Biuletyn Analiz UKIE 19 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego

advertisement
Biuletyn Analiz UKIE 19
Hanna Sroczyńska
Zróżnicowanie systemów podatkowych państw członkowskich Unii
Europejskiej regionu Morza Bałtyckiego jako bariera ich integracji
finansowej
Wprowadzenie
Niniejszy artykuł został poświęcony analizie integracji finansowej oraz barier w jej
rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania systemów podatkowych, w
państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) w regionie Morza Bałtyckiego.
Pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego występują silne powiązania zarówno o
charakterze ekonomicznym, jak i kulturowym1. Jednakże w obliczu nasilającej się
globalnej konkurencji konieczne są dalsze działania zmierzające do podnoszenia
dobrobytu, dostępności i atrakcyjności omawianego obszaru, co ma się przełożyć na
podniesienie konkurencyjności całego regionu. Jednym z wielu czynników wpływających
na konkurencyjność danego obszaru jest poziom jego finansowego zintegrowania.
Wysoki stopień integracji finansowej jest korzystny z punktu widzenia wzrostu
gospodarczego, umożliwia korzystną alokację kapitału i zwiększa możliwości
dywersyfikacji ryzyka. Z tego powodu, analiza poziomu integracji finansowej w regionie
Morza Bałtyckiego jest ważnym elementem w dyskusji na temat jego konkurencyjności.
W kontekście badania stopnia finansowego zintegrowania regionu Morza Bałtyckiego,
ważne miejsce zajmuje analiza systemów podatkowych w poszczególnych państwach
tego obszaru. Ponadto, omówienie różnic w systemach podatkowych ma istotne
znaczenie w kontekście warunków funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym podmiotów z
sektorów niefinansowych. Istnienie różnych regulacji podatkowych powoduje, że
przedsiębiorcy mają do czynienia z asymetrią informacji i muszą ponosić dodatkowe
1
A. Vanags, What can be achieved with a Baltic Sea Strategy?, Konferencja The future Baltic Sea Region.
Possible paths of development in the light of the emerging EU-strategy for the region, Visby, 7-8 lipca
2008.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
1
Biuletyn Analiz UKIE 19
koszty wejścia na zagraniczny rynek, co ma bezpośredni wpływ na poziom
konkurencyjności regionu.
W pierwszej części pracy zdefiniowano pojęcie integracji finansowej i wynikające z niej
korzyści. Następnie dokonano charakterystyki procesu integracji finansowej w regionie
Morza Bałtyckiego z uwzględnieniem zmian w prawodawstwie UE odnoszącym się do
rynków finansowych. Kolejna część artykułu została poświęcona analizie różnic w
systemach podatkowych państw regionu Morza Bałtyckiego, które stanowią jedną z
przeszkód do pełnej integracji finansowej omawianego obszaru. Nacisk został położony
na przedstawienie różnic w opodatkowaniu przedsiębiorstw, ponieważ mają one
bezpośredni
wpływ
na
możliwości
działania
przedsiębiorstw
na
rynkach
międzynarodowych. Ponadto, w artykule przedstawiono również inne bariery, poza
zróżnicowanymi systemami podatkowymi, które utrudniają integrację finansową w
regionie Morza Bałtyckiego.
1. Pojęcie integracji finansowej i jej wpływ na gospodarkę
Rozwój rynków finansowych jest niezwykle istotny z punktu widzenia funkcjonowania
gospodarki zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Zgodnie z definicją
przyjętą przez Europejski Bank Centralny, ze zintegrowanymi rynkami usług i/lub
instrumentów finansowych mamy do czynienia, gdy potencjalni uczestnicy tych rynków,
charakteryzujący się podobnym zespołem cech, nie są dyskryminowani w dostępie do
nich oraz są traktowani jednakowo podczas swojej aktywności na tych rynkach. Ponadto,
działalność wszystkich podmiotów obecnych na zintegrowanych rynkach finansowych
podlega takim samym regułom2. W takim ujęciu integracji finansowej nacisk jest
położony na jednakowe traktowanie podmiotów na obszarze analizowanego regionu, a
nie na osiąganie zbieżności w strukturach poszczególnych rynków finansowych3.
2
Measuring financial integration in the euro area, Occasional paper series, no. 14, European Central Bank,
2004, s. 6.
3
Do określania poziomu integracji finansowej można stosować kilka wskaźników. Mogą one być oparte na
cenie (price-based measures), informacji (news-based measures) oraz ilości (quantity-based measures).
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
2
Biuletyn Analiz UKIE 19
Pozytywny wpływ integracji finansowej na funkcjonowanie gospodarki jest widoczny w
wielu powiązanych ze sobą dziedzinach. Dobrze rozwinięte, zintegrowane systemy
finansowe poprawiają alokację zasobów kapitału w gospodarce oraz korzystnie wpływają
na wielkość inwestycji i warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Sektor
finansowy odpowiada na potrzeby podmiotów posiadających nadwyżkę środków
finansowych oraz tych, które poszukują źródeł finansowania. Integracja tych sektorów w
skali międzynarodowej prowadzi do zniesienia ograniczeń w świadczeniu usług
finansowych w różnych krajach. Powoduje to, że podmioty mają więcej możliwości
inwestowania i pozyskiwania środków za granicą, gdyż mają łatwiejszy dostęp do rynku
papierów wartościowych i kredytów bankowych. Rynek finansowy zapewnia również
systemy zarządzania środkami pieniężnymi i płatnościami, a tym samym wspiera realną
sferę gospodarki i ułatwia handel międzynarodowy. Dzięki temu możliwe są kontakty
między kontrahentami znajdującymi się nawet w znacznej odległości geograficznej oraz
rozliczanie transakcji o różnych terminach i warunkach płatności. Ponadto, integracja
finansowa przyczynia się do powstania dodatkowych sposobów zabezpieczania się przed
ryzykiem. Instrumenty dostępne na zintegrowanych, międzynarodowych rynkach
finansowych umożliwiają efektywniejsze reakcje na pojawiające się w gospodarce szoki,
gdyż zarówno przedsiębiorcy, jak i gospodarstwa domowe mogą dywersyfikować ryzyko
poprzez operacje finansowe dokonywane za granicą. Tym samym integracja rynków
finansowych powoduje zwiększenie ich stabilności, płynności oraz odporności na szoki.
Możliwość wejścia podmiotów zagranicznych na rynki krajowe sprawia, że zwiększa się
konkurencja na tych rynkach, co przyczynia się do obniżenia cen usług finansowych oraz
zwiększenia dostępności i oferty produktów finansowych. Powstawanie silnych i dobrze
funkcjonujących
rynków
finansowych
jest
korzystne
również
z
perspektywy
poszczególnych krajów, gdyż rozwinięty sektor usług finansowych może mieć istotny
udział w PKB i zatrudnieniu, a także przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy w takich
sektorach, jak IT i usługi prawne, które wspierają funkcjonowanie nowoczesnych rynków
finansowych.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
3
Biuletyn Analiz UKIE 19
2. Poziom integracji rynków finansowych w regionie Morza Bałtyckiego
W ciągu ostatnich dwudziestu lat sektor finansowy w państwach regionu Morza
Bałtyckiego uległ wielu zmianom. W Danii, Szwecji, Finlandii i Niemczech doszło do
liberalizacji rynku finansowego. Z kolei na Litwie i Łotwie oraz w Estonii i Polsce miała
miejsce transformacja ustrojowa, która doprowadziła do odejścia od gospodarki
centralnie planowanej i wprowadzenia zasad gospodarki rynkowej.
