Psychologia zarzadzania - Wyklad 02
advertisement
PSYCHOLOGIA ZARZĄDZANIA WYKŁAD 2Do wrodzonych właściwości człowieka zaliczamy: płeć, rasę, typ układu nerwowego, inteligencję (rozumianą jako potencjalne możliwości) oraz wiek.Czynniki biograficzno-profesjonalne to ilościowa charakterystyka związana z relatywnie prostymi do identyfikacji elementami środowiska życia, takimi jak płeć, wiek, fizjognomia, rasa, stan zdrowia, status ekonomiczny (dochody i wydatki), status rodzinny, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód (rodzaj zadania, staż pracy, prognozy zawodowe). Źródła wiedzy Informacje na temat tych czynników można uzyskać w rocznikach statystycznych, teczkach personalnych w zakładach pracy, z wywiadu psychologicznego oraz z indywidualnych życiorysów.Szczególnie przydatne do analizy sylwetki personalnej na tle ogólnej sytuacji demograficzno-ekonomicznej są roczniki statystyczne i ekspertyzy związane z prognozowaniem zjawisk społecznogospodarczych. Biografia, jako źródło do prognozowania Już w połowie XX wieku ukazały się prace na temat prognozowania powodzenia człowieka na danym stanowisku na podstawie jego biografii. Ta nauka, plasowana pomiędzy psychologią i socjologią, jest jednak jeszcze bardzo słabo rozwinięta. Znane ograniczenia metodologiczne to: Metody jakościowe w psychologii; Brak odporności na takie zjawiska jak: subiektywna aprobata społeczna czy zbyt pozytywna autoprezentacja); Istnieje jednak spora szansa, że wiedza ta wsparta metodami ilościowymi może być wykorzystywana do treściowej interpretacji uzyskiwanych wyników podczas podejmowania decyzji prognostycznych. PłećPłeć determinuje najczęściej losy człowieka w ciągu całego życia, począwszy od szkoły a skończywszy na przebiegu kariery zawodowej. Współcześnie, w psychologii, akceptuje się teorię „płci mózgu” i podkreśla różnice indywidualne między mentalnością i usposobieniem kobiet i mężczyzn. W badaniach wykorzystuje się genetykę oraz biodemografię obalając w ten sposób zakorzenione mity – np. o słabej płci kobiet i stabilności emocjonalnej mężczyzn.Wnioski płynące z tych badań:W rozwoju ssaków geny matczyne wnoszą łówny wkład w budowę mózgu, a geny ojcowskie – w budowę takich tkanek jak szkielet i mięśnie. Geny matczyne wnoszą dominujący wkład w tworzenie „intelektualnych” części mózgu, gdy ojcowskie mają główny wkład w budowę „emocjonalnych” części mózgu.Szybkość ewolucji jest prawdopodobnie determinowana genom ojcowskim, natomiast jakościowe przemiany mózgu i jego rozwój zawdzięczamy genom matczynym. Geny ojcowskie odpowiadają więc bardziej za emocjonalność, a geny matczyne za intelekt.Te najnowsze wnioski stoją w jaskrawej sprzeczności z dotychczasowymi stereotypami płci i preferencjami wyboru zawodów „męskich” i „żeńskich”. Te stereotypy mają związek z historycznie zakorzenionym patriarchatem. Pewne upośledzenie kobiet w pracy wynika z formalnego wskaźnika jakim jest absencja w pracy. Pogodzenie roli społecznej matki i pracowniczki wynika z braku wsparcia indywidualnego (mąż, rodzice, znajomi, dzieci…) oraz instytucjonalnego (np. automatyzacja prac domowych, ułatwienia w zakupach). Ograniczenia w przyjmowaniu kobiet do niektórych zawodów wynikają np. z trudności organizacyjnych zapewnienia kobietom odmiennych warunków bytowania niż mężczyznom.Perspektywa psychologiczna i społeczna płciPłeć psychologiczna i społeczna – określa się nimi charakterystykę własnego „ja” jednostki, które nie są bezpośrednio obserwowalne. Tak rozumiana męskość i kobiecość jest wyjaśniana w oparciu o koncepcję schematu społecznego. Najbardziej popularną koncepcją tego typu jest koncepcja schematów – subiektywne