Kryminologia 1 - Magisterskie24.pl
advertisement
KRYMINOLOGIA Przestępczość jest zjawiskiem znanym od początku istnienia świata. Pierwsze refleksje dotyczące przestępczości, przestępstw, pokrzywdzonych pojawiły się w starożytności. Jako pierwszy terminu kryminologia w 1879 r. użył Paul Topinard. W 1885 r. po raz pierwszy termin ten został użyty w podręczniku, w pracy naukowej został przez Rafaele Garofalo. Za ojca kryminologii uważa się Cesare Lombroso. W obrębie szkoły klasycznej prawa karnego w XVIII wieku pojawiły się poglądy, refleksje, które można określać jako kryminologiczne. Crimen – przestępstwo, zbrodnia. Logos – nauka. Kryminalistyka- nauka zajmująca się opracowywaniem metod i sposobów wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich w sądzie. (Sherlock Holmes, Herkules Poirot). Spełnia rolę usługową w procesie karnym w zakresie ustalania prawdy materialnej. Kryminologia wg J. Błachut – nauka społeczna zajmują się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby, sprawcy przestępstwa, ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości. Kryminologia wg Hołysta – nauka o przestępstwie i przestępcy, o ofiarach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz ich zapobiegania, a także funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej. 5 głównych obszarów zainteresowania kryminologii: 1) Przestępstwo- jest to czyn człowieka zabroniony przez ustawę jako zbrodnia lub występek bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Pytania kryminologiczne: Czym jest przestępstwo? Czym przestępstwo wyróżnia się od innych kategorii zachowań ludzkich? Czy pojęcie przestępstwa ma charakter stały czy zmienny i w czasie i przestrzeni? Czy przestępstwo jest tylko i wyłącznie pewną kategorią normatywną, czy też możliwe są inne, pozanormatywne kryteria przestępności zachowania, jak np. społeczna szkodliwość, patologiczność itp.? 2) Przestępczość jako zjawisko społeczne. Opis tego zjawiska w aspekcie statycznym i dynamicznym: rozmiary przestępczości, nasilenie przestępczości, dynamika przestępczości, struktury przestępczości. Tak rozumiane badania kryminologiczne polegające na ilościowym opisie zjawiska przestępczości, zalicza się do dziełu kryminologii zwanym fenomenologia czy też symptomatologia przestępczości. Dlaczego i w jaki sposób rozmiary i nasilenie zjawisk przestępczych w obrębie różnych elementów struktury społecznej i przestrzennej społeczeństw są różne? (pytanie queteletowskie). Badania A. Queteleta i Michel- Andre Guerry’go można uznać za pierwociny nurtu socjologicznego, w ramach którego wyjaśnianie zjawiska społecznego traktuje się jak coś odmiennego niż wyjaśnianie indywidualnych zachowań przestępczych. 3) Przestępca- najbardziej tradycyjny przedmiot badań kryminologicznych, a przede wszytkim nurtu zwanego kryminologią pozytywistyczną. Zapoczątkował Cesare Lombroso. W takim ujęciu kryminologia jest przede wszystkim nauką behawioralną, zajmującą się zachowaniem przestępczym i poszukującą przyczyn oraz prawidłowości. Problemem tego nurtu kryminologii jest pytanie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie (pytanie lombrozjańskie). Etiologia przestępczości- dział kryminologii zajmujący się poszukiwaniem przyczyn zachowań przestępczych i przestępczości jako zjawiska społecznego. 4) Ofiara przestępstwa- Wiktymologia- nauka o ofierze. Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo stania się ofiarą przestępstwa, konsekwencje wiktymizacji dla dotkniętej nią jednostki; społeczna percepcja zjawiska przestępczości przede wszystkim lęk przed przestępczością. 