W I poł. XVII wieku obszar Rzeczpospolitej

WIpoł.XVIIwiekuobszarRzeczpospolitej – 990tys.km2 iokoło
9mln.ludzi.
SąsiedziRzeczypospolitejwXVIIwieku:(odczytaćiwypisaćzmapy)
Podsumowanie
• WstąpienienatronZygmuntaIIIWazy
zapoczątkowałopanowaniewPolscedynastii
Wazówod1587r.do1668roku.
• Pośmierciojcawybranojegosynów- Władysława
IViJanKazimierza.
• WazowiepanowaliwPolsce81lat.Byłtookres
ciągłychwojenzsąsiadami,któredoprowadziłydo
kryzysupaństwawXVIIwieku.
Debatanatematwolnejelekcji
• Jakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnej
elekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.
• Mocnestrony
• Słabestrony
• Szanse
• Zagrożenia
Debatanatematwolnejelekcji
• JakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnejelekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.
Mocnestrony:
- Możliwośćkandydowaniaróżnychwładcówinnychpaństw,
- kandydowaćmoglipoważniprzywódcywojenni(np.Sobieski),
- królawybierałatylkoszlachta.
Słabestrony:
- Szlachtabyłaprzekupna,wygrywałtenktozaoferowałnajwięcej,
- szlachtawolaławybieraćwładcówzzagranicy,ponieważgdybydotronudoszedłPolak,mógłbyon
wprowadzićniekorzystnedlaszlachtyreformy,
- królelekcyjnystawałsięnarzędziemwrękachrosnącejwsiłęszlachty.
Szanse:
- Każdynowykrólmógłwnieśćdopolskiejwładzycośnowego,
- królowiedoświadczeniwbojumoglizapewnićpolskiemuwojskuchwałęizwycięstwo.
Zagrozenia:
- Szlachtazdobywałacorazwiększąwładzęoraznoweprzywileje,
- wybranykrólmógłdziałaćnaniekorzyśćPolski,
- skłuceniaPolskizinnymikrajami,comogłodoprowadzićdowybuchuwojny.
Historiabezcenzury
• https://www.youtube.com/watch?v=L2X6q2k77es
WojnaPolsko-Szwedzka
•
przebiegkonfliktupolsko-szwedzkiegowIpołowieXVIIw
•
drugietapkonfliktupolsko–szwedzkiego– wojnę1626ijejnastępstwaterytorialnedlaPolski,prezentacja
multimedialna:pojęcia,datyipostaciziązanezdrugimetapemwojny,UjścieWisły,anastępnieuczniowiena
mapiewskazująmiejsca,zktórymibyłyzwiązane,analizakartograficzna,pracawgrupach,pracapod
kierunkiem),
•
uczniówbywskazalinamapieKircholmimiejscebitwypodOliwąorazzapamiętalidatę1627r.,
•
Pracawgrupach,uczniowiepominiwykładzienauczycielaopartymnaprezentacjimultimedialnej
odpowiadająnapytania:
•
podajwładcęPolskiiSzwecjisprawującychwładzęwokresiekonfliktu,podajprzyczynybezpośredniei
pośrednieatakuSzwedównaPolskę,
•
oceńpostawęszlachtyimagnateriipolskiejorazlitewskiejwobliczunajazdu,
•
jakiewydarzeniaprzyczyniłysiędowybuchupowstaniaantyszwedzkiego?
•
JakbrzmiałypostanowieniapokojuwOliwiez1660r.?