poczucie jednostki do bycia kobietą i mężczyzną. W perspektywie socjologicznej tożsamość płciowa wyraża się w poczuciu przynależności do danej grupy (kobiet lub mężczyzn). Wiedza ta nie pozostaje bez wpływu na stan emocjonalny, gdyż podlega wartościowaniu kulturowemu i bierze udział w autopercepcji i sposobie spostrzegania innych ludzi. Tożsamość płciowa jest więc reprezentacją poznawczą, która odzwierciedla społeczne i kulturowe stereotypy płci, które są uproszczonym i odpornym na modyfikacje sądem o jednostce na podstawie jej przynależności do danej grupy. Bez uwzględnienia jej złożoności i niepowtarzalności. Charakterystyczne dla stereotypów płciowych jest przyjmowanie cech płciowych dychotomicznie – jako przynależnych tylko (lub przede wszystkim) danej płci.Mimo zmian w postrzeganiu kobiet zachodzących w ostatnich latach, nadal obowiązuje stereotyp:Kobieta – ciepło i ekspresyjność;Mężczyzna – kompetencje i racjonalność.Tak więc, płeć psychologiczna, w odróżnieniu od płci psychologicznej, uwarunkowana jest czynnikami społecznymi i nie musi odpowiadać płci biologicznej. Można opisać płeć psychologiczną w dwóch wymiarach – męskości i kobiecości. Znamy takie dwa modele (jedno i dwuczynnikowy). W modelu jednoczynnikowym męskość i kobiecość tworzą jeden dwubiegunowy wymiar. Cechy wybierane przez kobiety stanowią jeden, a cechy wybierane przez mężczyzn drugi biegun. Model ten posiada też funkcję normatywną – dla kobiet właściwe jest zachowanie kobiece, a dla mężczyzn męskie. Model ten był ostro krytykowany w latach 70-tych. Koncepcja dwuczynnikowa, czyli teoria schematów płciowych zaproponowana przez Sandrę Lipstiz Bam należy do najbardziej zweryfikowanych koncepcji płci psychologicznej. Zakłada ona, że każde dziecko uczy się kulturowych definicji kobiecości i męskości obowiązujących w społeczeństwie, w którym żyje, obejmujących rózne atrybuty płci. Uczy się odczytywać i organizować informację w ramach schematu płci. Schemat ten jest strukturą poznawczą, siatką skojarzeń, która organizuje i ukierunkowuje indywidualną percepcję. Powoduje więc spontaniczną klasyfikację osób w kategorii kobiecości i męskości. W tej koncepcji odrzuca się zasadę, że męskość i kobiecość stanowią dwa końce jednego kontinuum, na rzecz koncepcji, że kobiecość i męskość stanowią dwa oddzielne osobowościowe wymiary. Spowodowało to powstanie następujących założeń:Są osoby androgyniczne – mogące być jednocześnie kobiece i męskie. Osoby jednoznacznie określone seksualnie są bardziej skłonne przyjmować zachowania charakterystyczne dla danej płci, a jednocześnie unikają zachowań niezgodnych. W efekcie podzielono osoby o różnym układzie cech psychicznych związanych z płcią na cztery typy:Osoby określone seksualnie (typowe pod względem płci) – kobiece kobiety i męscy mężczyźni;Osoby nieokreślone seksualnie;Osoby krzyżowo określone seksualnie: męskie kobiety i kobiecy mężczyźni;Osoby androgeniczne. Jednostki niezróżnicowane – to osoby, których definicja tożsamości swej płci ogranicza własności zarówno męskie, jak i kobiece. Mogą one ujawniać szereg deficytów behawioralnych w sytuacjach społecznych i mieć problem z osobistym przystosowaniem.Jednostki androgyniczne – to jednostki nietypowe. Osoby te reprezentują męskie i kobiece cechy osobowości oraz wykazują dużą elastyczność form reagowania i bogaty repertuar zachowań, są dominatywne, emocjonalne, bardziej odporne na stres, posiadają pozytywny obraz siebie, mają wyższą samoocenę, charakteryzuja się lepszym zdrowiem i silniejszą osobowością. Zdaniem S. Bem jest to właściwy wzorzec płci psychologicznej dla zdrowia psychicznego. Okazało się to być potwierdzonym