Dyslalia - Jolanta Przybył

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA
W LESZNIE
STUDIA PODYPLOMOWE
OLIGOFRENOPEDAGOGIKA
„OMÓW DYSLALIĘ, JEJ OBJAWY, PRZYCZYNY,
RODZAJE, POSTĘPOWANIE LOGOTERAPEUTYCZNE.”
WYBRANE ZAGADNIENIA Z LOGOPEDII
MGR JOLANTA WOŹNA
OPRACOWAŁA:
JOLANTA PRZYBYŁ
LESZNO 2005
1.Co rozumiemy pod pojęciem-„ DYSLALIA”
Dyslalia to nazwa zaburzeń, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków
mowy. Termin ten funkcjonuje zamiennie jako zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia
wymowy, wady artykulacyjne, nieprawidłowe realizacje fonemów, zniekształcenia
substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej.
Termin dyslalia (z grec. dys - zaburzenie; lalia - mowa) jest nośnikiem różnej treści.
Ukazują to następujące definicje:





Nieprawidłowość w realizacji jednej, wielu, a nawet wszystkich głosek
(Demelowa, 1978);
Zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania
określonych dźwięków (Spionek, 1969);
Wadliwa realizacja fonemów, odbiegająca od ustalonej przez tradycję normy
(Kaczmarek, 1966);
Symptom zaburzenia rozwoju mowy, dotyczący tylko jednego aspektu języka aspektu artykulacyjnego (Rodak, 1992);
Zaburzenie mowy charakteryzujące się zakłóceniami dźwięków mowy, którym
nie towarzyszą inne patologiczne zjawiska językowe ( Mierzejewska, EmilutaRozya, 1997).
Podążając za ostatnimi autorkami przyjmuję, że „dyslalia” to nazwa formy
zaburzenia mowy, charakteryzująca się tylko jednym objawem - zakłóceniem w
sferze dźwięków mowy. Jest to specyficzne zaburzenie rozwojowe, w którym
posługiwanie się przez dziecko dźwiękami mowy w widoczny sposób odbiega od
potocznego języka subkulturowego środowiska dziecka. Zaliczana jest więc do
zaburzeń rozwoju mowy i języka; do zaburzeń, charakteryzujących się
upośledzeniem normalnych wzorców nabywania umiejętności językowych od
wczesnych stadiów rozwojowych, które pociągają za sobą problemy dodatkowe, jak
np. trudności w rozumieniu mowy dziecka przez innych, późniejsze trudności w
nauce czytania i pisania, zaburzenie związków interpersonalnych oraz zaburzenia w
rozwoju emocjonalnym i społecznym. Stopień zaburzenia może być niewielki wtedy
nieprawidłowości mowy nie mają żadnego wpływu na zrozumiałość mowy; może też
być bardzo poważny i wówczas mowa jest zupełnie niezrozumiała dla otoczenia.
Występują wtedy różne formy realizacji dźwięków, co może pociągać za sobą
opóźnienie rozwoju mowy.
-2-
2.Objawy, przyczyny i rodzaje dyslalii.
Najczęstsze przyczyny wad wymowy to:
 naśladownictwo mowy członków rodziny,
 niesprawność niektórych mięśni języka,
 upośledzenie ostrości słuchu, trudności w oddychaniu przez nos
 utrwalenie się niemowlęcej (międzyzębowej) pozycji języka,
 brak siekaczy, nieprawidłowy zgryz oraz zaburzenia w odbiorze mowy.
Polscy autorzy prezentują dwa stanowiska w kwestii przyczyn wad wymowy
(dysllali):
Pierwsze stanowisko zakłada, że - są one wynikiem tylko jednej grupy
przyczyn, tj. defektów strukturalnych lub/i dysfunkcji struktur obwodowych.