Zmiany, które nastąpiły w systemach finansowych omawianego regionu należy także
rozpatrywać w szerszym kontekście tworzenia jednolitego rynku usług finansowych w
UE. Rozwojowi zintegrowanego rynku finansowego w UE Komisja Europejska
poświęciła, przyjęty w maju 1999 r. komunikat Financial Service Action Plan (FSAP)4.
W dokumencie tym określiła działania, również o charakterze legislacyjnym, mające na
celu budowę w ramach UE jednolitego hurtowego rynku usług finansowych, rozwój
otwartego i bezpiecznego rynku detalicznych usług finansowych oraz przygotowanie
regulacji nadzorczych i systemu nadzoru rynków finansowych. Ponadto, FSAP zakładał
poprawienie warunków działania zintegrowanego rynku finansowego, w tym
zmniejszenie
zróżnicowania
systemów
podatkowych.
Wśród
rozwiązań
zaproponowanych w FSAP znalazły się działania odnoszące się bezpośrednio do rynku
kapitałowego, m.in. dyrektywa 2003/71/WE dotycząca prospektu emisyjnego oraz
dyrektywa 2004/109/WE o przejrzystości emitentów5. Realizacja FSAP niezaprzeczalnie
przyczyniła się do znacznego zmniejszenia barier w integracji rynku finansowego w UE.
Dał on asumpt do przyjęcia kompleksowego zestawu aktów prawnych regulujących
działanie omawianego rynku. Po pięciu latach obowiązywania FSAP Komisja Europejska
uznała, że rynki finansowe UE, obejmujące sektory bankowości, ubezpieczeń i funduszy
emerytalnych, papierów wartościowych i zarządzania aktywami, nadal posiadają
4
Communication from the Commission, Financial Services: Implementing the Framework for Financial
Markets: Action Plan, COM(1999) 232.
5
Dyrektywa dotycząca prospektu emisyjnego umożliwiła przeprowadzanie emisji transgranicznych na
terenie innych niż rodzime państw członkowskich UE w sytuacji, kiedy prospekt został zatwierdzony w
państwie rodzimym. Natomiast dyrektywa o przejrzystości emitentów zharmonizowała wymogi dotyczące
informacji publikowanych okresowo przez emitentów.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
4
Biuletyn Analiz UKIE 19
niewykorzystany potencjał do dalszego rozwoju. W grudniu 2005 r. Komisja Europejska
opublikowała Białą Księgę, w której określono strategię działania w zakresie usług
finansowych w UE na lata 2005-20106. Za cel nowej strategii przyjęto powstanie
zintegrowanego i konkurencyjnego rynku finansowego w ramach UE, osiągnięcie
stabilności finansowej, a także ujednolicenie przepisów dotyczących nadzoru i
wzmocnienie pozycji UE na światowych rynkach finansowych. W Białej Księdze
podkreślono
rolę,
z
jednej
strony,
właściwego
wdrażania,
egzekwowania
i
systematycznego poddawania ocenie obowiązującego prawodawstwa, z drugiej,
rygorystycznego stosowania zasad lepszego stanowienia prawa do przyszłych inicjatyw.
Obecnie nadal są prowadzone prace nad zmianami w prawie UE dotyczącym sektora
finansowego. Prace te dotyczą m.in. dyrektywy CRD (Capital Requirements Directive,
dyrektywa 2006/48/WE, dyrektywa 2006/49/WE) w zakresie relacji pomiędzy organami
nadzoru w państwach macierzystych i goszczących, dyrektywy 2001/24/WE o likwidacji
i reorganizacji instytucji kredytowych bądź dyrektywy 2002/87/WE FCD (Financial
Conglomerates Directive) w sprawie nadzoru nad podmiotami w konglomeracie
finansowym.
Prace nad powyższymi regulacjami odnoszą się do niezwykle istotnych obszarów
funkcjonowania rynków finansowych, takich jak uprawnienia i odpowiedzialność
organów nadzorczych bądź procedura postępowania z instytucjami kredytowymi
zagrożonymi lub znajdującymi się już w stanie upadłości. Z tego powodu prace
prowadzone na szczeblu UE mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynków
finansowych w skali krajowej, a także regionalnej. Bazując na tych przepisach prawa UE,
które określają ramy nadzoru transgranicznego oraz ogólne zasady kooperacji i
udostępniania informacji, w regionie Morza Bałtyckiego podpisano transgraniczne
porozumienia (Memorandum of Understandings), umożliwiające ściślejszą współpracę
operacyjną w tym zakresie. Wśród tych porozumień dwa dotyczą nadzoru nad grupami
Sampo i Nordea. Określają one szczegółowo zakres uprawnień i odpowiedzialności
krajowych organów nadzorczych oraz zasady ich współdziałania w zakresie nadzoru nad
spółkami dominującymi i spółkami zależnymi. Porozumienia te zostały podpisane przez
6
Komunikat Komisji, Biała Księga. Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata 2005-2010,
COM(2005) 629.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
5
Biuletyn Analiz UKIE 19
instytucje nadzorujące w Szwecji (Finansinspektionen), Finlandii (Rahoitustarkastus oraz
Vakuutusvalvontavrastu) oraz Norwegii (Kredittilsynet)7, a w wypadku grupy Nordea
również przez instytucję nadzoru finansowego w Danii (Finanstilsynet)8. W 2006 r.
instytucje nadzoru finansowego w Finlandii i Estonii podpisały porozumienie w sprawie
wspólnego nadzoru nad działalnością banku Nordea w Estonii9. Ponadto, banki centralne
z niektórych państw analizowanego regionu podpisały porozumienia w kwestii
zarządzania kryzysem finansowym. Pierwsze z tych porozumień zostało zawarte
pomiędzy bankami centralnymi Danii, Finlandii, Szwecji, a także Islandii i Norwegii10, a
drugie pomiędzy bankami centralnymi Estonii, Łotwy, Litwy i Szwecji11. Porozumienia
te stanowią istotną formę współpracy w zakresie rynków finansowych w wybranych
państwach regionu Morza Bałtyckiego, włączając w to państwa nie będące członkami
UE.
W regionie Morza Bałtyckiego na przestrzeni ostatnich lat wielkość rynków finansowych
uległa zwiększeniu. Całkowite aktywa finansowe w niektórych państwach regionu uległy
w ostatnim dziesięcioleciu prawie podwojeniu. Popyt na usługi finansowe zwiększył się
na skutek wzrostu gospodarczego i stosunkowo niskiego poziomu stóp procentowych.
Dodatkowo pojawiły się nowe formy pośrednictwa finansowego i, wraz z coraz
większym zainteresowaniem różnymi formami inwestowania (w tym rynkiem akcji),
nastąpiło zróżnicowanie aktywów finansowych. Jednocześnie powstawały grupy
finansowe obejmujące swoim działaniem kilka państw regionu. Trzeba jednak mieć
świadomość, że struktury poszczególnych rynków finansowych w państwach regionu
Morza Bałtyckiego różnią się między sobą. W przypadku trzech analizowanych państw
nordyckich mamy do czynienia z rynkami dojrzałymi, charakteryzującymi się dużym
udziałem banków w pośrednictwie finansowym, a także dobrze rozwiniętą pozabankową
7
Norwegia należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007, s. 32.