w badaniach nad osobowościami kobiet menedżerów przeprowadzonych przez Terelaka i Bułdyna. Wnioski z badań nad grupą kobiet menedżerów i nauczycielek były następujące:Wśród kobiet na stanowiskach menedżerskich średniego szczebla dominują kobiety androgeniczne. Stosunkowo mało jest kobiet typowych oraz męskich.Menedżerki i nauczycielki różnią się liczebnością w typie androgynicznym (na korzyść menedżerek) i typie kobiecym (na korzyść nauczycielek). Występuje brak różnic w typie męskim i zróżnicowanym.W obu grupach istnieje związek między męskością a wszystkimi typami kompetencji. Cechy kobiece korelują głównie z kompetencjami kobiecymi i przeważnie jest to korelacja niższa niż w przypadku męskości.Menedżerki androgyniczne są ogólnie bardziej kompetentne niż kierowniczki niezróżnicowane. Z kolei androgyniczne nauczycielki wykazują ogólnie wyższe kompetencje niż nauczycielki kobiece. Jednak obie grupy różnią się pod względem warunków pracy i zapotrzebowania na dany typ kompetencji społecznych. Wnioski:Płeć psychologiczna i kompetencje społeczne w pewnym stopniu wiążą się ze sobą;Istnieje szereg czynników sytuacyjnych i osobowościowych, które w znacznym stopniu wpływają zarówno na wybór zawodu, jak i na typ kompetencji społecznych.Współcześnie psychologowie są zgodni co do tego, że męskość i kobiecość są po części aktywnie kreowane przez jednostkę zgodnie z wzorcami kulturowymi i określonymi warunkami kulturowymi. Badanie IPSOS Demoskop z roku 2002 na temat świadomości różnic płci w odniesieniu do przydatności na zajmowanym stanowisku menedżera.Badano 5 cech – stanowczość, umiejętność rozwiązywania konfliktów, inteligencję, fachowość i intryganctwo.Stanowczość – jest postrzegana jako cecha typowo męska przez (54% M i 41% K – 25% bez różnicy)Umiejętność rozwiązywania konfliktów – każda płeć twierdzi, że jest w tym lepsza (44% M i 41% K);Za bardziej inteligentnych uważa się 31% M i 35% K, ale aż 51% M i 49% K nie widzi żadnej óznicy; Perspektywa psychologiczna i społeczna płci (12) W kategorii „fachowość i kompetencje” wprawdzie 45% M i 51% K nie widzi różnicy, ale 47% M i tylko 20% K przypisuje tę cechę swej płci.W kategorii „intryganctwo” po około 43% K i M nie widzi różnicy, ale sobie przypisuje tę cechę 14% M i aż 39% K.Płeć ma też ścisły związek ze statusem rodzinnymi i ekonomicznym. Status rodzinny i ekonomiczny Nie ma systematycznych badań nad wpływem statusu rodzinnego (kawaler-panna, żonaty-mężatka, rozwodnik-rozwódka) na produktywność zawodową.Można jednak postawić hipotezę o istnieniu takiego wpływu poprzez motywację. Wynika to z tego, że status rodzinny jest związany z określoną strukturą potrzebPotrzeby – zwłaszcza wyższego rzędu – nie tylko mogą być realizowane przy określonym statusie ekonomicznym, ale sam status umożliwia realizację niektórych potrzeb.Status rodzinny i ekonomiczny zmienia się z wiekiem. Test BBC i książka „Płeć mózgu” WiekPrzy analizie wieku na indywidualne zachowanie się człowieka w organizacji należy odróżnić wiek biologiczny i psychologiczny.Wiek biologiczny – naturalny proces starzenia się organizmu, który ma swoje korelaty behawioralne i intelektualne.Generalnie regresja następuje w niemal każdym zakresie po 30-40 roku życia.Od 30-tego roku życia pogarsza się czas reakcji prostej i ostrość wzroku.Od 40 roku życia spada sprawność intelektualno-spostrzeżeniowa np. spostrzegawczość, czy zdolność zapamiętywania.Bardzo drastycznie pogarszają się parametry sprawnościowe po 60 roku życia.Ciężko jednak wyznaczyć punkt krytyczny (wyznaczający niezdolność do pracy), ponieważ istnieją wyraźne różnice indywidualne, zależne od m.in. od czynników