Drugie stanowisko wykazuje różnorodność przyczyn:
1. Zmiany aparatu artykulacyjnego:
- nieprawidłowa budowa języka,
- nieprawidłowa budowa podniebienia,
- zniekształcenia zgryzu,
- anomalie zębowe
- przerost trzeciego migdałka ,
- polipy,
- skrzywienie przegrody nosowej,
- przerost śluzówki nosa.
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, czyli:
- niska sprawność języka, warg;
- zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe;
- trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady;
- nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego;
- brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie (prowadzące do
wsuwania języka między zęby).
-3-
3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów słuchu:
- zaburzenia analizy i syntezy słuchowej;
- wybiórcze upośledzenie słuchu;
- obniżenie słyszalności (niedosłuch, głuchota);
- zaburzenia słuchu fonematycznego.
4. Warunki niesprzyjające uczeniu się mowy (dyslalia związana z czynnikiem
społecznym):
- nieprawidłowe wzorce wymowy;
- nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców;
- brak stymulacji rozwoju mowy.
5. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (dyslalia
ośrodkowa; dyslalia centralna, występujące w przypadku afazji i dysartrii).
6. Psychiczne podłoże dyslalii (brak zainteresowania mową innych;
odczuwanie własnych wypowiedzi jako czegoś trudnego, męczącego
i w związku z tym ograniczanie ich).
7. Opóźniony rozwój psychomtoryczny (dyslalia rozwojowa)
i emocjonalny dziecka.
Do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy:
 seplenienie – nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż;
ś, ź, ć, dź.
Odmianami seplenienia są:
seplenienie międzyzębowe (dziecko wymawia głoski z
językiem wsuniętym między zęby; nieprawidłowo mogą być
wymawiane trzy szeregi głosek lub jeden);
seplenienie boczne (charakteryzuje się nieprzyjemnym
brzmieniem, język jest niesymetrycznie ułożony, układ warg jest
również niesymetryczny, przy przepływie powietrza odchyla się
jeden kącik ust. Nieprawidłowo wymawiane są głoski s, z, c, sz, ż,
cz, ,ś, ź, ć);
wargowo- zębowe (występuje w przypadku tyło zgryzów.
Dziecko wymawia głoski poprzez zwarcie dolnej wargi i górnych
zębów).
-4-
 reranie – nieprawidłowa wymowa głoski r. Głoska ta może być
wymawiana jak l, j, rl, jako r językowe, wargowe, policzkowe,
gardłowe – lub opuszczona;(rotacyzm)
 nieprawidłowa wymowa głosek k, g. Głoski te wymawiane są jak t,
d lub opuszczane; ( kappacyzm i gammacyzm)
 bezdźwięczność- polega na wymawianiu głosek dźwięcznych
bezdźwięcznie, czyli bez drgań więzadeł głosowych;
 nosowanie- głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne
(nosowanie zamknięte) lub odwrotnie- gdy głoski ustne łączą się z
rezonansem nosowym (nosowanie otwarte);
 dyslalia całkowita- wszystkie głoski lub prawie wszystkie głoski są
zniekształcone lub nieprawidłowo realizowane(bełkot)
Są trzy zasadnicze grupy form wadliwej wymowy:



MOGILALIA - brak osobnej realizacji jakiegoś elementu, więc całkowite
opuszczanie głoski (ryba - ...yba)
PARALALIA - zamiana jakiegoś elementu przez inny prawidłowo
wymawiany (kula - kura)
DYSLALIA WŁAŚCIWA - artykulacje wadliwe w całym obszarze języka
O dyslali całkowitej, czyli bełkocie, mówimy wtedy, gdy wszystkie lub prawie
wszystkie głoski są zniekształcone lub realizowane zastępczo. Przy bełkocie
występuje, więc seplenienie różnego rodzaju, reranie, brak głosek k, g lub
nieprawidłowa ich realizacja, bezdźwięczność, zabarwienia nosowe. Skutkiem tego
wyrazy są zniekształcone; charakterystyczne są przestawiania sylabowe i głoskowe,
brak końcówek, mowa jest niezrozumiała lub rozumiana tylko przez najbliższe
otoczenie. Niektórzy autorzy używają terminu "bełkotanie fizjologiczne", gdy
dziecko nie wymawia wszystkich dźwięków do piątego roku życia.