9
Memorandum of Understanding between Rahoitustarkastus in Finland and Rfinantsinspektsioon in
Estonia regarding cooperation in the supervision of Nordea Bank Finland Plc's branch in Estonia
http://www.fi.ee/failid/Koostoolepingud/Nordea_MoU_loplik.pdf?PHPSESSID=db6c5623f33995dddd570
632a090935d
10
Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Establishments. Memorandum of
Understanding between Central Banks of Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden, 2003.
11
Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Subsidiaries or Branches. Memorandum of
Understanding between Central Banks of Estonia, Latvia, Lithuania and Sweden, 2006.
8
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
6
Biuletyn Analiz UKIE 19
działalnością finansową. Poziom pośrednictwa finansowego w stosunku do PKB jest
szczególnie wysoki w Danii i Szwecji. W 2006 r. wartość aktywów sektora finansowego
wynosiła w tych dwóch krajach odpowiednio prawie 550% PKB i ponad 400% PKB. Z
drugiej strony na Litwie wskaźnik ten nie przekroczył 100% PKB12. Rynki finansowe w
krajach bałtyckich są mniej rozwinięte i bardziej skoncentrowane na bankowości
tradycyjnej. Na skutek poprawy sytuacji gospodarczej i rosnącego w ostatnich latach
popytu konsumenckiego w państwach nadbałtyckich zauważalny jest wzrost wartości
udzielanych kredytów. W latach 2002-2006 średni roczny wzrost kredytów udzielonych
sektorowi prywatnemu w państwach nadbałtyckich wynosił ok. 44%13. Jednak wartość
kredytów udzielonych gospodarstwom domowym w stosunku do całości aktywów jest
nadal mniejsza w państwach nadbałtyckich niż w analizowanych krajach nordyckich.
Nowe państwa członkowskie UE położone w regionie Morza Bałtyckiego odnotowują
niższą wartość aktywów będących w posiadaniu funduszy emerytalnych niż trzy badane
państwa nordyckie. Pod koniec 2006 r. w Polsce aktywa te osiągnęły wielkość 12% PKB,
w Estonii nieco powyżej 4% PKB, a na Litwie i Łotwie poniżej 2% PKB, natomiast w
Finlandii pod koniec 2005 r. oscylowały wokół 100% PKB14.
12
Financial Integration..., s. 4.
S. Fabrizio, D. Igan, A. Mody, N. Tamirisa, Czech Republic, Republic of Estonia, Hungary, Republic of
Latvia, Republic of Lithuania, Republic of Poland, Slovak Republic, and Republic of Slovenia – Export
Structure and Credit Growth, IMF, 2006, s. 37.
14
S. Iorgova, L. Lian Ong, The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions, Instruments and
Investors, Working Paper, IMF, 2008, s. 38.
13
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
7
Biuletyn Analiz UKIE 19
Wykres 1. Aktywa funduszy emerytalnych w państwach UE regionu Morza
Bałtyckiego (% PKB)
14
140
12
120
10
100
80
8
%
%
6
60
4
40
2
20
0
0
Litwa
Łotwa
Estonia
Polska
Niemcy
Szwecja
Dania
Finlandia
Dla Litwy, Łotwy, Estonii i Polski wartości na koniec 2006, dla Niemiec, Szwecji, Danii i Finlandii
wartości na koniec 2005 r.
Źródło: S. Iorgova, L. Lian Ong, The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions, Instruments and
Investors, Working Paper, IMF, 2008, s. 38.
Strukturalne różnice w systemach finansowych poszczególnych państw regionu są
również widoczne w wielkości ich rynków kapitałowych. Rynki akcji i obligacji są
znacząco większe w Niemczech, Szwecji, Finlandii i Danii niż w Polsce i państwach
nadbałtyckich.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
8
Biuletyn Analiz UKIE 19
Tabela 1. Poziom kapitalizacji rynku akcji w państwach UE w regionie Morza
Bałtyckiego pod koniec 2006 r.
mln euro
% PKB
Niemcy
1 241 960,0
53,5
Szwecja
467 072,0
152,3
Finlandia
234 690,7
139,8
Dania
181 606,3
82,8
Polska
112 830,0
41,5
Litwa
7 724,4
32,5
Estonia
4 520,9
34,6
Łotwa
2 038,5
12,6
Źródło: Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007, s. 56; Eurostat.
Niemniej jednak można wskazać na następujące cechy charakteryzujące systemy
finansowe i rynki kapitałowe w państwach regionu Morza Bałtyckiego: koncentracja,
konglomeracja, powiązania transgraniczne oraz integracja rynku kapitałowego15. W
wypadku omawianego regionu wskaźniki koncentracji sektora bankowego są wyższe niż
średnia UE. Systemy bankowe w regionie są zdominowane przez kilka dużych banków,
co odzwierciedla dążenie do uzyskania korzyści skali. Najwyższy wskaźnik koncentracji,
mierzony udziałem pięciu największych instytucji kredytowych w całości aktywów tych
instytucji, występuje w Estonii i wynosi prawie 100%. W Szwecji, Finlandii i na Litwie
wskaźnik koncentracji sektora bankowego przekracza wartość 80%, w Danii i na Łotwie
osiąga wielkość ponad 65%, podczas gdy w Polsce ok. 50%16. Tendencja do
konglomeracji jest szczególnie widoczna w omawianych państwach nordyckich, gdzie
rosnące zainteresowanie długoterminowymi formami oszczędzania doprowadziło do
rozszerzenia działalności banków o segmenty usług ubezpieczeniowych, emerytalnych,
zarządzania aktywami i kredytów hipotecznych. Podobnie, ze względu na ograniczone
15
Financial Integration…, s. 3.
S. Fabrizio, D. Igan, A. Mody, N. Tamirisa, Czech Republic..., s. 41; Financial Integration…, s. 17. Dane
dla Polski dotyczą 2004 r., dla pozostałych krajów 2005 r.
16
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
9
Biuletyn Analiz UKIE 19
możliwości rozwoju na rynkach krajowych, instytucje finansowe – głównie z
analizowanych krajów nordyckich – rozpoczęły działalność na rynkach innych państw
regionu oraz całej Europy. W końcu rynki kapitałowe regionu są coraz bardziej ze sobą
zintegrowane. Przykładem konsolidacji rynków giełdowych na analizowanym obszarze
jest giełda OMX Nordic Exchange. Powstała ona z połączenia spółki OM, zarządzającej
giełdą w Sztokholmie, z giełdą w Helsinkach i początkowo funkcjonowała pod nazwą
OMHEX. Obecnie giełdę OMX Nordic Exchange tworzą giełdy w Helsinkach (HEX),
Sztokholmie (Stockholmsbörsen) i Kopenhadze (Københavns Fondsbørs) oraz giełdy
państw nadbałtyckich – w Wilnie, Tallinie i Rydze. Ponadto od 2006 r. do grupy należy
również giełda spoza UE – Iceland Stock Exchange. Spółki notowane na giełdzie OMX
Nordic Exchange są podzielone na dwie listy. Pierwsza z nich obejmuje giełdy z
Finlandii, Szwecji, Danii i Islandii (Lista Nordycka), natomiast druga giełdy państw
nadbałtyckich (Lista Bałtycka)17. Konsolidacja giełd w regionie pozwoliła na łatwiejszy
dostęp do rynków w regionie dla przedsiębiorstw i inwestorów oraz umożliwiła redukcję
kosztów działania.