środowiskowych i chorobowych.W dwóch przypadkach kierunek zmian jest przeciwny, czyli wraz z wiekiem następuje progresja. Dotyczy to „inteligencji skrystalizowanej” i „zdolności samooceny.” – jest to związane z wiekiem psychologicznym. Wiek psychologiczny Wiąże się z kumulacją doświadczenia życiowego (wiedza i/lub praktyka), które zwłaszcza w tzw. Zawodach umysłowych może być dyskontowane z powodzeniem do późnej starości. Owo doświadczenie indywidualne („mądrość życiowa”) jest w niektórych sytuacjach zawodowych ważnym kryterium przydatności organizacyjnej.Przykładami zawodów, gdzie duże doświadczenie jest bardzo pożądane to – kolegium kardynalskie i profesor wyższej uczelni. Zawód i wykształcenie Oba te kryteria są ze sobą ściśle skorelowane. Większość ludzi wykształconych przypada na duże miasta, gdzie można też znaleźć zatrudnienie. Analiza ZiW jest niezwykle ważna dla inwestorów oraz dla prognozowania bezrobocia w danym regionie. Jest też ważna dla zrozumienia indywidualnych zachowań organizacyjnych. Psychologowie stwierdzili, że:Osoby o wysokim statusie wykształcenia są postrzegane przez siebie i otoczenie jako osoby „kooperujące dobrowolnie”, a osoby o niskim statusie wykształcenia, jako „zmuszone do kooperacji”.„Kierownicy” opisują siebie i są postrzegani w kategoriach przywództwa i niekiedy charyzmy, a szeregowi pracownicy opisują siebie i innych raczej w kategoriach kooperacji i submisji.WiZ wysoko korelują z dochodami i strukturą wydatków. Stan zdrowia To ważny wyznacznik demograficzny, który informuje nas o ogólnej kondycji psychicznej ludzi.Ta wiedza jest konieczna do planowania norm aktywności zawodowej i wydolności organizmu ludzkiego. Zarówno wskaźniki zdrowia somatycznego (choroba) jak i psychicznego (zadowolenie z pracy) są ważnymi składnikami efektywności zawodowej w ramach określonego systemu organizacyjnego zakładu pracy. Stan zdrowia jest pochodną zarówno polityki zdrowotnej państwa, jak i samoświadomości obywateli. Bardzo ważna jest tu samoświadomość źródeł stresu organizacyjnego i sposobów radzenia sobie z nim. Wyznacznikiem zdrowia jest nie tylko brak choroby, ale dobre samopoczucie przejawiające się wyglądem zewnętrznym. Menedżerowie inwestują w zdrowie pracowników, gdyż wiąże się to z podniesieniem ich efektywności w pracy. Nawyki profilaktyki zdrowotnej przenosi się z życia organizacyjnego do życia codziennego. Także np. zakazy stosowania używek w czasie pracy lub w miejscach publicznych wpisują się ściśle w poglądy na temat zdrowia, jako cennej wartości organizacyjnej. Fizjonomia Wygląd zewnętrzny człowieka tylko częściowo zależy od niego.Gabaryty człowieka i jego charakterystyczne rysy zależą przede wszystkim od typu konstytucyjnego.Jego antropometryczne właściwości przesądzają często o możliwościach zawodowych człowieka.Istnieją poglądy na temat korelacji pomiędzy typem budowy człowieka i jego właściwości psychicznych. Zajmuje się tym problemem „typologia konstytucjonalna.” Wszystkie metody określania cech psychicznych człowieka na podstawie jego cech fizycznych opierają się na trzech grupach cech:Fizycznych zewnętrznych;Fizycznych wewnętrznych;Budowie całego organizmu. Frenologia (kranioskopia) Została zapoczątkowana przez niemieckiego lekarza Franciszka Galla (1758-1828). Jej podstawą jest pogląd o ścisłym związku cech psychicznych człowieka z kształtem jego czaszki. Wszelkim wyniosłościom i wgłębieniom czaszki przypisywano różne cechy charakteru i osobowości oraz intelektu. Np. korelacja między „wysokim czołem” a inteligencji.Obecnie ma znaczeniu już tylko historyczne.Konstytucjonalizm Przykładami tego nurtu są typologie Kretschmara i