Wyróżnia się dyslalie motoryczne, których przyczyna leży w obrębie drogi
odśrodkowej, biegnącej od kory mózgowej do nerwów obwodowych, oraz dyslalie
sensoryczne, wynikające z uszkodzeń na drodze wstępującej do obwodu kory
mózgowej. Wyodrębnia się też dyslalie pochodzenia ośrodkowego, gdy przyczyną
jest nieprawidłowa struktura lub nieprawidłowe działanie ośrodkowego układu
nerwowego, oraz dyslalie pochodzenia obwodowego, gdy przyczyną jest
nieprawidłowa budowa receptora słuchowego lub aparatu artykulacyjnego. I. Stczek
wyróżnia dyslalię ekspresywną i percepcyjną. Dla dyslali ekspresywnej jest
charakterystyczne dobre rozumienie mowy, zdarzają się jednak trudności przy
rozumieniu długich i złożonych zdań. U dzieci z dyslalią ekspresywną często
stwierdzamy ogólną niezręczność motoryczną lub wybiórczo tylko obniżoną
sprawnością manualną. W dyslali percepcyjnej występuje brak rozumienia
-5-
słyszanych słów, co bywa przyczyną częstych pomyłek diagnostycznych. Dyslali
percepcyjnej towarzyszy często amuzja, czyli trudność w rozpoznawaniu i śpiewaniu
usłyszanych melodii.
W praktyce spotykamy najczęściej zaburzenia mieszane, z przewagą zaburzeń
percepcyjnych czy ekspresywnych. Dyslalia może występować w różnym stopniu
nasilenia. W dyslalii o dużym stopniu nasilenia dziecko posługuje się zaledwie
kilkoma głoskami. O dyslali małego stopnia mówimy wtedy, gdy występuje mylenie
głosek różniących się tylko jedną cechą artykulacyjną np. dźwięcznych i
bezdźwięcznych, mających różne miejsca artykulacyjne np. głosek ustnych i
nosowych.
W porównaniu z normą społeczną dyslalie właściwe są tak różnorodne, iż trudno
oprzeć się sugestii, że ograniczają je jedynie zdolności foniczne narządów mowy.
Obraz mowy dyslalika i terapia
Obraz mowy dyslalika może być rozpatrywany jako jeden z etapów nie
zakończonego jeszcze procesu zdobywania dystynkcji fonologicznych, bądź jako
ścieśle zdeterminowany stanami poprzednimi rezultat rozwoju wymowy, w
szczegółach zachowujący cechy indywidualne. W obu przypadkach sposób
postępowania reedukacyjnego musi być całkowicie różny. Badania wtępne i
postępowanie kontrolne muszą ustalić, nie tylko ile elementów w fonetyce dyslaliaka
nie jest zgodnych z normą społeczną, ale także określić etap ich rozwoju. Aby temu
sprostać badający musi operować znacznym materiałem wypowiedzi dyslalika, nie
ograniczać się do badań kwestionariuszowych oraz uwzględnić wbrew przyjętej
opinii powtarzanie. Ćwiczenia, jeśli mają być efektywne, winny przebiegać zgodnie z
linią rozwoju, tzn. atakować te punkty, wokół których skupia się praca dyslalika.
Tam, gdzie rozwój wadliwy już się dokonał, zasada działania zgodnego z procesami
rozwojowymi, również oddaje swoje usługi, choć nie musi być tak kategorycznie
stawiana, zwłaszcza w przypadkach dyslali jednorodnej. Ale i tu spotkać można
wskazania, które całkowicie są sprzeczne z mechanizmem rozwoju artykulacyjnego.
-6-
3.Postepowanie logoterapeutyczne.
Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?