Największą grupą finansową w regionie Morza Bałtyckiego jest Nordea. Grupa pochodzi
z połączenia czterech nordyckich banków: Merita Bank (Finlandia), Nordbanken
(Szwecja), Unibank (Dania) i Christiania Bank og Kreditkasse (Norwegia). Oprócz
państw nordyckich grupa jest obecna w Polsce, Estonii, na Litwie i Łotwie, a także w
Rosji. Od grudnia 2001 r. wszystkie operacje są prowadzone pod wspólną marką Nordea.
Obecnie grupa obsługuje 10 mln klientów, posiada ok. 1300 oddziałów i zatrudnia 32 000
pracowników. Jest notowana na giełdzie w Sztokholmie, Helsinkach oraz Kopenhadze.
Całkowite aktywa grupy wynoszą 411 mld euro, a jej rynkowa kapitalizacja 27 mld euro.
Źródło: Strona internetowa Nordea, www.nordea.com
Bodźcem do integracji systemów finansowych w regionie Morza Bałtyckiego jest
ograniczona wielkość rynków krajowych i w związku z tym trudności w osiągnięciu
17
T. Kowalak, Integracja transgraniczna rynku kapitałowego w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt, 2007, s.
19.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
10
Biuletyn Analiz UKIE 19
korzyści skali. Ponadto, zintegrowane rynki finansowe są postrzegane przez
zagranicznych inwestorów jako bardziej atrakcyjne. Z kolei większa liczba inwestorów
zagranicznych przyczynia się do poszerzenia oferty instytucji finansowych działających
w omawianym regionie. W szczególności odnosi się to do usług finansowych dla biznesu
(B2B), takich jak bankowość inwestycyjna, zarządzanie majątkiem, fundusze private
equity,
które
charakteryzują
się
zazwyczaj
stosunkowo
wysokim
poziomem
zaawansowania i innowacyjności. W wypadku krajów nadbałtyckich i Polski integracja
finansowa będzie miała pozytywny wpływ na rozwój sektora pozabankowych usług
finansowych, takich jak fundusze inwestycyjne, fundusze venture capital, które
wprawdzie rozwijają się w tych krajach w szybkim tempie, jednak ich udział w rynku jest
nadal stosunkowo niewielki. W państwach członkowskich UE integracja i konsolidacja
sektora funduszy w dużej mierze postępuje na skutek umiędzynarodowienia ich oferty
oraz fuzji. Wśród państw UE najwięcej zagranicznych funduszy, pochodzących głównie
z Luksemburga, Irlandii, Austrii i Francji, jest obecnych w Niemczech, gdzie ich liczba
wynosi ponad 4500. W Estonii źródłem funduszy zagranicznych są przede wszystkim
kraje nordyckie. W Polsce odnotowuje się obecność wielu zagranicznych funduszy
pochodzących z Danii18. Analizowane państwa regionu Morza Bałtyckiego różnią się pod
względem wielkości opłaty za zarządzanie funduszami – od 0,6% całkowitych aktywów
netto w Niemczech do 2,9% całkowitych aktywów netto w Polsce19. Zintegrowany
system finansowy regionu będzie mógł zaoferować konkurencyjne usługi finansowe i
osiągnąć silną pozycję na globalnych rynkach finansowych. W końcu rynek finansowy
regionu Morza Bałtyckiego, posiadający silną międzynarodową pozycję ma szansę stać
się atrakcyjnym miejscem pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników sektora
finansowego.
18
Current Trends in the European Asset Management Industry, Zentrum für Europäische
Wirtschaftsforschung GmbH (ZEW), Mannheim 2006, s. 10.
19
Current Trends…, s. 17.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
11
Biuletyn Analiz UKIE 19
3. Różnice w systemach podatkowych państw UE w regionie Morza Bałtyckiego
Odmienne systemy podatkowe, obowiązujące w poszczególnych państwach UE regionu
Morza Bałtyckiego, są jednym z głównych czynników utrudniających integrację
finansową tego obszaru oraz stanowią barierę w międzynarodowej działalności
przedsiębiorstw. Państwa tego regionu znacznie różnią się pod względem obciążeń
podatkowych. W 2006 r. najwyższy wskaźnik całkowitych dochodów podatkowych w
stosunku do PKB, wśród wszystkich państw członkowskich UE, odnotowano w dwóch
krajach regionu Morza Bałtyckiego – w Danii i Szwecji, gdzie osiągnął on wielkość,
odpowiednio 50% i 49,7% przy średniej dla całej UE 41,2%. Z drugiej strony w trzech
państwach nadbałtyckich – w Estonii, na Łotwie i Litwie wskaźniki te należały do
jednych z najniższych w UE i wynosiły ok. 30%20. Różnice w wielkości obciążeń
podatkowych są również widoczne przy porównaniu daty dnia wolności podatkowej, do
określania którego wykorzystuje się udział wydatków publicznych w PKB. W 2008 r. w
Szwecji był to 29 lipca, natomiast w Polsce 14 czerwca21.
Wykres 2. Wielkość całkowitych dochodów podatkowych w państwach UE w
regionie Morza Bałtyckiego w 2006 r. (% PKB)
60
50
50
49,7
43,6
41,8
41,2
40,6
40
33,8
31,1
30,4
30
Estonia
Łotwa
Litwa
30
20
10
0
Dania
Szwecja Finlandia
strefa UE (27) Niemcy
euro (13)
Polska
Źródło: Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat nr 47, 2008.
20
21
Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat nr 47, 2008, s. 2.