5) Kontrola społeczna i reakcja na przestępczość- pytania o instytucje kontroli społecznej i społeczną reakcję na przestępczość. Do tej grupy należy dział kryminologii empirycznej zajmującej się badaniem praktyki funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości( jak funkcjonują; jak są realizowane normy prawa karnego materialnego, procesowego i wykonawczego; skuteczność i społ. oddziaływanie sankcji karnych). Tego typu badanie zaliczane jest do odrębnej dyscypliny- penologia czy polityka kryminalna. . Pytanie o istotę i społeczne funkcje reakcji wobec przestępczości- pytanie reaktywne i przeciwstawiane pytaniu etiologicznemu(dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa i pewni ludzie za przestępców a inni nie?). Kryminologia jest nauką o charakterze interdyscyplinarnym, ponieważ nie posiada własnej metodologii badawczej. Wykorzystuje metody antropologii, biologii, medycyny, psychiatrii, psychologii, socjologii, statystyki, ekonomii, historii itp. DZIAŁY KRYMINOLOGII -Etiologia- badanie uwarunkowań i przyczyn przestępczości oraz patologii społecznych. -Profilaktyka kryminologiczna- dziedzina powiązana z naukami społecznymi (psychologia, pedagogika społeczna) obejmuje pochodzenie i etiologię przestępstw, zajmuje się także technikami usuwania negatywnych postaw i zachowań oraz pozytywnym ukierunkowaniem aktywności jednostki. -Symptomatologia(fenomenologia)- opis ilościowy i jakościowy przestępczości. Dział zajmujący się metodami jak dane przestępstwo wychodzi na „światło dzienne”. Kryminologia, a inne nauki - nauki medyczne i biologiczne- Ojciec kryminologii Lombroso był lekarzem psychiatrą. Koncentrowanie zainteresowania na osobie sprawcy, z drugiej stronna jego cechach biologicznych, które mogą posiadać jakiś związek z zachowaniami przestępczymi.(np. cechy antropologiczne, genetyczne, neurofizjologiczne, funkcjonowanie układu hormonalnego). Psychiatria zajmuje się psychopatologią- chorobami psychicznymi i innymi zaburzeniami psych. o niechorobowym charakterze (rola czynników w genezie zachowań przestępczych jak również w zakresie oceny zdolności sprawców do ponoszenia odpowiedzialności) Psychiatria sądowa Kryminologia jako nauka praktyczna - psychologia- problematyka osobowości, zastanawia się nad istnieniem takiego układu cech osobowości, który może sprzyjać popełnianiu przestępstw (osobowość przestępcza). W niektórych krajach tworzy się osobny nurt- kryminologię kliniczną(kompleksowe diagnozowanie sprawców dla potrzeb praktyki wymiaru sprawiedliwości) - pedagogika- Szczególnie pedagogika resocjalizacyjna- wykonywanie środków karnych. Np. kara pozbawienia wolności jako środek resocjalizacji sprawcy przestępstwa. - statystyka- twórcy kryminologii: Queletet i Guerry, byli matematykami zajmującymi się statystyką. Bez informacji pochodzących z podstawowych rodzajów statystyk gromadzących dane na temat przestępczości (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna) nie da się zajmować kryminologią. Statystyki stanowią podstawową wiedzę NT. rozmiarów, nasilenia, dynamiki i struktury przestępczości. Są zasadniczym instrumentem statystycznego opisu i analiza tego zjawiska (matematyczne metody statystyczne są elementem metodologii empirycznych badań kryminologicznych.) Bez znajomości podstawowych metod i technik analizy statystycznej prowadzenie badań jest niemożliwe. - socjologia- Szkoła socjologiczna prawa karnego (Franz von Liszt i Enrico Ferri) określana też jako socjologia kryminalna. Współcześnie kryminologia północnoamerykańska jest zdominowana przez socjologów. Dzięki socjologii kryminologia zaczęła się interesować społecznymi uwarunkowaniami przestępczości na płaszczyźnie I stopnia (rodzina, grupa rówieśnicza) i II stopnia (sąsiedztwo, zbiorowość) czy też na płaszczyźnie społeczeństwa globalnego(państwo i jego struktury władzy). W ramach socjologii wykształcił się szereg działów zajmujących się pokrewnymi kryminologii zagadnieniami.: - Patologia społeczna- zjawiska społeczne określane mianem przejawów patologii społecznej. Są to zjawiska społeczne, które traktowane są jako szkodliwe, zakłócające w jakiś sposób prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa.(alkoholizm, prostytucja, narkomania, samobójstwa itp.) - socjologia zachowań dewiacyjnych- społeczne i psychospołeczne mechanizmy zachowań stanowiące naruszenie jakichś norm społecznych. Zachowanie dewiacyjne a patologia społecznaKażde zachowanie społecznopatologiczne stanowi jakąś formę zachowania dewiacyjnego, a sytuacja odwrotna nie zawsze zachodzi- nie każde zachowanie odbiegające od normy musi mieć patologiczny charakter. Zajmuje się też naruszeniem norm społ. wchodzących w skład społecznego systemu normatywnego (normy zwyczajowe, moralne, religijne). -socjologia problemów społecznych- Problem społeczny- zjawisko, które w percepcji społecznej uznawane jest za stwarzające konieczność podjęcia jakichś działań zmierzających do jego rozwiązania, a czasami do przeciwdziałania ich powstawaniu(prostytucja, alkoholizm, bezrobocie, ubóstwo) - socjologia prawa- zagadnienia genezy i mechanizmów funkcjonowania i przestrzegania norm prawnych, a także zagadnieniami ich społecznej percepcji. Społeczne mechanizmy kontroli przestępczości(str.31) - ekonomia- związki między zjawiskami ekonom. A przestępczością. We współczesnej Krym. mamy do czynienia z próbami przeniesienia pewnych metod i pojęć wykształconych przez ekonomię do badania zjawisk przestępczych- ekonomiczna teoria przestępczości. - historia- przede wszystkim historia społeczna. Próby analizy historii przestępczości w szerszym kontekście społecznym, co daje szerszą refleksję NT. przestępczości i jej zwalczania we współczesnych społeczeństwach. PRZESTĘPCZOŚĆ A PATOLOGIA Co to jest patologia: Jest to całokształt negatywnych zjawisk występujących w społeczeństwie, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie, naruszają powszechnie przyjęte normy społeczne, wykraczają poza granice społecznej tolerancji i naruszają porządek społecznych. O uznaniu zjawiska za patologiczne decydują wzorce wartościujące o charakterze norm prawnych, moralnych, kulturowych, zwyczajowych. Czynnik kryminogenny może tkwić w takich zjawiskach. Każde przestępstwo jest formą patologii społecznej, ale nie każda patologia społeczna jest przestępstwem: a) Alkoholizm; b) Narkomania; c) Samobójstwa ( nauka – suicydologia ); d) Bezdomność. Kryminologia a nauka prawa karnego Nauki empiryczne Nauki normatywne (zajmujące się sferą bytu) W takim ujęciu Krym.zajmowałaby się przestępCzością jako faktami indywidualnymi i społecznymi. Odpowiadałaby na pyt. Jak jest? (sferą powinności) Nauka prawa karnego zajmowałaby się tym Samym ale z innej perspektywy. Odp.by na pyt.jak być powinno? Problem wartości i ocen kryminologii Powyższy podział prowadzi do szeregu problemów w relacjach między tymi dyscyplinami związanych przede wszystkim z problemem wartościowania i oceniania w naukach społecznych. Przedmiotem nauk społecznych jest człowiek i jego działalność. Problem wartościowania w naukach społecznych rozpatruje się w 3 aspektach: Ontologiczny-wartościujący charakter przedmiotu znajdować musi szczególne odbicie w wartościującym charakterze badań i ich rezultatów. Epistemologiczny- problem specyficznej relacji zachodzącej w naukach społecznych pomiędzy badającym przedmiotem a badanym przedmiotem. Aksjologiczny- pytanie o naturę standardu według którego dokonuje się wartościowania. Problem ten nabrał znaczenia wobec koncepcji metodologicznej jedności nauki, określanej mianem naturalizmu. Szczególnie wpływowa w tym zakresie była koncepcja nauki wolnej od wartościowania (Maxa Webera). Jego zdaniem działalność naukowa powinna być działalnością neutralną i niezaangażowaną, wolną od wartościowania. Uczonemu wolno wypowiadać się w sposób wartościujący i oceniający, ale nie powinien robić tego w imieniu nauki. (str.37) Główne nurty (paradygmaty) kryminologii Pojęcie paradygmatu zostało wprowadzone do nauki przez Thomasa Kuhna. Paradygmat- ogólne wzorce pracy badawczej oparte na wyraźnych założeniach pojęciowych, metodologicznych i metafizycznych. KRYMINOLOGIA KLASYCZNA (XIX W.) Główny twórca: Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant. Uchodziła za nurt o charakterze prawnokarnym, który położył olbrzymie zasługi dla stworzenia podstaw nowoczesnych zasad odpowiedzialności karnej i nowoczesnego procesu karnego. Koncepcje szkoły klasycznej tworzą pewną koncepcję sprawcy przestępstwa i społecznej reakcji na jego czyn. - Każdy człowiek, także sprawca przestępstwa, jest jednostką racjonalną(jednostka wolna, wyposażona w wolną wolę). Interdeterministyczna koncepcja człowieka (przestępca to normalna, nie różniąca się od innych jednostka, która