CHEMIA - Gimnazjum
advertisement
1 Plan wynikowy CHEMIA W GIMNAZJUM (klasa 1 :2 godziny tygodniowo, klasa2 i 3 1 godzina tygodniowo) Tytuł rozdziału w podręczniku Treści nauczania Temat lekcji Wstęp 1. Wprowadzenie chemia jako nauka przyrodnicza chemia jako nauka przyrodnicza znaczenie chemii w życiu codziennym człowieka kryteria oceniania na lekcjach chemii sprawy organizacyjne Szkło laboratoryjne Sprzęt laboratoryjny 2. Pracownia chemiczna podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny. Przepisy bhp i regulamin pracowni chemicznej obowiązujące na lekcjach chemii przepisy bhp i regulamin pracowni chemicznej nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego Wymagania edukacyjne podstawowe ponadpodstawowe (P) (PP) Uczeń: Uczeń: wie, do jakiego rodzaju wyjaśnia, czym zajmuje się nauk zalicza się chemię (A) chemia organiczna i nieorganiczna (B) omawia, czym zajmuje się chemia (B) zna podział chemii na organiczną i nieorganiczną (A) wyjaśnia, dlaczego chemia jest nauką przydatną ludziom – wymienia zastosowania chemii w życiu codziennym (B) określa kryteria oceniania i inne zasady związane z pracą na lekcjach chemii (C) Uczeń: Uczeń: zna zasady bhp i regulamin podaje zastosowanie obowiązujące w pracowni wybranego szkła lub sprzętu chemicznej (A) laboratoryjnego (C) stosuje zasady obowiązujące w pracowni chemicznej (C) nazywa szkło i sprzęt laboratoryjny używany w pracowni chemicznej (A) Dział I. Substancje chemiczne i ich przemiany 1. Poznajemy różne substancje chemiczne 1.1. Właściwości 3. Badanie właściwości różnych substancji fizycznych różnych różnice między pojęciem ciało fizyczne Uczeń: wie, co to jest materia (A) Uczeń: identyfikuje substancje Uwagi 2 substancji chemicznych a substancja chemiczna właściwości fizyczne wybranych substancji 1.2. Mieszaniny substancji 4. Mieszaniny substancji mieszaniny substancji: jednorodna niejednorodna sposoby rozdzielania mieszanin podział substancji chemicznych 1.3. Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna 5. zjawisko fizyczne reakcja chemiczna Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna wyjaśnia, czym się różni ciało fizyczne od substancji chemicznej (B) wie, że substancje charakteryzują się określonymi właściwościami (A) określa właściwości substancji (C) dzieli substancje na pierwiastki i związki chemiczne (A) Uczeń: definiuje mieszaninę (A) wyjaśnia różnice między mieszaniną jednorodną a niejednorodną (B) podaje przykłady mieszanin (C) wymienia metody rozdzielania mieszanin (A) wyjaśnia, na czym polegają podstawowe sposoby rozdzielania mieszanin (B) przygotowuje mieszaninę (C) dokonuje rozdzielenia prostych mieszanin na składniki (sól kuchenna + woda, piasek + woda) (C) Uczeń: definiuje zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną (A) wymienia różnice między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną (C) podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji na podstawie podanych informacji (D) Uczeń: wyjaśnia, na czym polega destylacja (C) proponuje różne sposoby rozdzielenia podanej mieszaniny (C) Uczeń: przeprowadza doświadczenia pokazujące reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne (C ) analizuje podane przykłady pod względem reakcji chemicznej i zjawiska fizycznego (D) 3 chemicznych (A) formułuje obserwacje do doświadczeń i wykonuje proste doświadczenia (C) dotyczy całości 1.4. Pierwiastek chemiczny a związek chemiczny 6. Poznajemy język chemiczny podział substancji chemicznych przypomnienie pierwiastki chemiczne metale i niemetale symbole pierwiastków chemicznych związek chemiczny podstawowe różnice między mieszaniną a związkiem chemicznym 1.5. Powietrze 7. Czym jest powietrze? co to jest powietrze podstawowy skład powietrza właściwości fizyczne powietrza zastosowanie i rola powietrza Uczeń: definiuje pierwiastek i związek chemiczny (A) zna podział pierwiastków chemicznych (A) podaje przykłady pierwiastków chemicznych należących do metali i niemetali (C) podaje przykłady związków chemicznych (C) zna symbole chemiczne najważniejszych pierwiastków chemicznych (A) wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboliki chemicznej (B) rozpoznaje pierwiastki, związki chemiczne (C) Uczeń: wie, że powietrze jest mieszaniną jednorodną (A) wymienia główne składniki powietrza (A) bada skład powietrza (C) opisuje doświadczenia, wykonuje doświadczenia (C lub D), formułuje wnioski, przewiduje wyniki niektórych doświadczeń na podstawie swojej wiedzy (D), projektuje doświadczenia (D) dotyczy całości Uczeń: wskazuje wśród różnych substancji mieszaninę i związek chemiczny (D) wyjaśnia różnicę między mieszaniną a związkiem chemicznym (C) odszukuje w układzie okresowym podane pierwiastki chemiczne (C) Uczeń: zapisuje obserwacje i formułuje wnioski z doświadczenia – badanie składu powietrza (C) 4 1.6. Tlen i jego właściwości 8. Otrzymywanie tlenu i badanie jego właściwości fizycznych tlen – najważniejszy składnik powietrza (historia odkrycia, otrzymywanie, właściwości fizyczne) substraty i produkty reakcji chemicznej reagenty reakcja rozkładu (analizy) 9. Badanie właściwości chemicznych tlenu właściwości chemiczne tlenu reakcja syntezy (łączenia) utlenianie i spalanie tlenki obieg tlenu w przyrodzie rola tlenu w życiu człowieka i innych organizmów Uczeń: wie, co to jest tlen (A) opisuje sposoby otrzymywania tlenu (C) określa właściwości fizyczne tlenu (C) wyjaśnia pojęcia: substrat, produkt, reagent (B) definiuje reakcję analizy (A) zapisuje słownie przebieg reakcji analizy (C) określa substraty, produkty, reagenty, pierwiastki i związki chemiczne w reakcji chemicznej (C) Uczeń: określa właściwości chemiczne tlenu (C) definiuje reakcję syntezy, utlenianie i spalanie (A) odróżnia utlenianie od spalania (B) zapisuje słownie przebieg reakcji syntezy (C) określa substraty, produkty, reagenty, pierwiastki, związki chemiczne w reakcji chemicznej (C) definiuje tlenki (A) dokonuje podziału tlenków (A) wie, na czym polega obieg tlenu w przyrodzie (B) wyjaśnia znaczenie tlenu dla człowieka (B) Uczeń: opisuje sposoby otrzymywania tlenu (C) zapisuje słownie przebieg reakcji analizy (C) wyóżnia reakcje analizy wśród innych reakcji chemicznych (D) Uczeń: określa rolę tlenu w życiu człowieka i innych organizmów (C) zapisuje słownie przebieg reakcji syntezy (C) wyróżnia reakcje syntezy wśród innych reakcji chemicznych (D) 5 1.9. Tlenek węgla(IV) właściwości i rola w przyrodzie 1.11. Zanieczyszczenia powietrza 1.10. Rola pary wodnej w powietrzu 10. Tlenek węgla(IV) jako składnik powietrza występowanie i obieg tlenku węgla(IV) w przyrodzie rola tlenku węgla(IV) w przyrodzie (fotosynteza), efekt cieplarniany 11. Otrzymywanie tlenku węgla(IV) i badanie jego właściwości otrzymywanie tlenku węgla(IV) badanie właściwości tlenku węgla(IV) wykrywanie obecności tlenku węgla(IV) reakcja wymiany reakcja charakterystyczna 12. Woda – jej właściwości i rola w przyrodzie dowody obecności pary wodnej w powietrzu higroskopijność Uczeń: wie, co to jest tlenek węgla(IV) (A) omawia obieg tlenku węgla(IV) w przyrodzie (B) rozumie, na czym polega proces fotosyntezy (B) wie, na czym polega efekt cieplarniany (B) Uczeń: określa właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(IV) (C) definiuje reakcję wymiany (A) podaje sposób otrzymywania tlenku węgla(IV), np. reakcja węgla z tlenem (B) wie, co to jest reakcja charakterystyczna (A) określa sposób wykrywania tlenku węgla(IV) (B) zapisuje słownie przebieg prostych reakcji wymiany (C) określa substraty, produkty, reagenty, pierwiastki i związki chemiczne w reakcji chemicznej (C) Uczeń: wie, co to jest woda (A) wymienia właściwości wody (B) wyjaśnia znaczenie wody w przyrodzie, pary wodnej w atmosferze (B) Uczeń: wyjaśnia rolę procesu fotosyntezy w życiu człowieka (C) omawia efekt cieplarniany i zagrożenia z nim związane (C) Uczeń: podaje sposób otrzymywania tlenku węgla(IV) z węglanów (C) otrzymuje tlenek węgla(IV) w reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym (C) uzasadnia na podstawie reakcji magnezu z tlenkiem węgla(IV), że tlenek węgla(IV) jest związkiem chemicznym węgla i tlenu (D) sprawnie posługuje się pojęciem reakcji wymiany (C) wyróżnia reakcje wymiany wśród innych reakcji chemicznych (D) Uczeń: potrafi wykazać obecność pary wodnej w powietrzu (D) wymienia przykłady wykorzystania higroskopijności substancji (C) 6 1.5. Powietrze 1.7. Azot – główny składnik powietrza 1.8. Gazy szlachetne 13. Stałe i zmienne składniki powietrza stałe i zmienne składniki powietrza azot główny składnik powietrza obieg azotu w przyrodzie zastosowania azotu gazy szlachetne występowanie i zastosowania gazów szlachetnych 1.11. Zanieczyszczenia powietrza 14. Zagrożenia cywilizacyjne najważniejsze zagrożenia cywilizacyjne: dziura ozonowa, kwaśne opady, efekt cieplarniany, zanieczyszczenia powietrza i wody sposoby usuwania, ograniczania zgrożeń cywilizacyjnych określa zachowanie się substancji higroskopijnych (C) wyjaśnia pojęcie higroskopijności (B) Uczeń: wie, co to są stałe i zmienne składniki powietrza (B) wymienia stałe i zmienne składniki powietrza (A) wymienia ważniejsze właściwości i zastosowania azotu (A) wie, co to są gazy szlachetne (A) wymienia ważniejsze właściwości i zastosowania gazów szlachetnych (A) oblicza przybliżoną objętość tlenu i azotu, np. w pracowni chemicznej (C) Uczeń: wymienia najważniejsze zagrożenia cywilizacyjne (A) wie, co to jest dziura ozonowa, kwaśne opady, efekt