Marta Franczak Dyscyplina w klasie Celem tego artykułu jest
advertisement
Opracowała: Marta Franczak Dyscyplina w klasie Celem tego artykułu jest opisanie głównych pojęć i umiejętności związanych z zaprowadzeniem ładu w klasie oraz zapoznanie nauczycieli ze sposobami raczenia sobie z uczniami sprawiającymi trudności z utrzymaniem dyscypliny. Nauczyciele pytani o to, co było najtrudniejsze w pierwszych latach pracy, najczęściej odpowiadają: utrzymanie ładu i dyscypliny w klasie. Wielu z nich w dalszych latach pracy boryka się z tym problemem. Dyscyplina w klasie stanowi podstawę dobrego nauczania , Utrzymanie ładu i dyscypliny w klasie to nic innego, jak czuwanie nad tym, co robią uczniowie – obserwowanie ich zachowania, wpływanie na nich tak, by nie zakłócali przebiegu lekcji. Zachowania zakłócające to zachowania nieakceptowane przez nauczyciela. Zwraca uwagę fakt, Ŝe zachowanie staje się problematyczne, kiedy tak uwaŜa nauczyciel. Sformułowanie to podkreśla subiektywizm w diagnozowaniu róŜnych sytuacji jako trudnych i wskazuje, Ŝe linia podziału pomiędzy zakresem akceptacji i braku akceptacji nie przebiega jednakowo u wszystkich nauczycieli. Dla niektórych nawet niewielki hałas jest oznaką zagraŜającego chaosu, podczas gdy inni dyscyplinują uczniów w mniejszym stopniu, a ich zachowanie ma charakter mniej karzący. Thomas Gordon podkreśla, Ŝe oprócz indywidualnych róŜnic osobowościowych w zakresie tolerancji na zachowania innych ludzi, na linię podziału, która oddziela zakres akceptacji od jej braku, ma wpływa percepcja cech dziecka i sytuacji. Niektóre dzieci trudniej budzą akceptację. Są np. spostrzegane jako zbyt przedsiębiorcze czy nadpobudliwe lub mające przykre cechy charakteru. Na zakres akceptacji wpływ ma równieŜ aktualny stan psychiczny i sytuacja, w której znajduje się nauczyciel i uczniowie. Nauczyciel, który jest w dobrym nastroju prawdopodobnie zaakceptuje więcej zakłócających zachowań niŜ wtedy, kiedy czuje się zmęczony, zirytowany czy niezadowolony z siebie. Utrzymanie ładu i dyscypliny w klasie moŜna pojmować jako bieŜące zachowania i reakcje nauczyciela na to, co dzieje się w klasie szkolnej podczas lekcji, jak i jego działania zapobiegawcze , zawczasu przeciwdziałające moŜliwym zachowaniom dysfunkcjonalnym uczniów. Działania te moŜna podejmować zarówno przed lekcją, jak i w trakcie lekcji. Warunkiem skutecznego radzenia sobie z dyscypliną jest rzetelna, uporządkowana, racjonalnie zaplanowana praca daktyczna. Nauczyciel planując lekcję musi brać pod uwagę czas trwania poszczególnych czynności, wykorzystanie przestrzeni klasowej, sposób, w jaki uczniowie będą pracować na lekcji. Istotnym czynnikiem w zaprowadzeniu ładu klasowego są strategie kształtowania środowiska sprzyjającego uczeniu się, takie jak: motywowanie , szczery i otwarty dyskurs. Podstawą dobrej dyscypliny jest poprawna, pełna troski relacja nauczyciel- uczeń. Warto podkreślić, Ŝe nauczyciele efektywni tworzą atmosferę, która minimalizuje nieposłuszeństwo. W klasie szkolnej, podobnie jak w innych grupach, w których ludzie wchodzą z sobą w interakcje, dzięki wcześniejszemu zaplanowaniu reguł i procedur regulujących zachowania moŜna uniknąć pojawienia