukowina Tatrzańska (dane z sierpnia 2004 r.) największą grupę stanowią ludzie najmłodsi, w przedziale wieku 18-24 lat (38,0% ogółu bezrobotnych) oraz mieszkańcy w wieku 25-34 lat (20,1%). Należy podkreślić, że najmłodsza grupa bezrobotnych (licząca do 34 roku życia) uległa relatywnemu zmniejszeniu w okresie ostatnich czterech lat (w 2001 r. stanowili łącznie 69,5% wszystkich osób bez pracy w gminie). Kolejna grupa wiekowa, osób w przedziale 35-44 lat, stanowi 18,8% ogółu bezrobotnych obywateli badanej gminy. W tej grupie bezrobotnych zanotowano w ciągu czterech lat niewielki spadek liczby bezrobotnych. Niemal co piąta osoba bez pracy (19,2% ogółu) mieści się w grupie wiekowej 45-54 lata. Zaznaczyć należy, iż stale, począwszy od 2001 r., rośnie liczba i procentowy udział w rejestrach bezrobocia osób w wieku 45-54 lat – cztery lata temu skupiała ona zaledwie 6,5% ogółu bezrobotnych mieszkańców gminy Bukowina Tatrzańska. Realia rynku pracy wskazują, że osoby po 45 roku życia (w demografii określa się je mianem osób w wieku niemobilnym) mają największe problemy ze znalezieniem pracy i zazwyczaj zasilają szeregi długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy). Osoby nie posiadające pracy, liczące 55-59 lata stanowią 2,8%, a liczące powyżej 60 roku życia jedynie 1,1% ogółu bezrobotnych obywateli analizowanej gminy. Wysokie bezrobocie wśród ludzi młodych dotyczy jednak całego regionu małopolskiego – dla porównania omawiane wskaźniki w skali województwa wynoszą odpowiednio, według wieku: <24 lat (30,6% wszystkich bezrobotnych), 25-34 lat (28,6%), 35-44 lat (21,8%), 45-54 lat (17,1%), 55-59 lat (1,7%), >60 lat (0,2%). Jak widać w Małopolsce największą grupę bezrobotnych także stanowią osoby najmłodsze, liczące do 24 lat, choć procentowo jest to grupa sporo mniejsza aniżeli w przypadku gminy Bukowina Tatrzańska (przypomnijmy, stanowi ona 38,0% ogółu bezrobotnych). Tabela 40. Struktura wieku osób bezrobotnych w gminie Bukowina Tatrzańska w latach 2000-2004 Wiek 15-17 lat 18-24 lat 25-34 lat 35-44 lat 45-54 lat 55-59 lat 60-64 lat Ogółem 2000 liczba % 0 0,0 201 45,4 99 22,3 88 19,9 52 11,7 3 0,7 0 0,0 443 100,0 2001 liczba % 0 0,0 196 42,7 123 26,8 104 22,7 30 6,5 6 1,3 0 0,0 459 100,0 2002 liczba % 0 0,0 201 39,3 123 24,1 101 19,8 73 14,3 11 2,2 2 0,4 511 100,0 2003 liczba % 1 0,2 197 38,1 117 22,6 98 19,0 89 17,2 12 2,3 3 0,6 517 100,0 2004 (VIII) liczba % 0 0,0 176 38,0 93 20,1 87 18,8 89 19,2 13 2,8 5 1,1 463 100,0 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 46 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Spośród bezrobotnych mieszkańców gminy Bukowina Tatrzańska (w sierpniu 2004 r.) największe problemy ze znalezieniem pracy posiadają osoby o najniższym wykształceniu – podstawowym i niepełnym podstawowym (aż 43,7% wszystkich bezrobotnych obywateli gminy). Dodać należy, że odsetek tej grupy bezrobotnych od kilku lat rośnie. Drugą znaczną grupą bezrobotnych w gminie są osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (35,7%). Jest to z kolei grupa, która z roku na rok ulega nieznacznemu zmniejszeniu. Niemal co siódma osoba bez pracy w analizowanej gminie (14,9%) legitymuje się wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym. Niewielką grupę bezrobotnych stanowią osoby legitymujące się dyplomem Liceum Ogólnokształcącego (3,7% ogółu bezrobotnych w gminie). Na niskim (lecz największym w ostatnich pięciu latach) poziomie utrzymany jest także wskaźnik bezrobotnych absolwentów szkół wyższych – w sierpniu 2004 r, wyniósł on 1,8% ogółu osób bezrobotnych, co oznacza 9 licencjatów i magistrów zamieszkujących w gminie Bukowina Tatrzańska i mających problemy ze znalezieniem pracy. Dla porównania omawiane wskaźniki w skali regionu małopolskiego wynoszą odpowiednio – wg wykształcenia bezrobotnych: podstawowe i niepełne podstawowe (24,9% ogółu bezrobotnych), zasadnicze zawodowe (39,3%), średnie ogólne (6,8%), policealne i średnie zawodowe (24,2%), wyższe (4,8%). Jak widać z przedstawionych danych w gronie osób z wykształceniem licealnym, policealnym i wyższym wskaźniki gminy Bukowina Tatrzańska są niższe od wartości wojewódzkich, co oznacza stosunkowo korzystniejszą sytuację osób lepiej wykształconych na lokalnym rynku pracy. Tabela 41. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w gminie Bukowina Tatrzańska w latach 2000-2004 Wykształcenie Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólne Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podst. Ogółem 2000 liczba % 4 0,9 71 16,0 2001 liczba % 5 1,0 79 16,2 2002 liczba % 5 1,0 90 17,6 2003 liczba % 4 0,8 76 14,7 2004 (VIII) liczba % 9 1,9 69 14,9 20 4,5 13 2,7 19 3,7 20 3,9 17 3,7 180 40,6 204 41,7 212 41,5 197 38,2 165 35,7 168 37,9 188 38,4 185 36,2 219 42,4 203 43,7 443 100,0 489 100,0 511 100,0 516 100,0 463 100,0 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Struktura bezrobocia według kryterium czasu pozostawania bez pracy ujawnia poziom długotrwałości bezrobocia w gminie Bukowina Tatrzańska (dane z sierpnia 2004 r.). Osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy stanowią 53,6% ogółu bezrobotnych mieszkańców gminy, podczas gdy dla regionu małopolskiego wskaźnik ten wynosi 47,4%. Aż co trzeci bezrobotny w gminie (33,6% ogółu) nie posiada pracy od ponad 2 lat i jest to trend tym bardziej niepokojący, iż omawiany wskaźnik z każdym rokiem ulega zwiększeniu – w 2000 r. wynosił 21,0% ogółu bezrobotnych mieszkańców badanej gminy. Ponadto z doświadczenia wynika, że osoby długotrwale bezrobotne mają bardzo małą motywację do poszukiwania pracy, a wiele z nich nie wykazuje większego zainteresowania stałym zatrudnieniem. Niespełna 16% bezrobotnych mieszkańców analizowanej gminy pozostaje bez zatrudnienia krótki czas, nie przekraczający 3 miesięcy (średnia regionalna jest nieco wyższa – 20,6%). Kolejną grupę bezrobotnych stanowią osoby niepracujące od 3 do 6 miesięcy – 12,1% ogółu bezrobotnych w gminie (w tym przypadku średnia małopolska także jest wyższa – wynosi 14,6%). Prawie co piąty bezrobotny mieszkaniec gminy Bukowina Tatrzańska (18,5%) pozostaje bez pracy od 6 do 12 miesięcy (w regionie małopolskim ten przedział czasowy skupia 17,5% ogółu bezrobotnych). Wielkość tej grupy bezrobotnych jest o tyle istotna, iż w przypadku nie podjęcia pracy w kolejnych miesiącach staną się długotrwale bezrobotnymi, zmniejszając tym samym szansę na etat. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 47 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 42. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy w gminie Bukowina Tatrzańska w latach 20002004 Czas 2000 pozostawania liczba % bez pracy do 1 m-ca 28 6,3 1-3 m-cy 51 11,5 3-6 m-cy 75 16,9 6-12 m-cy 93 21,0 12-24 m-cy 103 23,3 pow. 24 m-cy 93 21,0 ogółem 443 100,0 2001 liczba % 31 75 65 82 103 133 489 2002 liczba % 6,3 15,3 13,3 16,8 21,1 27,2 100,0 33 54 70 103 105 146 511 2003 liczba % 6,5 10,6 13,7 20,2 20,5 28,6 100,0 29 66 83 87 107 147 519 5,6 12,7 16,0 16,8 20,6 28,3 100,0 2004 (VIII) liczba % 23 50 56 86 93 155 463 5,0 10,8 12,1 18,5 20,0 33,6 100,0 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Poniższe dane, dotyczące działań aktywizujących osoby bezrobotne oraz wykazujące liczbę ofert pracy, odnoszą się do całego powiatu tatrzańskiego, bez wyszczególniania gminy Bukowina Tatrzańska. Ogółem w latach 2000 - (sierpień) 2004 w działaniach aktywizujących wzięło udział łącznie 1172 bezrobotnych mieszkańców powiatu tatrzańskiego, co oznacza, iż skorzystało z nich ponad 7% zarejestrowanych w tym okresie bezrobotnych. Najbardziej owocnym w tym zakresie był 2003 r., kiedy z różnych form wsparcia skorzystało 496 osób bezrobotnych – dla porównania w 2001 r. jedynie 153 osoby. Spośród pięciu wyszczególnionych poniżej rodzajów aktywizacji zawodowej prowadzonej przez Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem w latach 1999-2004 (sierpień) największym powodzeniem wśród bezrobotnych cieszyły się szkolenia (55,6% ogółu osób bezrobotnych korzystających z programów aktywizujących), następnie staże absolwenckie (17,2% ogółu) oraz roboty publiczne (14,2%). W dalszej kolejności osoby bezrobotne w powiecie tatrzańskim korzystały z możliwości prac interwencyjnych (9,4%) oraz umów absolwenckich (3,5% ogółu osób biorących udział w programach aktywizujących). Tabela 43. Liczba bezrobotnych zaktywizowanych przez programy w powiecie tatrzańskim w latach 2000-2004 Programy Szkolenia Umowy absolwenckie Staże absolwenckie Prace interwencyjne Roboty publiczne ogółem 2000 liczb a 148 2001 % 62,4 liczb a 100 9 3,8 21 2002 % 65,4 liczb a 157 5 3,3 8,9 15 37 15,6 22 237 2003 % % 2004 (do VIII) liczba % 61,3 liczb a 231 46,6 16 20 7,8 7 1,4 9,8 54 21,1 111 16 10,5 5 2,0 9,3 17 11,1 20 100,0 153 100,0 256 ogółem liczba % 53,3 652 55,6 0 0,0 41 3,5 22,4 1 3,3 202 17,2 47 9,5 5 16,7 110 9,4 7,8 100 20,2 8 26,7 167 14,2 100,0 496 100,0 30 100,0 1172 100,0 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Ogółem w latach 2000 – (sierpień) 2004 z systemu poradnictwa zawodowego funkcjonującego w ramach Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem skorzystało 520 bezrobotnych mieszkańców powiatu, z czego 313 osób (60,2% stanowiły kobiety). Najlepszym okresem w tym względzie był rok 2000, kiedy porady zawodowe uzyskało 149 bezrobotnych, podczas, gdy w roku kolejnym zaledwie 88 osób. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 48 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 44. Bezrobotni korzystający z poradnictwa zawodowego w powiecie tatrzańskim w latach 2000-2004 Lata Liczba ogółem 2000 2001 2002 2003 2004 (VIII) Ogółem liczba 95 54 65 77 22 313 149 88 123 133 27 520 w tym kobiet % ogółu 63,8 61,4 52,8 57,9 81,5 60,2 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem Kolejną formą aktywizacji osób bezrobotnych i rynku pracy są – udzielane przez Powiatowe Urzędy Pracy – pożyczki dla bezrobotnych na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Z tej formy skorzystało w powiecie tatrzańskim w latach 2000 – (sierpień) 2004 łącznie 14 osób, które zaciągnęły pożyczki na kwotę 164 800 zł. Oznacza to, iż jeden zainteresowany otrzymał średnio 17 770 zł. Najwięcej pożyczek zakopiański PUP udzielił w 2003 r. (6 pożyczek na kwotę 56 800 zł), podczas, gdy w 2002 r. żadnej. Powiatowy Urząd Pracy nie udzielał natomiast w całym okresie pięcioletnim pożyczek dla firm na utworzenie dodatkowych miejsc pracy. Tabela 45. Pożyczki dla bezrobotnych na rozpoczęcie działalności gospodarczej w powiecie tatrzańskim w latach 2000-2004 Lata 2000 2001 2002 2003 2004 (VIII) Ogółem Liczba 3 2 0 6 3 14 Kwota 39 000 zł 25 000 zł 0 zł 56 800 zł 44 000 zł 164 800 zł Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem Liczba ofert pracy zgłaszanych do Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem w niewielkim stopniu zaspokaja potrzeby osób bezrobotnych. W 2003 r. zakopiański PUP dysponował pulą 638 ofert pracy, z czego 292 oferty (niemal 46%) były subsydiowane z Funduszu Pracy, pozostałą część zgłosili lokalni przedsiębiorcy. Biorąc pod uwagę, iż w tym samym roku zarejestrowanych było w Urzędzie Pracy 3515 mieszkańców powiatu, to statystycznie na 10 kandydatów przypadały 1,8 miejsca pracy. Nie jest to wynik zły – dla porównania w 2001 r. (370 ofert), na 10 bezrobotnych przypadało średnio 1,1 miejsc pracy. Dane te nie uwzględniają oczywiście ofert zatrudnienia nie zgłoszonych przez przedsiębiorców do Powiatowego Urzędu Pracy, a także tzw. szarej strefy, która w okresie kryzysu gospodarczego nie jest zjawiskiem marginalnym, a czasami wręcz jedyną możliwością zarobku przez osoby nie posiadające stałego zatrudnienia. Tabela 46. Oferty pracy w powiecie tatrzańskim w latach 2000-2004 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 Liczba ofert pracy w powiecie - w tym pracy subsydiowanej % ogółu ofert Liczba ofert pracy na 10 bezrobotnych 329 370 475 638 2004 (do VIII) 73 104 83 119 292 28 31,6 22,4 25,1 45,8 38,4 1,2 1,1 1,4 1,8 0,2 Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zakopanem Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 49 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Powiatowe Urzędy Pracy w obecnym kształcie prowadzą szeroki zakres działań służących walce z bezrobociem oraz zmniejszaniu jego negatywnych skutków. Nie ograniczają się zatem tylko i wyłącznie do rejestracji osób bezrobotnych i wypłacaniu zasiłków, lecz prowadzą działalność z zakresu poradnictwa zawodowego, informacji zawodowej, organizują Kluby Pracy, pośredniczą w kontaktach bezrobotnych z pracodawcami (i odwrotnie), organizują szkolenia zawodowe, a nade wszystko organizują aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Jednak nawet najsprawniej działający Urząd Pracy nie jest w stanie prowadzić polityki przeciwdziałającej bezrobociu przy nazbyt ubogich środkach finansowych przyznawanych do tej pory zarówno na funkcjonowanie urzędu, jak również na aktywną politykę na rynku pracy. Obecnie, funkcjonując w strukturach Unii Europejskiej walka z bezrobociem zostaje wzmocniona funduszami strukturalnymi (z Europejskiego Funduszu Społecznego), ale pozyskanie których w dużym stopniu będzie zależeć od aktywności władz lokalnych wszystkich szczebli. Niebagatelną rolę odgrywać będą Powiatowe Urzędy Pracy, tworzące projekty z zakresu rynku pracy i aktywizacji osób bezrobotnych. Jednak partnerami w tych projektach muszą być sami bezrobotni, którzy z większych niż dotychczas zaangażowaniem powinny włączać się w realizowane projekty. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 50 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA III. POWIĄZANIE PLANOWANYCH PROJEKTÓW POD ZPORR Z CELAMI STRATEGII ROZWOJU GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Strategia Rozwoju Gminy Bukowina Tatrzańska opracowana została w 1999 r. przez Agencję Rozwoju Regionu Krakowskiego S.A. metodą partnerską z szeroką reprezentacją lokalnych środowisk gospodarczych i społecznych. Obejmuje ona okres 1999 - 2015, choć niektóre zadania wykraczają poza wyznaczone lata. Wszystkie projekty zawarte w niniejszym Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska na lata 2004 - 2006 są zgodne z zapisami Strategii. Tabela 47. Powiązanie celów Strategii Rozwoju Gminy Bukowina Tatrzańska i planowanych projektów Cel strategiczny Cel strategiczny nr 1: Podniesienie poziomu edukacji i świadomości (wykształcenie, edukacja ekologiczna i kulturalna) Projekt Budowa sali gimnastycznej z basenem przy Zespole Szkół w Bukowinie Tatrzańskiej Budowa sali gimnastycznej i budynku gimnazjum przy Zespole Szkół w Leśnicy Zagospodarowanie otoczenia i budowa sali gimnastycznej przy Zespole Szkół w Białce Tatrzańskiej Dokończenie budowy stołówki przy Zespole Szkół w Białce Tatrzańskiej Wyposażenie stołówki i zagospodarowanie otoczenia Zespołu Szkół w Bukowinie Tatrzańskiej Modernizacja istniejących i budowa nowych boisk sportowych na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Zagospodarowanie otoczenia budynku Zespołu Szkół w Leśnicy Termomodernizacja budynku i zagospodarowanie otoczenia Szkoły Podstawowej w Groniu Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej im. Władysława Zamoyskiego w Brzegach Zagospodarowanie otoczenia obiektu Szkoły Podstawowej w Jurgowie Przebudowa budynku Szkoły Podstawowej im. Władysława Zamoyskiego w Jurgowie Budowa sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej nr 2 w Czarnej Górze Modernizacja dachu, adaptacja poddasza, termomodernizacja budynku, przebudowa sanitariatów budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Czarnej Górze Zagospodarowanie otoczenia oraz rozbudowa obiektu Szkoły Podstawowej nr 1 w Rzepiskach Termomodernizacja obiektu, dobudowa klatki schodowej i przebudowa dachu Szkoły Podstawowej nr 2 w Rzepiskach Rozbudowa obiektu i zagospodarowanie otoczenia Przedszkola w Jurgowie Adaptacja pomieszczeń szkoły na potrzeby Samorządowego Przedszkola w Bukowinie Tatrzańskiej Modernizacja budynku Szkoły Ginących Zawodów – etap II Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 51 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Doposażenie w sprzęt komputerowy filii bibliotek w Leśnicy, Czarnej Górze i Białce Tatrzańskiej Remont filii biblioteki w Białce Tatrzańskiej Cel strategiczny nr 2: Budowa Punktu Informacji Turystycznej w Bukowinie Tatrzańskiej Promocja Gminy (turystyka, kultura, imprezy folklorystyczne, Budowa Punktów Informacji Turystycznej w Białce Tatrzańskiej istniejąca baza noclegowa, i Groniu – Leśnicy obniżka cen po sezonie) Wykonanie oświetlenia i kanalizacji deszczowej w miejscowości Cel strategiczny nr 3: Bukowina Tatrzańska Rozwój infrastruktury Przebudowa drogi (wykonanie chodnika, budowa oświetlenia, komunikacyjnej, położenie nakładki asfaltowej) w miejscowości Brzegi turystycznej, rekreacyjnoPrzebudowa drogi (wykonanie chodnika, budowa oświetlenia, sportowej, położenie nakładki asfaltowej) w miejscowości Czarna Góra rehabilitacyjnej Budowa skrzyżowania z ruchem okrężnym w miejscu skrzyżowania drogi krajowej nr 49 z drogą wojewódzką nr 960., oraz budowa chodnika przy drodze w kierunku Jurgowa Budowa systemu parkingów na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Zwiększenie przepustowości i poprawa funkcjonalności lokalnego układu drogowego na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Zagospodarowanie narciarskie gminy Bukowina Tatrzańska Rozbudowa systemu zagospodarowania rekreacyjnego gminy Bukowina Tatrzańska Budowa wodnego ośrodka rekreacyjno-balneologicznego w Bukowinie Tatrzańskiej przy wykorzystaniu zasobów wód geotermalnych Modernizacja skoczni narciarskiej w Bukowinie Tatrzańskiej Realizacja zbiornika wodnego do naśnieżania tras narciarskich i przemysłowego wykorzystania wody Wykup gruntów na potrzeby rozwoju stadionu w Czarnej Górze Budowa strzelnicy sportowej Przygotowanie miejsca do organizacji imprez masowych na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Rozbudowa ośrodka zdrowia w Bukowinie Tatrzańskiej o Centrum Ratownictwa Medycznego Wykup gruntów i budowa ośrodka zdrowia w Groniu Doposażenie ośrodków zdrowia na terenie gminy Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 52 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Doposażenie istniejących i tworzenie nowych świetlic terapeutycznych Modernizacja ośrodka zdrowia w Leśnicy Cel strategiczny nr 4: Wykorzystanie atrakcyjności Gminy i ochrona przed degradacją środowiska naturalnego Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowości Białka Tatrzańska Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Białka Tatrzańska Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowości Bukowina Tatrzańska Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowości Jurgów Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowości Czarna Góra Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Groń Leśnica Budowa głębinowego ujęcia wody wraz z infrastrukturą uzdatniającą w miejscowości Jurgów Budowa sieci wodociągowej od ujęcia wody w Jurgowie do miejscowości nie posiadających dostępu do wodociągu komunalnego Kanalizacja miejscowości Rzepiska i Brzegi Budowa elektrowni wodnej przy tartaku w Jurgowie Termomodernizacja obiektu Domu Ludowego Kompleksowa modernizacja systemów cieplnych w budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Regulacja potoku Leśnica Regulacja potoków w Jurgowie Regulacja Potoku Bryjowego na całej długości Likwidacja osuwisk w Bukowinie Tatrzańskiej i Leśnicy Regulacja rzeki Białki Zabezpieczenie boiska i terenów amfiteatru w Jurgowie Regulacja potoku Sarnowskiego w Czarnej Górze Zabezpieczenie mostu w Brzegach Cel strategiczny nr 5: Budowa targowiska w Bukowinie Tatrzańskiej Rozwój przedsiębiorczości Budowa targowiska w Jurgowie Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 53 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Cel strategiczny nr 6: Zachowanie wartości kulturowych Remont Wiejskiego Domu Kultury w Leśnicy Budowa gminnej Galerii Twórców Ludowych w gminie Bukowina Tatrzańska Zagospodarowanie otoczenia amfiteatru w Jurgowie Budowa amfiteatru w Bukowinie Tatrzańskiej k. Domu Ludowego IV. PLANOWANE INWESTYCJE W ŚWIETLE WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO I ZPORR STRATEGII ROZWOJU STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego opracowana została w 2000 r. i obejmuje okres 2001-2006, jest zatem aktualna do końca pierwszego okresu programowania funduszy strukturalnych