Wczesna profilaktyka powinna obejmować następujące zalecenia:
poprawną wymowę osób z najbliższego otoczenia; bezwzględne unikanie
języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem; do dziecka
należy mówić powoli i wyraźnie;
reakcję dziecka na aktywność uczuciową i słowną otoczenia; kiedy jest brak
takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch – konieczna jest wtedy kontrola
lekarska;
uważne słuchanie wypowiedzi dziecka, zadawanie dodatkowych pytań, które
przyczynią się do korzystnego rozwoju dziecka; nie należy gasić naturalnej
skłonności dziecka do mówienia obojętnością czy cierpką uwagą;
zakaz poprawiania wymowy dziecka, żądania kilkakrotnego powtarzania
danego słowa, zawstydzania, karania za wadliwą wymowę, ponieważ to może
zahamować chęć mówienia, a w konsekwencji dalszy rozwój mowy;
częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów dla
dzieci i rozmawianie na ich temat;
zakaz zaniedbywania chorób uszu, gdyż nieleczone mogą spowodować
niedosłuch;
wizytę u specjalisty w przypadku wystąpienia nieprawidłowej budowy
narządów mowy u dziecka;
zakaz zmuszania dziecka leworęcznego do posługiwania się ręką prawą, co
często prowadzi do zaburzeń mowy, a zwłaszcza do jąkania;
niewymaganie od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych
głosek;
wizytę u logopedy, kiedy dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną
głoskę wymawiać, a nie robi tego.
Terapia logopedyczna to nauka nowego poprawnego sposobu mówienia –
porozumiewania się. To też podnoszenie wrażliwości nie tylko dziecka na piękne,
poprawne mówienie, budowanie poprawne zdań i poprawne wymawianie głosek, jak
też taktowne reagowanie na wady wymowy i zaburzenia mowy.
Czas trwania terapii i uzyskiwane wyniki uzależnione są od takich czynników jak:
stopień złożoności wady – im bardziej złożona wada, tym dłuższy czas terapii,
tym też później pojawiają się zadawalające rezultaty;
indywidualne cechy osoby z wadą lub zaburzeniem mowy;
wiek osoby z wadą – im wcześniej rozpoczniemy terapię, tym szybciej
osiągniemy lepsze wyniki,
kwalifikacje terapeuty – dziecko z wadą wymowy powinno być koniecznie
skonsultowane z logopedą; rodzice nie powinni samodzielnie, bez wcześniejszej
konsultacji ze specjalistą, korygować wad wymowy u dziecka;
dobra organizacja zajęć – zajęcia w domu należy organizować codziennie, jak
też regularnie zgłaszać się do logopedy,
chęć współdziałania rodziców z logopedą.
-7-
Metodyka zajęć logopedycznych powinna obejmować ćwiczenia:
słuchowe,
oddechowe,
fonacyjne,
artykulacyjne,
językowe,
składniowe,
podnoszące kompetencję językową,
motoryki narządów artykulacyjnych (warg, języka, podniebienia miękkiego,
żuchwy), oraz ścisłą współpracę z rodzicami i nauczycielami.
Prowadzone zajęcia logopedyczne są efektywne wtedy, gdy logopeda:
ma dobry kontakt z dziećmi,
organizuje wspólną zabawę,
wykorzystuje atrakcyjne i zmieniające się pomoce dydaktyczne,
jest cierpliwy na błędy i pomyłki dzieci,
posiada wiedzę na temat prawidłowości rozwoju emocjonalnego, poznawczego
i społecznego dziecka,
posiada wiedzę metodyczną,
rozumie, na jakiej bazie rozwija się mowa dziecka,
bazuje na zainteresowaniach dziecka.
Praca korekcyjna – rotacyzm
W większości przypadków rotacyzmu prowadzi się ćwiczenia wstępne, których
celem jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Do podstawowych ćwiczeń
języka należą:
1. Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały
zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.
2. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.
3. Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko
rozchylonych wargach.
4. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do
wałka dziąsłowego.
5. Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.
6. Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.
7. Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.
8. Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.