się wielu potencjalnie zagraŜających trudności i przeszkód. Reguły to wyraŜenia określające, jakiego postępowania oczekuje się od uczniów, a jakiego nie oczekuje. Procedury zaś określają, jak pracować i jak wykonywać inne działania w klasie. Nauczyciel sprawnie zaprowadzający ład wiele czasu poświęca na nauczanie uczniów procedur. Dla nauczycieli szczególnie kłopotliwe są problemy z utrzymaniem ładu wywołane przez rozmowy i wypowiedzi uczniów w nieodpowiednim momencie. Aby tego uniknąć, nauczyciel ustanawia jasne reguły normujące rozmowy uczniów. Określa kiedy rozmowy są niedozwolone ( w trakcie wykładu lub objaśnienia materiału), kiedy są dozwolone i wskazane (praca w grupach, praca indywidualna) i kiedy są niekontrolowane (przerwy). Stosuje teŜ procedury, dzięki którym dystans w klasie przynosi uczestnikom więcej zadowolenia i jest bardziej wydajny (nie przerywanie cudzych wypowiedzi w trakcie dyskusji, wysłuchiwanie innych , podnoszenie ręki, czekanie na swoją kolej). Reguły i procedury są potrzebne takŜe po to, Ŝeby uregulować zachowania w czasie pustym. Nauczyciel moŜe np. powiedzieć tak: ,, Jeśli skończyłeś zadanie, przeczytaj ksiąŜkę, póki reszta klasy nie skończyła pracować”, ,, Póki film się nie rozpocznie, moŜecie cicho rozmawiać, ale nie wolno wstawać z ławek”. WaŜne jest równieŜ przemieszczanie się uczniów. Nauczyciele wynajdują rozmaite sposoby, Ŝeby uczniowie przemieszczali się bez zakłócenia lekcji i zachowali bezpieczeństwo. Stosuje np. reguły, które ograniczają liczbę uczniów przemieszczającym się w jednym momencie, określa porządek zajmowania miejsc przez uczniów, wyznacza poszczególnym grupom rejony do zabawy, pracy, np. w czasie przerwy. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe skuteczny nauczyciel ustanawia niewiele reguł, ale za to pieczołowicie ich naucza, a przez ciągłe stosowanie doprowadza do tego, Ŝe stają się one dla uczniów nawykiem. Nieodzowne jest jednak to, Ŝeby uczniowie rozumieli cel ich ustanowienia oraz ich moralne i praktyczne uzasadnienie. Na nauczanie reguł i procedur najlepiej poświecić trochę czasu w pierwszym tygodniu roku szkolnego, a potem w miarę potrzeb ćwiczyć umiejętności. Zaprowadzenie juŜ na początku roku szkolnego odpowiednich porządków decyduje o efektywności ładu. Nauczyciel efektywnie utrzymujący ład konsekwentnie wdraŜa reguły, posługuje się procedurami, zaniedbane szybko ulegają zapomnieniu, np. nauczyciel ustanowił regułę zabraniającą uczniom rozmów w czasie, gdy tłumaczy coś waŜnego. JeŜeli teraz pozwoli dwóm uczniom klasy szeptać do siebie, to chociaŜ nie przeszkadzają innym, wkrótce znajdą naśladowców. Podobnie jest, gdy nauczyciel zapowie uczniom, aby przed zabraniem głosu w dyskusji podnieśli rękę, a potem pozwoli kilku mówić, kiedy chcą- reguła staje się wtedy nic niewarta. Trzeba pamiętać, Ŝe z łamaniem reguł mamy do czynienia zwykle wtedy, kiedy jednocześnie wydarza się kilka spraw. Konsekwentne narzucanie reguł wymaga wiele energii, a nawet odwagi od nauczyciela , ale unikanie trudnych sytuacji / nie zwracanie uwagi/ przysporzy kłopotów w przyszłości. Istotną cechą zachowań nauczyciela jest czujność w trakcie lekcji. Jej znaczenie polega głównie na tym, Ŝe