Rola zabawy w rozwoju dziecka

Rola zabawy w rozwoju dziecka
Każdy rodzaj zabawy odgrywa w rozwoju dziecka swoistą rolę. Zabawy oddziałują
wszechstronnie na osobowość dziecka i jego rozwój. I tak:
Zabawy tematyczne przyczyniają się do poznania ról społecznych. Dzieci uczą się dostosowania do
określonych norm, reguł postępowania, poczucia odpowiedzialności, życzliwości, niesienia pomocy
innym, zdyscyplinowania.
Zabawy ruchowe służą zdobywaniu zręczności. Dzieci zaspokajają potrzebę ruchu.
Zabawy dydaktyczne rozwijają zdolności poznawcze: uwaga, myślenie, pamięć, wyobraźnia,
spostrzeżenie.
Zabawy konstrukcyjne rozwijają funkcje poznawcze, badawcze, naśladownictwo, twórczość
dziecka, poczucie piękna.
Zabawa pozwala dziecku spełniać swe życzenia między innymi dawać ujście agresywnym popędom
bez narażania się na konsekwencje, jakie impulsywne zachowanie przyniosłoby mu w sytuacjach
realnych. W zabawie dziecko może czuć się „panem sytuacji”, odreagować przykrości i lęki,
postępować podobnie jak dorośli. Zabawa staje się areną, na której dziecko rozgrywa swoje lęki i
obawy, pragnienia, nadzieje w postaci udramatyzowanych sytuacji modelowych, gdzie możliwe jest
powtarzanie własnych doświadczeń życiowych, przeżywanie ich ponownie w udoskonalonej formie.
W rozwoju psychicznym dziecka zabawa stwarza strefę najbliższego rozwoju dziecka. W zabawie
dziecko znajduje się zawsze wyżej własnego średniego wzrostu, wyżej od swego codziennego
zachowania jest ono w zabawie o głowę wyższe od samego siebie. Podczas zabawy dziecko utrwala
i doskonali przyswojone sposoby myślenia i działania, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu.
I. Roszkiewicz stwierdza, iż zabawa:
„Po pierwsze, zwiększa orientacje w świecie oraz ćwiczy umiejętności, sprzyja rozwojowi myślenia,
wiedzy, spostrzegania oraz poszczególnych sprawności czynnościowych.
Po drugie, uczy kierowania, planowania, rozwija zdolności organizacyjne, wzbogaca osobowość.
Po trzecie, rozwija sferę emocjonalną życia, pogłębiając ją.
Po czwarte, stanowi jeden z najlepszych środków psychoterapeutycznych i często bywa stosowana
jako metoda oddziaływania na dzieci z różnymi trudnościami i zaburzeniami rozwoju”.
Zabawa jest szczególnym źródłem rozmaitych kontaktów społecznych, źródłem przyjemności,
których nie daje praca pozbawiona wartości humanistycznych. Zabawa sprzyja utrzymywaniu
pobudzenia na umiarkowanym poziomie. Spełnia funkcję przystosowawczą umożliwiając dziecku
eksplorację własnych zachowań i pomysłów, kombinowania ich podczas zabaw w „bezpiecznych”
warunkach.
Zabawa sprzyja nabywaniu wzorów i sposobów zachowania, a także przezwyciężania konfliktów.
Przegrana czy wygrana w zabawie nie powoduje takich konsekwencji, jak w życiu.
Bruner wysuwa na pierwszy plan rolę zabawy w wytwarzaniu sposobów zachowania się giętkich i
plastycznych. Dziecko może bowiem skoncentrować się w zabawie na tym, co robi i jak to robi, a
więc na zachowaniu samym w sobie, nie zaś na jego celu, skutkach, konsekwencjach.
Często zabawę traktuje się jako swoistą formę autokomunikacji. Dziecko wykonując określone
czynności ruchowe i słowne „przepowiada”, czyli komunikuje sobie samemu informacje w granicach
przyjętych konwencji i umownej sytuacji. Autokomunikacja jest nie tylko objawem egocentryzmu
dziecięcego, lecz stanowi jakby dialog, w którym dziecko odtwarza i ujawnia na zewnątrz treść
własnych doświadczeń.
Zabawy swobodne dzieci spełniają rolę diagnostyczną. Zachowanie dziecka podczas zabawy,
będące manifestacją jego stanów uczuciowych, informuje o świecie wewnętrznych przeżyć
wychowanka, o jego ewentualnych trudnościach i konfliktach.
Zabawy spełniają rolę psychokorekcyjną w stosunku do dzieci agresywnych, nadmiernie
pobudliwych, nieśmiałych, izolujących się od grupy.
Zabawy dowolne kształtują takie cechy wolicjonalne, jak wytrwałość i cierpliwość w dążeniu do
celu, czyli doprowadzenie do końca podjętego działania mimo przeszkód.