•
Uczniowieoglądająfragmentyfilmu"Potop"JerzegoHoffmana,analiza,dyskusja,
Etapykonfliktu
• Iwojnapolsko-szwedzka1563-1570
• IIwojnapolsko-szwedzka1600-1611
• IIIwojnapolsko-szwedzka1617-1618
• IVwojnapolsko-szwedzka1621-1626
• Vwojnapolsko-szwedzka1626-1629
• VIwojnapolsko-szwedzka1655-1660
WojnazapanowaniaZygmuntaIIAugusta
• WojnyinflanckielubdominiumMarisBaltici(pol.
władztwoMorzaBałtyckiego)– seriakonfliktów
politycznychizbrojnychwokresieod1558do
1583rokumiędzypaństwempolsko-litewskim(od
1569rokuRzeczpospolitąObojgaNarodów),a
Szwecją,DaniąiCarstwemRosyjskimopanowanie
namorzuiziemiezakonuinflanckiego(do1525
rokugałąźzakonukrzyżackiego).
Wojnapolsko-szwedzkaoInflanty1600-1611
• Stanowiładalszyciągszwedzko-polskichsporów
dotyczącychpodziałuziemdawnegozakonukawalerów
mieczowych.Dodatkowymczynnikiembyławalkaotron
szwedzkimiędzyKarolemSudermańskimaZygmuntem
IIIWazą.
BitwapodKircholmem
•
ByłotojednoznajświetniejszychzwycięstwIRzeczypospolitej.Bliskoczterotysięcznewojskapolsko-litewskiepod
dowództwemhetmanapolnegolitewskiegoJanaKarolaChodkiewicza(1040piechoty,2400jazdyi4bądź7dział,wtym
chorągwiekozackie,tatarskieikurlandzkie),główniedziękiużyciuprzezwodzalitewskiegohusariijakosiły
przełamującej,rozgromiłyponadtrzykrotnieliczniejsząarmięszwedzkąpoddowództwemKarolaSudermańskiego(8500
piechoty,2500jazdyi11dział– opróczSzwedówwalczylizaciężniżołnierzeholenderscy,szkoccyiniemieccy).
•
WojskaRzeczypospolitejstraciłyok.100żołnierzy(200zostałorannych),zczegotylko13husarzyitowarzyszy
pancernych,oraz150koni.Niewielkąliczbęzabitychtłumaczysiętym,żeatak– iwjegokonsekwencjizwycięstwo–
nastąpiłybardzoszybko,ajeźdźcykrylisięzakońskimikarkami.Jednakstratakonioznaczaławyeliminowaniezwalkina
dłuższyczaspraktyczniecałejchorągwijazdy,gdyżdługoćwiczonekoniehusarskiebyłytrudnedozastąpienia.
•
Szwedzistraciliok.6-9tys.Żołnierzy(znacznaczęśćzginęławczasieucieczki),czyliponadpołowęstanuosobowego
armii,zczegowieludowódców,m.in.gen.AndersaLenartssona,Fryderyka,ks.lüneburskiego.SamKarolIXocalał
jedyniedziękirajtarowiHenrykowiWrede,któryoddałswegokoniamonarsze,coprzypłaciłżyciem.PonadtoSzwedzi
zostalizmuszenidoodstąpieniaodoblężeniaRygi.
•
Zwycięstwo,choćefektowneirozstrzygającekampanię1605roku,nieprzyniosłozwycięstwastrategicznego–
zaangażowanienakilkufrontachsiłRzeczypospolitejdałoSzwecjiszansęodbudowaćsiłyizdobyćInflanty,anastępca
KarolaIX– GustawIIAdolfnaprzeciągponadstulatanektowałInflantydoswojegokrólestwaorazzaatakowałinne
ziemieRzeczypospolitej.
•
https://www.youtube.com/watch?v=PRaQW75f84k
Husaria
https://www.youtube.com/watch?v=HeaQzfE2kHw
Husaria – polska jazda należąca do autoramentu
narodowego, znana z wielu zwycięstw formacja
kawaleryjska Rzeczypospolitej, obecna na polach
bitew od początku XVI wieku do połowy XVIII
wieku. Była wykorzystywana do przełamywania sił
nieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygających
uderzeń w postaci szarż, które w najważniejszym
okresie jej istnienia kończyły się zazwyczaj
zwycięstwami.