uczniowie nabierają przekonania, iŜ nauczyciel ciągle towarzyszy ich poczynaniom, Ŝe jest z nimi nie tylko fizycznie, ale równieŜ emocjonalnie i intelektualnie. Zyskuje w ten sposób potwierdzenie, Ŝe to, co oni robią, jest dla niego waŜne. Nauczyciel moŜe swoją czujność okazywać w róŜny sposób. Jednym z nich jest wzrokowe kontrolowanie klasy, tj. utrzymywanie kontaktu z uczniem poprzez patrzenie im w oczy. Objawem nauczycielskiej czujności, ale równieŜ dowodem pedagogicznego taktu, jest niewerbalne wyraŜanie swojej opinii wobec niewłaściwego zachowania pojedynczego ucznia, np. nauczyciel moŜe podejść bliŜej ucznia zachowującego się niewłaściwie i połoŜyć rękę na ramieniu, nie przerywając wyjaśnienia lub moŜe uciszyć go podniesieniem palca. W ten sposób nauczyciel unika publicznego zwracania uwagi. Takie rozwiązanie ma kilka zalet . Pozwala uniknąć zamieszania w klasie, nie odrywa pozostałych uczniów od pracy, nie dezorganizuje jej rytmu, nauczyciel zaoszczędza uczniom zaŜenowania. Zdarza się, Ŝe w trakcie lekcji nauczyciel musi wytłumaczyć coś jednemu uczniowi. Nie jest wskazane wówczas całkowite zajęcie się tym uczniem, pochylanie się nad nim w dłuŜszej rozmowie. W tym momencie nauczyciel traci wzrokową kontrolę całej klasy. Nauczyciel kontem oka powinien obserwować pozostałych uczniów, reagować postawą ciała, gestami lub wtrąceniami, np. uczeń, który zadaje pytanie z zamiarem zakłócenia lekcji lub czyni ,,dowcipną” uwagę, nauczyciel moŜe wpleść coś zręcznie , lub zareagować wymownym sygnałem: ,, za chwilę do ciebie podejdę”. Niech wszyscy czują, Ŝe nauczyciel zajmuje się nimi . O takim nauczycielu mówi się, Ŝe ma ,, oczy z tyłu głowy”, lokalizuje on niewłaściwe zachowanie i rozprawia się z brakiem dyscypliny, zanim stanie się ona bardziej kłopotliwa. Nie popełnia takich błędów, jak zbyt długie zwlekanie z interwencją czy obwinianie nie tych uczniów, co trzeba. Taki nauczyciel natychmiast reaguje na incydenty. Oto niektóre sposoby radzenia sobie z zachowaniem wymagającym interwencji: • Nauczyciel mówi uczniom, aby przestali zachowywać się niewłaściwie i pozostaje z uczniem w kontakcie do chwili, gdy ten zacznie zachowywać się odpowiednio. • Nauczyciel nawiązuje kontakt wzrokowy z uczniem i nie spuszcza z niego oczu, póki nie zacznie zachowywać się odpowiednio. Ma to sens wtedy tylko, kiedy uczeń wie, czego nauczyciel oczekuje od niego. • Nauczyciel powtarza lub przypomina uczniom stosowane reguły lub procedury, • Nauczyciel Ŝąda od ucznia, aby powiedział, na czym polega właściwa procedura. Dostarcza informacji zwrotnej, jeśli uczeń nie rozumie procedury. • Nauczyciel wyciąga konsekwencje, np. nakazuje powtarzanie procedury aŜ do chwili, gdy będzie zastosowana prawidłowo. Jeśli uczeń rozumie procedurę, ale nie stosuje jej poprawnie, Ŝeby zwrócić na siebie uwagę albo z innych powodów zasługujących na naganę przyczyn, nauczyciel moŜe zastosować umiarkowaną karę, np. pozbawiając go przywilejów. • Nauczyciel moŜe zmienić czynność. Często uczeń porzuca zadnie i zajmuje się czymś innym, jeśli musiał powtarzać wykonanie jakiegoś nudnego polecenia. NaleŜy urozmaicić pracę indywidualną, zmienić przedmiot dyskusji, lub rodzaj pracy tak, Ŝeby