9. Kląskanie językiem.
Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek t i d oraz t, d, n, przy znacznym
otwarciu ust.
Metody umożliwiające przekształcenie dźwięków pomocniczych, które muszą być
-8-
przez pacjenta tworzone prawidłowo, w głoskę (r). Delikatne tworzenie d możemy
osiągnąć polecając dziecku nucenie znanych melodyjek za pomocą dźwięku d.
Wymawiamy lekko i delikatnie sylaby te-de, przy czym podczas wymowy głoski d
czubek języka powinien stykać się z dziąsłami.
W czasie tworzenia pomocniczego dźwięku l szybko poruszamy palcem
wskazującym pod czubkiem języka dziecka.
W czasie przedłużania dźwięku pomocniczego ż opuszczamy energicznie szczękę
dolną. Innym sposobem jest potrącanie palcem wędzidełka podjęzykowego w czasie
wymawiania ż.
W miejscu gdzie powinna występować głoska r, wstawiamy podwójne dd,
wymawiając np. bddat – brat, pddanie – pranie, tddawa – trawa.
Ważne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do ćwiczeń logopedycznych. Jest
to problem zależny od indywidualnych możliwości i warunków. Optymalna
kolejność utrwalania wymowy r to ćwiczenia, w których głoska ta występuje po
spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, m, f, w, ś, s, z, ź, sz, ż, w nagłosie i śródgłosie.
Mowa bezdźwięczna ( ubezdźwięcznienie) to: nieumiejętność realizowania
głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie zaburzenia w
realizacji dźwięczności, które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych (
wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r,l,m,n,j,ń) zastępowaniu ich
odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.
Zastępowanie spółgłosek dźwięcznych bezdźwięcznymi pojawia się jako wada
samodzielna lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacji. Z reguły
towarzyszą jej błędy w pisaniu i czytaniu.
Przyczyny mowy bezdźwięcznej:
-niedokształcenie słuchu fonematycznego
-zaburzenia słuchu
-trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady. Zakłócona
praca mięśni przywodzących i napinających wiązadła głosowe, warunkujące ich
drgania.
-niedokształcenie kinestezji mowy
-uszkodzenie centralnego systemu nerwowego
Przy m. bezdźwięcznej z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego, wargi i
policzki są wiotkie, głos cichy, monotonny i bezbarwny.
Korekta jest dość długotrwała ze względu na występujące trudności w pisaniu i
czytaniu, liczbę odkształconych dźwięków i utrudnienia związane z automatyzacją
tych dźwięków w sylabach, wyrazach i w większych jednostkach. Praca korekcyjnamowa bezdźwięczna
Metody korekcji mowy bezdźwięcznej to ćwiczenia słuchowe:
1. Ćwiczenia słuchu niewerbalnego, np. rozpoznawanie różnych dźwięków z
otoczenia.
2. Ćwiczenia słuchu werbalnego, które pozwolą dziecku świadomie rozpoznawać
właściwy dźwięk:
a) wypowiadanie samogłosek ustnych - a o e u i y – szeptem i cicho.
b) Nucenie melodyjek za pomocą izolowanych głosek, np. f f f f, s s s s, ś ś ś ś.
Śpiewanie głosek bezdźwięcznych powoduje najczęściej ich udźwięcznienie – w
-9-
sposób łatwy i przyjemny dla dziecka.
c) Wysłuchiwanie przez dziecko z taśmy magnetofonowej specjalnie nagranych
wyrazów. Mogą to być wyrazy wypowiadane przez dziecko. W czasie odtwarzania
nagrania można pokazywać rysunki obrazujące wypowiedziane wyrazy. Ćwiczenie to
ma na celu uświadomienie dziecku wadliwej wymowy głosek dźwięcznych.