w Polsce (2004-2006). Strategia województwa służy: - planowaniu działań samorządów lokalnych, - pozyskiwaniu wsparcia ze strony rządu i Unii Europejskiej, - organizowaniu wspólnego wysiłku wszystkich partnerów zaangażowanych w rozwój Małopolski. Strategia Rozwoju Województwa zakłada 5 celów nadrzędnych: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy, B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego, C. Trwały rozwój gospodarczy, D. Lepsza dostępność komunikacyjna całego regionu, E. Lepsza współpraca wewnątrzregionalna. Gmina Bukowina Tatrzańska w pierwszym okresie członkostwa w Unii Europejskiej (lata 2004-2006) planuje prowadzić inwestycje wpisujące się we wszystkie cele nadrzędne Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. ZINTEGROWANY PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU REGIONALNEGO Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z sześciu programów operacyjnych, które posłużą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004 – 2006 (NPR/PWW). ZPORR rozwija cele NPR, określając priorytety i kierunki polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Realizacja tej polityki w ramach ZPORR, będzie współfinansowana z funduszy strukturalnych. Celem ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Wzrost konkurencyjności należy rozumieć jako oddziaływanie na zmiany struktury gospodarczej i poprawę sytuacji wszystkich regionów w Polsce względem regionów europejskich, w zakresie produktywności gospodarki, wydajności pracy, tworzenia i absorpcji innowacji, wykształcenia mieszkańców, dochodów ludności oraz ilości i jakości infrastruktury technicznej, a więc tych czynników, które decydują obecnie o sile gospodarek państw i regionów. Przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów należy rozumieć jako podjęcie działań interwencyjnych w ograniczonej liczebnie i przestrzennie grupie obszarów: wiejskich, koncentracji przemysłów restrukturyzowanych oraz degradacji społeczno-ekonomicznej przestrzeni miejskiej, po-przemysłowej i po-wojskowej, o najmniejszych możliwościach rozwojowych oraz najtrudniejszej sytuacji społecznogospodarczej. Realizacja strategicznego celu sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu, Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 54 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA przekształceniom strukturalnym regionów, wzrostowi urbanizacji, zwiększeniu mobilności przestrzennej ludności oraz zwiększeniu poziomu wiedzy i dostępu do najnowocześniejszych technologii społeczeństwa i podmiotów gospodarczych. Osiągnięcie wyżej wymienionego celu odbywać się będzie poprzez realizację poszczególnych priorytetów i działań programu. Wyróżniamy cztery priorytety ZPORR: Priorytety i działania ZPORR: 1.Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów 1.1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego; 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska; 1.3. Regionalna infrastruktura społeczna; 1.4. Rozwój turystyki i kultury; 1.5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego; 1.6. Rozwój transportu miejskiego w aglomeracjach; 2. Wzmocnienie zasobów ludzkich w regionach 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnych rynków pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie; 2.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne; 2.3 Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa; 2.4 Reorientacja zawodowa osób zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi; 2.5 Promocja przedsiębiorczości; 2.6 Regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy. 3. Rozwój lokalny 3.1 Obszary wiejskie; 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji; 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe; 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa; 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna 4. Pomoc techniczna 4.1. Wsparcie procesu wdrażania ZPORR – wydatki limitowane 4.2. Wsparcie procesu wdrażania ZPORR – wydatki nielimitowane 4.3. Działania informacyjne i promocyjne Gmina Bukowina Tatrzańska w pierwszym okresie członkostwa w Unii Europejskiej (lata 2004-2006) planuje prowadzić inwestycje wpisujące się w działania 3.1. (Obszary wiejskie) i 3.5. (Lokalna infrastruktura społeczna) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Inwestycje współfinansowane w ramach ZPORR będą ważnym czynnikiem pobudzającym rozwój społeczno-gospodarczy na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska oraz w południowej części województwa małopolskiego. HIERARCHICZNA LISTA PROJEKTÓW Głównymi kryteriami według których dokonano hierarchizacji projektów do realizacji były: - przygotowanie do realizacji (poziom przygotowania inwestycji do realizacji, istniejąca dokumentacja, dostęp do terenów pod inwestycję), - zapotrzebowanie (potrzeba realizacji inwestycji wynikająca z przepisów prawa, strategii rozwoju gminy, opinii mieszkańców), - powszechność (odsetek mieszkańców, którzy korzystać będą ze zrealizowanej inwestycji), - długotrwałość pożytków (oczekiwane produkty i rezultaty zrealizowanej inwestycji, okres korzystania z efektów zrealizowanego projektu). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 55 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 48. Lista projektów na lata 2004-2006 Lp. I.1. I.2. I.3. I.4. Powiązanie z dokumentami wyższego szczebla Zintegrowany Program Nazwa projektu Strategia Rozwoju Województwa Operacyjny Rozwoju Małopolskiego Regionalnego OBSZAR I – GOSPODARKA WODOCIĄGOWO-KANALIZACYJNA Budowa systemu kanalizacji sanitarnej Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: w miejscowości Bukowina Tatrzańska Bukowina C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Tatrzańska Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Budowa systemu kanalizacji sanitarnej Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: w miejscowości Jurgów Bukowina C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Tatrzańska Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Budowa systemu kanalizacji sanitarnej Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: w miejscowości Czarna Góra Bukowina C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Tatrzańska Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Budowa głębinowego ujęcia wody wraz Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: z infrastrukturą uzdatniającą w miejscowości Bukowina C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Jurgów Tatrzańska Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie (grawitacyjne dostarczenie wody pitnej na Rozwiązania: Poddziałanie: obszar miejscowości: Czarna Góra, Białka C.6.3. Poprawa wydolności Tatrzańska, Groń, Leśnica i Rzepiska) systemów infrastruktury technicznej Instytucja koordynująca Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Nakłady do poniesienia 13 553 437,50 zł 5 152 906,61 zł 3 212 363,74 zł - 56 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA II.1. III.1. III.2. III.3. OBSZAR II – POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA Domu Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: Bukowina B. Wysoka jakość środowiska 3. Rozwój lokalny Tatrzańska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: Działanie: B.1. Zlikwidowanie zaniedbań w 3.1. Obszary wiejskie ochronie środowiska Rozwiązania: Poddziałanie: B.1.2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń OBSZAR III – BUDOWA I MODERNIZACJA DRÓG GMINNYCH O ZNACZENIU LOKALNYM Wykonanie oświetlenia i kanalizacji Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: deszczowej w miejscowości Bukowina Bukowina D. Lepsza dostępność 3. Rozwój lokalny Tatrzańska Tatrzańska komunikacyjna całego regionu Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu 3.1. Obszary wiejskie wewnętrznego Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.2. Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego Przebudowa drogi (wykonanie chodnika, Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: budowa oświetlenia) w miejscowości Brzegi Bukowina D. Lepsza dostępność 3. Rozwój lokalny Tatrzańska komunikacyjna całego regionu Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu 3.1. Obszary wiejskie wewnętrznego Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.1. Modernizacja dróg regionalnych i lokalnych, w tym budowa obwodnic miast Przebudowa drogi (wykonanie chodnika, Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: budowa oświetlenia) w miejscowości Czarna Bukowina D. Lepsza dostępność 3. Rozwój lokalny Góra Tatrzańska komunikacyjna całego regionu Termomodernizacja Ludowego obiektu Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 300 000 zł 710 019 zł 3 787 038,87zł 2 164 500,16 zł 57 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA III.4. III.5. IV.1. Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu 3.1. Obszary wiejskie wewnętrznego Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.1. Modernizacja dróg regionalnych i lokalnych, w tym budowa obwodnic miast Budowa skrzyżowania z ruchem okrężnym Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: w miejscu skrzyżowania drogi krajowej nr 49 Bukowina D. Lepsza dostępność 3. Rozwój lokalny z drogą wojewódzką nr 960 oraz budowa Tatrzańska komunikacyjna całego regionu chodnika przy drodze w kierunku Jurgowa Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu 3.1. Obszary wiejskie wewnętrznego Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.1. Modernizacja dróg regionalnych i lokalnych, w tym budowa obwodnic miast Budowa systemu parkingów na terenie gminy Urząd Gminy Cel nadrzędny: Priorytet: Bukowina Tatrzańska Bukowina D. Lepsza dostępność 3. Rozwój lokalny Tatrzańska komunikacyjna całego regionu Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu 3.1. Obszary wiejskie wewnętrznego Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.2. Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego OBSZAR IV – BUDOWA I MODERNIZACJA LOKALNEJ BAZY KULTURALNEJ I TURYSTYCZNEJ Budowa wodnego ośrodka rekreacyjnoBukowiańskie Cel nadrzędny: Priorytet: balneologicznego Towarzystwo C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny w Bukowinie Tatrzańskiej przy Geotermalne Sp. Cel strategiczny: Działanie: wykorzystaniu zasobów wód geotermalnych z o.o. C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej 3.1. Obszary wiejskie Etap I – budowa kompleksu basenów szansy” Rozwiązania: Poddziałanie: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 3 000 000 zł 1 100 000 zł 2 800 000 zł 58 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska IV.2. Modernizacja skoczni narciarskiej w Bukowinie Tatrzańskiej IV.3. Budowa Punktu Informacji Turystycznej Urząd Gminy w Bukowinie Tatrzańskiej Bukowina Tatrzańska IV.4. IV.5. V.1. Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Zagospodarowanie otoczenia amfiteatru Urząd Gminy Cel nadrzędny: w Jurgowie Bukowina E. Lepsza współpraca Tatrzańska wewnątrzregionalna Cel strategiczny: E.2. Regionalny obieg kultury Rozwiązania: E.2.1. Efektywne zarządzanie ofertą kulturalną regionu Budowa amfiteatru w Bukowinie Spółdzielnia Cel nadrzędny: Tatrzańskiej k. Domu Ludowego KulturalnoE. Lepsza współpraca Oświatowa im. wewnątrzregionalna Franciszka Cel strategiczny: Ćwiżewicza E.2. Regionalny obieg kultury „Dom Ludowy” Rozwiązania: E.2.1. Efektywne zarządzanie ofertą kulturalną regionu OBSZAR V – PRZECIWDZIAŁANIE POWODZIOM Likwidacja osuwisk w Bukowinie Urząd Gminy Cel nadrzędny: Tatrzańskiej i Leśnicy Bukowina B. Wysoka jakość środowiska Tatrzańska przyrodniczego i kulturowego Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Priorytet: 3. Rozwój lokalny 700 000 zł Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie 300 000 zł Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny 300 000 zł Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny 500 000 zł Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Priorytet: 3. Rozwój lokalny 2 000 000 zł 59 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.1. VI.2. Budowa sali gimnastycznej wraz z basenem i boiskiem przy Zespole Szkół w Bukowinie Tatrzańskiej Budowa sali gimnastycznej i budynku gimnazjum przy Zespole Szkół w Leśnicy Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego OBSZAR VI – OŚWIATA Urząd Gminy Cel nadrzędny: Bukowina A. Lepiej wykształceni, aktywni Tatrzańska i przedsiębiorczy mieszkańcy Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Priorytet: 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 5 400 696 zł 6 351 723 zł Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 60 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.3. VI.4. VI.5. Zagospodarowanie otoczenia i budowa sali gimnastycznej przy Zespole Szkół w Białce Tatrzańskiej Dokończenie budowy stołówki przy Zespole Szkół w Białce Tatrzańskiej Wyposażenie stołówki i zagospodarowanie otoczenia Zespołu Szkół w Bukowinie Tatrzańskiej Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 2 500 000 zł 200 000 zł 200 000 zł Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 61 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.6. VI.7. VI.8. Zagospodarowanie otoczenia budynku Zespołu Szkół w Leśnicy Termomodernizacja budynku i zagospodarowanie otoczenia Szkoły Podstawowej w Groniu Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej im. Władysława Zamoyskiego w Brzegach Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 350 000 zł 300 000 zł 400 000 zł Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 62 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.9. VI.10. VI.11. Zagospodarowanie otoczenia obiektu Szkoły Podstawowej w Jurgowie Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Modernizacja dachu, adaptacja poddasza, Urząd Gminy termomodernizacja budynku, przebudowa Bukowina sanitariatów budynku Szkoły Podstawowej nr Tatrzańska 1 w Czarnej Górze Zagospodarowanie otoczenia oraz rozbudowa Urząd Gminy obiektu Szkoły Podstawowej nr 1 Bukowina w Rzepiskach Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 300 000 zł 400 000 zł 250 000 zł Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 63 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.12. VI.13. VI.14. Termomodernizacja obiektu, dobudowa klatki schodowej i przebudowa dachu Szkoły Podstawowej nr 2 w Rzepiskach Rozbudowa obiektu i zagospodarowanie otoczenia Przedszkola w Jurgowie Adaptacja pomieszczeń szkoły na potrzeby Samorządowego Przedszkola w Bukowinie Tatrzańskiej Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 200 000 zł 450 000 zł 350 000 zł Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 64 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI.15. VI.16. VII.1. Modernizacja budynku Szkoły Ginących Zawodów – etap II Spółdzielnia Kulturalno – Oświatowa im. Franciszka Ćwiżewicza „Dom Ludowy” Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Priorytet: 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: B.4. Kształtowanie krajobrazu kulturowego Rozwiązania: B.4.2. Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Doposażenie w sprzęt komputerowy filii bibliotek w Leśnicy, Czarnej Górze i Białce Tatrzańskiej Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Rozbudowa ośrodka zdrowia w Bukowinie Tatrzańskiej o Centrum Ratownictwa Medycznego Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) OBSZAR VII – OCHRONA ZDROWIA Urząd Gminy Cel nadrzędny: Bukowina A. Lepiej wykształceni, aktywni Tatrzańska i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.5. Sprawny i przyjazny pacjentowi system ochrony zdrowia Rozwiązania: A.5.1. Rozwój regionalnego systemu ratownictwa medycznego Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 200 000 zł Poddziałanie: - Priorytet: 3. Rozwój lokalny 60 000 zł Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny 410 000 zł Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.2. Lokalna infrastruktura ochrony zdrowia 65 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VII.2. VII.3. Doposażenie ośrodków zdrowia na terenie gminy Modernizacja ośrodka zdrowia w Leśnicy Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.5. Sprawny i przyjazny pacjentowi system ochrony zdrowia Rozwiązania: A.5.4. System elastyczny, dostosowany do potrzeb społecznych Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.5. Sprawny i przyjazny pacjentowi system ochrony zdrowia Rozwiązania: A.5.4. System elastyczny, dostosowany do potrzeb społecznych Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Priorytet: 3. Rozwój lokalny 200 000 zł Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.2. Lokalna infrastruktura ochrony zdrowia Priorytet: 3. Rozwój lokalny 300 000 zł Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.2. Lokalna infrastruktura ochrony zdrowia 66 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 49. Lista projektów przewidzianych do realizacji na lata 2004 – 2013 Nazwa projektu Zwiększenie przepustowości i poprawa funkcjonalności lokalnego układu drogowego na terenie gminy Bukowina Tatrzańska – zgodnie z załącznikiem nr 1 Instytucja koordynująca Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Zagospodarowanie narciarskie w gminie Kapitał prywatny Bukowina Tatrzańska: a) zespół A – Kotelnica Białczańska: - Kotelnica Białczańska, - Wierch – Szewczaki, - Kustwański Wierch Sprycha, - Leśnica – Groń; b) zespół B – Rusiński Wierch – Kaniówka: - podnóże zbocza Wysoki Wierch, - zbocze spod Wysokiego Wierchu, - Rusinowy Wierch – do skarpy Kaniowski Potok, - zbocze Przeddomańskiego Wierchu, c) zespół C – Bukowina: - dolina wschodnia Olczańskiego Wierchu, - Wysoki Wierch – Klin; d) zespół D – Szymkówka – Głodówka: - Polana Szymkówka, - Cyrhla nad Białką – Kucówka, - Polana Głodówka Potok, - Brzegi – zbocze płn.-wsch. Powiązanie z dokumentami wyższego szczebla Strategia Rozwoju Województwa Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Małopolskiego Regionalnego Cel nadrzędny: Priorytet: D. Lepsza dostępność komunikacyjna całego 3. Rozwój lokalny regionu Cel strategiczny: Działanie: D.2. Sprawny system transportu wewnętrznego 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: D.2.1. Modernizacja dróg regionalnych i lokalnych, w tym budowa obwodnic miast Cel nadrzędny: Priorytet: C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Działanie: 3.1. Obszary wiejskie 67 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA zespół E – Jurgów: - Górków Wierch, - Zmyślne – Cyrhla – Katrynioki, - grań Bartkówka – Niżne Pole do Bryjów Potok; f) zespół F – Rzepiska: - Góra Piłatówka, Szyszków Wierch, Krzyżówka, Bryjów Potok, - Góra Piłatówka – Łapszanka, - Pawlików Wierchj, Łapszanka – Sołtysi; - Grocholów Potok (kaplica) – skrzyżowanie („Bioło Izba”) g) zespół G – Czarna Góra: - zbocza Litwinka, - zbocza Góry Wierchowina, - Sarnowska Grapka. Rozbudowa systemu zagospodarowania Kapitał prywatny rekreacyjnego gminy Bukowina Tatrzańska a) Rozwój sieci kolejek krzesełkowych: - w ramach zespołu A – Kotelnica Białczańska, - w ramach zespołu B – Rusiński Wierch – Kaniówka, - w ramach zespołu D – Szymkówka – Głodówka - w ramach zespołu E – Jurgów, - w ramach zespołu G – Czarna Góra (z Białki Tatrzańskiej, na Górę Wierchownią z punktem widokowym na szczycie); b) Adaptacja szałasów pasterskich do celów turystyczno-rekreacyjnych; c) Rozwój sieci ścieżek rowerowych; d) Budowa Centrum Rozwoju Kajakarstwa Górskiego na rzece Białce; e) Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Poddziałanie: - Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 68 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA e) Modernizacja niecki basenowej w Jurgowie; f) Budowa Ośrodka Wspierania Rozwoju Szybownictwa i Modelarstwa Lotniczego na Litwince. Regulacja potoku Leśnica Regulacja potoków w Jurgowie Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Poddziałanie: - Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: - Priorytet: 3. Rozwój lokalny Poddziałanie: - 69 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Regulacja Potoku Bryjowego na całej długości Regulacja rzeki Białki Zabezpieczenie przeciwpowodziowe boiska i terenów amfiteatru w Jurgowie Regulacja potoku Sarnowskiego w Czarnej Górze Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Nie dotyczy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Priorytet: 3. Rozwój lokalny 70 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Zabezpieczenie przeciwpowodziowe mostu w