uczeń musiał zrobić coś innego. Postępowanie takie ma sens, jeśli coraz więcej uczniów porzuca pracę nad zadaniem. Kolejnym czynnikiem przeciwdziałającym zakłóceniom w lekcji jest odpowiednie tempo i rytm pracy. Zbyt wolny tok lekcji wywołuje zniecierpliwienie i znudzenie uczniów, zaś tempo zbyt szybkie sprawia, Ŝe wolniejsi uczniowie zostają w tyle. Uczniowie nie nadąŜający za nauczycielem i kolegami tracą zainteresowanie tym, co się dzieje w klasie, wyłączają się i podejmują działania niewiele mające z nią wspólnego. Impet lekcji słabnie jeśli nauczyciel rozdrabnia i naddaje. Nauczyciel, który wyjaśnia i wyjaśnia chociaŜ uczniowie kwestię juŜ pojęli – naddaje. Nauczyciel, który rozkłada czynność na bardzo drobne elementy lub wyjaśnia zadanie kaŜdemu z osobna, kiedy lepiej byłoby to zrobić dla całej klasy, rozdrabnia. Osłabienie impetu zakłóca tok lekcji dostarcza uczniom okazji, by przestać zajmować się pracą. Nauczyciel dobrze radzący sobie z problemami dyscypliny potrafi przeprowadzić lekcję gładko, bez gwałtownych zmian. Płynność jest jego domeną. Wśród zachowań nauczycieli zakłócających tok lekcji moŜemy wymienić zawieszanie czynności, ,,huśtawkę”, dygresje. Z zawieszaniem czynności mamy do czynienia wtedy, gdy nauczyciel poleca uczniom wykonanie jakiegoś zadania, by po momencie przerwać im pracę i np. wyjaśniać jakaś lekcję. Huśtawka to określenie praktyki burzenia płynności lekcji spowodowanej podatnością nauczyciela na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Nauczyciel rozpocznie jakąś czynność, potem ( nie skończywszy) przejdzie do innej, aby po jakimś czasie powrócić do pierwszej, np. nauczyciel poleca wyjąć ksiąŜki i przeczytać z nich jakiś fragment, przerywa uczniom czytanie, aby coś wytłumaczyć i dopiero potem uczniowie mogą podjąć lekturę na nowo. Niektórzy nauczyciele mają skłonność do dygresji i mówienia na tematy nie związane z lekcją. Podzielność uwagi i trafne odczytywanie sygnałów to kolejne cechy wyróŜniające efektywnego nauczyciela. Nauczyciel skutecznie kierujący klasą potrafi robić kilka rzeczy jednocześnie, np. dostrzega potrzeby udzielenia pomocy bez przerywania aktywności uczniów. Trafne odczytywanie sygnałów oznacza umiejętność interpretowania werbalnych i nie werbalnych zachowań uczniów. Nauczyciel prawidłowo odczytuje oznaki niezrozumienia, braku zainteresowania czy znudzenia i dostosowuje do nich swoje reakcje, np. nauczyciel moŜe zdecydować się na inny sposób pracy na lekcji, jakkolwiek wcześniej go nie przewidywał. Trudności z utrzymaniem dyscypliny nauczyciel moŜe minimalizować poprzez kształtowanie w uczniach poczucia odpowiedzialności za przebieg lekcji i zachowania w klasie. Chcąc to osiągnąć, powinien pamiętać o kilku podstawowych zasadach hamujących pracę na lekcji: 1. Jasne wymagania. Nauczyciel musi wyraźnie określić jakim kryterium ma odpowiadać wykonana praca. Chodzi o takie szczegóły, jak: forma pracy, jej wygląd, zakres, termin wykonania, sposób wprowadzania uzupełnień. 2. Komunikowanie wymagań. Zadanie powinno być zrozumiałe, by kaŜdy uczeń wiedział, co ma robić. NaleŜy wyjaśnić uczniom zasady stawiania stopni po to, Ŝeby zdawali sobie dokładnie sprawę, co nauczyciel uwaŜa za istotne przy ocenianiu pracy. 