cieplarniany (B) wymienia źródła zanieczyszczeń wód, powietrza (B) Uczeń: określa, które składniki powietrza są stałe, a które zmienne (C) opisuje obieg azotu w przyrodzie (B) wykonuje obliczenia dotyczące składu powietrza (C) Uczeń: wyjaśnia, skąd się biorą kwaśne opady (B) określa, jakie zagrożenia wynikają z powstania efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, kwaśnych opadów (C) wykazuje zależność między rozwojem cywilizacji a występowaniem zagrożeń (D) proponuje sposoby ograniczania zanieczyszczeń wody i powietrza (D) 7 1.12. Wodór i jego właściwości 15. Otrzymywanie wodoru i badanie jego właściwości 2. Poznajemy reakcje chemiczne i ich rodzaje 2.1. Reakcje 16. Reakcje utleniania utleniania i redukcji i redukcji – szczególny rodzaj reakcji wymiany 2.2. Energia w reakcjach chemicznych 17. Podsumowanie wiadomości. Poznane rodzaje reakcji chemicznych otrzymywanie wodoru właściwości fizyczne i chemiczne wodoru wykrywanie obecności wodoru Uczeń: wie, co to jest wodór (A) wie, jak otrzymać wodór (B) określa właściwości fizyczne i chemiczne wodoru (C) identyfikuje wodór (C) wskazuje substraty, produkty reakcji, pierwiastki i związki chemiczne w reakcji chemicznej (C) Uczeń: otrzymuje wodór (C) dowodzi (na podstawie reakcji magnezu z parą wodną), że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu (D) zapisuje słownie przebieg reakcji związanych z wodorem (C) reakcja utleniania i reakcja redukcji utleniacz i reduktor Uczeń: definiuje reakcje utleniania i redukcji (A) definiuje utleniacz i reduktor (A) wskazuje reakcje utleniania, redukcji, utleniacz i reduktor w zapisach słownych przebiegu prostych reakcji chemicznych (C) zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej (proste przykłady) (C) podsumowanie wiadomości dotyczących działu typy reakcji chemicznych przykłady poszczególnych typów reakcji chemicznych Uczeń: definiuje podstawowe typy reakcji chemicznych (A) wie, co to jest spalanie, utlenianie, redukcja (A) wymienia ważniejsze efekty towarzyszące reakcjom Uczeń: opisuje doświadczenie przeprowadzone na lekcji schemat, obserwacje, wnioski, zapis słowny przebiegu reakcji chemicznej (C) projektuje doświadczenie z węglem jako reduktorem (D) zapisuje słownie przebieg reakcji utleniania i redukcji (C) wskazuje reakcję utleniania, redukcji, utleniacz, reduktor w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej(C) uzasadnia typ reakcji (D) Uczeń: wyjaśnia pojęcia reakcji egzoi endotermicznej, wymienia przykłady (C) określa typ podanej reakcji chemicznej, uzasadnia swój wybór (D) 8 Podsumowanie działu energia w reakcjach chemicznych reakcje endo- i egzoenergetyczne chemicznym (A) wie, co to są reakcje endoi egzoenergetyczne (A) rozpoznaje typy reakcji chemicznych na podstawie zapisu słownego ich przebiegu (C) zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznych różnego typu (C) wewnętrzna budowa materii założenia teorii atomistyczno-cząsteczkowej dowody istnienia atomów i cząsteczek Uczeń: definiuje materię (A) wie, że materia ma budowę ziarnistą (B) odróżnia atom od cząsteczki (B) podaje przykłady poglądów na temat budowy materii (A) wymienia najważniejsze założenia teorii atomistyczno-cząsteczkowej (A) wie, co to jest dyfuzja (A) Uczeń: zna skalę wielkości atomów i ich mas (A) definiuje jednostkę masy atomowej, masę atomową i cząsteczkową (A) wie, gdzie jest podawana masa atomowa pierwiastka chemicznego (A) potrafi odczytać masę atomową pierwiastka (C) oblicza masę cząsteczkową Uczeń: projektuje doświadczenie potwierdzające ziarnistą budowę materii (C) podaje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczeń (C) 19. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu Dział II. Atom i cząsteczka 3. Poznajemy budowę atomu 3.1. Wewnętrzna 20. Poznajemy świat atomów budowa materii i cząsteczek 3.2. Historyczny rozwój pojęcia atomu 3.3. Masa i rozmiary atomów 21. Masa i rozmiary atomów rozmiary atomów masy atomów jednostka masy atomowej masa atomowa i masa cząsteczkowa pierwiastek chemiczny jako zbiór atomów tego samego rodzaju Uczeń: wyjaśnia powody wprowadzenia jednostki masy atomowej (D) odczytuje masy atomowe z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C) oblicza masę cząsteczkową (C) przelicza jednostkę masy atomowej na gramy (D) 9 3.2. Historyczny rozwój pojęcia atomu 3.5. Budowa atomu 22. Rozwój poglądów na budowę materii 3.5. Budowa atomu 23. Budowa atomu – jądro i elektrony historyczny rozwój poglądów na budowę materii: poglądy Demokryta, teoria Daltona, model atomu Thomsona, modele atomu Rutherforda i Bohra współczesny model atomu jądro atomu – protony i neutrony elektrony liczba atomowa (Z) liczba masowa (A) model atomu (proste przykłady) (C) definiuje pierwiastek chemiczny (A) Uczeń: wymienia modele budowy atomu (A) wymienia najważniejsze cechy modeli atomu (B) omawia pojęcia elektrony, jądro atomowe (B) Uczeń: wymienia i charakteryzuje podstawowe cząstki elementarne (C) opisuje budowę atomu pierwiastka chemicznego (B) wyjaśnia pojęcie powłoki elektronowej (B) wie, co to są elektrony walencyjne i w jakiej liczbie mogą występować (A) wie, co określają liczba atomowa i liczba masowa (B) odczytuje z układu okresowego liczbę atomową podanego pierwiastka chemicznego (C) podaje maksymalną liczbę elektronów na 3 pierwszych powłokach elektronowych (A) oblicza liczby elektronów, protonów i neutronów, Uczeń: charakteryzuje poszczególne modele atomu pierwiastka chemicznego (B) wyjaśnia różnicę między modelem atomu Thomsona, Rutheforda, Bohra i obecnym (C) Uczeń: sprawnie odczytuje liczby atomowe z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C) zna zasady obliczania maksymalnej liczby elektronów na powłokach i stosuje je (C) oblicza liczby elektronów, protonów, neutronów, korzystając z liczb masowej i atomowej (C) rysuje modele atomów pierwiastków chemicznych (C) wskazuje rdzeń atomu w modelu atomu (C) 10 3.6. Izotopy 24. Co to są izotopy? pojęcie izotopu izotopy wodoru występowanie izotopów w przyrodzie rodzaje izotopów: trwałe nietrwałe zastosowania izotopów 25. Zjawisko promieniotwórczości zjawisko promieniotwórczości rodzaje promieniowania naturalnego (α, β, γ) i jego najważniejsze właściwości pierwiastki promieniotwórcze okres półtrwania (okres połowicznego rozpadu) zagrożenia związane ze zjawiskiem promieniotwórczości 4. Poznajemy układ okresowy pierwiastków chemicznych 4.1. Układ okresowy 26. Układ okresowy próby klasyfikacji pierwiastków pierwiastków – historia pierwiastków znając liczby masową i atomową (C) rysuje uproszczone modele atomów pierwiastków chemicznych (proste przykłady) (C) definiuje izotopy (A) wyjaśnia podział izotopów (B) wymienia ważniejsze zastosowania izotopów (A) wymienia nazwy izotopów wodoru oraz różnice między nimi (A) oblicza liczby elektronów, protonów i neutronów dla izotopów (C) Uczeń: opisuje zjawisko promieniotwórczości (B) wie, czym się różni promieniotwórczość naturalna od sztucznej (B) wymienia rodzaje promieniowania naturalnego (A) definiuje okres półtrwania (czas połowicznego rozpadu) i pierwiastek promieniotwórczy (A) wymienia najważniejsze zagrożenia związane z promieniotwórczością (C) zna zasługi Marii Skłodowskiej-Curie (A) Uczeń: wie, co to jest układ wyjaśnia, dlaczego często masa atomowa nie jest liczbą całkowitą (C) rozwiązuje zadania dotyczące izotopów (C) Uczeń: opisuje poznane rodzaje promieniowania (B) wyjaśnia, co to jest reakcja łańcuchowa (A) wyjaśnia pojęcie okresu półtrwania (czasu połowicznego rozpadu) (B) definiuje szereg promieniotwórczy (A) podaje przykłady szeregów promieniotwórczych (D) wymienia nazwiska uczonych zasłużonych w badaniach nad promieniotwórczością i ich dokonania (A) Uczeń: omawia próby klasyfikacji 11 chemicznych powstania i budowa chemicznych przez Newlandsa i Döbereinera historia powstania układu okresowego pierwiastków Mendelejewa prawo okresowości budowa układu okresowego pierwiastków chemicznych 4.2. Zależność między budową atomu pierwiastka a jego położeniem w układzie okresowym 4.3. Charakter chemiczny pierwiastków grup głównych 27. Zależność między budową atomu pierwiastka a jego miejscem w układzie okresowym pierwiastków chemicznych położenie pierwiastka chemicznego w układzie okresowym – informacje wynikające z: numeru grupy numeru okresu liczby atomowej charakter chemiczny pierwiastków grup głównych okresowy pierwiastków chemicznych (A) zna budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych (B) wie, jakie informacje o atomie pierwiastka możemy uzyskać z układu okresowego pierwiastków chemicznych (B) podaje prawo okresowości (A) wie, kto jest twórcą układu okresowego pierwiastków (A) Uczeń: zna podstawowe zasady korzystania z układu okresowego pierwiastków chemicznych (B) potrafi odnaleźć w układzie okresowym symbole chemiczne podstawowych pierwiastków (C) potrafi korzystać z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C) potrafi zastosować informacje odczytane z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C) podaje maksymalną liczbę elektronów na powłokach (A) określa liczbę protonów, elektronów, powłok elektronowych, elektronów pierwiastków chemicznych (B) wyjaśnia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych (B) Uczeń: swobodnie korzysta z informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych (C) podaje rozmieszczenie elektronów na powłokach elektronowych (C) rysuje modele atomów pierwiastków chemicznych (C) 12 walencyjnych, charakter chemiczny