Ze względu na nietypowe uzbrojenie i taktykę
husaria jest zaliczana do najskuteczniejszych
formacji wojskowych w dziejach kawalerii.
Wojnapolsko-szwedzka1617-1618
• Byłakontynuacjąwojnypolskoszwedzkiej1600-1611i
stanowiłapróbęwykorzystania
przezSzwecjęzaangażowania
Rzeczypospolitejwwojniez
RosjąorazkłopotówKoronyz
TataramiiTurcjąna
południowymwschodzie.
Przebieg
• Czas:
1617-1618
• Miejsce:
Inflanty,Estonia
• Terytorium :
Inflanty i Estonia,dzisiejsza Estoniai
Łotwa
• Przyczyna:
spór oEstonię i Inflanty połączony zwalką
króla Zygmunta IIIWazy z
Gustawem
Adolfem otron szwedzki
• Wynik:
rozejm
• Strony konfliktu:
Szwecja versus IRzeczpospolita
• Dowódcy:
• Gustaw IIAdolf
KrzysztofIIRadziwiłł,JanSiciński
Wojnapolsko-szwedzka1621-1626
• Byłakontynuacjąwojen
polsko-szwedzkich16001611i1617-1618,
stanowiącąpróbę
wykorzystaniaprzez
Szwecjęzaangażowania
Rzeczypospolitejwwojniez
Turcją.
Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626
Król Szwecji Gustaw Adolf
Aleksander Gosiewski
Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626
KrzysztofRadziwiłł
ZygmuntIIIWaza
Wojnapolsko-szwedzka1626-1629
Ciągstarćpolsko-szwedzkichwlatach1626-1629o
ujścieWisły,któraprzyniosłaspustoszenie
PomorzaiKujaw.Wojnata,będącakontynuacją
wojnypolsko-szwedzkiej1621-1626,zakończyłasię
6-letnimrozejmemaltmarskim,zawartym26
września1629r.
XVIIwieczna mapa Prus
Potopszwedzki
Potopszwedzki
• Potopszwedzki– najazdSzwecjinaRzeczpospolitąw1655wczasieIIwojnypółnocnej(1655–
1660).FormalniezakończyłgopokójwOliwiezawartyw1660.Wojnataprowadzonabyłanie
tylkoprzezSzwecję,wczasiewojnyzmieniałysięzarównosojusze,jakisiłyobustron.Byłaona
kontynuacjąwcześniejszychwojenprowadzonychprzezRzeczpospolitą,miałatakżeswoje
korzeniewsporzeotronSzwecjizapoczątkowanymjeszczeprzezkrólaZygmuntaIIIWazę.
NajazdwojskszwedzkichodbyłsięjednocześniezagresjąMoskwy,którawypowiedziała
Rzeczypospolitejwojnęwstyczniu1654rokuorazpospustoszeniuUkrainywczasiepowstania
Chmielnickiego,którewybuchłow1648roku.
• PotopszwedzkipokazałsłabośćorganizacyjnąRzeczypospolitej,anajeźdźcaskutecznośćswoich
działańuzyskałm.in.poprzezkolaboracjęzeSzwedamiczęścielitRzeczypospolitejw1655roku.
Odwiosny1656rokuzacząłwzrastaćopórarmiikoronnej,pojawiłysiępierwszesukcesy
militarne,cozaczęłopowolidoprowadzaćdorównowagipomiędzyprzeciwnikami.
• Odjesieni1656rokupoprawiłasięsytuacjamiędzynarodowa,codoprowadziłodowycofania
sięzPolskiwiększościwojskszwedzkichdoczerwca1657roku.Szwedziodtegoczasubylijużw
defensywieiutrzymywalipodswojąkontroląjedynieniektóretwierdzezToruniemnaczele.I
choćostatecznieSzwedzizostaliwyparci,tojednakponiesionestratywwynikuwalkizkilkoma
przeciwnikamiorazkosztyustępstwpokojowychbyłyogromne.Niektórezniszczenia
materialne,szczególnieszwedzkagrabieżdóbrkulturypolskiej,sąodczuwalnedodziś.