3. Nadzorowanie pracy. Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z postępów czynionych przez uczniów. W tym celu nauczyciel chodzi po klasie i systematycznie kontroluje pracę kaŜdego ucznia. Podczas odpytywania uczniów dyskusji czy pracy w grupach nauczyciel takŜe powinien czuwać by wszyscy uczniowie brali udział w lekcji. 4. Kontrola wykonania. Jeśli zadania mają określone rozwiązania, uczniowie sami mogą sprawdzić swoje odpowiedzi. W innych przypadkach nauczyciel musi ustalić procedurę kontrolowania i zbierania wykonanych prac. 5. Informacja zwrotna. Kiedy uczniowie otrzymują informację o swoich osiągnięciach, zyskują tym samym podstawę do ich doskonalenia. Przydają się tu ustalone procedury sprawdzania prac i zawracania ich uczniom. Jest podawana bezpośrednio po wykonaniu zadania lub w trakcie pracy nad nim, pokazuje kierunek dobrego działania, pokazuje błędy wymagające weryfikacji, dotyczy zadania a nie ucznia. 6. Jasny wykład. Dzięki temu, Ŝe nauczyciel naucza jasno i dokładnie uczniowie uczą się materiału lepiej; mętne nauczanie prowadzi do błędów, frustracji, zachęca do unikania pracy. Czynniki sprzyjające jasnemu wyłoŜeniu materiału: - Nauczyciel musi doskonale zdawać sobie sprawę, czego i jak uczyć, więc ogromnej wagi nabiera planowanie: - Nauczyciel tak musi przekazywać wiadomości, aby uczniowie zrozumieli je, a w takim razie szczególnie waŜne jest, aby był świadom, jak uczniowie pojmują materiał: - WaŜne jest, Ŝeby nauczyciel wysławiał się precyzyjnie i wyraźnie. Niechlujny język i niedbała wymowa gmatwają wywód i utrudniają jego zrozumienie. Pobudzaniu czynności i zaangaŜowania uczniów słuŜą strategie i techniki: rozglądanie się nauczyciela po klasie przed wywołaniem kogoś do odpowiedzi, podchodzenie do osób, które nie uwaŜają; podkreślanie, Ŝe następne pytanie będzie podchwytliwe, poproszenie uczniów o skomentowanie lub poprawienie wypowiedzi kolegi. Zachęca to uczniów do śledzenia toku lekcji. Istotnym czynnikiem prewencyjnym jest planowanie i harmonizowanie zachowania uczniów w chwilach rozchwiania, tzn. na początku lekcji, przy zmianach metodycznych i na końcu lekcji- w tych momentach najtrudniej o zaprowadzenie i zachowanie porządku. Pierwsze chwile kaŜdej lekcji są organizacyjnie chwiejne. Uczniowie przychodzą z miejsc (dom rodzinny, boisko, inna klasa), w których obowiązywały inne normy. Skuteczny nauczyciel planuje i zaprowadza procedury, które umoŜliwiają rozpoczęcie lekcji pewnie i szybko np.: 1. Spotyka uczniów w drzwiach klasy i wita, aby wprowadzić korzystny klimat emocjonalny; ewentualne kłopoty niech zostaną za drzwiami; 2. Korzysta z pomocy uczniów przy czytaniu ogłoszeń oraz wykonywaniu innych zadań administracyjnych, dzięki czemu moŜe zająć się lekcją; 3. Wypisuje polecenia na tablicy lub powiela na kartkach, Ŝeby uczniowie natychmiast po wejściu do klasy mogli zająć się lekcją; 4. Ustala zwyczajowe sposoby komunikowania uczniom, Ŝe naleŜy przystąpić do powaŜnych zajęć. Często w trakcie zmian metodycznych (zmiany nauczania frontalnego na pracę w grupach, przejście od słuchania wykładu do pracy indywidualnej, wyszukiwanie materiałów potrzebnych do