Zabawa jest swoistą formą uczenia się: zdobywania wiadomości, umiejętności i sprawności. Stwarza
okazję, by poszerzyć kręg doświadczeń, żeby nauczyć się celowo i skutecznie działać i oddziaływać
na otoczenie. Podczas zabawy dziecko utrwala i doskonali przyswojone sposoby myślenia i działania,
a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób o otoczeniu.
Zabawy tematyczne pomagają dziecku skonkretyzować to, co wie o zjawiskach społecznych,
stanowią podnietę do poszerzania orientacji w zajęciach wykonywanych przez różnych ludzi.
Rozwijają wyobraźnię dzieci. Zabawy zawierają wiele wartości wychowawczych z punktu widzenia
kształcenia sfery uczuć i emocji. Oprócz przyjemności z zaspokajaniem potrzeby ruchu i działania
zabawy dają dzieciom możliwość ekspresji emocjonalnej, stwarzają im okazję do wyładowania
konfliktów uczuciowych i napięć nerwowych.
Zabawa odgrywa niezwykle ważna rolę w życiu i ogólnym rozwoju dziecka. Jest ona swoistą drogą
gromadzenia doświadczeń, uczenia się, ćwiczenia. Dziecko w zabawie poznaje właściwości różnych
przedmiotów i utrwala wiedzę o życiu ludzi i świecie, rozwija wszystkie funkcje umysłowe.
Zabawa przynosi dziecku przyjemne przeżycie, radość estetyczną, humor, śmiech. Jest doniosłym
czynnikiem rozwoju moralno-społecznego. W zabawach dzieci rozwijają inicjatywę, wytrwałość w
przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze do celu, a osiągając efekt poznają swoją wartość.
Zabawa usprawnia dziecko pod względem fizycznym i ruchowym, rozwija zręczność rąk. Daje
okazję do zapoznania się z różnymi materiałami i narzędziami, stawia przed dzieckiem problemy
techniczne, które ono rozwiązuje zgodnie ze swoimi możliwościami.
Zabawa w życiu dziecka jest przeciwieństwem nudy i bezczynności, które wywołują podniecenie,
kaprysy czy też wybryki i konflikty z otoczeniem. Występuje tu wzajemna zależność: zdrowie i
równowaga nerwowa dziecka, sprawność ruchowa i orientacja umysłowa, wrażliwość uczuciowa
mają duży wpływ na rozwój zabaw.
W toku zabawy dziecka można wypełniać różne zadania programu, integrować różne kierunki pracy
wychowawczej, ponieważ działalność zabawowa zawiera zarazem składniki rozwijające umysł, sferę
potrzeb i motywów działania, postawy wobec innych i ocenę własnego zachowania.
Rozwój i powodzenie zabawy zależy od indywidualnych właściwości dzieci – umiejętność
współdziałania, porozumienia z otoczeniem, brak wrażliwości, rzeczowość, samodzielność,
sprawność organizacyjna, umiejętność skupienia się na treści zabawy.
Treść i rodzaj zabaw zależy od płci dzieci, (przy wspólnych zabawach te różnice się zacierają), pory
roku, zabawek i urządzeń, jakich dzieciom dostarcza otoczenie. Na rozwój zabawy oddziałuje
otaczające środowisko, to co dziecko obserwuje dookoła siebie, czego doświadcza współżyjąc z
innymi. Na zabawy dzieci wywierają wpływ utwory literackie, programy telewizyjne, widowiska itp.
Opieka nauczyciela nad zabawą dzieci powinna uwzględnić jego potrzeby i właściwości psychiczne,
poznać jego pragnienia, zainteresowania, możliwości i umiejętności. Opieka ta polega przede
wszystkim na kształtowaniu środowiska wychowawczego tj. organizowaniu zewnętrznych i
wewnętrznych warunków dobrej zabawy.
Zabawa pomaga uczyć się, rozkwitać, stawać się osobowością pełną i wartościową zarówno w
płaszczyźnie indywidualnej jak i społecznej, osobowością zrównoważoną i zadowoloną w chwili
obecnej, a także przygotowaną do niepewnej przyszłości.
Bibliografia
1. A. Brzezińska „Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku
przedszkolnym”.
2. Eli Am „Zabawa w przedszkolu”.
3.S. Guz „Rola nauczycielki w swobodnych zabawach dzieci”.
4.Z. Bogdanowicz „Zabawy dydaktyczne.
5.E. Kamenov „Zabawa i edukacja”.
6.W. Okoń „Zabawa a rzeczywistość”
7. M. Przetacznik-Gierowska „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”
8. I. Roszkiewicz „Młodszy wiek szkolny”.
9. M. Tyszkowa „Zabawa dziecka”.
10.M. Żebrowska „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”.
11 A. Landy „Rozwój i wychowanie dziecka”.