E. Glapiak, Od dziś pracujemy dla siebie, Rzeczpospolita, 14.06.2008.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
12
Biuletyn Analiz UKIE 19
W UE procesem harmonizacji zostały objęte podatki pośrednie, a przesłanką tych działań
było zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Natomiast w
przeciwieństwie do podatków pośrednich, podatki bezpośrednie pozostają w kompetencji
państw członkowskich UE22. Państwa członkowskie UE mają więc prawo do
samodzielnego ustalania zasad opodatkowania firm i osób fizycznych. Powoduje to, że w
poszczególnych państwach członkowskich występują odmienne regulacje dotyczące
opodatkowania przedsiębiorstw. W wyniku tego warunki działalności przedsiębiorstw na
obszarze UE, także tych funkcjonujących w sektorze finansowym w regionie Morza
Bałtyckiego, nie są jednakowe. W poszczególnych państwach omawianego regionu
obowiązują różne stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Należy jednak
pamiętać, że analiza porównawcza podstawowych stawek tego podatku nie oddaje w
pełni rzeczywistego opodatkowania przedsiębiorstw, gdyż często występują dodatkowe
obciążenia nałożone na przedsiębiorstwa. Przykładowo w Niemczech, od stycznia 2008
r., obowiązuje stawka liniowa podatku CIT w wysokości 15%. Dodatkowo
przedsiębiorcy, a także osoby fizyczne, są zobowiązani płacić podatek solidarnościowy,
który został wprowadzony po zjednoczeniu Niemiec. Stawka tego podatku jest równa
5,5%, co zwiększa stawkę podatku CIT do 15,83%. Ponadto, występuje podatek lokalny
od działalności gospodarczej, wynoszący w skali kraju średnio 14%, który zwiększa
obciążenia podatkowe do 29,83%23. W 2008 r. w analizowanych państwach nordyckich
stawki CIT mają wysokość: w Szwecji 28%, Finlandii 26%, a w Danii 25%. Natomiast w
nowych państwach członkowskich UE należących do regionu Morza Bałtyckiego stawki
CIT są znacznie niższe. W Polsce oraz na Łotwie obowiązują stawki CIT w wysokości
odpowiednio 19% i 15%. Na Litwie stopa opodatkowania przedsiębiorstw wynosi 15%, a
przedsiębiorstwa, w których zatrudnienie nie przekracza 10 pracowników i przychód w
22
Postulat harmonizacji podatków bezpośrednich w państwach członkowskich UE przedstawiono już w
raporcie Komisji Neumarka (1962), raporcie Komisji Wernera (1970), a później w raporcie Komisji
Rudinga (1992). Jednak ograniczenie kompetencji poszczególnych państw członkowskich w ustalaniu
podatków bezpośrednich wydaje się mało prawdopodobne. W 1990 r. uchwalono dwie dyrektywy
regulujące na szczeblu UE wybrane kwestie związane z podatkami przedsiębiorstw. Są to dyrektywa
90/434/EWG dotycząca wspólnego opodatkowanie fuzji, podziałów, wniesienia majątku i zmiany
udziałowców oraz dyrektywa 90/435/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania firm
macierzystych i filii w różnych krajach członkowskich. Na szczeblu wspólnotowym wprowadzono również
niewiążący Kodeks postępowania w kwestii opodatkowani przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE 1998 C 2).
23
Poprzednio obowiązywała w Niemczech liniowa stawka podatku CIT w wysokości 25%, która była
również powiększona o podatek solidarnościowy oraz lokalny podatek od działalności gospodarczej.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
13
Biuletyn Analiz UKIE 19
okresie rozliczeniowym nie jest większy niż euro 144 810 są opodatkowane 13%
podatkiem CIT. W Estonii występują dwie stawki podatku CIT – 0% od
zainwestowanego zysku i 21% od dystrybucji dochodów. Średnia najwyższa stawka
podatku dochodowego od przedsiębiorstw w 2008 r. w UE wynosi 23,6%, a w strefie
euro osiąga wartość 26,5%24.
Tabela 2. Najwyższe stawki CIT w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego w
latach 1998-2008 (%)
1998 1999 2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Dania
34
32
32
30
30
30
30
28
28
25
25
Estonia
26
26
31,58 31,58 31,58 31,58 31,58 31,58 28,2
22
21
Finlandia 28
28
29
29
29
29
26
26
26
26
26
Litwa
29
29
24
24
15
15
15
15
15
15
15
Łotwa
25
25
25
25
22
19
15
15
15
15
15
Niemcy*
56,0
51,6
51,6
38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 29,83
Polska
36
34
30
28
28
27
19
19
19
19
19
Szwecja
28
28
28
28
28
28
28
28
28
28
28
* Stawka CIT uwzględniająca również podatek lokalny.
Źródło: Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2007 i 2008; K. Wach Systemy podatkowe
krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005.
Należy również pamiętać, że w poszczególnych państwach regionu obowiązują odmienne
przepisy podatkowe dotyczące m.in. amortyzacji, możliwości stosowania odliczeń,
określania bazy podatkowej czy opodatkowania przedsiębiorstw w specjalnych strefach
ekonomicznych25. Wszystkie te różnice powodują, że w poszczególnych państwach
24
Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008, s. 35.
Poszczególne kraje regionu stosują różne rozwiązania w systemach podatkowych jako zachęty
inwestycyjne oraz sposoby wspierania określonych sektorów gospodarki. Na przykład w Polsce,
przedsiębiorcy inwestujący w specjalnych strefach ekonomicznych są zwolnieni z podatku dochodowego –
CIT w przypadku osób prawnych lub PIT w przypadku osób fizycznych. Ponadto na terenie niektórych
gmin przedsiębiorcy uzyskują zwolnienie z podatku od nieruchomości. Z kolei w Danii dozwolone jest
odliczenie 150% kosztów poniesionych na projekty badawcze (B+R). Projekty takie muszą spełniać
25
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
14
Biuletyn Analiz UKIE 19
udział dochodów uzyskiwanych z podatku CIT w całkowitych dochodach podatkowych
bądź jako procent PKB nie jest jednakowy. Różnice między analizowanymi państwami
dotyczą również podziału kompetencji i dochodów podatkowych pomiędzy władze
centralne i
lokalne, dat płatności, czy
określania podmiotów podlegających
opodatkowaniu.
Wykres 3. Dochody z tytułu podatku CIT w państwach UE regionu Morza
Bałtyckiego w 2006 r. (% PKB oraz % całkowitych dochodów podatkowych)
)
)
eu
(2
7
E
st
re
fa
U
ro
(1
5
a
an
i
D
ja
Sz
we
c
di
a
an
Fi
nl
Li
tw
a
lsk
a
Po
a
tw
Ło
ia
Es
to
n
N
ie
m
cy
10
9
8
7
6
%5
4
3
2
1
0
CIT jako % PKB
CIT jako % całkowitych podatków
Źródło: Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008.
Narzędziem wykorzystywanym do porównywania państw pod względem obciążeń podatkowych jest
efektywna stopa opodatkowania (effective tax rate)26. Efektywna stopa opodatkowania przedsiębiorstw
wskazuje na faktyczne obciążenia podatkowe nałożone na dochody z inwestycji i jest ważnym czynnikiem
determinującym atrakcyjność inwestycyjną danych lokalizacji. Wyniki badań przeprowadzonych przez IBC
BAK International Benchmark Club wskazują, że w 2005 r. średnia efektywna stopa opodatkowania
(EATR, effective average tax rate) przedsiębiorstw wynosiła: w Warszawie 16,4%, w Helsinkach,
Sztokholmie i Kopenhadze odpowiednio 23,9%, 24,0%, 24,5%, natomiast w niemieckim Brenem 35,3%27.
określone warunki, m. in. muszą dotyczyć obszaru działalności danego przedsiębiorstwa i uzyskać
wcześniejszą akceptację publicznej rady badań.
26
Efektywna stopa opodatkowania przedsiębiorstw uwzględnia stawkę podatku CIT, a także podatki od
nieruchomości, podatki lokalne oraz specyficzne podatki obciążające kapitał.
27
IBC Taxation Index 2005. Effective Tax Burden of Companies and on Highly Qualified Manpower,
Report for the IBC BAK International Benchmark Club, Executive Summary, Basel i Mannheim 2005, s. 3.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
15
Biuletyn Analiz UKIE 19
Różnice w systemach podatkowych państw regionu Morza Bałtyckiego dotyczą również
opodatkowania osób fizycznych i mają wpływ na mobilność pracowników w ramach
regionu. Z kolei elastyczność zasobów pracy jest istotnym warunkiem dalszego rozwoju
gospodarczego regionu i poprawy jego konkurencyjność. Najwyższe efektywne stawki
PIT w państwach UE występują w Danii, Finlandii i Szwecji, gdzie mają wartość ponad
55%28. Przekłada się to na trudności firm działających w tych krajach w pozyskiwaniu
zagranicznych pracowników. 75% duńskich przedsiębiorstw uznało, że niższe podatki
ułatwiłyby im rekrutację wykwalifikowanych pracowników zagranicznych. W celu
zachęcenia naukowców z zagranicy do podjęcia aktywności w Danii, rząd tego kraju
wprowadził obniżkę podatków29. Uważa się jednak, że należy podjąć szeroko zakrojone
działania, aby zwiększyć atrakcyjność poszczególnych rynków pracy, co będzie miało
pozytywny wpływ na mobilność zagranicznych pracowników w regionie.