w racjonalny sposób wybiera swoje zachowanie przestępne). Wszyscy jesteśmy potencjalnymi przestępcami i każdy jest w jednakowym stopniu zdolny do popełniania przestępstw. Ponieważ jest racjonalny i wolny, jest też odpowiedzialny za swe postępowanie- absolutna koncepcja kary (ma wymiar etyczny i stanowi sprawiedliwą odpłatę za wyrządzone zło) W sferze kryminalnopolitycznej konsekwencją powyższych założeń była koncepcja prawa karnego czynu. Podstawą wymiaru kary ma być to co sprawca uczynił, odpłata za wyrządzone czynem zło, czyli przesłanki odnoszące się do przeszłości. Szkoła klasyczna przyjmowała także pesymistyczną wizję natury ludzkiej (każdy człowiek z natury jest istotą złą) nawiązując do koncepcji umowy społecznej. Szkoła klasyczna stała na stanowisku, iż bez prawa karnego, bez groźby ukarania niemożliwe byłoby istnienie społeczeństwa. Utrzymanie złej natury istoty ludzkiej w ryzach możliwe jest dzięki temu, że człowiek kieruje się chęcią uniknięcia bólu i cierpienia. W myśl hedonistycznej koncepcji człowieka, rozwijanej przez Jeremy’ego Bentham’a, człowiek jest istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą. Zalążek celowej koncepcji kary- wymiar pragmatyczny kary ma powstrzymać przed popełnianiem przestępstw- służy prewencji generalnej, przede wszystkim odstraszeniu. Klasyczny sposób myślenia w kryminologii jest zjawiskiem wyłącznie historycznym, w latach 10 XX wieku głównie w USA nastąpiło odkrycie na nowo. Wykształcił się nurt: Neoklasycyzm. Inny nurt współczesnej kryminologii, nawiązujący do klasycznej wizji sprawcy przestępstwa jest kryminologia humanistyczna. (sprawca jako jednostka kierująca się wolnym wyborem, równocześnie jednak poprzez swoją koncentrację na osobie sprawcy jest on bliższy pozytywizmowi) KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA powstała w II połowie XIX w. w wyniku dynamicznego rozwoju nauk przyrodniczych. Kryminologia pozytywistyczna to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości, a podstawowym jej pytaniem jest pytanie etiologiczne. Najważniejszymi przedstawicielami Tegu nurtu są: Cesare Lambroso(zarysował słynną koncepcję urodzonego przestępcy), Enrico Ferii, Rafael Garafalo, August Comte, Herbert Specner, Emile Durkheim, Sheldon i Eleonore Gliuck. Scjentyzm- wiara w nieograniczone możliwości nauki i poznania oraz wykorzystanie ich wyników dla dobra ludzkości; Naturalizm metodologiczny – przekonanie o konieczności i możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych. Główne założenia: - deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa- zachowaniami ludzi w tym przestępców rządzą czynniki nad którymi nie mają kontroli. Zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn. - kryminologia pozytywistyczna to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczościtj. Etiologia przestępczości. Podstawowe jej pytanie to pytanie etiologiczne - pozytywiści traktowali wolną wolę jako nienaukową metafizykę- klasycy zaś, twierdzili, że pozytywiści nigdy nie zdołali zaprzeczyć istnieniu wolności woli. - koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa jako podstawowy przedmiot badań- cecha którą można określić mianem indywidualizmu- kryminologia zorientowana na sprawcę. - pytanie Lombroso: Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa a inni nie? Odpowiedź sprowadzała się do tezy, iż sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od wszystkich innych ludzi. (szkoła klasyczna: sprawcy przestępstw to szczególna kat.osób, wyróżniających się szczególnymi cechami) - pozytywizm opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka: większość ludzi jest z natury dobra, a aby popełnić przestępstwo, trzeba posiadać pewne szczególne właściwości. Przestępcy to tylko dotknięta specyficznymi wadami mniejszość każdego społeczeństwa. - Korekcjonalizm – zakłada, iż niektórzy ludzie popełniają przestępstwa, ponieważ są w jakimś stopniu odmienni od reszty społeczeństwa, a najprostszym sposobem naprawienia takiej jednostki jest likwidacja owej odmienności, np. racjonalizacja; prawdziwe skuteczne środki walki z przestępczością