pierwiastka chemicznego, korzystając z układu okresowego (C) rozpisuje rozmieszczenie elektronów na powłokach (proste przykłady) (C) rysuje modele atomów pierwiastków chemicznych (proste przykłady) (C) 5. Poznajemy sposoby łączenia się atomów w cząsteczki 5.1. Rodzaje wiązań 28. Wiązanie kowalencyjne mechanizm powstawania chemicznych (atomowe) wiązania kowalencyjnego niespolaryzowanego rola elektronów walencyjnych w tworzeniu wiązania chemicznego oktet elektronowy powstawanie wspólnych par elektronowych pojęcia: wzór sumaryczny wzór strukturalny wzór elektronowy Uczeń: wie, co to jest wiązanie chemiczne, jak powstają cząsteczki (B) zna rolę elektronów walencyjnych podczas tworzenia się wiązań (B) podaje regułę oktetu (dubletu) (A) definiuje wiązania kowalencyjne i kowalencyjne niespolaryzowane (A) podaje, w jakich cząsteczkach powstają wiązania kowalencyjne i kowalencyjne niespolaryzowane (B) definiuje wzory sumaryczny, elektronowy i strukturalny (A) zapisuje wzory cząsteczek pierwiastków chemicznych i różne ich liczby (C) Uczeń: wyjaśnia regułę oktetu (dubletu) (B) wyjaśnia mechanizm tworzenia się wiązania kowalencyjnego niespolaryzowanego na przykładach (C) 13 29. Wiązania kowalencyjne spolaryzowane i niespolaryzowane mechanizm powstawania wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego 30. Wiązanie jonowe jony – kationy, aniony mechanizm powstawania jonów mechanizm powstawania wiązania jonowego 31. Rodzaje wiązań chemicznych ćwiczenia rodzaje wiązań chemicznych Uczeń: definiuje wiązanie kowalencyjne spolaryzowane (A) określa wpływ obecności tego wiązania na właściwości niektórych cząsteczek (C) podaje przykłady cząsteczek o wiązaniu kowalencyjnym spolaryzowanym (C) zapisuje wzory cząsteczek związków chemicznych i różne ich liczby (C) Uczeń: definiuje jony, kationy, aniony (A) wyjaśnia sposób powstawania jonów,kationów, anionów (B) definiuje wiązanie jonowe (A) podaje przykłady cząsteczek z wiązaniem jonowym (C) Uczeń: określa rodzaje wiązań w cząsteczkach (proste przykłady) (C) odróżnia wzory sumaryczne od wzorów strukturalnych (B) zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne (proste przykłady) (C) Uczeń: opisuje na przykładzie mechanizm tworzenia się wiązania spolaryzowanego (C) wyjaśnia różnice między wiązaniem kowalencyjnym niespolaryzowanym a spolaryzowanym (C) analizuje, w jakich cząsteczkach (substancjach) występują wiązania spolaryzowane i niespolaryzowane (D) Uczeń: wyjaśnia mechanizm tworzenia się wiązania jonowego (C) wskazuje substancje, w cząsteczkach których występuje wiązanie jonowe (C) Uczeń: wyjaśnia różnice między różnymi typami wiązań (C) określa typy wiązań w podanych cząsteczkach (C) umie powiązać właściwości związku chemicznego z występującymi w nim wiązaniami (D) zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i elektronowe (C) 14 5.2. Znaczenie wartościowości przy ustalaniu wzorów związków chemicznych 32. Wartościowość pierwiastków w związkach chemicznych pojęcie: wartościowość pierwiastka chemicznego wartościowości najważniejszych pierwiastków chemicznych zależność między wartościowością pierwiastka chemicznego a jego miejscem w układzie okresowym Uczeń: definiuje wartościowość pierwiastka chemicznego (A) zna wartościowość najważniejszych pierwiastków chemicznych (A) wie, że wartościowość pierwiastków w stanie wolnym to 0 (B) odczytuje wartościowość z układu okresowego pierwiastków (prostsze przykłady) (C) Uczeń: swobodnie posługuje się pojęciem wartościowości (C) określa możliwe wartościowości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym (D) 15 3.4. Prawo zachowania masy 5.3. Prawo stałości składu związku chemicznego 33.34. Ustalanie wzorów związków chemicznych na podstawie wartościowości sposoby tworzenia wzorów sumarycznych prostych związków chemicznych wzory sumaryczne i strukturalne modele cząsteczek związków chemicznych 35. Prawo zachowania masy. Prawo stałości składu związku chemicznego treść prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego znaczenie prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego Uczeń: wyznacza wartościowość pierwiastków chemicznych na podstawie wzoru sumarycznego związku chemicznego (C) zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych na podstawie wartościowości (C) określa liczbę pierwiastków w związku chemicznym, liczbę i rodzaj atomów w cząsteczce (C) zapisuje nazwę związku chemicznego na podstawie wzoru (C) zapisuje wzory związków chemicznych na podstawie ich nazw (C) odczytuje proste zapisy, np. 2 HCl (C) korzysta z modeli do zapisywania wzorów (C) Uczeń: podaje treść poznanych praw (A) Uczeń: podaje nazwy związków chemicznych na podstawie wzoru dla przykładów o wyższym stopniu trudności (C) zapisuje wzory związków chemicznych na podstawie nazwy dla przykładów o wyższym stopniu trudności (C) swobodnie wyznacza wartościowość, zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych (C) Uczeń: wyjaśnia znaczenie poznanych praw (B) liczba godzin (1 lub 2) uzależniona od stopnia opanowania materiału przez uczniów 16 36.37. Obliczenia chemiczne z zastosowaniem prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego zadania z wykorzystaniem poznanych praw chemicznych Uczeń: stosuje poznane prawa w prostszych zadaniach (C) 6. Uczymy się pisać równania reakcji chemicznych 38.39. Równania reakcji chemicznych równanie reakcji chemicznej uzgadnianie równań reakcji chemicznych modelowe przedstawienie przebiegu reakcji chemicznej Uczeń: wie, co to jest równanie reakcji chemicznej i współczynnik stechiometryczny (A) zapisuje i odczytuje prostsze równania reakcji chemicznych (C) Podsumowanie działu 40.41. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu Dział III. Woda i roztwory wodne 7. Poznajemy związek chemiczny wodoru i tlenu wodę Uczeń: rozwiązuje zadania na podstawie poznanych praw (o większym stopniu trudności) (C) ustala wzór związku chemicznego na podstawie stosunku mas pierwiastków w tym związku chemicznym (D) Uczeń: zapisuje równania reakcji chemicznych i odczytuje je (o większym stopniu trudności) (C) 17 7.1. Woda właściwości i rola w przyrodzie 42. Woda i jej rola w przyrodzie występowanie wody w przyrodzie stany skupienia wody rodzaje wód w przyrodzie obieg wody w przyrodzie znaczenie wody dla organizmów 43. Zanieczyszczenia wód naturalnych zagrożeniem dla organizmów czynniki wpływające na zanieczyszczenia wód zagrożenia dla organizmów wynikające z zanieczyszczeń wód 44. Sposoby usuwania zanieczyszczeń oczyszczanie ścieków uzdatnianie wody samooczyszczanie wód Uczeń: wymienia rodzaje wód występujących w przyrodzie (A) wyjaśnia, jaką wodę nazywa się destylowaną (B) omawia obieg wody w przyrodzie (B) nazywa stany skupienia wody (B) określa przemiany stanów skupienia wody (C) wymienia właściwości wody (A) określa znaczenie wody dla organizmów (C) Uczeń: wymienia źródła zanieczyszczeń wód (A) podaje zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia wód (C) opisuje zmiany właściwości wody pod wpływem zanieczyszczeń (B) Uczeń: wymienia i opisuje etapy oczyszczania ścieków (B) potrafi usunąć z wody niektóre zanieczyszczenia (C) wyjaśnia cel uzdatniania wody (B) Uczeń: dokładnie omawia uzdatnianie wody (C) wyjaśnia, na czym według niego może polegać samooczyszczanie wody (B) 18 7.2. Woda jako rozpuszczalnik 45. Budowa cząsteczki wody wzory: sumaryczny elektronowy strukturalny typy wiązań w cząsteczce wody polarna budowa cząsteczki wody konsekwencje polarnej budowy cząsteczki wody 46. Woda jako rozpuszczalnik pojęcia: rozpuszczalnik substancja rozpuszczona rozpuszczanie substancje łatwo i trudno rozpuszczalne w wodzie 8. Poznajemy różne rodzaje roztworów 8.1. Szybkość 47. Co to jest roztwór? rozpuszczania się substancji pojęcie roztworu przykłady roztworów o różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczanej Uczeń: zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny wody (C) definiuje dipol i cząsteczkę polarną (A) wymienia wiązania występujące w cząsteczce wody oraz między cząsteczkami wody (A) wyjaśnia pojęcie asocjacji (B) wymienia konsekwencje polarnej budowy cząsteczki wody (B) Uczeń: definiuje rozpuszczalnik, substancję rozpuszczoną i emulsję (A) dzieli substancje na łatwo i trudno rozpuszczalne w wodzie (B) wyjaśnia, na czym polega proces rozpuszczania (B) wie, dla jakich substancji woda jest dobrym rozpuszczalnikiem (B) Uczeń: wyjaśnia polarną budowę cząsteczki wody (C) opisuje omawiane wiązania (B) wyjaśnia konsekwencje polarnej budowy cząsteczki wody (C) Uczeń: definiuje roztwór (A) podaje przykłady roztworów (C) Uczeń: analizuje przykłady roztworów pod względem różnego stanu skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej (D) Uczeń: podaje kryteria podziału substancji na łatwo, trudno i praktycznie nierozpuszczalne w wodzie (B) przedstawia mechanizm rozpuszczania w wodzie HCl, NaCl (D) 19 8.2. Rozpuszczalność substancji w wodzie 8.2. Rozpuszczalność substancji w wodzie 8.3. Rodzaje roztworów 48. Od czego zależy szybkość rozpuszczania się substancji? czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie: rozdrobnienie substancji rozpuszczanej temperatura rozpuszczalnika mieszanie Uczeń: wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie (A) 49. Co to jest i od czego zależy rozpuszczalność substancji? rozpuszczalność substancji czynniki wpływające na rozpuszczalność substancji w wodzie 50. Analiza wykresów rozpuszczalności różnych substancji w wodzie