zadania( pojawia się wiele zakłóceń). Planowanie zmian metodycznych musi, być tak samo staranne jak kaŜdej innej czynności dydaktycznej. Skuteczny nauczyciel radzi sobie ze zmianami metodycznymi za pomocą systemu sygnałów, aby pomóc uczniom płynnie przechodzić od czynności do czynności lub informować o nadchodzącej zmianie. Tego rodzaju systemy nadają się szczególnie do pracy z małymi dziećmi oraz w klasach, których ze względu na rodzaj pracy trudno usłyszeć nauczyciela np. nauczyciel muzyki podnosi batutę, sygnalizując uczniom, Ŝeby uciszyli się i przygotowali instrumenty do zagrania pierwszej nuty. Przykłady sygnałów : • rytmiczne klaskanie- ma zwrócić uwagę uczniów, • sygnalizowanie dzwonkiem- ma zwrócić uwagę uczniów, krótki sygnał uczniów informuje, Ŝe mają przerwać zajęcia i słuchać (mały ręczny dzwonek), • sygnał dłonią- słuŜy zwróceniu uwagi uczniów bez uŜywania sygnałów dźwiękowych, • sygnał kciukiem moŜe być uŜyty w sytuacji tak- nie, sygnalizować wybór, moŜe teŜ słuŜyć komunikowaniu, gdy są trudności z porozumieniem się, • sygnały palcami pozwalają sygnalizować liczbę, wybór jednej odpowiedzi z kilku lub odpowiadać na pytania prawda/ fałsz. W większości klas zakończenie lekcji takŜe powoduje rozchwianie. Efektywny nauczyciel zapobiega trudnościom, jakie mogłyby powstać pod koniec lekcji, stosując następujące procedury: 1. Zostawia dostatecznie duŜo czasu na kończące lekcje czynności porządkowe, np. zebranie zeszytów. 2. Prace domowe zadaje dostatecznie wcześnie, by mieć wystarczająco duŜo czasu na dodatkowe wyjaśnienia. 3. Sygnalizuje uczniom zbliŜający się koniec lekcji i konieczności ukończenia zadań nim opuszczą klasę. Jest jeszcze jeden aspekt ładu powiązany ze sposobem bycia nauczyciela, a być moŜe nawet z jego siłą wewnętrzną. Przewodzenie innym wymaga demonstrowania pewności siebie, woli i zdolności sprawowania władzy. W warunkach klasy szkolnej zachowanie wzmocnione będzie z większym prawdopodobieństwem występować w przyszłości podczas gdy zachowanie nie wzmocnione będzie słabnąć lub zaniknie. Skuteczne posługiwanie się zasadą wzmocnienia zaleŜy od tego, czy nauczyciel potrafi określić, jakie zachowanie jest poŜądane i jakie wzmocnienia będą stosowane w danej sytuacji oraz czy potrafi umiejętnie wykorzystać owe wzmocnienia dla utrwalenia poŜądanego postępowania. Najłatwiejsza do zastosowania ze wszystkich wzmocnień jest dla nauczyciela pochwała. Niektóre wskazówki dotyczące skutecznych pochwał: - są udzielane systematycznie, - wyraźnie wskazują czego dotyczą, są wiarygodne dzięki spontaniczności i zróŜnicowaniu; wskazuje na prawdziwe zainteresowanie osiągnięciami uczniów, - nagradzają sprostanie określonym kryteriom (takŜe pracowitość), - informują ucznia o jego kompetencjach i kompetencjach wartości jego osiągnięć, skłaniają ucznia, by bardziej cenił swoją pracę ukierunkowaną na zadanie i myślał o rozwiązywaniu problemów, udzielane są w dowód uznania godnych uwagi starań lub sukcesu przy okazji wykonywania trudnego (dla ucznia) zadania, - skupiają uwagę ucznia na czynnościach związanych z zadaniem, PoŜądane zachowanie uczniów moŜna wzmacniać nagrodami i przywilejami. Wśród nagród którymi dysponuje nauczyciel są: 1. Punkty przydzielone za określoną pracę lub zachowanie. 