muszą sięgać do przyczyn przestępczości. - Natura ładu społecznego – problem najogólniej sprowadza się do tego czy ład społeczny i istnienie społeczeństwa jest wynikiem istnienia pewnych immanentnych sił dośrodkowych szerokiego konsensusu w ramach którego przeważająca większość społeczeństwa dobrowolnie akceptuje jego istnienie, czy też w każdym społeczeństwie istnieją zawsze siły odśrodkowe tak, że jego ono targane nieustannym wewnętrznym konfliktem. - w konflikcie o naturę ładu społecznego- kryminologia pozytywistyczna stała na stanowisku konsensualnym- traktowanie przestępcy jako odmieńca stojącego na społecznym marginesie, przestępstwa jako zachowania właściwego pewnej szczególnej niewielkiej mniejszości i w gruncie rzeczy bardzo rzadkiego w społeczeństwie. KIERUNKI Rozwoju: -nurt indywidualistyczny- paradygmat rodzajów ludzi charakteryzuje się pytaniem lombrozjańskim oraz paradygmatem rodzajów ludzi ( podział ludzi na dobrych i złych – muszą posiadać złe cechy ); - nurt socjologiczny – paradygmat rodzajów otoczenia charakteryzuje się pytaniem quetelewskim oraz paradygmatem rodzajów otoczenia ( podział ludzi ze względu na pochodzenie z określonej grupy społecznej). Prawdziwie socjologiczna teoria powinna być teorią przestępczości jako zjawiska społecznego. O socjologicznej teorii przestępczości może być mowa dopiero gdy podejmie próbę odpowiedzi na pytanie qeteletowskie : dlaczego nasilenie przestępczości w ramach różnych grup społecznych jest rózne? Istota zjawisk i procesów społecznych: - Nominalizm 0 suma indywidualnych zachowań; - Realizm ( socjologizm ) – zjawisk społecznych nie można redukować do indywidualnych zachowań człowieka; - Podejście wieloczynnikowe – na przestępczość wpływ wywiera tak wielka różnorodność czynników o biologicznym, psychologicznym i socjologicznym charakterze, że jedyne co może zrobić badacz to rejestrować siły związków pomiędzy takimi czynnikami, a zachowaniami przestępnymi. pozytywistyczne prawo karne jest prawem karnym sprawcy, a kara czy inne środki mają być dostosowane do tego kim jest sprawca, a nie do tego co zrobił! Pozytywizm zwracał szczególną uwagę na prewencję specjalną, zapobieganie ponownemu popełnianiu przez sprawcę przestępstwa, a podstawowym sposobem realizacji tego celu miała być odmiana sprawcy poprzez jego resocjalizację. KRYMINOLOGIA ANTYNATURALISTYCZNA Kryminologia antynaturalistyczna – powstała w latach 60- tych i 70 – tych XX wieku. Obejmuje następujące teorie: naznaczenia społecznego, konfliktowe, radykalne, krytyczne, fenomenologiczne. Paradygmat antynaturalistycznyodrzucenie właściwego pozytywizmowi naturalizmu metodologicznego, przekonania o metodologicznej jedności nauk. Antynaturalizm – w naukach społecznych oznacza jednoznacznie opowiedzenie się za swoistością metodologiczną. Wynika to stąd, iż specyficzny przedmiot badan, którym jest człowiek i społeczeństwo uniemożliwia uprawianie ich na wzór nauk ścisło – przyrodniczych. Przede wszystkim uniemożliwia neutralność wobec wartości. Odwołanie się do metod badawczych socjologii humanistycznej i rozumiejącej. Kryminologia antynaturalistyczna opiera się również na jednoznacznie konfliktowej wizji społeczeństwa i prawa karnego (prawo karne postrzegane jako instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych przez strony konfliktów; przestępstwo i przestępczość przestają być traktowane jako produkty indywidualnej patologii- stają się konsekwencją przebiegu procesów konfliktu społecznego, zaś procesy kryminalizacji wiązane są nierozłącznie ze strukturami władzy i panowania w społeczeństwie. Interaksjonistyczna koncepcja przestępstwa- żaden przedmiot, żadne zachowanie nie jest tym czym jest, tylko ze względu na swe obiektywne własności. Przedmioty i zachowania są tym czym są także ze względu na znaczenie jakie jest im nadawane w procesie interakcji społecznych. - Audytorium społeczne- podstawowy przedmiot badań antynaturalistycznych- A.S. dokonuje obserwacji, oceny i naznaczenia(etykietowania) określonych rodzajów zachowań, oraz konkretnych zachowań konkretnych ludzi jako przestępstw, zachowań