Gniewhusarii
https://www.youtube.com/watch?v=1
JKKjWvS-jo
Napodstawieźródła1(mapa).
1.Ustal,skądw1655rokuruszyłoszwedzkienatarcienaPolskę.
2.Prześledźpochódwojskszwedzkichprzezterytorium
Rzeczypospolitej.
3.WskażinazwijmiastaobleganeprzezSzwedów.
4.ZlokalizujnamapieOliwę,(obecniedzielnicaGdańska),gdzie
zawartopokójkończącywojnęPolskizeSzwecją.
5.Wyjaśnij,dlaczegonajazdszwedzkiwlatach1655– 1660nazywany
jest potopem.
6.Odpowiedzjakie,Twoimzdaniem,byłyskutkiwieloletniejwojnyze
Szwecją?
FranciszekKondratowicz.ObronaJasnejGóry(obrazXIX-wieczny)
JanuarySuchodolski.ObronaJasnejGóry(obrazz1875r.)
Źródło4.Filmpt. Potop [1974r.]wreż.JerzegoHoffmana.ScenaobronyJasnej
Góry[fragmentfilmu]
[http://www.youtube.com/watch?v=ynXskN3yFpI]
[http://www.youtube.com/watch?v=8BX7XJ_v79g&feature=related]
Napodstawieźródeł2-4.
1.OblężenieklasztorujasnogórskiegowCzęstochowiemiałoogromneznaczeniedla
przebieguwojny.ObronamiejscatakważnegodlaPolakówstanowiłamoment
zwrotnywkonflikciezeSzwecją.Przedstawargumenty,którepotwierdzająopinię
WespazjanaKochowskiegooobronieJasnejGóry.
Potop
Wydarzenia historyczne potopu szwedzkiego polski powieściopisarz Henryk
• https://www.youtube.com/watch?v=rBQiv0LLMFg
Sienkiewicz
opisał w części Trylogii zatytułowanej Potop. Jednak historia o
oblężeniu i heroizmie obrońców twierdzy jasnogórskiej (18 listopada – 26
grudnia 1655), którą prezentuje Henryk Sienkiewicz w swoim dziele, jest
niewątpliwie napisana ku pokrzepieniu serc (choć oparta na faktach).
Wojnyzmoskwą
• KonfliktzMoskwąbyłnajtrudniejszywdziejach
Rzeczpospolitej.Ciągnąłsięzniewielkimi
przerwamiodXVw.
• WładcywMoskwiepragnęliwładaćwszystkimi
ziemiamizamieszkałymiprzezRusinów.Tewtym
czasiezamieszkałebyłyprzezLitwinów.Doszłodo
wojny.
batory
• PoczątkowoLitwiniponosilisamestraty.Rosjanie
wysyłalinaśmierćwieluswoichżołnierzy.Nawet
ZygmuntStaryiZygmuntAugustniezdołali
odzyskaćutraconychziem.
• DopieronowykrólStefanBatoryodwróciłtenstan.
OdzyskałPłockiczęśćInflant.
Moskwawodwrocie
• PośmierciBatoregoZygmuntIIIWaza.Który
prowadziłpolitykęswojegopoprzednika.
• SprzyjałamusytuacjawsamejMoskwie,wymarła
dynastiaRuryrkowiczów.Natronmoskiewski
próbowanonawetwsadzićpolskiegokandydata.
• OdebranoMoskwieziemieutraconejeszczeprzez
Jagiellonów.
BitwapodKłuszynem
• Str 41
Wojnanaukrainie
• https://www.youtube.com/watch?v=HjI3kNRjHSY
• Powstaniechmielnickiego
• https://www.youtube.com/watch?v=MHAgXnTrQ4
Y