Scheldona. Niemiecki psychiatra Kretschmer powiązał typ budowy ciała ze skłonnością do chorób psychicznych. Wyodrębnił także 3 temperamenty:Schizotymik (leptosomatyk – wysoki i chudy, zamknięty w sobie, mało towarzyski);Cyklotymik (pyknik – niski i gruby, towarzyski, oscylujący między radością a smutkiem);Iksotymik (atleta- umięśniony i średni, mało wrażliwy, o małej plastyczności umysłu). Chronotyp człowieka Według definicji WHO oprócz dobrego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego ważna jest też synchronizacja istotnych dla życia biorytmów. Dotyczy to zwłaszcza zmian okołodobowej aktywności człowieka.Od 20 lat problematyka ta cieszy się dużym zainteresowaniem teoretyków psychologii organizacji i zarządzania.Z punktu widzenia czasu trwania wyróżnia się biorytmy:1. Ultradialne – tj. krótsze niż 20 godzin (np. tętno, oddech);2. Cirkadialne – czyli okołodobowe, trwające od 20 do 28 godzin (np. sen – czuwanie, procesy metaboliczne);3. Infradialne – trwające ponad 28 godzin (np. kilkudniowe, miesięczne, sezonowe, roczne, kilkuletnie – np. cykl menstruacyjny czy hormonalny)Rytmy mogą być zdeterminowane:Endogennie – gdy uwarunkowane są oscylacjami biologicznymi wewnątrz organizmu i odzwierciedlają naturalną częstotliwość spontanicznie działających bioscylantów;Egzogeniczne – gdy uwarunkowane są zmiennością zjawisk zewnętrznych nieujawniających się w warunkach stałych środowiska.Najważniejszym dla organizmów rytmem w zakresie adaptacji do warunków zewnętrznych jest rytm okołodobowy. Podstawowym synchronizatorem u ludzi jest czynnik socjalny, a u zwierząt zmienność oświetlenia. Synchronizatory – („wyznaczniki czasu”) – istotne dla przebiegu biorytmów czynniki biofizyczne, takie jak np. czynniki fotoekologiczne, termoekologiczne itp. Owe synchronizatory mają na celu doprowadzenie dwóch lub więcej zjawisk do zgodności cyklów. Rytm okołodobowy nie jest tylko regulowany światłem, ale także wieloma innymi czynnikami oddziaływania środowiskowego. Większość synchronizatorów ma charakter endogenny i są one zakorzenione w komórka mających coś w rodzaju „zegara biologicznego.” Są one nakładane na „zegar astronomiczny.” Dodatkowo u człowieka dochodzą czynniki socjalne, cywilizacyjne i psychologiczne – zwane synchronizatorami socjalnymi. Psychologowie odkryli też rytmy wtórne. Doszli więc do wniosku, że istnieje coś w rodzaju zegara nadrzędnego. Jego pozycji doszukiwano się w nadnerczach i przysadce mózgowej, a dziś uważa się że znajduje się on w ośrodkowym układzie nerwowym. Ta problematyka ma duże znaczenie w psychologii przemysłowej – okazało się bowiem, że adaptacja do wyznaczonych przez synchronizatory społeczne sztucznych cyklów, jest możliwa. Mamy do czynienia z opisanym przez Colquhorna zjawiskiem „zjawiskiem sjesty poobiedniej” (senność, obniżenie sprawności umysłowej), oraz tygodniowym (bibilijnym) rytmem pracy z jego optimum, minimum i maksimum wydolności. Z badań Murella wynika że w pięciodniowym rytmie pracy optimum wydolności przypada na wtorek. W wyniku badan stwierdzono, że:Najefektywniejsze dla pracy są godziny przedpołudniowe i późne popołudnie;Najbardziej krytyczne są zaś godziny między 3 – 5 rano.Ważnym wnioskiem z badań jest także wpływ okołodobowych zmian temperatur (wysoka korelacja) na zmiany aktywności fizycznej człowieka.Chronotyp – rytmicznie funkcjonująca struktura biologiczna dynamicznie synchronizowana przez czynniki fotoekologiczne i czynniki społeczne, cywilizacyjne (tzn. synchronizatory pierwszo- i drugorzedowe) Chronotyp obserwowany na tle populacji jest pojęciem ciągłym, wyrażonym na kontinuum poranności-wieczorności. Poza skrajnymi typami porannymi