Brzegach Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Modernizacja istniejących i budowa nowych Urząd Gminy boisk sportowych na terenie gminy Bukowina Bukowina Tatrzańska Tatrzańska a) przy Szkole Podstawowej nr 1 w Czarnej Górze, b) przy Szkole Podstawowej nr 2 w Czarnej Górze, c) wraz z wykupem gruntu przy Szkole Podstawowej w Groniu, d) w Bukowinie Tatrzańskiej Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.5. Podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna 71 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Załącznik nr 1: BIAŁKA TATRZAŃSKA: Budowa drogi łączącej Trakt Królewski z Białką Tatrzańską (na wysokości Białka Środkowa); Budowa drogi do Stacji Narciarskiej Kotelnica wraz z parkingami k. Babiarza; Budowa drogi Białka Grapa – Kotelnica wzdłuż Czerwonki; Budowa parkingu k. budynku Poczty w Białce Tatrzańskiej. BRZEGI Modernizacja drogi Jurgów – Brzegi wraz z obiektem mostowym; Modernizacja drogi ul. Wierchowa - ul. Kucówka; Modernizacja drogi Brzegi - Rynias; Modernizacja drogi ul. Bafiówka – Przygórz; Modernizacja ul. Babiarskiej; Modernizacja ul. Stokłosia; Modernizacja ul. Madejskiej; Modernizacja ul. Nad Wąwóz; Modernizacja drogi ul. Kucówka – Bór; Modernizacja drogi ul. Kucówka – Rynias; Modernizacja drogi ul. Kucówka – Głodówka; Modernizacja drogi Przygórz – Koziniec. BUKOWINA TATRZAŃSKA Budowa ulicy Sportowej w Bukowinie Tatrzańskiej wraz z przedłużeniem w kierunku Szymkówki – polana Kokotówki; Modernizacja drogi Prorocka – Spiski Wierch – Przeddomiański Wierch – ulica Gołowa; Modernizacja drogi ul. Leśna – Niski Wierch – Prorocka; Modernizacja przepustu na potoku - ul. Gołowa; Modernizacja drogi Pomindzy Górami do Kozińca; Modernizacja drogi „Pod Stancjom”; Modernizacja drogi na Rusiński Wierch od Wyciągu Kurcowego do szałasu. CZARNA GÓRA Modernizacja drogi Sarnowska – Os. Pawlik – Młynarczykówka; Modernizacja drogi Czarna Góra – Rzepiska do Pawlików; Budowa drogi Czarna Góra – Białka Tatrzańska (droga w pobliżu boiska sportowego)wraz z budową kładki na rzece Białce; Modernizacja drogi do Krzyża; Modernizacja drogi Budzowa; Modernizacja drogi Koszutowa; Modernizacja drogi Nadbrzeżnej (wzdłuż rzeki Białki); Modernizacja drogi Sołtysiej; Modernizacja drogi Trzopowej; Modernizacja drogi Szyszkowej; Modernizacja drogi Kiklowej; Modernizacja drogi Felongowej. GROŃ Modernizacja Traktu Królewskiego na terenie miejscowości Groń – Bukowina Tatrzańska; Modernizacja drogi do Gilów; Modernizacja drogi do Wróbli; Modernizacja drogi do Sobali; Modernizacja drogi do Muchów; Modernizacja drogi do Szostaków; Modernizacja drogi do Skibów; Modernizacja drogi do Rabiańskich; Modernizacja drogi do Bałosów; Modernizacja drogi przez Kobylarzówkę; Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 72 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Modernizacja ul. Budzów Wierch i budowa drogi na Budzów Wierch; Modernizacja ul. Słonecznej; Modernizacja ul. Jana Pawła II; Budowa drogi do Kocorów; Budowa drogi do Waliczków. Modernizacja drogi na Górków Wierch; Modernizacja drogi Jurgów – Katrynioki – Rzepiska; Modernizacja drogi do boiska sportowego w Jurgowie wraz z oświetleniem; Modernizacja drogi w osadzie pasterskiej „Podokólne”; Modernizacja dojazdu do szkoły w Jurgowie od strony drogi krajowej nr 49; Modernizacja ul. Szkolnej; Modernizacja drogi k. Borowieckiego. Modernizacja drogi relacji Leśnica – Gliczarów Górny – Szaflary na terenie gminy Bukowina Tatrzańska; Modernizacja drogi Do Grześków; Modernizacja drogi na osiedlu Brzyski wraz z oświetleniem; Modernizacja drogi Leśnica Łosie – Gliczarów Górny wraz z oświetleniem; Modernizacja drogi na osiedlu Gały wraz z oświetleniem; Modernizacja drogi Panculoki; Modernizacja drogi relacji Sądel – Łoski – Bór na terenie gminy Bukowina Tatrzańska; Modernizacja drogi relacji Leśnica – Panculoki – Bór – Szaflary na terenie gminy Bukowina Tatrzańska; Modernizacja drogi Do Cipek. JURGÓW LEŚNICA RZEPISKA Modernizacja drogi Rzepiska – Potok Bryjów – Pawliki; Modernizacja drogi nr 5506/2 Biała Izba – Szkoła Podstawowa; Modernizacja drogi Katrynioki – Grocholów Potok przez Kamieniec; Modernizacja drogi „Pod Górą”; Modernizacja drogi Pawliki – Sołtystwo (przez Grapkę); Modernizacja drogi od kaplicy cmentarnej w Bryjowym Potoku przez Przedni Wierch, Groblę do Wojtyczków Potok; Modernizacja drogi Grocholów Potok do Lachówki. Modernizacja drogi Grocholów Potok „Gojnik” pasem granicznym. Modernizacja drogi (szlaku turystycznego) Czarna Góra – Rzepiska Grocholów Potok (przez Pawliki, Piłotówkę) Budowa chodnika i oświetlenia ulicznego przy drodze Czarna Góra – Rzepiska Modernizacja drogi Od Grocha – Przedni Wierch – Cubinie – Katrynioki. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 73 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Tabela 49. Lista projektów na lata 2007-2013 Nazwa projektu Instytucja koordynująca Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowości Białka Tatrzańska Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Białka Tatrzańska Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Budowa systemu kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Groń - Leśnica. Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska (podłączenie do oczyszczalni ścieków w Łopusznej – gmina Nowy Targ) Budowa sieci wodociągowej od ujęcia wody w Jurgowie do miejscowości nie posiadających dostępu do wodociągu komunalnego (zwodociągowanie miejscowości: Czarna Góra, Białka Tatrzańska, Groń, Leśnica, rozbudowa wodociągu w Rzepiskach) Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Powiązanie z dokumentami wyższego szczebla Strategia Rozwoju Województwa Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Małopolskiego Regionalnego Cel nadrzędny: Priorytet: C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Cel nadrzędny: Priorytet: C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Cel nadrzędny: Priorytet: C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: Działanie: C.6. Wysoki poziom inwestycji 3.1. Obszary wiejskie Rozwiązania: Poddziałanie: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Cel nadrzędny: Priorytet: C. Trwały rozwój gospodarczy 3. Rozwój lokalny Cel strategiczny: C.6. Wysoki poziom inwestycji Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Działanie: 3.1. Obszary wiejskie 74 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Kanalizacja miejscowości Rzepiska i Brzegi Budowa elektrowni wodnej przy tartaku w Jurgowie Wykorzystanie zasobów wód geotermalnych na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Kompleksowa modernizacja systemów cieplnych w budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy Bukowina Tatrzańska. (muzea, domy kultury) Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Leśna Spółka Urbarialna w Jurgowie Bukowiańskie Towarzystwo Geotermalne sp. z o.o., Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, kapitał prywatny Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Rozwiązania: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: C.6. Wysoki poziom inwestycji Rozwiązania: C.6.3. Poprawa wydolności systemów infrastruktury technicznej Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.2. Zwiększenie wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: B.2. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Rozwiązania: B.2.2. Zwiększenie wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: B.1. Zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska Rozwiązania: B.1.2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - 75 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Budowa wodnego ośrodka rekreacyjnobalneologicznego w Bukowinie Tatrzańskiej przy wykorzystaniu zasobów wód geotermalnych Etap II – zagospodarowanie rekreacyjne otoczenia obiektów Bukowiańskie Towarzystwo Geotermalne Sp. z o.o. Budowa Punktów Informacji Turystycznej w Białce Tatrzańskiej i Groniu – Leśnicy Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Remont Wiejskiego Domu Kultury w Leśnicy Spółdzielnia KulturalnoOświatowa im. Franciszka Ćwiżewicza „Dom Ludowy” Budowa Galerii Twórców w gminie Bukowina Tatrzańska Ludowych Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Realizacja zbiornika wodnego do naśnieżania Kapitał prywatny tras narciarskich i przemysłowego wykorzystania wody Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Cel strategiczny: B.4. Kształtowanie krajobrazu kulturowego Rozwiązania: B.4.3. Ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich Cel nadrzędny: B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Cel strategiczny: B.4. Kształtowanie krajobrazu kulturowego Rozwiązania: B.4.3. Ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: - Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Priorytet: 3. Rozwój lokalny Priorytet: 3. Rozwój lokalny 76 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Wykup gruntów na potrzeby rozwoju stadionu w Czarnej Górze Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel strategiczny: C.4. Rozwinięte regiony „wysokiej szansy” Rozwiązania: C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.4. Silna rodzina i zdrowy styl życia Rozwiązania: A.4.3. Rozwinięta infrastruktura sportoworekreacyjna Budowa strzelnicy sportowej Liga Ochrony Kraju, Cel nadrzędny: Urząd Gminy A. Lepiej wykształceni, aktywni Bukowina i przedsiębiorczy mieszkańcy Tatrzańska Cel strategiczny: A.4. Silna rodzina i zdrowy styl życia Rozwiązania: A.4.3. Rozwinięta infrastruktura sportoworekreacyjna Przygotowanie miejsca do organizacji imprez Urząd Gminy Cel nadrzędny: masowych na terenie gminy Bukowina Bukowina A. Lepiej wykształceni, aktywni Tatrzańska Tatrzańska i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.4. Silna rodzina i zdrowy styl życia Rozwiązania: A.4.3. Rozwinięta infrastruktura sportoworekreacyjna Budowa targowiska w Bukowinie Urząd Gminy Cel nadrzędny: Tatrzańskiej Bukowina C. Trwały rozwój gospodarczy Tatrzańska Cel strategiczny: C.5. Rozwinięte otoczenie biznesu Rozwiązania: C.5.4. Rozwój centrów targowych i giełd Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.1. Obszary wiejskie Poddziałanie: Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Nie dotyczy 77 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Budowa targowiska w Jurgowie Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Przebudowa budynku Szkoły Podstawowej im. Władysława Zamoyskiego w Jurgowie Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Budowa sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej nr 2 w Czarnej Górze Remont filii biblioteki w Białce Tatrzańskiej Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: C. Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: C.5. Rozwinięte otoczenie biznesu Rozwiązania: C.5.4. Rozwój centrów targowych i giełd Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno-gospodarczych system edukacji Rozwiązania: A.1.1. Tworzenie lokalnych centrów edukacyjnych (z bibliotekami) Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Nie dotyczy Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa 78 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Wykup gruntów i budowa ośrodka zdrowia w Groniu Doposażenie istniejących i tworzenie nowych świetlic terapeutycznych Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.5. Sprawny i przyjazny pacjentowi system ochrony zdrowia Rozwiązania: A.5.4. System elastyczny, dostosowany do potrzeb społecznych Cel nadrzędny: A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Cel strategiczny: A.3. Spójne, solidarne i bezpieczne społeczności Rozwiązania: A.3.4. Przeciwdziałanie patologiom społecznym Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie Priorytet: 3. Rozwój lokalny Działanie: 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna Poddziałanie: 3.5.2. Lokalna infrastruktura ochrony zdrowia Nie dotyczy 79 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA V. POWIĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY Z racji położenia geograficznego oraz walorów przyrodniczych gmina Bukowina Tatrzańska posiada specyficzną sytuację inwestycyjną, charakteryzującą się występowaniem określonej infrastruktury technicznej, będącej w gestii różnych instytucji zarządzających. Stąd też plany inwestycyjne gminy ściśle wiążą się z działaniami inwestycyjnymi prowadzonymi, bądź planowanymi, przez poszczególnych zarządców. Gmina Bukowina Tatrzańska w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej (lata 2004-2006) planuje prowadzić inwestycje wpisujące się w działanie 3.1. (Obszary wiejskie) oraz działanie 3.5 (Lokalna infrastruktura społeczna) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Inwestycje współfinansowane w ramach ZPORR będą ważnym czynnikiem pobudzającym rozwój społeczno-gospodarczy na obszarze gminy oraz w południowej części województwa małopolskiego, z racji pełnienia funkcji ośrodka turystycznego o znaczeniu ponadregionalnym. Projekty zaproponowane do realizacji w ramach współfinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach ZPORR na lata 2004 – 2006 (inwestycje wodociągowokanalizacyjne) są elementem szerokiego planu gospodarki wodno-ściekowej w gminie, realizowanego konsekwentnie od kilku lat i nabierającego coraz większego rozmachu. Wybudowano już m.in. kanalizację sanitarną w miejscowościach Bukowina Tatrzańska, Czarna Góra, Groń i Leśnica. Oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest na terenie Czarnej Góry, a punktem odbioru oczyszczonych ścieków jest rzeka Białka. Jest to biologiczno-chemiczna oczyszczalnia o przepustowości 735 m3/d. Obecnie jej wykorzystanie szacuje się na ok. 70%. Posiada rezerwy przerobowe wystarczające do przyłączenia wszystkich gospodarstw domowych w miejscowościach o dostępnej kanalizacji sanitarnej. Plany przewidują kanalizację wszystkich sołectw gminy, co ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju turystyki i agroturystyki na terenie gminy. Ponadto przewiduje się rozbudowę sieci wodociągowej i objęcie swym zasięgiem miejscowości – Jurgów, Brzegi, Czarna Góra, Leśnica i Groń. Istnieje koncepcja budowy ujęcia wody głębinowej powyżej miejscowości Jurgów, składającego się z 6 studni. Obecnie próbki wody przechodzą ekspertyzy przydatności do użytkowania. Nową inwestycją w zakresie wodociągów jest wodociąg gminny w miejscowości Rzepiska – połączony z istniejącym wodociągiem w Bukowinie Tatrzańskiej. Gmina posiada szczegółowe koncepcje rozwoju infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej. Ważnym przedsięwzięciem infrastrukturalnym planowanym do realizacji na obszarze gminy Bukowina Tatrzańska będzie modernzacja i rozbudowa fragmentów drogi krajowej nr 49 relacji Nowy Targ – Czarna Góra – Jurgów – granica państwa, będącej w zarządzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Ze względu na swoje strategiczne położenie, gmina Bukowina Tatrzańska stanowi miejsce istotnych, ponadgminnych inwestycji drogowych (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe) oraz przejść granicznych (Łysa Polana, Jurgów). Plany rozwoju infrastruktury gminnej są ściśle skorelowane z rozbudową infrastruktury turystycznej, będącej w rękach prywatnych. Zwiększenie dostępności do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i drogowej stymuluje prywatne inwestycje rozbudowy kompleksów narciarskich, które już w dniu dzisiejszym stanowią jedne z najważniejszych ośrodków narciarskich w Polsce. Obecnie istnieją wytyczne do zagospodarowania narciarskiego gminy Bukowina Tatrzańska w zwarty i połączony kompleks narciarski. W przyszłości rozwój społeczno-gospodarczy gminy stymulowany będzie poprzez realizację kolejnych zadań inwestycyjnych uwzględnionych w niniejszym Planie Rozwoju Lokalnego na lata 2007 – 2013. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 80 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VI. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO Zgodnie z metodologią stosowaną przy tworzeniu projektów europejskich stosuje się następujące wskaźniki monitoringu: wskaźnik produktu – opisuje wszystkie produkty materialne i usługi powstałe bezpośrednio w ramach projektu (fizyczne), wskaźnik rezultatu – jest związany z bezpośrednimi i natychmiastowymi efektami projektu odczuwalnymi przez beneficjenta (jakościowe), wskaźnik oddziaływania – odnosi się do konsekwencji danego projektu odsuniętych w czasie. W wyniku realizacji projektów planowanych w Gminie Bukowina Tatrzańska na lata 2004-2006 prowadzony będzie monitoring za pomocą wybranych z poniższych wskaźników osiągnięć, określonych dla poszczególnych obszarów. Obszar I – Gospodarka wodociągowo-kanalizacyjna Wskaźniki produktu: - Długość wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej (km); - Liczba wybudowanych oczyszczalni ścieków (szt.); - Liczba wybudowanych przepompowni ścieków (szt.); - Liczba wybudowanych ujęć wody (szt.); - Liczba wybudowanych stacji uzdatniania wody (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Liczba gospodarstw domowych / budynków mieszkalnych podłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej (szt.); - Liczba osób korzystających z sieci kanalizacji sanitarnej (osób); - Powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostępem do kanalizacji sanitarnej (ha); - Liczba gospodarstw domowych / budynków mieszkalnych obsługiwanych przez oczyszczalnię ścieków (szt.); - Powierzchnia terenów inwestycyjnych objęta działaniem oczyszczalni ścieków (ha); - Wykorzystywana moc przerobowa wybudowanej oczyszczalni ścieków – (m3/doba); - Przepustowość wybudowanej oczyszczalni ścieków – (m3/doba); - Ilość oczyszczonych ścieków – (m3/doba); - Poziom wskaźników fizykochemicznych oczyszczonych ścieków – (mg/dm3); - Liczba gospodarstw domowych / budynków mieszkalnych obsługiwanych przez stację uzdatniania wody (szt.); - Powierzchnia terenów inwestycyjnych objętych działaniem stacji uzdatniania wody (ha); - Poziom wskaźników fizykochemicznych uzdatnionej wody (mg/dm3). Wskaźniki oddziaływania: - Ilość ścieków odprowadzonych i oczyszczonych (w okresie 1 roku) – (m3/doba); - Ilość wody konsumowanej (w okresie 1 roku) – (m3/doba); - Poziom wskaźników fizykochemicznych ścieków w punkcie pomiarowym (w okresie 1 roku). Obszar II – Poprawa jakości powietrza Wskaźniki produktu: - Liczba zmodernizowanych systemów ciepłowniczych (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Straty ciepła na przesyłach (PJ). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 81 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Wskaźniki oddziaływania: - Zanieczyszczenie na obszarze oddziaływania inwestycji (%). Obszar III – Budowa i modernizacja dróg gminnych o znaczeniu lokalnym Wskaźniki produktu: - Długość wybudowanych dróg gminnych (km); - Długość zmodernizowanych dróg gminnych (km); - Liczba wybudowanych skrzyżowań (szt.); - Liczba zmodernizowanych skrzyżowań (szt.); - Liczba wybudowanych punktów oświetleniowych (km); - Długość wybudowanej kanalizacji deszczowej (km); - Liczba wybudowanych przykanalików kanalizacji deszczowej (szt.) - Długość wybudowanych chodników (km); - Liczba wybudowanych przejść dla pieszych (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Natężenie ruchu na drodze (pojazdy/h); - Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury drogowej (osoby); - Długość kanalizacji deszczowej na terenie gminy (km); - Powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostępem do sieci kanalizacji deszczowej (ha); - Powierzchnia terenów inwestycyjnych które stały się dostępne w wyniku realizacji drogi (ha). Wskaźniki oddziaływania: - Nakłady na bieżące utrzymanie (naprawy nawierzchni) drogi (tys. PLN); - Liczba pojazdów korzystających z drogi (w okresie 1 roku) (szt.); - Liczba wypadków drogowych (w okresie 1 roku) (szt.). Obszar IV – Budowa i modernizacja lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej Wskaźniki produktu: - Liczba nowych obiektów infrastruktury rekreacyjnej/sportowej/aktywnego wypoczynku (szt.); - Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury turystycznej (m2); - Liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury rekreacyjnej/sportowej/aktywnego wypoczynku (szt.); - Liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanej lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej (ha); - Powierzchnia terenów zagospodarowanych na cele turystyczne i kulturalne (ha); - Lokalne punkty informacji kulturalnej i turystycznej (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych obiektów sportowych (m2). Wskaźniki rezultatu: - Liczba nowych miejsc pracy powstała w wyniku realizacji projektów turystycznych i kulturalnych (szt.); - Liczba osób korzystających z nowej lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej (osoby); - Liczba osób korzystających z obiektów sportowych (osoby); - Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeń kulturalnych w obiektach infrastruktury kulturalnej (szt.). Wskaźniki oddziaływania: - Dochody z turystyki i kultury (tys. PLN); - Liczba nowych przedsiębiorstw w obszarze kultury, turystyki, sportu i rekreacji (szt.); Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 82 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA - Liczba nowych miejsc pracy (w okresie 2 lat), (szt.); Liczba turystów na obszarze oddziaływania danej inwestycji (w okresie 1 roku), (osoby); Liczba imprez sportowych (szt.); Liczba uczestników imprez sportowych (osoby); Liczba uczestników imprez i wydarzeń kulturalnych (po 2 latach), (osoby); Liczba osób tygodniowo korzystająca z obiektów sportowych (po 2 latach), (osoby). Obszar V – Przeciwdziałanie powodziom Wskaźniki produktu: - Długość wybudowanych elementów zapobiegających podwoziom (km); - Liczba wybudowanych elementów zapobiegających podwoziom (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Powierzchnia terenu zabezpieczonego przed powodzią (ha); - Liczba miejscowości zabezpieczonych przed powodzią (szt.). Wskaźniki oddziaływania: - Liczba osób pozytywnie oceniających rezultaty w zakresie poprawy ochrony przeciwpowodziowej (osoby). Obszar VI – Oświata Wskaźniki produktu: - Liczba wybudowanych szkół (szt.); - Powierzchnia wybudowanych szkół (m2); - Liczba zmodernizowanych szkół (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych szkół (m2); - Liczba wybudowanych przedszkoli (szt.); - Powierzchnia wybudowanych przedszkoli (m2); - Liczba zmodernizowanych przedszkoli (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych przedszkoli (m2); - Liczba wybudowanych obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej (szt.); - Powierzchnia wybudowanych obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej (m2); - Liczba wybudowanych obiektów sportowych (szt.); - Powierzchnia wybudowanych obiektów sportowych (m2); - Liczba zmodernizowanych obiektów dydaktycznych (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych obiektów dydaktycznych (m2); - Liczba zmodernizowanych obiektów sportowych (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych obiektów sportowych (m2); - Liczba budynków poddanych termoizolacji (szt.); - Powierzchnia budynku poddana termoizolacji (m2); - Liczba zakupionego sprzętu na potrzeby obiektów sportowych/dydaktycznych/społecznoedukacyjnych (szt.); - Liczba obiektów wyposażonych w sprzęt sportowy/dydaktyczny/społeczno-edukacyjny (szt.); - Liczba zakupionego sprzętu komputerowego (szt.); - Liczba systemów komputerowych (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Liczba uczniów w szkołach korzystających z wybudowanej/zmodernizowanej infrastruktury edukacyjnej (osoby); - Liczba uczniów w szkołach korzystających z wybudowanej/zmodernizowanej infrastruktury sportowej (osoby); Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 83 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA - Liczba dzieci w przedszkolach korzystających z wybudowanej/zmodernizowanej infrastruktury (osoby); Liczba osób korzystających z obiektów dydaktycznych (osoby); Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej (osoby); Liczba osób korzystających z obiektów sportowych (osoby); Liczba osób korzystających z biblioteki (osoby); Koszty utrzymania obiektów (zużycia energii elektrycznej, cieplnej, gazu), (tys. PLN). Wskaźniki oddziaływania: - Liczba osób, które na miejscu ukończyły szkołę podstawową (osoby); - Liczba osób, które na miejscu ukończyły gimnazjum (osoby); - Liczba uczniów korzystających tygodniowo z infrastruktury społeczno-edukacyjnej (osoby); - Liczba osób tygodniowo korzystająca z obiektów sportowych (po 2 latach), (osoby). Obszar VII – Ochrona zdrowia Wskaźniki produktu: - Liczba zmodernizowanych ośrodków zdrowia (szt.); - Powierzchnia zmodernizowanych ośrodków zdrowia (m2); - Liczba przebudowanych sal zabiegowych (szt.); - Powierzchnia przebudowanych sal zabiegowych (m2); - Liczba zakupionego sprzętu medycznego (szt.). Wskaźniki rezultatu: - Liczba pacjentów lokalnych ośrodków zdrowia (szt.); - Liczba ośrodków wyposażonych w sprzęt medyczny (szt.); - Liczba wykonanych badań sprzętem medycznym (szt.). Wskaźniki oddziaływania: - Średni czas oczekiwania na świadczone usługi (dni); - Liczba osób korzystających z usług ochrony zdrowia na miejscu (osoby); - Liczba osób poddanych diagnostyce (osoby). Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 84 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VII. PLAN FINANSOWY ZADAŃ INWESTYCYJNYCH NA LATA 2004 – 2006 Plan finansowy obejmuje wyłącznie zadania, w odniesieniu do których planowane jest współfinansowanie w ramach działania 3.1. (Obszary wiejskie) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: I.1 BUDOWA SYSTEMU KANALIZACJI SANITARNEJ W MIEJSCOWOŚCI BUKOWINA TATRZAŃSKA Środki krajowe Lata 2004 2005 2006 RAZEM Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł % 10165078,12 75 75 75 NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: budżet wojewódz twa budżet państwa zł % zł % budżet powiatu zł % 10 10 1355343,75 10 budżet gminy zł 2033015,63 % inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % 3864679,96 % zł % zł % Całkowity koszt zł % 100 100 100 13553437,50 I.2. BUDOWA SYSTEMU KANALIZACJI SANITARNEJ W MIEJSCOWOŚCI JURGÓW Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł 2004 2005 2006 RAZEM zł 15 15 15 Środki krajowe Lata Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) % 75 75 75 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % 10 10 515290,66 10 zł % budżet powiatu zł % budżet gminy zł 772935,99 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie % 15 15 15 inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) zł % zł % zł % Całkowity koszt zł % 100 100 100 5152906,61 85 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: I.3. BUDOWA SYSTEMU KANALIZACJI SANITARNEJ W MIEJSCOWOŚCI CZARNA GÓRA Środki krajowe Lata Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł 2004 2005 2006 RAZEM 2409272,81 NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: % 75 75 75 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % zł % budżet powiatu zł % 10 10 321236,37 10 budżet gminy zł 481854,56 % inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % 225000,00 % zł % zł % Całkowity koszt zł % 100 100 100 3212363,74 II.1. TERMOMODERNIZACJA OBIEKTU DOMU LUDOWEGO Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł 2004 2005 2006 RAZEM zł 15 15 15 Środki krajowe Lata Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) % 75 75 75 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % 10 10 30000,00 10 zł % budżet powiatu zł % budżet gminy zł 45000,00 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie % 15 15 15 inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) zł % zł % zł % Całkowity koszt zł % 100 100 100 300000,00 86 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: III.1. WYKONANIE OŚWIETLENIA I KANALIZACJI DESZCZOWEJ W MIEJSCOWOŚCI BUKOWINA TATRZAŃSKA Środki krajowe Lata Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł 2004 2005 2006 RAZEM 532514,25 NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: % 75 75 75 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % zł % budżet powiatu zł % 10 10 71001,90 10 budżet gminy zł 106502,85 % inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % 2004 2005 2006 RAZEM zł % zł % zł % 15 15 15 Całkowity koszt zł % 100 100 100 710019,00 III.2. PRZEBUDOWA DROGI (WYKONANIE CHODNIKA, BUDOWA OŚWIETLENIA) W MIEJSCOWOŚCI BRZEGI Środki krajowe Lata Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł % 217 272,24 2 054 951,08 2 272 223,32 60 60 60 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % 36 212,04 10 342 491,85 10 378 703,89 10 zł % budżet powiatu zł % budżet gminy zł 108 636,12 1 027 475,54 1 136 111,66 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie % 30 30 30 inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) zł % zł % zł % Całkowity koszt zł % 362 120,40 3 424 918,47 3 787 038,87 100 100 100 87 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA NR ZADANIA: NAZWA ZADANIA: III.3. PRZEBUDOWA DROGI (WYKONANIE CHODNIKA, BUDOWA OŚWIETLENIA) W MIEJSCOWOŚCI CZARNA GÓRA Środki krajowe Lata 2004 2005 2006 RAZEM Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zł % 197 112,96 1 101 587,14 1 298 700,10 60 60 60 budżet wojewódz twa budżet państwa zł % 32 852,16 10 183 597,86 10 216 450,02 10 zł % budżet powiatu zł % budżet gminy zł 98 556,48 550 793,57 649 350,05 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie % 30 30 30 inne krajowe fundusze publiczne (jakie?) zł % Międzynarod owe środki Instytucje inne prywatne (jakie?) Finansowe (jakie?) (jakie?) zł % zł % zł % Całkowity koszt zł % 328 521,60 1 835 978,57 2 164 500,16 100 100 100 88 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA VIII. SYSTEM WDRAŻANIA, MONITOROWANIA I OCENY PLANU ROZWOJU LOKALNEGO System wdrażania Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska oparty jest na zasadach wdrażania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej. Jednostki samorządu terytorialnego korzystające ze środków finansowych funduszy strukturalnych UE są zobowiązane przestrzegać zasad i procedur wspólnotowych, które zostały określone w Rozporządzeniu z dnia 21 czerwca 1999 r. nr 1260/1999 wprowadzającym ogólne przepisy odnośnie funduszy strukturalnych oraz rozporządzeniach odnoszących się do poszczególnych funduszy strukturalnych. Poszczególne projekty będą wdrażane w oparciu o zasady wydatkowania środków wg źródeł ich pochodzenia. W niektórych sytuacjach może to oznaczać, że podmiot korzystający z różnych źródeł finansowania będzie musiał sprostać wielu wymaganiom formalnym. Dotyczy to w szczególności odmiennych zasad wykorzystania środków pochodzących