wykresy rozpuszczalności – zależność między ilością substancji rozpuszczonej a temperaturą 51.52. Rodzaje roztworów. Krystalizacja krystalizacja roztwór nasycony, nienasycony, stężony, rozcieńczony roztwór właściwy, koloid, zawiesina Uczeń: definiuje rozpuszczalność (A) wymienia czynniki, które wpływają na rozpuszczalność substancji (B) Uczeń: wie, co to jest wykres rozpuszczalności (A) odczytuje z wykresu rozpuszczalności rozpuszczalność danej substancji w określonej temperaturze (C) porównuje rozpuszczalność różnych substancji w tej samej temperaturze (C) dokonuje prostych obliczeń (C) Uczeń: omawia proces krystalizacji (B) definiuje roztwory nasycony, nienasycony, stężony, rozcieńczony (A) definiuje roztwór właściwy, koloid, zawiesinę (A) Uczeń: przeprowadza doświadczenie dowodzące wpływu różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie (C) wyjaśnia, jak te czynniki wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie (B) Uczeń: bada rozpuszczalność substancji w 100 g wody w temperaturze pokojowej (C) Uczeń: swobodnie korzysta z wykresu rozpuszczalności (C) dokonuje obliczeń związanych z rozpuszczalnością (C) Uczeń: podaje rozmiary cząstek substancji rozpuszczonej dla roztworu właściwego, koloidu i zawiesiny (A) charakteryzuje i porównuje roztwór właściwy, koloid i zawiesinę (C) omówienie efektu Tyndalla – do decyzji nauczyciela 20 9. Obliczamy stężenia procentowe roztworów 53. Stężenie procentowe roztworu stężenie procentowe roztworu wzór na stężenie procentowe roztworu 54.55. Obliczanie stężenia procentowego roztworu zadania na obliczanie stężenia procentowego roztworu charakteryzuje roztwór właściwy, koloid, zawiesinę (wymienia ich podstawowe cechy), podaje przykłady roztworu właściwego, koloidu, zawiesiny (C) podaje sposoby przemiany roztworu nasyconego w nienasycony i nienasyconego w nasycony (C) Uczeń: definiuje stężenie procentowe roztworu (A) podaje wzór na stężenie procentowe i gęstość roztworu, wyjaśnia ich składowe elementy (B) wykonuje proste obliczenia z wykorzystaniem wzorów (C) Uczeń: rozwiązuje proste zadania na stężenie procentowe roztworu (C) omawia efekt Tyndalla (B) (jeśli był omawiany na lecji) Uczeń: dokonuje obliczeń z przekształceniem wzoru (trudniejsze zadania) (C) Uczeń: rozwiązuje zadania na stężenie procentowe roztworu o większym stopniu trudności (C) rozwiązuje zadania na mieszanie roztworów (D) rozwiązuje zadania z wykorzystaniem gęstości (D) 21 Podsumowanie działu 56. Sporządzanie roztworów o określonym stężeniu procentowym zasady postępowania przy sporządzaniu roztworów o określonym stężeniu procentowym 57. Stężenie procentowe roztworu a rozpuszczalność zależność między stężeniem procentowym roztworu a rozpuszczalnością substancji Uczeń: wymienia zasady postępowania przy sporządzaniu roztworów o określonym stężeniu procentowym (A) przygotowuje roztwór o określonym stężeniu procentowym (prosty przykład) (C) Uczeń: porównuje definicje rozpuszczalności i stężenia procentowego (C) wykonuje proste obliczenia (C) Uczeń: przygotowuje roztwór o określonym stężeniu procentowym (wyższy stopień trudności) (C) Uczeń: definiuje elektrolity i nieelektrolity (A) wymienia rodzaje odczynów roztworów (A) wie, do czego służą wskaźniki i zna sposób ich działania (B) Uczeń: bada zjawisko przewodnictwa prądu przez roztwór podanej substancji (C) określa rodzaj substancji za pomocą wskaźnika (C) Uczeń: rozwiązuje zadania z wykorzystaniem pojęcia rozpuszczalności i stężenia procentowego (C) oblicza rozpuszczalność substancji w danej temperaturze na podstawie stężenia procentowego roztworu nasyconego tej substancji w podanej temperaturze i odwrotnie (D) swobodnie korzysta z wykresu rozpuszczalności do rozwiązywania zadań (C) 58.. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu Dział IV. Kwasy i wodorotlenki 1. Poznajemy elektrolity i nieelektrolity 60. Elektrolity i nieelektrolity elektrolity nieelektrolity wskaźniki odczynu roztworu 22 zna trzy wskaźniki i ich zmiany barwy w roztworach o różnych odczynach (C) 2. Poznajemy kwasy 2.1. Kwas 61. Kwas solny chlorowodorowy (chlorowodorowy) 2.2. Kwas i siarkowodorowy siarkowodorowy 2.3. Kwas siarkowy(VI) 2.4. Kwas siarkowy(IV) 62. Kwasy siarkowy(IV) i kwas siarkowy(VI) kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy: wzory sumaryczny i strukturalny modele cząsteczek otrzymywanie właściwości i zastosowania reszta kwasowa Uczeń: zapisuje wzory poznanych kwasów (C) zna budowę poznanych kwasów (B) definiuje resztę kwasową (A) wie, jak otrzymać omawiane kwasy (B) zapisuje równania reakcji otrzymywania poznanych kwasów (C) wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania poznanych kwasów (A) kwas siarkowy(IV) kwas siarkowy(VI) bezwodniki kwasu siarkowego(IV) i kwasu siarkowego(VI) tlenki kwasowe Uczeń: zna podział kwasów na beztlenowe i tlenowe (A) zapisuje wzory omawianych kwasów (C) wyznacza wartościowość reszty kwasowej i pierwiastków chemicznych występujących w kwasie (C) opisuje sposoby otrzymywania H2SO3 i H2SO4 (B) zapisuje równania reakcji otrzymywania H2SO3 i H2SO4 (C) zna pojęcie tlenku Uczeń: wskazuje podobieństwo budowy cząsteczek poznanych kwasów (C) wie, jak otrzymać chlorowodór i siarkowodór (B) zapisuje równania reakcji otrzymywania chlorowodoru i siarkowodoru (C) wymienia właściwości i zastosowania poznanych kwasów (A) wykonuje i opisuje doświadczenia otrzymywania i badania właściwości HCl i H2S – schemat, obserwacje i wnioski (D) Uczeń: wyjaśnia, dlaczego tak ważne jest przestrzeganie zasad bhp podczas pracy z kwasami (B) wykazuje doświadczalnie żrące właściwości H2SO4 (C) podaje właściwości i zastosowania kwasów (A) uzasadnia wybrane zastosowania kwasów ich odpowiednimi właściwościami (D) wyjaśnia, dlaczego roztworu H2SO3 nie można zatężyć przez odparowanie wody (D) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji schemat, 23 2.5. Kwas azotowy(V) 63. Kwas azotowy(V) kwas azotowy(V): wzory sumaryczny i strukturalny model cząsteczki otrzymywanie właściwości i zastosowania reakcja ksantoproteinowa 2.6. Kwas węglowy 2.7. Kwas fosforowy(V) 64. Kwasy fosforowy (V) i kwas węglowy kwas fosforowy(V) i kwas węglowy: wzory sumaryczny i strukturalny modele cząsteczek otrzymywanie właściwości i zastosowania kwasowego i bezwodnika kwasowego (A) wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania poznanych kwasów (A) stosuje zasady bhp podczas pracy z kwasami (C) Uczeń: zapisuje wzory kwasu azotowego(V) (C) określa wartościowość reszty kwasowej i pierwiastków chemicznych (C) wie, jak otrzymać kwas azotowy(V) (B) wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania HNO3 (A) Uczeń: zapisuje wzory omawianych kwasów (C) określa wartościowość reszty kwasowej i pierwiastków wchodzących w skład kwasów (C) zna sposoby otrzymywania kwasów (B) zapisuje równanie reakcji otrzymywania H2CO3 (C) zna najważniejsze właściwości i zastosowania H3PO4 (A) podaje właściwości H2CO3 obserwacje i wnioski (C) wykonuje samodzielnie doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) Uczeń: opisuje metodę przemysłową otrzymywania HNO3 (D) zapisuje równania reakcji otrzymywania HNO3 (C) podaje właściwości i zastosowania HNO3 (A) omawia działanie HNO3 na białko i miedź (D) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji schemat, obserwacje i wnioski (C) wykonuje samodzielnie doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) Uczeń: podaje właściwości i zastosowania kwasów (A) zapisuje równania reakcji otrzymywania H3PO4 (C) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji schemat, obserwacje i wnioski (C) wykonuje samodzielnie doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) 24 2.8. Dysocjacja jonowa kwasów 65. Na czym polega dysocjacja jonowa (elektrolityczna) kwasów? 3. Poznajemy wodorotlenki 3.1. Wodorotlenek 66. Wodorotlenek sodu, sodu wodorotlenek potasu 3.2. Wodorotlenek potasu teoria dysocjacji jonowej dysocjacja jonowa kwasów jony: kation wodoru anion reszty kwasowej odczyn kwasowy wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu: wzory sumaryczny i strukturalny modele cząsteczek otrzymywanie właściwości i zastosowania grupa wodorotlenowa (A) Uczeń: definiuje dysocjację jonową (A) opisuje dysocjację jonową kwasów (B) podaje nazwy jonów powstających podczas dysocjacji jonowej kwasów (B) zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów (proste przykłady) (C) podaje nazwy anionów reszt kwasowych poznanych kwasów (C) odczytuje proste równania dysocjacji kwasów (C) definiuje odczyn kwasowy roztworu (A) Uczeń: zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne wodorotlenków (C) wskazuje we wzorach wodorotlenków metal i grupę wodorotlenową (C) podaje dwie metody otrzymywania wodorotlenków (B) zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków (C) wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania wodorotlenków (A) Uczeń: wie, kto jest twórcą teorii dysocjacji jonowej (A) zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji kwasów (C) potrafi powiązać odczyn roztworu z obecnością odpowiednich jonów (C) analizuje pochodzenie podobnych właściwości kwasów (D) Uczeń: wyjaśnia pojęcie tlenku zasadowego (B) podaje właściwości i zastosowania wodorotlenków (A) wykonuje doświadczenie na otrzymanie NaOH (C) wykonuje doświadczenia na zbadanie właściwości wodorotlenków (D) opisuje przeprowadzone doświadczenia (C) zapisuje równania reakcji chemicznych wykonanych doświadczeń (C) 25 3.3. Wodorotlenek