Istotne znaczenie w analizie systemów podatkowych i ich wpływu na konkurencyjność
gospodarki odgrywają również zasady opodatkowania dywidend. Opodatkowanie
dochodu z dywidend nie jest zharmonizowane na poziomie wspólnotowym, co powoduje,
że w państwach członkowskich UE, w tym również w krajach regionu Morza
Bałtyckiego, występują odmienne systemy opodatkowania tego rodzaju dochodów. Dla
przykładu w Polsce stawka podatku od dywidend wynosi 19%, w Niemczech dywidendy
krajowe są opodatkowane 20% podatkiem, powiększonym o podatek solidarnościowy, a
na Litwie obowiązuje 15% podatek od dywidend30. Ponadto, obowiązują przepisy
określające warunki zwolnienia dywidendy z podatku, tj. minimalną wielkość udziału
spółki otrzymującej dywidendy w spółce wypłacającej oraz okres, przez jaki ten udział
musi być utrzymany. W Polsce od 1 stycznia 2007 r. dywidendy oraz inne przychody z
udziału w zyskach osób prawnych, wypłacane przez spółkę polską innej spółce polskiej,
są zwolnione z opodatkowania pod warunkiem, że spółka otrzymująca dywidendę
posiada bezpośrednio nie mniej niż 15% udziałów bądź akcji w kapitale spółki
28
K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005, s. 45.
H.S.Christensen, Intelligent Labour Management – Speeding Up Regional Mobility and Productivity,
Baltic Development Forum Magazine, 2008, s. 9.
30
Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008, s. 170.
29
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
16
Biuletyn Analiz UKIE 19
wypłacającej dywidendę przez nieprzerwany okres dwóch lat. Począwszy od 1 stycznia
2009 r. ten limit udziałów będzie wynosił 10%31.
Brak jednolitych zasad opodatkowania przyczynia się do występowania konkurencji
podatkowej pomiędzy poszczególnymi państwami regionu Morza Bałtyckiego. System
podatkowy jest bowiem jednym z czynników, który wpływa na decyzje inwestycyjne
przedsiębiorstw. Wysokie podatki
zwiększają koszty
prowadzenia działalności
gospodarczej oraz koszty pracy, co ma niekorzystny wpływ na decyzje dotyczące
lokalizacji inwestycji. W efekcie część państw regionu Morza Bałtyckiego jest
postrzeganych jako bardziej atrakcyjne miejsca do inwestowania. Obniżki stóp
podatkowych w Danii, Finlandii i Niemczech, które miały miejsce w ostatnich latach,
świadczą o dążeniu tych państw do zwiększenia swojej konkurencyjności. Z drugiej
strony nie należy zapominać, że dochody podatkowe są przeznaczane także na
inwestycje, które w pewnym stopniu mogą przyczynić się do poprawy warunków, w
jakich funkcjonują przedsiębiorstwa. Dotyczy to m.in. finansowania edukacji, badań,
inwestycji w infrastrukturę transportową czy telekomunikacyjną. Wysokie podatki mogą
mieć więc pośredni pozytywny wpływ na atrakcyjność inwestycyjną danego państwa32.
Oprócz wysokości stawek podatkowych, państwa regionu Morza Bałtyckiego
zdecydowanie różnią się pod względem warunków płacenia podatków. W raporcie Banku
Światowego Doing business 2008, który ocenia wpływ regulacji prawnych na
prowadzenie działalności gospodarczej w 178 państwach, zastały uwzględnione m.in.
warunki płacenia podatków. Spośród państw UE regionu Morza Bałtyckiego, pod
względem warunków płacenia podatków najlepiej wypadła Dania, kolejne miejsca
przypadły Łotwie i Estonii, natomiast najniższą pozycję w rankingu zajęła Polska,
osiągając najgorsze wyniki zarówno pod względem liczby płatności podatków w roku,
jak i czasu poświęconego na procedury podatkowe. W Estonii poświęca się najmniejszą
liczbę godzin w roku na czynności związane z płaceniem podatku, a niewątpliwym
liderem pod względem najmniejszej liczby płatności podatku w roku jest Szwecja. W
drugim z wymienionych krajów wszystkie podatki mogą być płacone przez Internet, a
31
D. Kosacka-Łędzewicz, Kiedy od dywidendy nie zapłacimy podatku, Rzeczpospolita, 25.01.2007.
Ch. Ketels, Ö. Sölvell, The State of the Region Report 2005. Competitiveness and Cooperation in the
Baltic Sea Region, 2005, s. 57.
32
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
17
Biuletyn Analiz UKIE 19
podatek CIT, VAT, koszty pracy i podatek od nieruchomości mogą być rozliczane na
jednym formularzu. Powoduje to, że administracyjne koszty poboru podatku wynoszą w
Szwecji 0,59% dochodów. W Polsce natomiast koszty te są najwyższe wśród państw
OECD i osiągają wartość 2,62% dochodów33.
Tabela 3. Warunki płacenia podatków w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego
Miejsce w rankingu
Doing Business 2008 –
warunki płacenia
podatków
Miejsce w
rankingu
Doing
Business
2008
Liczba
płatności
podatku
w roku
Czas
poświęcony na
procedury
podatkowe
(liczba godzin
w roku)
Całkowita
stopa
podatkowa
(% zysku)
Dania
13
5
9
135
33,3
Łotwa
20
22
7
219
32,6
Estonia
31
17
10
81
49,2
Szwecja
42
14
2
122
54,5
Niemcy
67
20
16
196
50,8
Litwa
71
26
24
166
48,3
Finlandia
83
13
20
269
47,8
Polska
125
74
41
418
38,4
Źródło: Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation.
Różnice w systemach podatkowych państw UE regionu Morza Bałtyckiego nie sprzyjają
tworzeniu zintegrowanego rynku finansowego na tym obszarze. Z kolei brak w pełni
zintegrowanego rynku finansowego nie jest korzystny dla konkurencyjności całego
regionu. Aby zainteresować poważnych, międzynarodowych inwestorów regionem
Morza Bałtyckiego, powinien on być postrzegany jako jeden zintegrowany obszar
inwestycyjny34. Jednakże usunięcie jednej z barier, uniemożliwiającej pełną integrację
finansową regionu, jaką jest funkcjonowanie odmiennych krajowych systemów
podatkowych, wydaje się mało prawdopodobne w najbliższym czasie. W ramach UE
ustalanie zasad opodatkowania dochodów przedsiębiorstw pozostaje w kompetencji
państw członkowskich. Wprawdzie są podejmowane działania na szczeblu UE, mające na
33
Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation, s. 42.