dewiacyjnych, patologicznych itp. - Przedmiotem zainteresowania K.A. są mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępne. Charakterystyczne dla Kryminologii antynaturalistycznej jest pytanie reaktywne: Dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie? Pytanie o mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej. - Kryminologia antynaturalistyczna jest kryminologią zorientowaną na normę. W stosunku do pozytywistycznej kryminologii mamy do czynienia z istotną zmianą sposobu patrzenia na prawo karne i wymiar sprawiedliwości czy też postaw wobec instytucji. Pozytywizm opierał się na jednoznacznym założeniu o funkcjonalności tych instytucji w społ. wręcz o ich niezbędności, a swe główne zadanie upatrywał w ciągłym ich doskonaleniu. Antynaturalizm zaś reprezentuje postawę sceptycznego krytycyzmu wobec instytucji kontroli społecznej, w skrajnych wypadkach posuwa się do całkowitej ich negacji i odrzucenia. Wg antynaturalistów instytucje w znacznym stopniu służą interesom grup sprawujących władzę, a nie interesom społeczeństwa. Dla pozytywistów podstawowym problemem był problem przestępczości, dla antynaturalistówproblem kontroli społecznej. - optymistyczna wizja człowieka- zło nie tkwi w człowieku, lecz w organizacji społeczeństwa. Radykalne przekształcenie tej organizacji przekształci też człowieka. - Antynaturalizm twierdzi, że praktyczne ambicje pozytywizmu uczyniły z kryminologii naukę podporządkowaną interesom państwa. Dążeniem antynaturalistów jest uczynienie z kryminologii niezależnej nauki społecznej(możliwe jest to przez uczynienie prawa karnego przedmiotem, a nie punktem wyjścia badań kryminologicznych). KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA Narodziła się w latach 70 w Stanach Zjednoczonych. Była reakcją na dominacje w kryminologii amerykańskiej socjologicznych teorii przestępczości i ich konsekwencje kryminalno- polityczne. Krym. Neoklasyczna stanowi wyraz podejścia konserwatywnego. - Punktem wyjścia współczesnego neoklasycyzmu jest twierdzenie, iż oparta na pozytywistycznych koncepcjach polityka kryminalna nie sprawdza się w praktyce, bo będąc kosztowną, nie prowadzi do realizacji zamierzonego celu w postaci redukcji nasilenia przestępczości. Takiej diagnozie towarzyszył postulat powrotu do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach sprawiedliwej odpłaty bądź odstraszania. Uważano, że zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo. - głosi powrót do traktowania sprawcy przestępstwa jako wolnej jednostki wybierającej w racjonalny sposób pomiędzy różnymi alternatywami postępowania- koncepcja racjonalnego sprawcy. Wpływ wywarły takie dyscypliny jak: - psychologia behawiorystyczna- operująca takim właśnie określeniem człowieka - ekonomiczna teoria przestępczości- operująca modelem przestępcy wzorowanym na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku, kierującej się rachunkiem kosztów i zysków. - teoria kontroli- przyczynę przestępczości stanowią niedoskonałe mechanizmy kontroli skłonności do przestępstwa właściwej każdemu człowiekowi. Podstawowym przedmiotem zainteresowania staje się, podobnie jak w kryminologii antynaturalistycznej, kontrola społeczna. To zainteresowanie ma jednak inny charakter. Podstawowe pytanie jakie zadaje sobie kryminologia neoklasyczna to: Jakie są możliwości zwiększenia efektywności instytucji kontroli społecznej we współczesnych społeczeństwach, tak aby stosunkowo najmniejszym kosztem osiągnąć możliwie największe efekty w postaci redukcji nasilenia przestępczości. TEORIE KRYMINOLOGICZNE Kryminologia pozytywistyczna - biologiczny- psychologiczny- socjologicznyZ podziału trójczłonowego należy jednak zrezygnować, gdyż cechy biologiczne i psychiczne są ze sobą ściśle powiązane. Wyróżniamy więc kierunki: Biopsychologiczny oraz socjologiczny! Założenia kierunku biopsychologicznego: - decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum; - niektóre z tych cech- dziedziczone, wrodzone lub nabyte(np. uraz lub choroba)- tworzą sprzyjające podłoże powstawaniu zachowań antyspołecznych (społecznie szkodliwych) - można ustalić