ze źródeł krajowych oraz środków pochodzących ze źródeł unijnych. Instytucja Zarządzająca Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska Funkcję Instytucji Zarządzającej i koordynującej realizację Planu Rozwoju Lokalnego będzie pełnił Urząd Gminy. Zakres zadań Instytucji Zarządzającej obejmuje między innymi: dokonanie oceny ex-ante (przed rozpoczęciem) realizacji Planu, kreowanie i przyjmowanie propozycji projektów od instytucji podległych – beneficjentów pomocy, przygotowywanie i składanie wniosków aplikacyjnych do instytucji zarządzających programami operacyjnymi, kontrolę formalną składanych wniosków, ich zgodności z procedurami, z zapisami Planu, monitorowanie wdrażania poszczególnych projektów, zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat postępów wdrażania oraz przebiegu realizacji projektów w ramach Planu, zapewnienie zgodności realizacji Planu z poszczególnymi dokumentami programowymi wyższego rzędu, zapewnienie przygotowania i wdrożenia planu działań w zakresie informacji i promocji Planu (informowanie o współfinansowaniu przez UE realizowanych projektów), przygotowanie okresowych (np. kwartalnych, rocznych) raportów dotyczących wdrażania Planu do instytucji zarządzających programami operacyjnymi, zbieranie informacji do raportu o nieprawidłowościach, dokonanie oceny ex-post (po zakończeniu) realizacji Planu. Dla właściwej oceny Instytucja Zarządzająca może tworzyć grupy robocze, składające się z lokalnych ekspertów (przedstawiciele lokalnych środowisk społeczno-gospodarczych) oraz korzystać z opinii niezależnych ekspertów i usług innych instytucji. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej Kluczowe znaczenie w zakresie monitorowania i oceny realizacji Planu Rozwoju Lokalnego posiada Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska i powołany przez niego zespół monitorujący (reprezentanci lokalnych instytucji społecznych i gospodarczych). Jego funkcja będzie polegała na monitorowaniu przebiegu realizacji zadań zawartych w Planie Rozwoju Lokalnego, okresowej ocenie oraz ewentualnym podejmowaniu interwencji w przypadku stwierdzenia opóźnień lub nieuzasadnionej rezygnacji z realizacji zadania. Monitorowanie to proces systematycznego zbierania i analizowania wiarygodnych informacji finansowych i statystycznych dotyczących wdrażania projektów, którego celem jest zapewnienie zgodności realizacji projektów i programu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami realizacji. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 89 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Monitorowanie realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska prowadzone będzie w zakresie rzeczowym i finansowym. Monitorowanie rzeczowe obejmować będzie skwantyfikowane dane obrazujące postęp we wdrażaniu programu oraz umożliwienie oceny jego wykonania w odniesieniu do celów ustalonych w PRL i będzie prowadzony w trzech kategoriach: - wskaźniki produktu - wskaźniki rezultatu - wskaźniki oddziaływania Monitorowanie finansowe obejmować będzie dane finansowe z realizacji projektów, będących podstawą do oceny sprawności wydatkowania przeznaczonych na niego środków w oparciu o raporty okresowe obrazujące wysokość wkładu finansowego pochodzącego ze środków publicznych. Skuteczność Planu Rozwoju Lokalnego poddawana będzie także okresowej ocenie. Sprawowana ona będzie przez Wójta Gminy i powołany przez niego zespół monitorujący przy pomocy określonych dla każdego zadania wskaźników monitorowania (wskaźniki produktu, rezultatu, oddziaływania). Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska i powołany przez niego zespół monitorujący przedkładać będzie okresowe raporty (półroczne) z przebiegu realizacji zadań umieszczonych w PRL na ręce Przewodniczącego Rady Gminy. Ocena realizacji zadań wynikających z Planu Rozwoju Lokalnego dokonywana będzie na sesji absolutoryjnej każdego roku. Współpraca pomiędzy Gminą Bukowina Tatrzańska a sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi (partnerstwo lokalne) w realizacji Planu Rozwoju Lokalnego, opierać się będzie na kilkunastu zasadach*: - realizm - cele i terminy ich realizacji ustalane przez partnerów muszą być możliwe do osiągnięcia; - pragmatyzm - poszukiwanie wymiernych i szybko osiągalnych rozwiązań jasno zdefiniowanych problemów; - stosowność - metody pracy i zasoby muszą być dostosowane do wymogów konkretnych działań, partnerstwo musi umożliwiać osiąganie postępu w rozwoju lokalnym, przezwyciężanie kryzysów i osiąganie akceptowalnych rozwiązań; - podzielanie wspólnej wizji przyszłości gminy, która rozwija się i wzbogaca wraz z realizacją projektów na rzecz rozwoju; - otwartość i elastyczność pozwalające uczestniczyć jak największej liczbie osób i gwarantujące zróżnicowany skład partnerstwa, warunek jego pomysłowości i innowacyjności; - wysłuchiwanie, szacunek i zaufanie, dzięki którym można przełamać potencjalne konflikty, uwzględnić różne punkty widzenia i osiągnąć prawdziwe porozumienie w miejsce pozornego konsensusu; - wzajemne zrozumienie umożliwiające poznanie umiejętności i możliwości różnych partnerów oraz szybkie osiągnięcie najlepszej formy współdziałania i podziału obowiązków w konkretnych sytuacjach; - zrozumienie i dostosowanie się do potrzeb rożnych grup społecznych w celu zmobilizowania i uczynienia odpowiedzialnymi wszystkich mieszkańców gminy; - przejrzystość działań i troska o informowanie, tak by wszyscy mogli uczestniczyć w działaniu i przez to zmieniać swoją mentalność; - dyskusja nad rolą, funkcją i działaniami każdego z partnerów w celu wzmocnienia jego poparcia i zaangażowania; - determinacja, na ogół ze strony kilku kluczowych osób, gwarantująca spójność projektu jako całości i uniemożliwiająca rozpraszanie działań. *wykorzystano publikację „Partnerstwo w rozwoju lokalnym”, wydaną przez Fundację Wspomagania Wsi w Warszawie, czerwiec 2003 Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 90 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Public relations Planu Rozwoju Lokalnego Ważnym elementem realizacji Planu Rozwoju Lokalnego będzie plan komunikacji społecznej. Do podstawowych zadań planu komunikacji społecznej należą: - zapewnienie powszechnego dostępu do informacji o możliwościach uzyskania wsparcia w ramach funduszy strukturalnych dla wszystkich grup docelowych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska; - zapewnienie czytelnej informacji o kryteriach oceny i wyboru projektów oraz obowiązujących w tym zakresie procedurach; - zapewnienie bieżącego informowania opinii publicznej o zakresie i wymiarze pomocy wspólnotowej dla poszczególnych projektów i rezultatach działań na poziomie powiatu; - zapewnienie współpracy z instytucjami zaangażowanymi w monitorowanie i realizowanie Planu Rozwoju Lokalnego w zakresie działań informacyjnych i promocyjnych poprzez wymianę informacji i wspólne przedsięwzięcia; - inicjowanie dodatkowych działań promocyjnych o zasięgu lokalnym; - wykorzystanie nowoczesnych technologii, takich jak Internet, poczta elektroniczna, elektroniczna archiwizacja dokumentów, w celu usprawnienia komunikacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w realizacji Planu Rozwoju Lokalnego, - promowanie udanych efektów współpracy pomiędzy Gminą Bukowina Tatrzańska a sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi. Działania promocyjne podejmowane w ramach realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska będą uwzględniały potrzeby wymienionych grup docelowych w zakresie informacji oraz użytych instrumentów: Opinia publiczna – powszechna wiedza na temat działań związanych z wdrażaniem oraz wykorzystaniem środków Unii Europejskiej służyć będzie prezentacji korzyści płynących z członkostwa we Wspólnocie, budowaniu pozytywnego wizerunku podmiotów zaangażowanych w proces wdrażania pomocy, jak również przyczyni się do poparcia dla inwestycji, których bezpośrednim beneficjentem będzie społeczność lokalna powiatu. Beneficjenci – to osoby, instytucje lub grupy społeczne bezpośrednio korzystające z wdrażanej pomocy. Będą to m.in.: - podmioty będące jednostkami podległymi samorządowi gminnemu bądź realizujące zadania jednostki samorządu powiatowego, - podmioty gospodarcze, - organizacje zrzeszające przedsiębiorców, - organizacje pozarządowe, - związki wyznaniowe, - mieszkańcy powiatu, - turyści. Partnerzy w realizacji inwestycji, m.in.: - gminy z terenu powiatu, - sąsiednie powiaty, - Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, - Małopolski Urząd Wojewódzki, - banki, - osoby publiczne związane z Gminą Bukowina Tatrzańska. Realizacji polityki promocyjnej służyć będą następujące instrumenty: o konferencje, seminaria, wykłady, warsztaty, prezentacje – propagujące informacje o możliwościach wykorzystania środków unijnych i rezultatach wsparcia UE; o wizytacje projektów, ekspozycje projektów – będą stanowić skuteczne metody prezentacji osiągnięć w zakresie realizacji inicjatyw z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej; o wykorzystanie tablic informujących o współfinansowania inwestycji z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 91 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA o o o informowanie o projektach oraz ich promocja przez beneficjentów – (ważne będzie przekazanie odpowiedniej wiedzy beneficjentom z Gminy Bukowina Tatrzańska, którzy będą odpowiedzialni za spełnienie wymogów w tym zakresie); serwisy internetowe – będą szybkim i ogólnodostępnym źródłem informacji dla potencjalnych beneficjentów i instytucji o aktualnych możliwościach skorzystania z pakietu pomocowego, zaś dla opinii publicznej stanowić kompleksowe źródło informacji o osiągnięciach Planu Rozwoju Lokalnego i wsparciu ze strony Unii Europejskiej dla Gminy Bukowina Tatrzańska; współpraca z mediami lokalnymi i regionalnymi – działania wykorzystujące współpracę z prasą, radiem, telewizją o zasięgu lokalnym i regionalnym będą kluczowym elementem przy realizacji Planu Rozwoju Lokalnego. Działania podejmowane za pośrednictwem mediów będą miały formę artykułów i relacji prasowych, audycji radiowych i telewizyjnych, reklam i ogłoszeń. Opracowanie: FRDL – Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 92