3. Rozpoznawanie przez dziecko drogą słuchową danego dźwięku wśród innych
dźwięków. Na przykład prosi się dziecko o podniesienie ręki, gdy usłyszy z wśród
innych dźwięków, np. r d m k z s t z . Dzieci starsze , tzn. 6, 7 – letnie, mogą w ten
sposób rozpoznawać sylaby z udziałem głoski dźwięcznej, np.: zzzzzz - sssa, i głoski
dźwięczne w wyrazach, np.: Gruba – grupa, goni – koni.
Fonetyczne metody korekcji mowy bezdźwięcznej to:
1. Powtarzanie dźwięków izolowanych. Ćwiczenie to polega na przedłużaniu jakiejś
spółgłoski, najpierw przez logopedę, potem przez dziecko. Metoda ta przynosi dobre
rezultaty przy udźwięcznianiu głosek: f fi s ś sz, nieco gorsze przy udźwięcznianiu
głosek c ci cz, niewielkie przy pozostałych głoskach bezdźwięcznych mających
swoje bezdźwięczne odpowiedniki, tzn. p pi t k ki W ćwiczeniach tych niewskazane
jest wzmacnianie artykulacji głosek dźwięcznych.
2. Metoda fonetycznej analogii polega na tym, że dźwięczność jednej głoski przenosi
się na inne głoski, np. wata – zamek – ziarno – żyto
3. Metoda fonetycznej asymilacji polega na wykorzystaniu sąsiedztwa fonetycznego
głoski, której dźwięczna wymowa została opanowana, np. głoska w może być
wykorzystana do ćwiczenia d w wyrazach: dwoje, dwója, dwór; głoska dz do
ćwiczenia b w wyrazie: dzbanek, głoska wi do ćwiczenia g w wyrazach: gwiazda,
gwizdać, gwizdek itd..
Wykorzystanie głosek nosowych m, mi do ćwiczenia b, bi oraz n,ni do ćwiczenia d,
di. Ćwiczenie to polega na bardzo szybkim i rytmicznym wymawianiu głosek
nosowych i jednoczesnym zaciskaniu skrzydełek nosa.
Praca korekcyjna – kappacyzm, gammacyzm
Dla wywołania głoski k często wystarczy, aby dziecko szeroko otworzyło usta i
próbowało wymawiać k. Jeśli ma kłopoty z ułożeniem języka, wtedy czubek języka
przytrzymujemy szpatułką, trzonkiem łyżeczki lub palcem i polecamy wymawiać t,
ta. Unieruchomiony czubek języka nie będzie się mógł podnieść do góry, będzie
natomiast podnosiła się tylna jego część.
Inny sposób to ułożenie dziecka na wznak i odchylenie głowy ku tyłowi; język cofa
się w głąb jamy ustnej pod wpływem własnego ciężaru. W tej pozycji dochodzi do
zwarcia tylnej części języka z podniebieniem miękkim.
Przytrzymując język, zawsze zaczynamy od t, ta, to, te, tu. Polecamy wymawiać k,
ka, dopiero wtedy, gdy dziecko opanuje pracę języka potrzebną do wyprodukowania
prawidłowego dźwięku.
G po nauczeniu k pojawia się zwykle samoistnie. Układ języka jest taki sam jak przy
k. Jako dźwięczna nie jest wymawiana w wygłosie wyrazu. Zniekształceniu ulega tak
jak k. Wadliwa wymowa zwykle polega na zamianie g na d (góra = dura, noga =
noda ).
- 10 -
-rynolalia (nosowanie) zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe wymawiane są jak
głoski ustne i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie, gdy głoski ustne są
wymawiane jak głoski nosowe, tzn. łączą się z rezonansem nosowym, co określamy
mianem – nosowanie otwarte.
Zarówno nosowanie otwarte, jak i zamknięte można podzielić na funkcjonalne i
organiczne. Podział ten uwzględnia przyczyny wywołujące rynolalię.
-nosowanie funkcjonalne może być spowodowane brakiem kontroli słuchowej
-nosowanie organiczne to wymowa nosowa spowodowana rozszczepem
podniebienia, zbyt krótkim podniebieniem miękkim lub jego wrodzonym
niedorozwojem.
