Feminizm, studia genderowe, teoria queer
advertisement
Feminizm i badania genderowe Renata Ziemińska Feminizm jako teoria • „femina” łac. kobieta • Feminizm jest ruchem społecznym (emancypacja kobiet) i zespołem teorii opisujących i wyjaśniających dyskryminację kobiet. • Teorie feministyczne mieszczą się w obrębie wielu nauk: socjologii, politologii, psychologii, kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, językoznawstwa, filozofii, pedagogiki, historii, prawa, ekonomii. Ale też czerpią z biologii i medycyny. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Wzorcowe przejawy dyskryminacji • Sytuacja kobiet w przeszłości, Maria Skłodowska • Sytuacja kobiet w krajach islamskich, w Indiach, w Egipcie • Trudno krytykować własną kulturę i epokę, chyba że jest się na jej marginesie Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Sytuacja kobiet w Polsce • kobiety mniej zarabiają 18 %, a mają więcej domowych obowiązków (90% opieki nad małymi dziećmi) • CBOS 2013 w większości polskich rodzin kobiety obarczane są prasowaniem (82%), praniem (81%), przygotowywaniem posiłków (67%), zmywaniem naczyń (58%), rutynowym sprzątaniem (58%). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Główne przejawy dyskryminacji w pracy • niższe w porównaniu z mężczyznami wynagrodzenie dla kobiet za tę samą pracę, • brak możliwości awansu na wyższe stanowiska • dyskryminacja ze względu na funkcję macierzyńską – odrzucanie aplikacji młodych kobiet z obawy przed ewentualną ciążą, obniżaniu wynagrodzenia matkom ze względu na brak dyspozycyjności. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński CZY, PANA(I) ZDANIEM, KOBIETY W POLSCE SĄ DYSKRYMINOWANE, TZN. CZY, OGÓLNIE RZECZ BIORĄC, MAJĄ GORSZE SZANSE, MOŻLIWOŚCI W ŻYCIU NIŻ MĘŻCZYŹNI, CZY TEŻ NIE? CBOS 2013 • Mężczyźni: 35% tak, 58% nie • Kobiety: 52% tak, 36% nie Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński JAK PAN(I) SĄDZI, CZY OBECNIE W POLSCE LEPIEJ ŻYJE SIĘ KOBIETOM CZY MĘŻCZYZNOM? Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Kluczowy „problem” to macierzyństwo • obciążenie macierzyństwem to problem dla tych kobiet, które marzą o niezależności. • 75% Polaków w 1994 uważa, że pełnowartościowa kobieta powinna być matką. • tylko kilka procent Polaków uważa, że kobieta niepracująca ma większy szacunek niż pracująca. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Postawy prokreacyjne kobiet CBOS 2013 • Średnia wieku rodzących pierwsze dziecko to w Polsce 29 lat; • Wskaźnik dzietności w Polsce to 1,3 (na 100 kobiet w wieku 15-49 lat przypada 130 urodzonych dzieci). • 33% musiało zrezygnować z pracy z powodu trudności z zapewnieniem dziecku opieki; co dziesiąta straciła pracę po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Betty Friedan 1921-2006 i feminizm drugiej fali Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński „Krynica wieku” 1993 • Współpraca zamiast rywalizacji, docenienie funkcji rodzicielskich i prac domowych. • Friedan zachęca starszych mężczyzn, aby rozwijali opiekuńcze cechy kobiece, zaś starsze kobiety, aby rozwijały śmiałość, asertywność, zdolność kierowania ludźmi. • Po pięćdziesiątce najlepiej eksplorować cechy drugiej płci. Kobietom dobrze służy praca i działalność publiczna, zaś mężczyźni są bardziej skłonni zająć się życiem domowym. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Trzecia fala feminizmu • Białe zachodnie feministki II fali oskarżono o udział w dyskryminowaniu kobiet w krajach trzeciego świata. Feminizm ratując własną postępowość, musiał rozszerzyć zainteresowanie na kwestie rasowe, kulturowe, biedę, wiek, kolonializm, niepełnosprawność, osoby o odmiennej orientacji seksualnej i niejednoznacznej tożsamość płciowej. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Od feminizmu do gender studies • Przy okazji walki o sprawiedliwość dla kobiet rozpoczęła się poważna analiza pojęcia kobiecości i męskości oraz płci w ogóle. • Gender stał się symbolem walki z dyskryminacją ze względu na płeć i orientację seksualną. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Gender – rodzaj gramatyczny, płeć • termin z języka angielskiego, który pierwotnie oznaczał rodzaj gramatyczny (męski masculine, żeński feminine, nijaki) i został użyty przez seksuologów w latach 60. • Rozróżnienie na sex/gender, płeć biologiczną i kulturową okazało się przydatne dla argumentacji feministycznej w latach 70. (anatomia kobiety nie determinuje jej ról społecznych, płeć ma wymiar kulturowy). • Gender to zatem płeć kulturowa czyli zespół cech i zachowań, ról społecznych przypisywanych kobietom i mężczyznom przez społeczeństwo i kulturę. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Badania genderowe • Badania interdyscyplinarne nad płcią (kulturoznawstwo, socjologia, historia, psychologia, pedagogika, filozofia, prawo, ekonomia, biologia, seksuologia i inne). • Badania genderowe dotyczą płci w wymiarze kulturowym i społecznym, uzupełniając wiedzę biologiczną na temat obu czy wszystkich płci. • Początkiem tych badań jest integracja informacji biologicznych na temat dymorfizmu płciowego. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Asymetria mózgów Dominujące połączenia w mózgu mężczyzn (A) i kobiet (B). Po lewej stronie mózg z góry, po prawej z boku. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Połączenia wewnątrzpółkulowe i międzypółkulowe • U kobiet dominująca jest sieć połączeń (aksonów i dendrytów) poprzecznych łączących dwie półkule, czyli takich, które przechodzą przez spoidło wielkie. Jest ono większe u kobiet. • U mężczyzn natomiast dominują połączenia wewnątrzpółkulowe oraz jest większa półkulowa specjalizacja. • Mężczyźni mają lepszą koncentrację, a kobiety potrafią wykonywać kilka rzeczy naraz. Mężczyźni mają lepszą wyobraźnię przestrzenną i lepiej strzelają, a kobiety są lepsze w zapamiętywaniu słów i precyzyjnych ruchach manualnych (Kimura 2002). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Osoby w skanerze rezonansu magnetycznego wykonywały zadania matematyczne • Okazało się, że rozwiązywanie tych zadań wywołuje znacznie silniejszą aktywację w mózgu mężczyzn niż kobiet. • w tych miejscach stwierdzono różnice w objętości i gęstości substancji szarej (ciała komórek nerwowych)na korzyść kobiet. • mózgi kobiet zdają się pracować wydajniej z punktu widzenia zużycia energii, bo zadanie wykonywały na podobnym poziomie. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Empatia w badaniu rezonansem magnetycznym • Badani patrzyli na ból innych. Kobiety odczuwały empatię także w odniesieniu do osób, które zachowały się wcześniej wobec nich nieuczciwie. • w przypadku mężczyzn aktywacja struktur związanych z empatią pojawiała się tylko w odniesieniu do osób, które zachowywały się wobec nich fair. • mężczyźni na widok bólu zdawanego osobom nieuczciwym najwyraźniej odczuwali satysfakcję, gdyż aktywowały się u nich struktury związane z układem nagrody. U kobiet takich aktywacji nie było. • u kobiet większą objętość substancji szarej w obszarach tzw. neuronów lustrzanych, istotnych dla empatii. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Jądra podwzgórza, hipothalamus • Podwzgórze reguluje zachowania reprodukcyjne. U szczurów jest większe u samców niż samic. • Allen opisał cztery jadra sródmiąższowe przedniego ludzkiego podwzgórza INAH 1-4. Niektóre okazały się większe u mężczyzn. INAH3 2.8 razy większe, a INAH2 dwa razy większe. Różnic tych nie ma przed 5 rokiem życia i po 50 roku życia. • Inne części podwzgórza mniejsze u osób transpłciowych MK niż u mężczyzn z grupy kontrolnej, co świadczy o biologicznym podłożu transpłciowości (Kimura 2002, Swaab 2009). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Kilka pojęć i wymiarów płci 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. płeć chromosomalna (chromosomy XX lub XY oraz nietypowe modyfikacje przy podziale, XO zespół Turnera, XXY zespół Klinefeltera, syndrom XYY) płeć gonadalna (gruczoły płciowe jądra, jajniki lub mix) płeć hormonalna (poziom estrogenów i androgenów) płeć genitalna (wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, niekiedy mix, bez gonad) płeć w sensie prawnym, metrykalna (płeć podana przy urodzeniu lub ustalona przed sądem) płeć wychowania (według której rodzice wychowują dziecko). tożsamość płciowa (przekonanie osoby o tym, jakiej jest płci) płeć mózgowa, fenotypowa, społeczna… Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Osoby interpłciowe • Osoba interpłciowa posiada niektóre cechy biologiczne kobiece, a inne męskie, np. zarazem jajnik i jądro, jajniki i zewnętrzne męskie bez jąder, zewnętrzne męskie i żeńskie, zewnętrzne o mieszanym utkaniu itd. • osoby interpłciowe to 1% populacji • interpłciowe noworodki niekiedy przechodzą korektę płci zaraz po urodzeniu, jedno na tysiąc, np. Michalina z Top model. • W Niemczech pod koniec roku 2013 wprowadzono prawo wpisania osobom interpłciowym w metryce i paszporcie „płeć nieokreślona”. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Osoby homoseksualne i biseksualne • Osoby homoseksualne mają jednoznaczną płeć anatomiczną, ale zakochują się w osobach tej samej płci. Osoby biseksualne zakochują się zarówno w kobietach, jak i mężczyznach. • Mózgi homoseksualnych mężczyzn mają większe spoiwo między półkulami, które jest typowe dla kobiet. • Homoseksualność może powstawać w wyniku nadmiernego lub niedostatecznego oddziaływania androgenów na rozwijający się system nerwowy płodu, zwłaszcza struktur wzrokowych i kierujących zachowaniami seksualnymi. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Osoby transpłciowe • Transpłciowość to niezgodność poczucia tożsamości płciowej z płcią anatomiczną (gonady i narządy płciowe). Niektórzy decydują się na korektę płci, aby uniknąć cierpienia z powodu tej rozbieżności. • Formowanie narządów płciowych w pierwszych dwu miesiącach, a formowanie mózgu w drugiej połowie ciąży. Te dwa procesy mogą być niezgodne. Mózgi osób transpłciowych są niezgodne z ich płcią anatomiczną. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Osoby queerowe • Niektóre osoby czują się zarówno kobietą i mężczyzną lub czują, że mają płeć nieokreśloną. Można o nich powiedzieć, że mają tożsamość queerową. • Badania nad sytuacją osób LGBTQ są okazją do lepszego zrozumienia, czym jest płeć w ogóle. • Doświadczają one społecznego „konstruowania” własnej tożsamości i jej zmienności, dzięki temu dają szansę wszystkim, aby zrozumieli, czym jest płeć. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Płynność płci biologicznej • Płeć biologiczna okazuje się kontinuum, a wyraźne rysy często są wynikiem socjalizacji polegającej na dążeniu do prezentowania się w typowy sposób (wyuczone sposoby zachowań, stroje, fryzury, makijaże itd.). Ułatwia to segregację ludzi na wygodne kategorie. 4% ludzi jest poza binarnym podziałem. • W związku z płynnością płci sztywny podział na dwie płcie w sensie prawnym (zapisywany w dokumentach tożsamości) jest uproszczeniem i dyskryminacją niektórych osób. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński STOSUNEK DO PRAW GEJÓW I LESBIJEK ORAZ ZWIĄZKÓW PARTNERSKICH, CBOS 2013 • 63% uważa, że osoby homoseksualne nie powinny mieć prawa do publicznego pokazywania swojego sposobu życia • 33% akceptuje możliwość sformalizowania związków osób tej samej płci, natomiast 60% nie zgadza się na to. • 25% osobiście zna kogoś o orientacji homoseksualnej i te osoby akceptują homoseksualność. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński Homofobia w Polsce • W szkołach przemilcza się problemy młodzieży nieheteronormatywnej czyli młodzieży LGBTQ (przemoc, wykluczenie, samobójstwa). • Osoby homoseksualne były często ważnymi twórcami kultury, np. Maria Konopnicka, Maria Dąbrowska, Jarosław Iwaszkiewicz, William Szekspir, Oscar Wilde, z filozofów Platon, Wittgenstein, Foucault, matematyk Alan Turing, twórca pierwszego komputera. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