2. Odznaki, dyplomy itp. 3. Umieszczanie na listach honorowych za dobrą naukę i zachowanie. Nauczyciel moŜe obdarzać między innymi takimi przywilejami: 1. Wyznaczenie do specjalnych zadań, np. przynoszenia mapy, zbieranie i rozdawanie zeszytów, obsługa magnetowidu. 2. Przyznanie dodatkowego czasu wolnego . 3. Przydzielenie czasu na wykonanie indywidualnej pracy. 4. Zwolnienie od niektórych obowiązkowych zajęć. 5. Przyznanie dodatkowego czasu na własne lektury.. Starannie zaprojektowany system nagród i przywilejów moŜe skutecznie wzmocnić jedno a eliminować inne zachowanie ucznia. Nie zdoła jednak rozwiązać wszystkich problemów związanych z utrzymaniem ładu. Poza tym trzeba tu jeszcze pamiętać o dwóch sprawach. Po pierwsze, to , co według jednych uczniów jest nagrodą lub przywilejem, przez innych moŜe być spostrzegane inaczej. Po drugie nadmiar nagród zewnętrznych moŜe utrudnić starania o to, by uczniowie podejmowali trud nauki ze względu na nią samą, Ŝeby pracowali samodzielnie i dopracowali się ładu autonomicznego. Kary stosuje się po to, aby zniechęcić do naruszania reguł i procedur. Nauczyciel moŜe posłuŜyć się, np: 1. Odbiera punkty decydujące o stopniu z zachowania. 2. Zostawia uczniów klasie podczas przerwy lub po lekcjach. 3. Odbiera przywileje. 4. Daje dodatkową pracę. 5. Usuwa z lekcji i kieruje do dyrektora. Stosowanie kar wymaga ostroŜności. JeŜeli uczeń często nie wykonuje zadawanych prac, nauczyciel powinien nawiązać kontakt z rodzicami, porozmawiać z samym uczniem, starać się dotrzeć do przyczyny problemu. Jeśli jakiś uczeń jest karany często moŜe nauczyciel powinien spróbować podejść do niego łagodniej. Pomóc mu sporządzić plan, jak zmienić niewłaściwe postępowanie i upewnić się czy dobrze rozumie, na czym polega niewłaściwość postępowania, a jakie postępowanie jest właściwe. Kary w rodzaju punktów karnych stosuje się tylko wtedy, gdy w grę wchodzi łatwo zauwaŜalne, powtarzające się i powaŜne naruszanie reguł i procedur. PoniewaŜ karanie jest skuteczne, jeśli jest systematyczne i nauczyciel musi zauwaŜyć kaŜdy przypadek niewłaściwego zachowania. Nauczyciel powinien starać się, aby w klasie panowała korzystna i Ŝyczliwa atmosfera. Nie naleŜy szafować karami. Próbować raczej polegać na nagrodach i zachętach. Najbardziej efektywnym sposobem nauczania, które kształtuje poczucie odpowiedzialności uczniów za efekt końcowy: motywuje do kooperacji, przestrzega wcześniej ustalonych reguł, jest uczenie się poprzez współpracę, rozumianą jako współdziałanie nauczyciela z uczniem i uczniów między sobą. Uczenie poprzez współpracę powoduje równieŜ z aktywizowanie uczniów, motywuje ich do zdobywania wiedzy, wykraczającej poza wymagania programowe danego przedmiotu, wzmacnia poczucie wzajemnej akceptacji i reguluje stosunki w grupie. Lekcja, na której wprowadzone jest uczenie we współpracy, jest ciekawa, a to oznacza zainteresowanie uczących się treściami przedstawionymi przez nauczyciela i motywuje do uczestnictwa w lekcji oraz chęć poznawania nowego materiału. Taka metoda pracy wymaga od nauczyciela znacznie więcej czasu, zaangaŜowania aniŜeli polecanie treści w nauczani frontalnym, ale