Przyczynami powodującymi nosową artykulację są:
-przy nosowaniu zamkniętym – przejście do jamy nosowej jest zamknięte (niedrożne)
na skutek: przerostu śluzówki nosa, obrzęku przy ostrych stanach kataralnych,
przerostu trzeciego migdałka, polipów, skrzywienia przegrody nosa. Wymienione
przyczyny sprawiają, że wszystkie głoski są wymawiane z rezonansem ustnym.
Warunkiem poprawy wymowy jest zlikwidowanie przyczyny (np. zabieg operacyjny
lub leczenie stanów kataralnych).
-przy nosowaniu otwartym – przejście do jamy nosowej cały czas jest otwarte z
powodu: rozszczepów podniebienia (czasem niewidocznych, bo podśluzówkowych),
krótkiego podniebienia, nieprawidłowej pracy pierścienia gardłowego, co powoduje,
że wszystkie głoski mają zabarwienie nosowe. Nosowanie otwarte powstaje w
wyniku niedostatecznego oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej i dlatego pojawia
się rezonans nosowy największy – w wypadku samogłosek – przy u,i, najmniejszy
przy a.
Przy wymowie wszystkich spółgłosek miejsce artykulacji zostaje przesunięte do tyłu,
w kierunku podstawy języka, tylnej ściany gardła i krtani.
Przy nosowaniu otwartym największemu zniekształceniu ulegają spółgłoski
szczelinowe i zwarto-szczelinowe. Wszystkie głoski, niezależnie od sposobu ich
realizacji wymawiane są z silnym zabarwieniem nosowym.
Praca korekcyjna w przypadku rynolalii na skutek rozszczepu podniebienia musi być
prowadzona indywidualnie w zależności od rodzaju zaburzeń mowy, wieku, poziomu
wiedzy i inteligencji pacjenta. Właściwe leczenie foniatryczne następuje raczej po
operacyjnym leczeniu. Wykonywanie ćwiczeń przed operacją jest możliwe tylko
przy zatykaniu nosa watą lub zaciskaniu skrzydełek nosa palcami w celu zniesienia
nosowania. Wzbudza to świadomość prawidłowego brzmienia dźwięków mowy i
wytwarza bodźce samokontroli. Kolejność ćwiczeń ustala się indywidualnie.
- 11 -
Czy rodzice mogą skutecznie pomóc swojemu dziecku?
Tak, bowiem rodzice są pierwszymi nauczycielami prawidłowej wymowy dziecka.
Powinni:
ściśle współpracować z logopedą,
systematycznie przyprowadzać dziecko na zajęcia logopedyczne (dziecko
powinno mieć zeszyt, w którym logopeda zapisuje materiał do utrwalania w
domu!),
stosować zalecenia logopedy i systematycznie prowadzić ćwiczenia
korekcyjne (utrwalające) z dzieckiem w domu (codziennie przez 15-20 minut!),
prowadzić zajęcia w pomieszczeniach wyciszonych (bez włączonego
telewizora, radia itp.),
prowadzić zajęcia w atmosferze spokoju, zrozumienia dla trudności dziecka,
zauważać każdy sukces dziecka i odpowiednio go wzmacniać poprzez
pochwały i nagrody,
dostarczać dziecku właściwych wzorów wymowy głoski, wyrazu, zdania i
całych wypowiedzi (np. nie spieszczać wyrazów itp.),
nie tolerować błędów wymowy,
spowodować, by dziecko zrozumiało swoje wady i by odczuwało potrzebę
korekcji.
- 12 -
BIBLIOGRAFIA:
1.
A.Balejko, 1993, „Jak usuwać wady wymowy?”, Orthodruk, Białystok
2.
M.Dembińska, 1997, „Domowe zabawy logopedyczne”, cz.I
3.
G.Demel, 1996, „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, WSiP
Warszawa
4.
J.Wójtowiczowa, 1991, „Logopedyczny zbiór wyrazów”, WSiP Warszawa
- 13 -