wapnia 67. Wodorotlenek wapnia wodorotlenek wapnia: wzory sumaryczny i strukturalny model cząsteczki otrzymywanie właściwości i zastosowania Uczeń: zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny Ca(OH)2 (C) opisuje budowę cząsteczki Ca(OH)2 (B) wymienia metody otrzymywania Ca(OH)2 (B) zapisuje równanie reakcji otrzymywania Ca(OH)2 (C) wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania Ca(OH)2 (A) 3.4. Przykłady innych wodorotlenków 3.7. Podsumowanie wiadomości o wodorotlenkach 3.5. Poznajemy zasady 68. Przykłady innych wodorotlenków budowa cząsteczki wodorotlenków wodorotlenki: magnezu, miedzi(II), żelaza(III) woda amoniakalna różnica między wodorotlenkiem a zasadą Uczeń: wie, jak są zbudowane wodorotlenki (B) definiuje wodorotlenki i zasady (A) korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenki (C) zapisuje wzory wodorotlenków (C) omawia sposób otrzymania Mg(OH)2 podaje właściwości i zastosowania Mg(OH)2 wie, że niektórych wodorotlenków nie można otrzymać dwiema poznanymi metodami (B) 3.6. Dysocjacja jonowa zasad 69. Na czym polega dysocjacja jonowa zasad? dysocjacja jonowa zasad jony: kationy metalu aniony wodorotlenkowe odczyn zasadowy Uczeń: podaje, na czym polega dysocjacja jonowa zasad (B) zapisuje proste równania reakcji dysocjacji (C) podaje nazwy jonów, Uczeń: podaje właściwości Ca(OH)2 (C) analizuje wybrane zastosowania Ca(OH)2 ze względu na jego właściwości (D) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji schemat, obserwacje i wnioski (C) wykonuje samodzielnie doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) Uczeń: wyjaśnia różnicę między wodorotlenkiem a zasadą (C) sprawnie korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenki (C) podaje sposoby otrzymywania Cu(OH)2 i Fe(OH)3 (D) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji schemat, obserwacje i wnioski (C) proponuje sposób otrzymywania podanego wodorotlenku (D) zapisuje wzór zasady amonowej (B) opisuje otrzymywanie, właściwości i zastosowania zasady amonowej (C) Uczeń: zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej zasad (C) analizuje pochodzenie wspólnych właściwości zasad 26 4. Poznajemy pH roztworów 70. Odczyn roztworu, pH 2.9. Podsumowanie wiadomości o kwasach 3.7. Podsumowanie wiadomości o wodorotlenkach Podsumowanie działu 71.72. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu odczyn roztworu pH roztworu skala pH jako miara odczynu roztworu odczytuje proste równania reakcji dysocjacji (C) określa, które jony odpowiadają za odczyn zasadowy (C) Uczeń: wymienia rodzaje odczynu (A) dostrzega związek odczynu roztworu z występującymi w nim jonami (C) definiuje skalę pH (A) określa, od czego zależy pH roztworu (B) podaje zakres pH dla każdego odczynu (A) zbada pH roztworu (C) wie, jaką reakcję nazywa się reakcją zobojętniania (A) (D) Uczeń: proponuje sposób zmiany odczynu roztworu (D) otrzymuje roztwór obojętny (C) Podsumowanie wiadomości o kwasach można zrobić też wcześniej – po omówieniu kwasów. 27 Dział V. Sole 5. Poznajemy sole 5.1. Wzory i nazwy soli 5.2. Dysocjacja jonowa soli 73. Budowa i nazwy soli budowa soli ustalanie wzorów sumarycznych soli wzór ogólny soli nazewnictwo soli 74. Ustalanie wzorów soli na podstawie nazwy i odwrotnie wzory i nazwy soli 75. Dysocjacja jonowa soli dysocjacja jonowa soli jony: kationy metalu aniony reszty kwasowej 6. Poznajemy sposoby otrzymywania soli Uczeń: omawia budowę soli (B) wyróżnia metal i resztę kwasową (B) zapisuje wzór ogólny soli (B) podaje nazwy soli pochodzących od podanego kwasu (C) podaje nazwy kwasów, od których pochodzą podane sole (C) ustala rodzaj wiązania między metalem a resztą kwasową (B) Uczeń: wie, że sole występują w postaci kryształów, a nie pojedynczych cząsteczek (A) podaje nazwy soli oraz zapisuje ich wzory sumaryczne i strukturalne (C) identyfikuje sole w zbiorze różnych substancji (C) Uczeń: opisuje dysocjację soli (B) dostrzega związek ładunku jonu metalu, reszty kwasowej z wartościowością (C) zapisuje i odczytuje proste równania reakcji dysocjacji (C) Uczeń: wyjaśnia, na czym polega wiązanie jonowe w solach (C) Uczeń: zapisuje wzory i podaje nazwy soli (trudniejsze przykłady) (C) Uczeń: zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji (C) 28 6.1. Reakcje zobojętniania 76. Reakcja zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymywania soli reakcja zobojętniania jeden ze sposobów otrzymywania soli cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony zapis równania reakcji chemicznej 6.2. Reakcje metali z kwasami 77. Otrzymywanie soli w reakcji metali z kwasami reakcja metalu aktywnego z kwasem – jeden ze sposobów otrzymywania soli wodór i sól – produkty reakcji metalu aktywnego z kwasem sprawdzanie, czy metale nieaktywne, np. miedź, reagują z kwasami szereg aktywności metali 6.3. Reakcje tlenków metali z kwasami 78. Otrzymywanie soli w reakcji tlenków metali z kwasami reakcja tlenków metali z kwasami jeden ze sposobów otrzymywania soli Uczeń: definiuje reakcję zobojętniania (A) wie, że sole można otrzymywać w reakcji zobojętniania (B) wyjaśnia rolę wskaźnika w reakcji zobojętniania (B) podaje zapis ogólny przebiegu reakcji zobojętniania (A) wie, jaki zapis reakcji nazywa się cząsteczkowym, jonowym, skróconym jonowym (B) zapisuje proste równania (3 formy) reakcji zobojętniania (C) Uczeń: podaje zapis ogólny przebiegu reakcji metalu aktywnego z kwasem (A) wie, że można ją stosować do otrzymywania soli (B) zapisuje i odczytuje prostsze równania reakcji metali z kwasami (C) wyjaśnia, co to jest szereg aktywności metali (B) podaje zastosowanie szeregu aktywności metali (B) Uczeń: podaje zapis ogólny przebiegu reakcji tlenków metali z kwasami (A) Uczeń: zapisuje i odczytuje równania reakcji (3 formy) zobojętniania (C) proponuje substraty reakcji zobojętniania potrzebne do otrzymania danej soli (D) przeprowadza zaproponowaną przez siebie reakcję chemiczną (D) wyjaśnia zmianę odczynu roztworu w reakcji zobojętniania (B) Uczeń: zapisuje i odczytuje równania reakcji kwasów z metalami (C) wyjaśnia istotę reakcji kwasów z metalami (B) wie, które metale reagują według omawianego schematu (B) korzysta z szeregu aktywności metali (C) przewiduje, czy dana reakcja chemiczna zachodzi (D) przeprowadza reakcję kwasów z metalami (C) identyfikuje gazowy produkt reakcji chemicznej (C) Uczeń: zapisuje i odczytuje równania reakcji tlenków metali z kwasami (C) 29 6.4. Inne sposoby otrzymywania soli 79. Inne sposoby otrzymywania soli inne sposoby otrzymywania soli: reakcja metalu z niemetalem reakcja tlenku zasadowego z tlenkiem kwasowym reakcja tlenku kwasowego z zasadą wie, że reakcje tlenków metali z kwasami można zastosować do otrzymywania soli (B) zapisuje i odczytuje proste równania reakcji chemicznych (C) Uczeń: zna jedną z omawianych metod i potrafi ją zastosować w zadaniach (C) zapisuje równania reakcji (C) odróżnia tlenki kwasowe od tlenków zasadowych (C) definiuje bezwodnik kwasowy (A) opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji, potrafi je przeprowadzić (C) proponuje i przeprowadza reakcję otrzymywania danej soli tą metodą (D) Uczeń: wymienia poznane sposoby otrzymywania soli (B) wymienia produkty omawianych reakcji chemicznych (B) zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli podanymi metodami (C) proponuje sposób otrzymania podanej soli (D) projektuje doświadczenie do podanej propozycji (D) wykonuje zaprojektowane doświadczenie (D) 30 80. Otrzymywanie soli trudno rozpuszczalnych sole trudno rozpuszczalne powstawanie soli trudno rozpuszczalnych jako łączenie się odpowiednich jonów cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony zapis równania reakcji powstawania soli trudno rozpuszczalnej analiza tabeli rozpuszczalności Uczeń: podaje podział soli (A) wyjaśnia, co to są sole trudno rozpuszczalne (B) korzysta z tabeli rozpuszczalności (C) definiuje reakcję strąceniową (A) zapisuje i odczytuje proste równania reakcji strąceniowych (C) 5.3. Elektroliza soli 81. Elektroliza wodnych roztworów soli elektroliza soli: mechanizm elektrolizy reakcje elektrodowe produkty elektrolizy zastosowania elektrolizy 7. Poznajemy zastosowania soli 82. Podsumowanie wiadomości. Sole wokół nas zastosowania wybranych soli sole szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka utrwalenie wiadomości o solach Uczeń: definiuje elektrolizę, katodę, anodę, kation i anion (A) wyjaśnia, na czym polegają reakcje elektrodowe (B) ustala produkty elektrolizy wodnego roztworu CuCl2 (C) wymienia najważniejsze zastosowania elektrolizy (A) Uczeń: podaje przykłady występowania i zastosowania najważniejszych soli (B) 8. Obliczenia chemiczne Uczeń: swobodnie korzysta z tabeli rozpuszczalności (C) przewiduje wynik reakcji chemicznej na podstawie informacji z tabeli rozpuszczalności (D) proponuje reakcję otrzymywania danej soli trudno rozpuszczalnej (D) projektuje doświadczenie do podanej propozycji (D) wykonuje zaprojektowane doświadczenie (D) zapisuje równania reakcji (zapis cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony) (C) podaje zastosowania reakcji strąceniowych (C) Uczeń: zapisuje i omawia równania reakcji elektrodowych (C) określa zastosowania elektrolizy (C) Uczeń: wymienia przykłady występowania i zastosowania soli (A) identyfikuje sole na podstawie podanych informacji (D) wymienia sole szkodliwe dla zdrowia człowieka (C) tematy 31 8.1. Pojęcie mola 8.2. Masa molowa 8.3. Obliczenia stechiometryczne 83. Pojęcie mola i masy molowej Podsumowanie działu 84.85. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu mol masa molowa Uczeń: definiuje mol i masę molową (A) podaje masę molową (C) wykonuje proste obliczenia (C) Uczeń: korzysta z poznanych pojęć przy obliczeniach (C) skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej porównanie składów pierwiastkowych skorupy ziemskiej, Ziemi i Wszechświata surowce mineralne Uczeń: definiuje skorupę ziemską, minerały, skały i surowce mineralne (A) wymienia nazwy najważniejszych pierwiastków chemicznych występujących w skorupie ziemskiej, Ziemi i we Wszechświecie (A) dokonuje podziału surowców mineralnych (B) podaje przykłady surowców każdego rodzaju (B) Uczeń: wymienia nazwy skał wapiennych (A) podaje nazwę i wzór głównego składnika skał wapiennych (B) zapisuje reakcję charakterystyczną wapieni (C) wyjaśnia, co to są: wapno palone, gaszone, zaprawa Uczeń: porównuje skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej, Ziemi i Wszechświata (C) Dział VI. Surowce i tworzywa 9. Poznajemy surowce pochodzenia mineralnego 9.1. Skład 86. Skład pierwiastkowy chemiczny skorupy skorupy ziemskiej ziemskiej 9.2. Skały wapienne, ich właściwości i zastosowania 87. Skały wapienne skały wapienne: wapień kreda marmur węglan wapnia – główny składnik skał wapiennych reakcja charakterystyczna wapieni zastosowania wapieni Uczeń: zapisuje i objaśnia równania reakcji od skał wapiennych do zaprawy murarskiej (C) wyjaśnia, na czym polega twardnienie zaprawy murarskiej, zapisuje równanie reakcji (C) projektuje doświadczenie udowadniające, że skały wapienne zawierają węglan nadobowiązko - we tematy nadobowiązko -we 32 9.3. Skały gipsowe, ich właściwości i zastosowania 88. Skały gipsowe skały gipsowe siarczan(VI) wapnia główny składnik skał gipsowych hydraty – sole uwodnione gips krystaliczny i gips palony zastosowania gipsu palonego 9.4. Tlenek krzemu(IV), jego odmiany i zastosowania 9.5. Szkło 89.Tlenek krzemu(IV), zastosowanie w produkcji szkła tlenek krzemu(IV) jako składnik minerałów właściwości i zastosowania krzemionki budowa wewnętrzna szkła murarska (wapienna) (B) zapisuje wzory wapna palonego i gaszonego (C) wymienia najważniejsze właściwości wapna palonego i gaszonego (A) zapisuje równanie reakcji otrzymywania wapna palonego i wapna gaszonego (C) wyjaśnia, na czym polega twardnienie zaprawy murarskiej (B) wymienia najważniejsze zastosowania wapieni (A) Uczeń: wymienia nazwy skał gipsowych (A) podaje nazwę i wzór głównego składnika skał gipsowych (B) definiuje hydraty (A) podaje różnice między gipsem krystalicznym a gipsem palonym (B) opisuje sposób otrzymania gipsu palonego z gipsu krystalicznego (B) wyjaśnia, na czym polega twardnienie gipsu palonego (B) podaje najważniejsze zastosowania gipsu (A) Uczeń: zapisuje wzory tlenku krzemu(IV) (C) wymienia minerały, w których występuje tlenek wapnia (D) projektuje doświadczenie, udowadniające, że mamy do czynienia ze „starym” tynkiem (zawiera CaCO3) (D) wymienia zastosowania omawianych substancji (A) Uczeń: zapisuje równania reakcji otrzymywania gipsu palonego (C) zapisuje i omawia równanie reakcji twardnienia zaprawy gipsowej (C) omawia zastosowania gipsu (A) Uczeń: omawia dokładnie produkcję szkła (C) porównuje substancje krystaliczne i bezpostaciowe 9.6. Gleba i jej właściwości w przypadku 5 godzin w cyklu 33 rodzaje i zastosowania szkła 9.7. Metale 90. Metale 10. Poznajemy surowce energetyczne 10.1. Węgle kopalne 91. Surowce energetyczne 10.2. Ropa naftowa węgle kopalne, gaz ziemny, i gaz ziemny ropa naftowa wspólne i różniące właściwości metali metody otrzymywania metali korozja metali stopy metali powstawanie złóż węgla podział węgli kopalnych zastosowania węgli kopalnych powstawanie ropy naftowej i gazu ziemnego produkty destylacji frakcjonowanej ropy krzemu(IV) (A) wymienia właściwości i zastosowania krzemionki (A) podaje cechy substancji bezpostaciowej (B) zna podstawowe surowce do produkcji szkła (A) opisuje przebieg produkcji szkła (B) wymienia właściwości i zastosowania szkła (A) Uczeń: wymienia postaci metali występujące w przyrodzie (A) definiuje rudy i stopy metali (A) podaje przykłady rud i stopów metali (C) wyjaśnia, na czym polega korozja metali (B) wymienia właściwości metali (B) podaje sposób otrzymywania metali z ich rud (B) zapisuje proste równania reakcji chemicznych (C) (C) wymienia rodzaje szkła i podaje ich zastosowania (C) Uczeń: określa, jak powstają złoża węgli kopalnych, gazu ziemnego i ropy naftowej (C) podaje właściwości ropy naftowej (A) wyjaśnia podział węgli Uczeń: bada właściwości fizyczne ropy naftowej i jej palność (C) omawia proces destylacji ropy naftowej (B) porównuje frakcje ropy naftowej (C) określa zastosowania Uczeń: określa istotę otrzymywania metali z ich rud – znaczenie reakcji redukcji (C) porównuje właściwości różnych metali (C) objaśnia proces wielkopiecowy (C) zapisuje równania reakcji otrzymywania metali z ich związków chemicznych (C) analizuje problem dlaczego częściej zamiast czystych metali używane są ich stopy (D) nauczania 34 naftowej zastosowania ropy naftowej i gazu ziemnego 10.1. Węgle kopalne 10.2. Ropa naftowa i gaz ziemny 10.3. Alternatywne źródła energii 92. Węgiel kamienny. Alternatywne źródła energii Podsumowanie działu 93.94. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu. węgiel kamienny jako paliwo produkty suchej destylacji węgla kamiennego wyczerpywanie się zasobów surowców energetycznych i ochrona środowiska przyrodniczego przykłady alternatywnych źródeł energii kopalnych (C) wyjaśnia pojęcie destylacji frakcjonowanej (B) definiuje węglowodory (A) wymienia produkty destylacji ropy naftowej (A) wymienia zastosowania omawianych surowców (B) Uczeń: wyjaśnia, na czym polega sucha destylacja węgla kamiennego (B) wymienia produkty suchej destylacji węgla kamiennego i niektóre ich zastosowania (A) podaje przykłady wpływu na środowisko przyrodnicze działalności człowieka związanej z wykorzystywaniem surowców energetycznych (C) podaje przykłady rozwiązań mających na celu ochronę środowiska przyrodniczego przed wpływem działalności człowieka (C) wymienia alternatywne źródła energii (A) produktów destylacji frakcjonowanej ropy naftowej (C) Uczeń: wymienia produkty suchej destylacji węgla kamiennego i ich niektóre zastosowania (C) omawia zasoby surowców energetycznych (C) analizuje skutki wykorzystywania ich przez człowieka (D) wyjaśnia przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii (C) przedyskutowuje problemy ekologiczne związane z wydobywaniem i wykorzystywaniem surowców energetycznych (D) omawia alternatywne źródła energii (C) Dział VII. Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy odmiany węgla pierwiastkowego 95. Węgiel pierwiastkowy właściwości węgla jako pierwiastka chemicznego występowanie węgla Uczeń: wyjaśnia, czym się zajmuje chemia organiczna (B) Uczeń: analizuje budowę diamentu i grafitu i wyjaśnia jej 35 2. Poznajemy węglowodory nasycone 2.2. Metan 96. Metan – główny składnik gazu ziemnego 2.1. Szereg homologiczny alkanów 2.3. Właściwości 97. Szereg homologiczny węglowodorów nasyconych (alkanów) w przyrodzie w stanie wolnym, w związkach nieorganicznych i organicznych podaje informacje o węglu na podstawie jego położenia w układzie okresowym (C) definiuje zjawisko alotropii (A) wymienia odmiany alotropowe węgla (A) podaje właściwości odmian alotropowych węgla (B) wykrywa węgiel w substancjach organicznych (C) konsekwencje (D) podaje informacje na temat fulerenów (B) wykrywa węgiel i wodór w związkach organicznych (C) metan jako składnik gazu ziemnego właściwości metanu zależność przebiegu spalania metanu od ilości tlenu Uczeń: wyjaśnia, jakie związki chemiczne nazywa się węglowodorami (B) zna skład i zastosowania gazu ziemnego (A) rozumie zasady obchodzenia się z gazem ziemnym (B) zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny metanu (B) buduje model cząsteczki metanu (C) wymienia właściwości i zastosowania metanu (A) wie, na czym polega spalanie całkowite i niecałkowite (B) zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania dla metanu (C) Uczeń: wyjaśni pojęcia: węglowodory nasycone, alkany i szereg Uczeń: bada doświadczalnie rodzaje produktów spalania metanu (C) węglowodory nasycone szereg homologiczny alkany: nazewnictwo Uczeń: zapisuje równania reakcji spalania dowolnego alkanu (C) analizuje zmiany właściwości 36 alkanów 3. Poznajemy węglowodory nienasycone 3.1. Szeregi 98. Węglowodory nienasycone homologiczne (alkeny i alkiny) alkenów i alkinów 3.2. Eten 99. Eten (etylen) przedstawiciel alkenów wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne wzór ogólny zastosowania alkanów szereg homologiczny węglowodorów nasyconych: zmiany właściwości fizycznych w szeregu homologicznym homologiczny (B) zapisuje wzór ogólny alkanów (B) rozróżnia wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne (B) podaje nazwy, wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne alkanów (C) buduje model cząsteczki podanego alkanu (C) w szeregu homologicznym (D) węglowodory nienasycone alkeny: wzór ogólny wzory nazewnictwo alkiny: wzór ogólny wzory nazewnictwo Uczeń: wyjaśnia, co to są węglowodory nienasycone (B) definiuje alkeny, alkiny (A) podaje wzory ogólne alkenów i alkinów (B) zapisuje wzory alkenów i alkinów (C) stosuje zasady nazewnictwa (C) oblicza masy cząsteczkowe węglowodorów (C) Uczeń: zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny etenu (C) buduje model cząsteczki etenu (C) wie, jak otrzymać eten (B) wymienia właściwości etenu (A) wyjaśni pojęcia monomer, polimer, reakcje polimeryzacji i reakcja przyłączania (B) zapisuje równania reakcji Uczeń: buduje model cząsteczki dowolnego alkenu i alkinu (C) eten: budowa cząsteczki otrzymywanie właściwości fizyczne i chemiczne zastosowania Uczeń: otrzymuje eten i bada jego właściwości (C) zapisuje równania reakcji otrzymywania etenu, reakcji przyłączania i polimeryzacji (C) analizuje właściwości i budowę cząsteczki etenu (D) 37 3.3. Etyn 100. Etyn (acetylen) przedstawiciel alkinów etyn (acetylen): budowa cząsteczki otrzymywanie właściwości fizyczne i chemiczne zastosowania 3.2. Eten 3.5. Tworzywa sztuczne 101. Polietylen jako przedstawiciel tworzyw sztucznych tworzywa sztuczne: przykłady otrzymywanie w procesie polimeryzacji 2.3. Właściwości alkanów 3.4. Właściwości alkenów i alkinów 102. Porównanie budowy cząsteczek i właściwości alkanów, alkenów i alkinów porównanie budowy cząsteczek alkanów, alkenów, alkinów porównanie aktywności chemicznej węglowodorów najważniejsze zastosowania węglowodorów spalania etenu (C) wie, jak doświadczalnie odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych (B) podaje zastosowania etenu (A) Uczeń: zapisuje wzory etynu (C) wie, jak otrzymać etyn (B) wymienia właściwości etynu (A) zapisuje równania reakcji spalania etynu (C) podaje zastosowania etynu (A) Uczeń: wymienia przykłady tworzyw sztucznych (A) podaje, w jakiej reakcji chemicznej można niektóre z nich otrzymać (B) wyjaśni pojęcia monomer, polimer (B) podaje przykłady zastosowania tworzyw sztucznych (B) Uczeń: zapisuje wzory ogólne węglowodorów (B) zapisuje wzory prostszych węglowodorów (sumaryczne, strukturalne, półstrukturalne) i podaje ich nazwy (C) wymienia różnice w budowie alkanów, Uczeń: otrzymuje etyn i bada jego właściwości (C) zapisuje równania reakcji otrzymywania etynu (C) zapisuje równania reakcji przyłączania i polimeryzacji etynu (D) analizuje budowę cząsteczki etynu i jej konsekwencje (D) Uczeń: określa, jakie substancje mogą ulegać polimeryzacji (C) omawia budowę polimeru (B) analizuje zalety i wady tworzyw sztucznych (D) Uczeń: wyjaśnia od czego zależy rodzaj produktów spalania węglowodorów (B) zapisuje wzory dowolnego węglowodoru (C) zapisuje dla dowolnego węglowodoru równania reakcji: spalania (C) 38 Podsumowanie działu alkenów, alkinów (B) doświadczalnie wykrywa węgiel w węglowodorach (C) opisuje doświadczalny sposób odróżnienia węglowodorów nienasyconych od nasyconych (C) zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów (proste przykłady) (C) porównuje aktywność chemiczną węglowodorów z obecnością w ich cząsteczce wiązań wielokrotnych (C) wie, dla jakich węglowodorów zachodzi reakcja polimeryzacji i przyłączania (B) wymienia zastosowania węglowodorów (A) przyłączania, polimeryzacji (C) doświadczalnie odróżnia węglowodory nasycone od nienasyconych (C) analizuje zależność właściwości chemicznych węglowodorów od ich budowy (D) Uczeń: rozumie pojęcie pochodnych węglowodorów (B) wyjaśnia budowę pochodnych (rodnik – grupa węglowodorowa, grupa Uczeń: wyjaśnia, dlaczego alkohole nazywa się pochodnymi węglowodorów (B) zna nazwy alkili (B) zapisuje wzory i podaje nazwy alkoholi (C) 103.104. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu Dział VIII. Pochodne węglowodorów 4. Poznajemy alkohole 4.1. Szereg 105. Szereg homologiczny homologiczny alkoholi jako pochodnych alkoholi węglowodorów pochodne węglowodorów grupa węglowodorowa i grupa hydroksylowa alkohole: szereg homologiczny nazewnictwo wzór ogólny 39 4.2. Metanol 4.3. Etanol 14. Substancje silnie działające na organizm człowieka 106. Metanol i etanol metanol i etanol właściwości i zastosowania fermentacja alkoholowa alkoholizm – choroba społeczna 4.4. Glicerol 4.5. Właściwości alkoholi 107. Glicerol (propanotriol). alkohole monoi polihydroksylowe glicerol: wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne właściwości funkcyjna) (B) opisuje budowę alkoholi (B) zna zasady tworzenia nazw systematycznych alkoholi (B) zapisuje wzór ogólny alkoholi (B) zapisuje wzory (sumaryczne, strukturalne, półstrukturalne) czterech pierwszych alkoholi w szeregu homologicznym i podaje ich nazwy (C) Uczeń: zapisuje wzory metanolu i etanolu (C) wskazuje rodnik i grupę hydroksylową (C) opisuje fermentację alkoholową (B) wymienia podstawowe właściwości etanolu i metanolu (A) wie, że metanol jest trucizną (A) zna najważniejsze zastosowania etanolu (A) zapisuje równania reakcji spalania etanolu i metanolu (C) Uczeń: dzieli alkohole na monoi polihydroksylowe (A) zna kryteria podziału alkoholi (B) podaje przykłady alkoholi mono- i dowodzi, że alkohole tworzą szereg homologiczny (D) Uczeń: określa właściwości fizyczne i chemiczne metanolu i etanolu (C) wyjaśnia, dlaczego, mimo obecności grupy –OH, roztwór etanolu ma odczyn obojętny (C) zapisuje równanie reakcji fermentacji alkoholowej i spalania (C) zanalizuje zastosowania etanolu, powiąże je z jego właściwościami (D) opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) wykrywa obecność etanolu (D) Uczeń: zna nazwy systematyczne glicerolu i glikolu etylenowego, wyjaśnia ich pochodzenie (C) dostrzega związek właściwości glicerolu z jego 40 i zastosowania 5. Poznajemy kwasy karboksylowe 5.1. Szereg 108. Szereg homologiczny homologiczny kwasów karboksylowych. kwasów karboksylowych 5.2. Kwas metanowy 5.3. Kwas etanowy 109.110. Kwas mrówkowy i octowy kwasy karboksylowe: grupa węglowodorowa i grupa karboksylowa reszta kwasowa szereg homologiczny nazewnictwo wzór ogólny kwas mrówkowy i kwas octowy: wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne fermentacja octowa właściwości i zastosowania polihydroksylowych (B) zapisuje wzory glicerolu i glikolu etylenowego (C) wymienia właściwości i zastosowania glicerolu (A) zastosowaniami (C) zapisuje równania reakcji spalania glicerolu (C) Uczeń: rozumie, że kwasy karboksylowe są pochodnymi węglowodorów (B) zna budowę kwasów karboksylowych (B) opisuje zasady nazewnictwa systematycznego (B) zna nazwy zwyczajowe najważniejszych kwasów karboksylowych (A) zapisuje wzór ogólny kwasów karboksylowych (B) zapisuje wzory czterech pierwszych kwasów karboksylowych w szeregu homologicznym (C) wskazuje we wzorze rodnik, grupę karboksylową i resztę kwasową (C) Uczeń: zapisuje wzory omawianych kwasów karboksylowych (C) opisuje fermentację octową (B) wymienia najważniejsze właściwości kwasów mrówkowego i octowego (A) Uczeń: zna nazwy zwyczajowe kwasów karboksylowych (A) udowadnia, że kwasy karboksylowe tworzą szereg homologiczny (D) zapisuje wzór dowolnego kwasu karboksylowego i jego nazwę systematyczną (C) porównuje budowę kwasów organicznych i nieorganicznych (C) Uczeń: określa właściwości omawianych kwasów karboksylowych (C) wyjaśnia, odczyn roztworu kwasów mrówkowego i octowego (B) powiąże zastosowania kwasu octowego z jego właściwościami (C) 41 5.4. Wyższe kwasy karboksylowe 111. Wyższe kwasy karboksylowe (stearynowy, oleinowy) niższe i wyższe kwasy karboksylowe wzory kwasów palmitynowego, stearynowego i oleinowego właściwości kwasów stearynowego i oleinowego mydła mechanizm mycia i prania wie, że kwas mrówkowy jest trucizną (A) zapisuje równania reakcji kwasów mrówkowego i octowego, np. z: Mg, CuO, NaOH (C) podaje nazwy soli tych kwasów (C) zapisuje równania dysocjacji kwasów mrówkowego i octowego (podaje nazwy anionów) (C) wymienia zastosowania wybranych kwasów karboksylowych (A) Uczeń: dokonuje podziału kwasów karboksylowych na niższe i wyższe, nasycone i nienasycone (B) podaje przykłady odpowiednich kwasów karboksylowych (C) zapisuje wzory sumaryczne kwasów: palmitynowego stearynowego oleinowego (B) wskazuje rodnik, grupę karboksylową i resztę kwasową w cząsteczce kwasu karboksylowego (C) wymienia najważniejsze właściwości kwasów stearynowego i oleinowego (A) opisuje doświadczalny sposób odróżnienia kwasu zapisuje równania reakcji: fermentacji octowej spalania z innymi substancjami (C) analizuje właściwości omawianych kwasów i kwasów nieorganicznych (D) opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) proponuje sposób otrzymania podanej soli (D) Uczeń: wyjaśnia, dlaczego wyższe kwasy karboksylowe nazywane są kwasami tłuszczowymi (B) wie, gdzie znajduje się wiązanie podwójne w cząsteczce kwasu oleinowego (A) wyjaśnia, na czym polega utwardzanie tłuszczu ciekłego (B) zapisuje równania reakcji: kwasu oleinowego z bromem otrzymywania stearynianu sodu dla kwasu stearynowego (C) określa, jaką wodę nazywa się wodą twardą (C) wyjaśnia mechanizm mycia i prania (D) 42 5.5. Właściwości kwasów karboksylowych 112. Porównywanie właściwości kwasów karboksylowych porównywanie: budowy cząsteczek poznanych kwasów karboksylowych właściwości 6. Poznajemy estry 113. Estry estry: produkty reakcji cząsteczek kwasów karboksylowych z cząsteczkami alkoholi mechanizm i warunki, w jakich zachodzi reakcja estryfikacji budowa cząsteczek właściwości i zastosowania nasyconego od nienasyconego (C) definiuje mydła (A) zna sposób otrzymywania mydeł (B) opisuje zachowanie się mydła w wodzie twardej (C) Uczeń: wie, że właściwości kwasów karboksylowych zależą od długości łańcucha węglowego (A) podaje zmiany niektórych właściwości w szeregu homologicznym (B) wie, że na właściwości kwasów karboksylowych ma wpływ stan nasycenia (A) porównuje właściwości kwasów oleinowego i stearynowego (C) Uczeń: definiuje reakcję hydrolizy, estry (A) wyjaśnia pojęcie reakcji estryfikacji (B) zapisuje wzór ogólny estrów (wskazuje grupę funkcyjną i podaje jej nazwę) (B) podaje przykłady występowania estrów w przyrodzie oraz ich zastosowania (B) wie, jak otrzymać np. octan etylu (B) zapisuje równanie reakcji otrzymywania octanu etylu analizuje zachowanie mydła (stearynian sodu) w wodzie twardej (D) opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C) Uczeń: porównuje właściwości kwasów karboksylowych w szeregu homologicznym (C) zapisuje równania reakcji, projektuje doświadczenia dotyczące właściwości chemicznych kwasów karboksylowych (D) Uczeń: wyjaśnia mechanizm reakcji estryfikacji (B) podaje warunki, w jakich zachodzi estryfikacja (B) zapisuje równania reakcji otrzymywania estrów, hydrolizy estrów (C) nazywa estry (C) zapisuje wzory estrów (C) udowadnia różnicę między reakcją zobojętniania a estryfikacją (D) przeprowadza reakcję estryfikacji (C) 43 (C) podaje właściwości octanu etylu (A) podaje nazwy prostych estrów (C) 7. Poznajemy inne pochodne węglowodorów 7.1. Aminy 114. Inne pochodne 7.2. Aminokwasy węglowodorów – aminy, aminokwasy Podsumowanie działu aminy i aminokwasy: budowa, wzory właściwości występowanie Uczeń: wie, co to są aminy, aminokwasy (A) zapisuje wzory ogólne amin i aminokwasów (B) wskazuje i nazywa grupy funkcyjne (B) podaje występowanie amin i aminokwasów (A) wymienia właściwości amin i aminokwasów (A) zapisuje wzór najprostszej aminy (C) Uczeń: dowodzi, że aminy można traktować jako pochodne węglowodorów, a także amoniaku (D) zapisuje wzory poznanych amin i aminokwasów (C) analizuje konsekwencje obecności dwóch grup funkcyjnych w aminokwasach (D) zapisuje równanie reakcji chemicznej i wyjaśnia tworzenie się dipeptydu (D) 115.116. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu Dział IX. Związki chemiczne w życiu codziennym 8. Poznajemy składniki chemiczne żywności 117. Podstawowe składniki żywności i ich rola w organizmie skład chemiczny organizmu człowieka składniki pokarmowe: budulcowe, energetyczne, regulujące – ich źródła i rola w organizmie człowieka zasady prawidłowego żywienia 9. Poznajemy 118. Tłuszcze podział tłuszczów ze Uczeń: wymienia główne składniki organizmów (A) wymienia podstawowe składniki żywności i ich źródła (B) określa rolę składników żywności w organizmie (C) wie, co to są makroi mikroelementy (B) określa zasady prawidłowego żywienia (C) Uczeń: Uczeń: 44 tłuszcze 9.1. Rodzaje tłuszczów i ich otrzymywanie 9.2. Właściwości tłuszczów 10. Poznajemy białka 10.1. Występowanie, skład i budowa białek 10.2. Właściwości białek 119. Białka względu na pochodzenie i stan skupienia właściwości fizyczne tłuszczów tłuszcze – estry glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych reakcja zmydlania tłuszczu wymienia skład pierwiastkowy tłuszczów (A) wykrywa węgiel w tłuszczach (C) dzieli tłuszcze i podaje ich przykłady (C) wymienia właściwości fizyczne tłuszczów (A) definiuje hydrolizę (A) określa, czym są tłuszcze (B) zapisuje słownie przebieg reakcji: otrzymywania tłuszczu hydrolizy tłuszczu zmydlania tłuszczu (B) opisuje zachowanie oleju roślinnego wobec wody bromowej (B) białka: skład pierwiastkowy podział na proste i złożone reakcje charakterystyczne biuretowa i ksantoproteinowa wpływ różnych czynników na białka Uczeń: wymienia skład pierwiastkowy białek (A) dzieli białka (B) wie, z czego powstają białka (B) wykrywa węgiel w białkach (C) podaje przykłady występowania białek (B) zalicza białka do związków wielkocząsteczkowych (B) bada wpływ niektórych czynników na białka (C) definiuje denaturację zapisuje wzór ogólny tłuszczu i wzór jednego tłuszczu (C) wykonuje doświadczenie badanie składu pierwiastkowego tłuszczów (C) udowadnia, że tłuszcze są estrami (D) zapisuje poznane równania reakcji: hydrolizy tłuszczu otrzymywania tłuszczu (C) przeprowadza reakcję zmydlania tłuszczu (C) zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji zmydlania tłuszczu (C) analizuje różnice w budowie tłuszczów stałych i olejów roślinnych (D) odróżnia doświadczalnie tłuszcze nasycone od nienasyconych (C) Uczeń: wie, w jaki sposób zbadać skład pierwiastkowy białek (C) określa wiązanie peptydowe (C) wyjaśnia, na czym polega denaturacja i peptyzacja białek (B) wyjaśnia pojęcia zolu i żelu (B) opisuje doświadczenia wykonane na lekcji (C) wykrywa obecność białka w próbce (C) bada wpływ różnych 45 i koagulację białek (A) wymienia reakcje charakterystyczne dla białek (B) potrafi wykryć białko w próbce (C) zapisuje słownie przebieg hydrolizy białek (B) 11. Poznajemy sacharydy 11.1. Skład 120. Glukoza jako przykład pierwiastkowy monosacharydu (cukru i podział prostego) sacharydów 11.2. Monosacharydy 11.3. Disacharydy 121. Sacharoza – przykład disacharydu (dwucukru) sacharydy: skład pierwiastkowy podział właściwości fizyczne glukoza – przykład monosacharydu: właściwości reakcje charakterystyczne spalanie glukozy w organizmie człowieka sacharoza: przykład disacharydu właściwości Uczeń: wie, co to są węglowodany (A) podaje skład pierwiastkowy sacharydów (A) identyfikuje doświadczalnie pierwiastki chemiczne wchodzące w skład sacharydów (C) dzieli sacharydy i podaje ich przykłady (C) podaje występowanie glukozy (A) zapisuje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy (B) wymienia właściwości fizyczne glukozy (A) określa reakcje charakterystyczne dla glukozy (C) przypisuje glukozie właściwości redukujące (B) Uczeń: zapisuje wzór sumaryczny sacharozy (B) podaje właściwości sacharozy (A) zapisuje równanie reakcji hydrolizy sacharozy (C) czynników na białko (C) Uczeń: wyjaśnia, dlaczego sacharydy nazywane są węglowodanami (B) opisuje doświadczenia na wykrywanie glukozy (C) przeprowadza reakcje charakterystyczne glukozy (C) udowadnia, że glukoza ma właściwości redukujące (D) zapisuje równania reakcji: spalania glukozy dotyczące właściwości redukujących fermentacji alkoholowej (C) Uczeń: wyjaśnia, dlaczego sacharozę nazywa się disacharydem (dwucukrem) (B) udowadnia, że sacharoza jest polisacharydem (cukrem złożonym) (D) 46 podaje nazwy produktów hydrolizy sacharozy (C) wymienia zastosowania sacharozy (A) 11.4. Polisacharydy 122. Polisacharydy (wielocukry) – skrobia i celuloza skrobia: występowanie właściwości znaczenie celuloza (błonnik): występowanie właściwości znaczenie 12. Poznajemy włókna 123. Włókna naturalne i syntetyczne włókna naturalne, sztuczne i syntetyczne: właściwości identyfikacja Podsumownie działu 124.125. Sprawdzian Uczeń: zalicza skrobię i celulozę do polisacharydów (B) zapisuje wzory sumaryczne skrobi i celulozy (C) podaje występowanie skrobi i celulozy (A) wymienia właściwości skrobi i celulozy (A) wymienia produkty hydrolizy skrobi i celulozy (B) wykrywa skrobię w badanej próbce (C) określa znaczenie oraz zastosowania skrobi i celulozy (C) Uczeń: dokonuje podziału włókien (B) podaje przykłady i niektóre zastosowania włókien (C) wymienia właściwości najważniejszych włókien (A) doświadczalnie odróżnia włókno wełniane od bawełnianego (C) przeprowadza hydrolizę sacharozy (C) ustala, czy sacharoza ma właściwości redukujące czy też nie (B) wykonuje doświadczenie potwierdzające tezę o właściwościach redukujących sacharozy (D) Uczeń: wyjaśnia, dlaczego skrobię i celulozę zalicza się do polisacharydów (wielocukrów) (B) porównuje budowę skrobi i celulozy (C) wykrywa obecność skrobi w badanej próbce (C) zapisuje równania reakcji hydrolizy skrobi i celulozy (C) Uczeń: omawia kryterium podziału włókien (B) podaje właściwości i zastosowania różnych włókien (C) określa sposoby identyfikacji włókien (C) identyfikuje doświadczalnie niektóre włókna (C) 47 13. Zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego 14. Substancje silnie działające na organizm człowieka wiadomości. Omówienie sprawdzianu 126.127. Zanieczyszczenie środowiska 128. Negatywne skutki działania niektórych substancji na organizm człowieka rodzaje zagrożeń środowiska przyrodniczego zanieczyszczenia: atmosfery hydrosfery litosfery alkoholizm narkomania lekomania Uczeń: wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia (B) definiuje zanieczyszczenia (A) dzieli zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego (B) wymienia najważniejsze zagrożenia dla środowiska przyrodniczego (B) podaje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery (B) opisuje wpływ niektórych zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze (C) charakteryzuje najpoważniejsze zagrożenia (C) definiuje eutrofizację (A) dzieli odpady na rodzaje i podaje ich źródła (B) opisuje negatywny wpływ odpadów na stan środowiska przyrodniczego (C) omawia niektóre sposoby zmniejszenia zagrożeń dla środowiska przyrodniczego lub ich całkowitej likwidacji (C) Uczeń: wyjaśnia pojęcia nałogu, uzależnienia (B) Uczeń: charakteryzuje dokładnie poszczególne zagrożenia (C) charakteryzuje zachowanie tlenków węgla, azotu, siarki w atmosferze (C) analizuje przyczyny powstawania efektu cieplarnianego i jego konsekwencje (D) analizuje wpływ działalności człowieka na glebę oraz podaje wybrane sposoby usuwania zanieczyszczeń gleby (D) charakteryzuje problemy, jakie stwarzają odpady (C) 1 godzina lekcyjna lub 2 48 nikotynizm inne nałogi opisuje szkodliwość omawianych substancji (C) opisuje zasady używania niektórych substancji, np. leków (C) wie, że alkoholizm jest chorobą społeczną (B) opisuje wpływ omawianych środków na organizm człowieka, jego zachowanie (C)