i wieczornymi obserwujemy chronotypy pośrednie.Typ poranny – („skowronek”) – budzi się wcześnie, rano jest wypoczęty i rześki, najlepiej czuje się przed i około południa. Wieczorem jest zmęczony i wcześnie kładzie się spać.Typ wieczorny – („sowa”) – rano czuje się zmęczony, w związku z tym nie lubi wcześnie wstawać. W miarę upływu dnia nabiera sił i wieczorem jest nadal pełen energii, podczas gdy „skowronki” szykują się już do snu. Oba typy różnią się czasem snu głębokiego – skowronki wcześniej, a sowy później.Sowy mają większą zdolność przesuwania faz snu i gdy kładą się później, wstają później. Zaś skowronki, gdy kładą się później wstają o zwykłej porze. Typy te korelują z niektórymi cechami osobowości.Typ poranny koreluje z ekstrawersją;Typ wieczorny koreluje z introwersją.UWAGA!! Biorytmy wyprowadzane z dnia urodzenia:Zmiany około miesięcznej sprawności umysłowej (33 dni);Sprawności emocjonalnej (28 dni);Sprawności fizycznej (23 dni).NIE MAJĄ ŻADNEGO POTWIERDZENIA NAUKOWEGO! Czynniki Psychologiczne Czynniki psychologiczne składają się na obraz psychiczny człowieka. Wiążą się z takimi elementami jego psychiki jak:Cechy wrodzone – temperament i inteligencja;Cechy nabyte w rozwoju ontogenetycznym – charakter, osobowość, motywacja działania, system wartości. Percepcja Jest podstawą orientacji człowieka w otoczeniu. U człowieka ma charakter świadomy. Psychologowie wyróżniają dwa poziomy:Świadomość ekstraspekcyjna – obraz świata;Świadomość introspekcyjna – obraz siebie.Celem psychologii jest więc optymalizacja stosunków człowieka ze światem. Po pierwsze trzeba odkryć i określić możliwości człowieka, a po drugie stworzyć warunki do ich wykorzystania. Podstawą czynności poznawczych i wykonawczych jest zdolność wymiany informacji między światem zewnętrznym a mózgiem za pomocą zmysłów. Poznanie rzeczywistości odbywa się na dwóch poziomach:Zmysłowym – charakteryzującym się prostymi czynnościami poznawczymi (np. wrażenia i spostrzeżenia)Pojęciowym – charakteryzującym się złożonymi czynnościami poznawczymi (np. myślenie i pamięć) Percepcja – zmysłowe mechanizmy Bodźce – docierające do organizmu poprzez narządy zmysłów i wywołujące w nich określone zmiany; Najprostszymi formami procesów poznawczych są wrażenia i spostrzeżenia. Wrażenia – proste procesy psychiczne (poznawcze), powstające pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju i polegające na odzwierciedleniu pojedynczych cech bodźca. Spostrzeżenia – procesy poznawcze polegające na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów. Bodziec – podstawowy materialny nośnik informacji. Pojęcie to jest trudne do zdefiniowania i określane jest albo poprzez zmiany jakie wywołuje w otoczeniu lub organizmie, albo poprzez charakterystykę jego atrybutów. W psychologii bodźcem jest każda dająca się obiektywnie lub subiektywnie opisać sytuacja (na zewnątrz lub wewnątrz organizmu), która jest przyczyną reakcji receptora lub modyfikacji zachowania organizmu albo jakiejś jego części. Można też go ująć jako każdy rodzaj podniety mechanicznej, chemicznej, fizjologicznej bądź psychologicznej wywołującej stan czynny w narządach zmysłów. Bodźce mają zarówno swą obiektywną strukturę fizyczną, jak i subiektywną charakterystykę związaną ze znaczeniem informacji dla organizmu. Bodźce – ze względu na ich modalność (jakość) i strukturę fizyczną dzielimy na:1.Bólowy – nie jest związany z istnieniem osobnych narządów.2.Dotykowy – każda czynność mechaniczna, która wprowadza zmiany w ukształtowaniu powierzchni skóry. Oddziałuje się na receptory skórne (ciała Meissnera) i nagie zakończenia nerwowe.3.Kinestetyczny – mający charakter mechanicznego na ciałka Vatera i Paciniego, znajdujące się w torebkach stawowych oraz na receptory ścięgnowe i mięśniowe; to także zmiany położenia kości stawowych oraz rozciąganie i kurczenie się mięśni i ścięgien. 