jakie cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych (albo wręcz przestępnych), czyli możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną cechą a określonym zachowaniem - ustalenie takiego związku jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co otwiera możliwości skutecznego zapobiegania temu zjawisku. Założenia kierunku socjologicznego - na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne, - niekorzystne warunki społeczne generują zachowania przestępne, a nawet mogą ukształtować u jednostki trwałą tendencję do takich zachowań. - można ustalić, jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępne; - usunięcie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości. Wśród teorii tworzących kierunek biopsychologiczny wyróżnić należy: Teorie kładące nacisk na cechy somatyczne - teorie antropologiczne Teoria „przestępcy z urodzenia”(Lombroso)1876- niektórzy ludzie wykazują trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można rozpoznać po budowie ciała. Przestępca z urodzenia musiał mieć co najmniej 6 takich cech (cofnięte czoło, deformacje czaszki, zniekształcenia szczęki, wystające kości policzkowe, specyficzna budowa ucha, leworęczność, odmienność budowy organów wewnętrznych lub płciowych. W zależności od konfiguracji takich cech zdaniem Lombroso można określić na jaką kat. przestępstw jest nastawiony dany osobnik. Popełnianiu przestępstw sprzyjały: obciążenie dziedziczne(wynikające z chorób psychicznych lub alkoholizmu), wpływ czynników środowiskowych (wychowanie, klimat) Przestępczość jest też dziełem przestępców nałogowych, z namiętności oraz przypadkowych, jak również kryminoidów (osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne skłaniające do przestępnego zachowania, często są alkoholikami) - koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań aspołecznych Mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy somatyczne, ale też tendencje do określonego zachowania. Dziedziczenie do zachowań kryminalnych starano się potwierdzić przez badania: Genealogiczne- badano rodziny wielopokoleniowe. W badaniu genealogicznym rodziny oznaczonej kryptonimem KALLIKAK przeprowadzonym przez Goddarda, prześledzono losy dwóch gałęzi tej rodziny. Jedna zapoczątkowana przelotnym pożyciem z kobietą „złą”, drugą wywodzącą się ze związku z kobietą dobrą. Badając 6 pokoleń stwierdzono, że w gałęzi złej do 90% członków wysunięto zastrzeżenia (alkoholizm, prostytucja, przestępczość). Na podstawie tych badań nie można ustalić jaki wpływ na postępowanie mają cechy dziedziczne, ponieważ ich wpływu nie można oddzielić od wpływu czynników społecznych. Bliźniąt- we wszystkich badaniach znajdowano tendencję do zgodności zachowań u bliźniąt monozygotycznych, nie wykrywano, lub wykrywano w stopniu nieznacznym u bliźniąt dwuzygotycznych. Brak możliwości oddzielenia wpływu cech dziedziczonych od wpływu warunków środowiskowych. Adopcyjne- wyniki podobne jak w badaniach bliźniąt. Wskazano na istotny związek między przestępczością rodziców naturalnych i ich dzieci. Związków takich nie wykryto w relacji rodzice przybrani- dzieci adoptowane. Nie zdołano ustalić w tych badaniach czy o związkach ilustrujących wnioski decydują czynniki dziedziczne czy środowiskowe. - zaburzenia struktury chromosomów W niektórych badaniach ustalono, że posiadanie dodatkowego męskiego chromosomu płciowego ma wywołać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym. W innych badaniach nie uzyskiwano wyników potwierdzających te ustalenia, a niektórzy badacze wręcz odrzucają twierdzenie o wpływie dodatkowego chromosomu Y. - koncepcje odwołujące się do zaburzeń OUN Nie jest pewne czy, czy tendencje do aspołecznego zachowania pojawiają się zawsze w razie uszkodzenia OUN. Nie wiadomo czy i jakie organiczne uszkodzenia OUN wywołują tendencję do popełniania przestępstw. Choć nie można przeczyć, że zmiany organiczne OUN mogą przyczyniać się do powstawania zachowań kryminalnych, przypadki takie mogą mieć znaczenie przy wyjaśnianiu jedynie nieznacznej części przestępczych zachowań. - pozostałe koncepcje kładące nacisk