J. Lidén, Shaping a Fully Integrated Baltic Sea Financial Market, Baltic Development Forum Magazine,
2008, s. 27.
34
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
18
Biuletyn Analiz UKIE 19
celu harmonizację pewnych aspektów opodatkowania przedsiębiorstw, jednak stanowiska
poszczególnych państw członkowskich w tych kwestiach nie są jednakowe. Przykładem
takich działań są prace nad wprowadzeniem wspólnej skonsolidowanej podstawy
opodatkowania przedsiębiorstw (Common Consolidated Corporate Tax Base, CCCTB),
której celem byłoby ułatwienie rozliczeń podatkowych firm działających w co najmniej
dwóch państwach członkowskich UE. Prace nad koncepcją CCCTB rozpoczęły się w
2001 r., jednak do tej pory państwa członkowskie nie osiągnęły porozumienia w tej
kwestii35. W kontekście odrzucenia Traktatu z Lizbony w referendum w Irlandii
przyszłość inicjatyw zmierzających do harmonizacji podatków w UE jest tym bardziej
niepewna. Przed irlandzkim referendum Francja deklarowała, że będzie dążyła do
wprowadzenia CCCTB podczas swojego przewodnictwa w Radzie UE rozpoczętego 1
lipca 2008 r. Jednak w świetle wyniku referendum stanowisko francuskie w kwestii
CCCTB jest już mniej stanowcze36.
4. Pozostałe bariery w tworzeniu zintegrowanego rynku finansowego w
regionie Morza Bałtyckiego
Poza zróżnicowanymi systemami podatkowymi występującymi w poszczególnych
państwach regionu mamy do czynienia z szeregiem innych czynników, które utrudniają
integrację finansową tego obszaru. Jedną z najważniejszych barier w powstaniu
zintegrowanego systemu finansowego jest istnienie wielu walut narodowych. Wśród
ośmiu państw należących do UE i mających dostęp do Morza Bałtyckiego tylko w
Niemczech i Finlandii prawnym środkiem płatniczym jest euro, natomiast w pozostałych
państwach w obiegu są nadal waluty narodowe37. Instytucje finansowe, które chciałyby
35
Podczas prac w Grupie ds. Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania, w ramach której
toczyły się prace Komisji Europejskiej, wśród państw regionu Morza Bałtyckiego, eksperci ze Szwecji,
Litwy i Łotwy reprezentowali sceptyczne podejście do projektu CCCTB.
36
B. Hall, Paris tax plan on ice after Irish poll, Europolitics, 18.06.2008.
37
W marcu 2006 r. Litwa, starając się o uzyskanie członkostwa w strefie euro, wystąpiła z wnioskiem o
przygotowanie przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny raportów o konwergencji. Jednak,
na podstawie ocen dokonanych równolegle przez obie instytucje, derogacja wobec Litwy nie została
uchylona z powodu niespełnienia przez to państwo kryterium stabilności cen.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
19
Biuletyn Analiz UKIE 19
świadczyć usługi dla podmiotów działających w innych krajach regionu, muszą mieć
szeroki dostęp do walut zagranicznych, a także możliwości zabezpieczania się przed
ryzykiem kursowym. Powoduje to zwiększenie kosztów działalności na rynkach
zagranicznych i ogranicza konkurencję między instytucjami finansowymi regionu.
Kolejnym czynnikiem utrudniającym prowadzenie transgranicznej działalności na
rynkach finansowych jest występowanie różnych regulacji tych rynków. Może to również
przyczyniać się do konkurencji pomiędzy poszczególnymi rynkami finansowymi, w tym
także rynkami kapitałowymi w państwach regionu Morza Bałtyckiego. Ponadto,
międzynarodowe instytucje finansowe podlegają krajowym władzom sprawującym
nadzór nad działalnością finansową w danym państwie. Z tego powodu rynki finansowe
poszczególnych państw regionu nie mogą być traktowane jako jeden rynek, co znacząco
podnosi koszty ewentualnego wprowadzenia wspólnego produktu finansowego w kilku
krajach regionu. W efekcie instytucje finansowe muszą najczęściej przygotowywać na
rynki zagraniczne nową ofertę produktów. Dodatkowo, zróżnicowanie przepisów
prawnych odnoszących się do transakcji finansowych nie sprzyja stworzeniu jednolitego
rynku finansowego w regionie. Konieczność korzystania z doradztwa prawniczego w
każdym kraju przyczynia się do skomplikowania działalności międzynarodowej i
zwiększenia jej kosztów. Jednym z rozwiązań, które ułatwiałoby funkcjonowanie firm
międzynarodowych, byłoby stworzenie centralnego systemu rejestracji podmiotów
gospodarczych działających we wszystkich państwach regionu38. Istotne znaczenie mają
również
różnice
w
standardowych
klauzulach
kontraktowych,
systemach
rozliczeniowych, czy dostępie do informacji.
Utrudnieniem w funkcjonowaniu i integracji rynków finansowych są także obciążenia
administracyjne, w tym koszty związane z obowiązkami w zakresie wypełniania
obowiązków informacyjnych. W celu zapewnienia europejskim przedsiębiorstwom,
również działającym na rynku usług finansowych, bardziej sprzyjających warunków
funkcjonowania, w 2005 r. Komisja Europejska zainicjowała program, którego zadaniem
jest oszacowanie i redukcja kosztów administracyjnych. Ponadto, w Konkluzjach
prezydencji Rady Europejskiej z 13-14 marca 2008 r. potwierdzono dążenie do obniżenia
38
Financial Integration…, s. 14.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
20
Biuletyn Analiz UKIE 19
obciążeń administracyjnych, wynikających z prawodawstwa UE o 25% do 2012 r. W
końcu, barierą utrudniającą pełną integrację finansową w regionie jest występowanie
wielu języków narodowych. Pojawił się postulat, aby ustanowić wspólny język mający
zastosowanie na wszystkich regionalnych rynkach finansowych39. W szczególności
dotyczyłoby
to
publikacji
przepisów,
regulacji
i
wytycznych
dotyczących
funkcjonowania rynków finansowych równolegle w języku narodowych i drugim
wspólnie wybranym języku.
Wnioski
W państwach członkowskich UE regionu Morza Bałtyckiego występuje duże
zróżnicowanie systemów podatkowych, czego jednym z przejawów są znaczne różnice w
wielkości obciążeń podatkowych pomiędzy tymi państwami. Różnorodność systemów
podatkowych nie jest jednak charakterystyczna wyłącznie dla analizowanego regionu, ale
mamy z nią do czynienia w całej UE. Nie rysuje się zatem możliwość nawiązania
zacieśnionej współpracy na płaszczyźnie podatków, szczególnie w przypadku
opodatkowania bezpośredniego, które pozostaje w gestii państw członkowskich. Co
więcej, zróżnicowanie wielkości obciążeń podatkowych stwarza warunki do konkurencji
podatkowej pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego. Z punktu widzenia Polski
oraz państw nadbałtyckich, które oferują niższe stawki podatku dochodowego od
przedsiębiorstw, jest to sytuacja korzystna, gdyż państwa te mogą tym samym zwiększać
swoją atrakcyjność inwestycyjną i rekompensować niższą produktywność pracy.
Widoczna jest także tendencja do obniżania stawek CIT w Niemczech, Finlandii i Danii,
które chcą zwiększyć swoją konkurencyjność na tle innych państw nie tylko regionu, ale
również UE.
