Historia Żandarmerii Wojskowej

Rys historyczny Żandarmerii Wojskowej
„Nie ma dobrej armii bez sprawnej żandarmerii”. (Napoleon Bonaparte)
W czasach napoleońskich należy doszukiwać się początku żandarmerii –
sensu stricte na ziemiach polskich. Po raz pierwszy z nazwą żandarmerii
w formacjach polskich spotykamy się podczas wyprawy Napoleona na Rosję w roku
1812. Po wkroczeniu wojsk francuskich na Litwę Napoleon wydał 1 lipca 1812 roku
w Wilnie rozkaz o utworzeniu w każdej z guberni litewskich pułku żandarmerii.
W grudniu 1830 roku powstańczy Rząd Narodowy zarządził koncentrację
żandarmów pod Warszawą, a po jej reorganizacji w 1831 roku utworzono Dywizjon
Karabinierów Konnych, któremu przewodził ppłk Franciszek Sznajde. Dywizjon liczył
dwa szwadrony, w jego składzie zaś znalazło się 16 oficerów i 333 szeregowych.
W czasie powstania listopadowego dywizjon stał się jednym z najlepszych
i najbardziej odpowiedzialnych oddziałów kawalerii. Jego atak na wojska rosyjskie
w marcu 1831 roku pod Dębe Wielkie porównuje się do szarży szwoleżerów pod
Somosierrą.
W czasie zawirowań powstania listopadowego Żandarmeria rozkazem z 13
czerwca 1831 roku zmieniła status na Straż Polową. Był to jednak schyłek powstania,
dlatego też Straż ta nie odegrała większej roli.
Żandarmeria wojskowa ponownie pojawiła się podczas powstania
styczniowego. 1863 roku. Główną przyczyną utworzenia żandarmerii były względy
polityczne - obrona powstania przed zakusami sił zachowawczych. Po upadku
powstania styczniowego żandarmeria na blisko 50 lat przestała istnieć, tak jak
przestały istnieć narodowe siły zbrojne. Pojawiła się ponownie w 1914 roku
w Legionach Polskich.
Historię żandarmerii w Legionach Polskich I wojny światowej podzielić można
na dwa okresy. Pierwszy rozpoczął się w 1914 roku i trwał do połowy roku 1917,
drugi zaś - od połowy 1917 aż do odzyskania przez Polskę niepodległości jesienią
1918 roku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości działające przy polskich
oddziałach wojskowych jednostki żandarmerii scalono, tworząc z nich jednolitą
formację.
Żandarmeria Wojskowa w czasie działań wojennych okresu II wojny
światowej, wykonywała większość swoich funkcji z okresu pokojowego, w tym dbała
o bezpieczeństwo ludności cywilnej. Jej formacje organizowano wszędzie tam, gdzie
Siły Zbrojne RP toczyły walki z hitlerowskim najeźdźcą.
Po klęsce wrześniowej utworzono w listopadzie 1939 roku Pluton Żandarmerii
przy Sztabie Naczelnego Wodza Wojska Polskiego we Francji. Po klęsce Francuzów
w 1940 roku żołnierze polscy, w tym żandarmi, ewakuowali się do Wielkiej Brytanii,
gdzie zreorganizowano tam plutony żandarmerii Żandarmerię Wojskową tworzono
również w Związku Radzieckim przy armii gen. Władysława Andersa. Konieczność