4. Proprioceptywny – mogący mieć charakter termiczny, mechaniczny i chemiczny; ten rodzaj bodźców bierze udzuał w przekazywaniu informacji o położeniu przestrzennym (receptorem jest układ przedsionkowy ucha wewnętrznego) i ruchu (receptory znajdują się w układach ruchowych, mięśniach, stawach i układzie skórnym) własnego ciała lub jego części; oddziałują na wewnętrzne narządy ciała i są niekiedy przyczyną bólu.5. Słuchowy – na ogół są to fale elektromagnetyczne. Zakres słyszalności u człowieka obejmuje zakres od 20 Hz do 20.000 Hz 6. Smakowy – czyli ciała rozpuszczalne, ale także ciecze gazy i pary.7. Termiczne – ma naturę mikrofalową, elektryczną, mechaniczną i chemiczną (energia cieplna) o temperaturze pomiędzy -10 a +70 ct. Celsjusza.8. Węchowy (zapachowy) – ma charakter substancji chemicznych w formie gazowej.9. Wzrokowy – jest to fala elektromagnetyczna (energia promienista) o długości tej części widma, która odpowiada światłu widzialnemu, sięgająca od 380 nm przy krańcu filetowym, aż do 720 nm przy krańcu czerwonym. Psychofizyka – nauka zajmująca się już od XIX wieku badaniem obiektywnych relacji między światem psychicznymi i fizycznym.Mechanizm psychofizyczny: Bodziec => Receptor => Impuls nerwowy => Mózg Bodziec ma swój określony wymiar na kontinuum siły oddziaływania na receptor, który jest ograniczony dolnym i górnym progiem reagowania. Próg dolny (próg bodźca) – wartość przy której występuje ledwo dostrzegalne wrażenie; Próg górny (próg końcowy) granica, przy której wrażenie zanika lub ma niekiedy charakter bólowy. Abstrakcyjne mechanizmy percepcjiMyślenie – najbardziej złożona czynność poznawcza, na którą składa się wiele procesów: planowanie, przewidywanie, ocenianie, Rozumienie,wnioskowanie.Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przez człowieka przetwarzane za pomocą tzw. Operacji umysłowych. Są nimi:Analiza – oznacza myślowe rozdzielenie elementów całości;Synteza – polega na myślowym scaleniu poszczególnych części składowych całości;Porównywanie – jest operacją zestawienia ze sobą różnych elementów z punktu widzenia ich podobieństw i różnic;Abstrahowanie – polega na wyróżnieniu jakiejś jednej właściwości i jednocześnie pominięciu innych cech;Uogólnienie – charakteryzuje się ujawnieniem właściwości, cech wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk z pominięciem cech jednostkowych. Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których człowiek przetwarza informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek posiada zdolność przystosowania się do zmiennych warunków rzeczywistości, co w psychologii określa się mianem inteligencji. Konieczność przetwarzania ciągle napływających informacji zwraca uwagę na zdolność jego magazynowania, którą określa się pamięcią. Pamięć – jest właściwością zachowawczą, polegającą na gromadzeniu i przechowywaniu doświadczenia oraz wykorzystywaniu go w różnych sytuacjach. Funkcja pamięci nie ogranicza się tylko do percepcji zjawisk ze świata zewnętrznego, ale rozciąga się też na popędy i tendencje osobowości. Tak więc pamięć można podzielić na:Słownologiczną;Obrazową;Motoryczną;Emocjonalną. Pamięć i procesy poznawczeWspółcześnie wyróżniamy trzy najważniejsze rodzaje pamięci:Pamięć ultrakrótkotrwała (zmysłowa)Pamięć krótkotrwała (operacyjna)Pamięć długotrwałaAd. 