Państwa UE regionu Morza Bałtyckiego, podobnie jak cała UE, nie tworzą w pełni
zintegrowanego rynku finansowego. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest
funkcjonowanie odmiennych systemów podatkowych. Jednakże istotnymi przeszkodami
na drodze do powstania całkowicie zintegrowanego rynku finansowego w analizowanym
39
Financial Integration..., s. 13.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
21
Biuletyn Analiz UKIE 19
regionie są m.in.: odmienne przepisy dotyczące rynków finansowych w poszczególnych
państwach, brak wspólnej waluty, będącej prawnym środkiem płatniczym na terenie
wszystkich państw, a w pewnym stopniu także posługiwanie się przez uczestników
rynków językami narodowymi. Na problem integracji rynków finansowych w regionie
Morza Bałtyckiego należy spojrzeć w szerszym kontekście, gdyż państwa analizowanego
obszaru różnią się pod względem stopnia rozwoju gospodarczego, a także
funkcjonujących w nich modeli społeczno-ekonomicznych. Przekłada się to na różnice w
stopniu rozwoju rynków finansowych. Jednocześnie należy podkreślić, że działania i
inicjatywy podejmowane na szczeblu UE mają bezpośredni wpływ na działanie rynków
finansowych w państwach regionu Morza Bałtyckiego. W konsekwencji, zasady
funkcjonowania tych rynków są, z jednej strony, ustalone poprzez prawodawstwo
europejskie, z drugiej, przez przepisy krajowe poszczególnych państw. Na płaszczyźnie
regionalnej podpisywane są porozumienia, które dotyczą m.in. współpracy organów
nadzoru finansowego z państw nordyckich UE, a także z Norwegii. Podstawą tych
porozumień są przepisy prawa UE, jednak porozumienia te określają w sposób bardziej
szczegółowy operacyjne zasady współdziałania między zainteresowanymi instytucjami.
Implikacje dla Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego
Należy zwrócić uwagę, że w ramach regionu Morza Bałtyckiego istnieje potencjał do
współpracy operacyjnej w zakresie wymiany doświadczeń dotyczących efektywnego
administrowania systemami fiskalnymi. W przypadku Polski wydaje się korzystne
czerpanie z doświadczeń szwedzkiej administracji podatkowej, gdzie podatki mogą być
płacone przez Internet i możliwe jest jednoczesne rozliczanie kilku podatków z
wykorzystaniem jednego formularza. Przeniesienie i wdrożenie na szeroką skalę
podobnych rozwiązań w Polsce mogłoby przynieść wymierne efekty w postaci
usprawnienia i zmniejszenia kosztów obsługi systemów podatkowych.
W zakresie integracji finansowej analizowanego regionu należy zwrócić uwagę na
porozumienia dotyczące nadzoru i regulacji rynków finansowych, a także zarządzania
kryzysem. Porozumienia te mają istotny wpływ na funkcjonowanie regionalnych rynków
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
22
Biuletyn Analiz UKIE 19
finansowych, gdyż w znacznym stopniu określają operacyjne aspekty współdziałania, a
ich zakres wykracza poza ramy prawa UE. Powyższe porozumienia w państwach
nordyckich spotykają się z pozytywną oceną. Z tego powodu, należy rozważyć
przeniesienie tych form współpracy na poziom regionalny i włączenie w ich obręb
pozostałych państw regionu Morza Bałtyckiego.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
23
Biuletyn Analiz UKIE 19
Bibliografia
Publikacje książkowe
Wach K., Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005
Publikacje prasowe
Glapiak E., Od dziś pracujemy dla siebie, Rzeczpospolita, 14.06.2008
Hall B., Paris tax plan on ice after Irish poll, Europolitics, 18.06. 2008
Kosacka-Łędzewicz D., Kiedy od dywidendy nie zapłacimy podatku, Rzeczpospolita,
25.01.2007
Akty prawne i dokumenty
Communication from the Commission, Financial Services: Implementing the Framework
for Financial Markets: Action Plan, COM(1999) 232
Dyrektywa 2006/48/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe
Dyrektywa 2006/49/WE w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i
instytucji kredytowych
Dyrektywa 2001/24/WE w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych
Dyrektywa 2002/87/WE w sprawie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi,
zakładami
ubezpieczeń
oraz
przedsiębiorstwami
inwestycyjnymi
konglomeratu
finansowego i zmieniająca dyrektywy Rady 73/239/EWG, 79/267/EWG, 92/49/EWG,
92/96/EWG, 93/6/EWG i 93/22/EWG oraz dyrektywy 98/78/WE i 2000/12/WE
Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Establishments.
Memorandum of Understanding Between Central Banks of Denmark, Finland, Iceland,
Norway and Sweden, 2003
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
24
Biuletyn Analiz UKIE 19
Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Subsidiaries or Branches.
Memorandum of Understanding Between Central Banks of Estonia, Latvia, Lithuania
and Sweden, 2006
Memorandum
of
Understanding
between
Rahoitustarkastus
in
Finland
and
Rfinantsinspektsioon in Estonia regarding cooperation in the supervision of Nordea Bank
Finland Plc's branch in Estonia
http://www.fi.ee/failid/Koostoolepingud/Nordea_MoU_loplik.pdf?PHPSESSID=db6c562
3f33995dddd570632a090935d
Inne źródła
Christensen H.S., Intelligent Labour Management – Speeding Up Regional Mobility and
Productivity, Baltic Development Forum Magazine, 2008
Current Trends in the European Asset Management Industry, Zentrum für Europäische
Wirtschaftsforschung GmbH (ZEW), Mannheim 2006
Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation
Fabrizio S., Igan D., Mody A., Tamirisa N., Czech Republic, Republic of Estonia,
Hungary, Republic of Latvia, Republic of Lithuania, Republic of Poland, Slovak
Republic, and Republic of Slovenia – Export Structure and Credit Growth, IMF, 2006.
Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007
Financial Integration of the Baltic Sea Region, Baltic Development Forum, 2007
IBC Taxation Index 2005 Effective Tax Burden of Companies and on Highly Qualified
Manpower, Report for the IBC BAK International Benchmark Club, Executive Summary,
Basel i Mannheim 2005
Iorgova S., Lian Ong L., The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions,
Instruments and Investors, Working Paper, IMF, 2008
Kowalak T., Integracja transgraniczna rynku kapitałowego w Unii Europejskiej, Bank i
Kredyt, 2007
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
25
Biuletyn Analiz UKIE 19
Ketels Ch., Sölvell Ö., The State of the region Report 2005, Competitiveness and
Cooperation in the Baltic Sea Region, 2005
Lidén J., Shaping a Fully Integrated Baltic Sea Financial Market, Baltic Development
Forum Magazine, 2008
Measuring financial integration in the euro area, Occasional paper series no. 14,
Europejski Bank Centralny, 2004
Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat, nr 47, 2008
Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008
Vanags A., What can be achieved with a Baltic Sea Strategy?, Konferencja The future
Baltic Sea Region. Possible paths of development in the light of the emerging EUstrategy for the region, Visby, 7-8.07.2008
Strona internetowa Komisji Europejskiej:
http://ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/personal_tax/dividend_taxation/index_en.h
tm
Strona internetowa Nordea:
www.nordea.com
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
26
Download