aktywni i dobrze zmotywowani uczniowie podejmą chętnie współodpowiedzialność za właściwy przebieg lekcji, proces i wyniki nauczania, co z pewnością doprowadzi do szczęśliwego zakończeniaopanowania wymaganych przez nauczyciela treści. Opisane czynności nauczyciela związane z utrzymaniem ładu i dyscypliny w klasie to działanie prewencyjne, interwencyjne i demonstracyjne. Działania prewencyjne wynikają z faktu, Ŝe ustalenie czytelnych reguł funkcjonowania uczniów; nauczyciel na lekcji stanowi rodzaj umowy społecznej. Umowa ta antycypuje nieakceptowane formy zachowań uczniów i zakreśla dopuszczalne obszary ich swobody. Taka definicja sytuacji w punkcie wyjścia eliminuje sensowność eksperymentowania uczniów ze stopniem tolerancji nauczyciela na ich zachowania zakłócające; z góry usprawiedliwia jego dyscyplinujące reakcje. O ile działania prewencyjne mają charakter planowy i względnie stały, o tyle działania interwencyjne i demonstracyjne mają charakter sytuacyjny i łączą się ze stylem reaktywności nauczyciela. Podobnie jak w przypadku innych funkcji nauczania, skuteczny nauczyciel wykazuje się elastycznym podejściem do ładu klasowego, wie bowiem, Ŝe kaŜda klasa jest inna, a plany, reguły i procedury trzeba przystosować do okoliczności. Oto parę wskazówek w formie haseł na zaprowadzenie dyscypliny w klasie: • • • • • • • W • • • • • • • • NawiąŜ osobistą i pełną troski relację z kaŜdym z uczniów; pamiętaj, Ŝe kaŜdy uczeń ma inny styl uczenia się oraz specyficzne dla siebie mocne i słabe strony. Pracuj nad własną samodyscypliną, by stanowić przykład dla uczniów. Udzielaj pochwał uczniom, którzy do tych zasad się stosują. Niech twoje lekcje będą ciekawe; prowadź je stosując róŜnorodne metody. Nie okazuj gniewu. Nie bagatelizuj problemów ucznia. Nie reaguj przesadnie, robiąc wielki problem z mało waŜnych incydentów. Ŝaden sposób nie próbuj uczniów przekupywać, nie poświęcaj swoich zasad w imię kompromisu, by zdobyć popularność. UŜywaj minimum słów, ale niech się one liczą. Nie obawiaj się okazywać poczucia humoru. Miej odwagę przyznać się do błędu. Utrzymuj kontakty z uczniami równieŜ poza szkołą. Wysyłaj do domu nie tylko złe wiadomości, ale równieŜ pochwały. Wypróbuj metodę ciszy. Bądź po stronie ucznia mającego kłopoty. ZauwaŜaj nawet najmniejsze oznaki dobrego zachowania i zachęcaj do dalszych starań. • • • • • • • • • • Spróbuj zapytać przeszkadzającego ucznia w czym moŜesz mu pomóc. Bądź cierpliwy. Rozmawiaj często z uczniami indywidualnie. Zjednaj sobie rodziców jako sprzymierzeńców. NiepoŜądane zachowania traktuj zawsze indywidualnie; nie obarczaj nimi całej grupy. StrzeŜ się faworyzowania. Zadbaj o to, by na zajęciach panował porządek oraz by przebiegały sprawnie. Ustal zasady zachowania obowiązujące na zajęciach. Pozwalaj uczniom na coś zapracować. Powierzaj jakąś odpowiedzialność uczniom sprawiającym kłopoty. Okazuj szacunek uczniowi. Bibliografia R. Arends, „ Uczymy się nauczać”, tłum. K. Kruszewski, WSiP, Warszawa 1995r. D. Fontana, „ Psychologia dla nauczycieli”, tłum. M. śywicki, Poznań 1998r. Z. Kwieciński, B. Śliwierski, „ Pedagogika”, t.1 i 2, PWN, Warszawa 2004r Z. Kosyrz, „ Osobowośc wychowawcy”, Warszawa 1999r.