1 Pamięć ultrakrótkotrwała – najprostszą formą pamięci jest pamięć zmysłowa, jak np. pamięć dotykowa. Dzięki specjalnemu typowi uczenia się nasz mózg uczy się ignorować pewnego rodzaju bodźce dotykowe o stałym nasileniu. Przyzwyczajenie się do bodźców o stałym nasileniu i rozróżnianie bodźców o różnej modalności zmysłowej jest więc charakterystyczne dla tego typu pamięci. Ma też właściwość filtra selekcjonującego bodźce płynące z otoczenia, bo nie wszystkie bodźce są dla nas jednakowo ważne. Ad. 2 Pamięć krótkotrwała (operacyjna) – proces uczenia się następuje tylko wówczas gdy komórki nerwowe są aktywne w odpowiednich miejscach i ściśle określonym przedziale czasu. Te otwarte komórki tworzą coś w rodzaju szlaku miedzy receptorami a odpowiednimi częściami mózgu tworząc pamięć operacyjną. To rodzaj uprzywilejowanego połączenia dla określonych wiadomości potrzebnych do wykonania jakichś ważnych dla życia operacji. Pamięć ta znajduje się w płacie skroniowym, w zakręcie hipokampa.Ad. 3 Pamięć długotrwała – jej pojemność jest praktycznie nieograniczona. Kora mózgowa zawiera do 2/3 wszystkich komórek mózgowych, a liczba skomplikowanych sieci komórek neuronalnych sięga biliona. To jak proces pamięci długotrwałej przebiega jest nadal tajemnicą, choć jest na ten temat kilka teorii.Wyobrażenie – to specyficzna ludzka umiejętność. Nie należy utożsamiać go z pamięcią obrazu. Jego istotą bowiem jest twórcze przekształcenie poprzedniego doświadczenia i tworzenie na tej podstawie nowych obrazów, gdy funkcją pamięci obrazowej jest tylko zapamiętywanie i przechowywanie poprzedniego doświadczenia.Wyobrażenia są więc obrazami umysłowymi tworzącymi się w wyniku odzwierciedlenia spostrzeganej rzeczywistości. Jest to wyobrażenie subiektywne.Myślenie Operacja umysłowa – jest podstawowym elementem procesu myślenia, elementarną transformacją psychiczną. Czynność myślenia – składa się z całego łańcucha operacji umysłowych, różniących się między sobą rodzajem i prawami rządzącymi ich przebiegiem. podstawowymi regułami porządkującymi łańcuch operacji myślowych są: reguły algorytmiczne i heurystyczne.Algorytm – niezawodny przepis wyznaczający kolejność wykonywania skończonego ciągu operacji, które gwarantuje rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy. Algorytmiczny charakter mają reguły matematyczne i logiczne, przepisy technologiczne i instrukcje organizacyjne.Heurystyki – reguły zawodne, zasady, które nie gwarantują bezpośrednio rozwiązania danego zadania. To właśnie ten typ reguł cechuje myślenie człowieka.Czynność myślenia – wykonywanie łańcucha operacji umysłowych, za pomocą których przekształca się informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach w oparciu o reguły heurystyczne. Myślenie – jest czynnością celową. W zależności od osiągniętego wyniku rozróżniamy dwa typy myślenia:Myślenie produktywne – polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla człowieka, wzbogacając go o zupełnie nowe treści (np. wynalazek). Takie myślenie może być twórcze i nietwórcze. Twórcze oznacza nowość obiektywną.Myślenie reproduktywne – polega na zastosowaniu wcześniej zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania problemów w nowych warunkach. Nie jest to więc zwykła reprodukcja informacji. Biorąc pod uwagę dane wyjściowe sytuacji problemowej możemy rozróżnić problemy otwarte i zamknięte. Problemy otwarte – poziom informacji jest bardzo niski tzn. człowiek nie posiada żadnych możliwych rozwiązań problemu. W pierwszej fazie formułuje się różne sposoby rozwiązania problemu a następnie dokonuje wyboru spośród nich. Problemy zamknięte – to takie, w których dany jest pełen zbiór możliwych rozwiązań, a zadanie człowieka polega na wyborze jednego z nich. _______________________________________________