utrzymania dyscypliny w szeregach wojska wymusiła stworzenie żandarmerii.
W 1944 roku 3 karpacki szwadron żandarmerii uczestniczył w bitwie pod
Monte Casino. Po wojnie, w 1946 roku rząd brytyjski przejął na siebie
przeprowadzenie demobilizacji Polskich Sił Zbrojnych, tworząc Polski Korpus
Przysposobienia i Rozmieszczenia. Utrzymano w nim formacje żandarmerii, które
miały pomóc w zapewnieniu ładu, porządku i dyscypliny wśród demobilizowanych
żołnierzy. Do PKPiR zapisało się 68 oficerów oraz 700 podoficerów i szeregowych
żandarmerii II Korpusu. W marcu 1949 roku rozwiązano PKPiR. Był to tym samym
koniec żandarmerii wojskowej II Rzeczypospolitej.
W Polsce Ludowej w latach 1957-1990 zadania żandarmerii w zakresie
dochodzeniowo-śledczym i prewencyjnym wykonywała Wojskowa Służba
Wewnętrzna (WSW).
Żandarmeria Wojskowa po 1990 roku – 25 lat Żandarmerii Wojskowej III RP.
Zgodnie z Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr Pf-42/Org. z 18 kwietnia
1990 roku i Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 062/Org. z 15 czerwca
tegoż roku, określono strukturę organizacyjną oraz skład ilościowy jednostek
Żandarmerii Wojskowej.
Dziś Żandarmeria Wojskowa działa na podstawie Ustawy o Żandarmerii
Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, w której szczegółowo określono
między innymi właściwość, zadania oraz obowiązki i uprawnienia Żandarmerii
Wojskowej w Siłach Zbrojnych RP. Dzięki niej służba jest sprawna, skuteczna i jasno
określona przepisami.
Polska żandarmeria aktywnie uczestniczyła i uczestniczy w misjach
pokojowych i stabilizacyjnych pod auspicjami NATO, ONZ, UE. Żandarmi pełnili
służbę w Iraku, Syrii, Libanie, Demokratycznej Republice Konga i w Czadzie.
Aktualnie żołnierze ŻW są obecni w Afganistanie, Bośni i Hercegowinie oraz
Kosowie.
Obecnie formacja tworzy trzon Wielonarodowego Batalionu Policji Wojskowej
NATO, a zgłoszenia innych policji wojskowych do udziału w tej inicjatywie to wyraz
aprobaty dla dotychczasowej międzynarodowej współpracy i uznanie przez
zagranicznych partnerów wiodącej roli Żandarmerii Wojskowej. Obok ŻW w skład
Batalionu wchodzą pododdziały policji wojskowych Chorwacji, Czech i Słowacji.
Żandarmeria Wojskowa wydziela także pododdziały do Grup Bojowych Unii
Europejskiej oraz Sił Odpowiedzi NATO. Posiada ponadto status partnera
Europejskich Sił Żandarmerii.
Współpraca z formacją jest doceniana również w kraju. ŻW trwale współdziała
z instytucjami cywilnymi szczebla centralnego i lokalnego, a także między innymi z
Policją, Strażą Graniczną, Państwową Strażą Pożarną, Generalnym Inspektorem
Celnym, Głównym Inspektorem Kontroli Skarbowej, Biurem Ochrony Rządu i ABW.
Aktualnie Żandarmerię Wojskową tworzą:





Komenda Główna Żandarmerii Wojskowej;
6 Oddziałów terenowych ŻW w: Bydgoszczy, Elblągu, Krakowie, Szczecinie,
Warszawie i Żaganiu z podległymi im Wydziałami ŻW i Placówkami ŻW;
2 Oddziały Specjalne ŻW w Mińsku Mazowieckim i Warszawie;
Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim;
Oddział Zabezpieczenia ŻW.
Żandarmeria Wojskowa realizuje zadania takie jak:









zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej;
ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek
wojskowych oraz w miejscach publicznych;
ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami
naruszającymi te dobra;
wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skarbowych, popełnionych przez
osoby,
w
stosunku
do
których
Żandarmeria
Wojskowa
jest
właściwa, ujawnianie
i
ściganie
ich
sprawców
oraz
ujawnianie
i zabezpieczanie dowodów tych przestępstw i wykroczeń;
dokonywanie analizy oświadczeń o stanie majątkowym żołnierzy zawodowych
i przedstawianie Ministrowi Obrony Narodowej wniosków w tym względzie;
zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń przez osoby w stosunku do
których jest właściwa Żandarmeria Wojskowa oraz innym zjawiskom
patologicznym, a w szczególności alkoholizmowi i narkomanii w Siłach
Zbrojnych;
współdziałanie z polskimi i zagranicznymi organami i służbami właściwymi w
sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz policjami wojskowymi;
zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i
likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach
poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochronę
życia i zdrowia oraz mienia;
wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach.
13 czerwca został ustanowiony Świętem Żandarmerii Wojskowej. W tym roku
przypada na 25 lecie Żandarmerii Wojskowej.
Na terenie województwa warmińsko – mazurskiego i podlaskiego funkcje i zadania
wojskowego stróża prawa od 2001 roku realizuje Wydział Żandarmerii Wojskowej
w Bemowie Piskim. Powstał on na skutek rozformowania w tym roku m.in. Placówek ŻW
w Orzyszu i w Suwałkach.
Obszar działania Wydziału Żandarmerii Wojskowej w Bemowie Piskim obejmuje:
•
8 powiatów (augustowski, sejneński, ełcki, piski, suwalski, gołdapski, olecki
i szczycieński);
•
44 gminy;
Na jego obszarze działania znajdują się 4 garnizony: Orzysz, Lipowiec, Gołdap (woj.
warmińsko-mazurskie) i garnizon Suwałki (woj. podlaskie). Stacjonują w nich łącznie 33
jednostki i instytucje wojskowe, w których służbę pełni ponad 2400 żołnierzy, a także pracuje
około 1200 pracowników wojska.
Do najistotniejszych jednostek wojskowych na obszarze działania Wydziału ŻW
w Bemowie Piskim, należą:

15 Brygada Zmechanizowana w Giżycku - pododdziały w Orzyszu;

15 pułk przeciwlotniczy w Gołdapi;

15 mazurski batalion saperów w Orzyszu;

14 dywizjon artylerii przeciwpancernej w Suwałkach;

8 batalion radiotechniczny w Lipowcu;

108 Szpital Wojskowy z Przychodnią SP ZOZ w Ełku;

Ośrodek Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych Orzysz.
W zakresie działalności służbowej główny wysiłek Wydziału Żandarmerii Wojskowej
w Bemowie Piskim skupiony jest na prewencyjnym, dochodzeniowo – śledczym i operacyjno
– rozpoznawczym zabezpieczeniu działalności służbowej jednostek i instytucji wojskowych
w obszarze działania Wydziału.
Działania prewencyjne realizowane przez Wydział w głównej mierze skupiają się na:
wykrywaniu popełnionych przewinień, przestępstw i wykroczeń, a także oddziaływaniu
prewencyjnym na
środowiska wojskowe,
prewencyjnym zabezpieczeniu przegrupowań
wojsk własnych i sojuszniczych (jak np. DRAGON RIDE – 15) oraz przestrzeganiu
bezpieczeństwa i porządku prawnego podczas szkoleń i ćwiczeń wojsk na obiektach
poligonowych OSPWL Orzysz (np. ćwiczeń pk. „ANAKONDA – 14”).
Wydział Żandarmerii Wojskowej w Bemowie Piskim realizuje szeroko zakrojone,
ustawowe
i
planowe
zadania
służbowe
ukierunkowane
przede
wszystkim
na
przeciwdziałanie popełnianiu przestępstw i wykroczeń poprzez prowadzenie czynności
profilaktycznych w jednostkach i instytucjach wojskowych, rozpoznawanie środowiska
wojskowego, działania patrolowe, a w przypadkach uzasadnionych - ściganie sprawców
przestępstw i wykroczeń.
POMOCNE LINKI:
www.zw.wp.mil.pl/
http://www.zw.wp.mil.pl/pl/1_3860.html
http://www.zw.wp.mil.pl/pl/35.html