na cechy somatyczne Typowym przykładem są tu poglądy łączące zaburzenia endokrynologiczne z zachowaniem przestępnym. Zgodnie z tymi koncepcjami procesu biochemiczne mają decydujący albo co najmniej zasadniczy wpływ na społeczne funkcjonowanie człowieka. Zaburzenia hormonów mają wpływ na zachowanie człowieka, nie można jednak przypisać tym czynnikom podstawowego znaczenia w genezie zachowań przestępnych. Podobnie oceniać należy poglądy upatrujące źródeł zachowań przestępnych w obniżeniu sprawności intelektualnej. Nie można jednak przeczyć, że niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać spełnianie wymagań społecznych. Poziom inteligencji jest mierzony ilorazem inteligencji (IQ), przy czym przyjmuje się, że dolna granica dla inteligencji w normie jest równy 90. Poniżej tej wartości wyróżnia się ociężałość umysłową (89-80), ograniczenie umysłowe (debilizm- 79-50), imbecylizm (49-26), idiotyzm (od 25) Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne - koncepcje typów psychosomatycznych (konstytucjonalnych) Typologie ludzi polegające na łączeniu właściwości psychicznych z cechami somatycznymi (najstarsza stworzona przez Hipokratesa): Sangwinik- silnie reagujący i niewytrwały w działaniu Choleryk- silnie reagujący i wytrwały w działaniu Melancholik- słabo reagujący i wytrwały w działaniu Flegmatyk- słabo reagujący i niewytrwały w działaniu Z późniejszych typologii (stworzył Kretschmer): Typ asteniczny- wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona Typ atletyczny- średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły, dobrze umięśniony, twarz koścista, szeroki w ramionach Typ pykniczny- średni lub mały wzrost, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch Typ dysplastyczny- nieregularna budowa ciała, często otłuszczony, mężczyźni mają cechy budowy kobiecej, a kobiety-męskiej. Teoria Hansa J. Eysencka Ekstrawertyk- łatwy do pobudzenia, ale też łatwo wygaszający (hamujący) pobudzenie. Poszukuje stymulacji, są aktywni, impulsywni i często brakuje im rozwagi, są towarzyscy, optymistyczni, aż do braku krytycyzmu, spontaniczni, nieopanowani, co często prowadzi do agresji Introwertyk- trudny do pobudzenia, ale tez z trudnością wygaszający pobudzenie, nie towarzyscy, powściągliwi i raczej nieśmiali, systematyczni i sumienni, raczej pesymistyczni i skoncentrowani na życiu wewnętrznym - koncepcje nieprawidłowej osobowości Za istotną nieprawidłowość osobowości uznawane są zaburzenia w obrębie obrazu samego siebie.niezgodność między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną. Może się z tym wiązać przekonanie o zmniejszonej wartości, lub wręcz przeciwnie. Za istotny mankament osobowości uważa się nieprawidłowe ukształtowanie indywidualnego systemu wartości, a zwłaszcza niemieszczenia się w nim dobra innych ludzi. Zespół ogólnego niepowodzenia- nikła odporność na stres, niewielka zdolność koncentracji, brak wytrwałości w realizowaniu celów. Tym cechom towarzyszą z reguły niskie kwalifikacje zawodowe i nadużywanie alkoholi co łącznie prowadzi do zachowań antyspołecznych. Osobowość jest wynikiem oddziaływania zróżnicowanego zespołu czynników, a więc nie tyle sama osobowość, ile czynniki kształtujące miałyby większe znaczenie. - psychopatia- Nieprawidłowe ukształtowanie osobowości - niezdolność do trwałych związków uczuciowych oraz związana z tym przewaga sfery popędowoemocjonalnej nad wyższymi poziomami regulacji zachowania. Psychopatie należy traktować jako zjawisko z pogranicza choroby psychicznej, które niekiedy może mieć wpływ na ocenę poczytalności. ocena roli czynników biopsychologicznych w powstawaniu zachowań kryminalnych Badanie tych czynników nie doprowadziło do ustaleń pozwalających na uznanie za udowodnioną tezy, że wystąpienie któregokolwiek z nich jest warunkiem wystarczającym lub koniecznym do pojawienia się zachowania przestępnego. Dostarczyły one natomiast materiału, który pozwala stwierdzić, że mogą one powodować wystąpienie zachowań przestępnych, jeżeli dołączą do nich dodatkowe okoliczności. Odrzucić należy natomiast wszelkie koncepcje przyjmujące istnienie wrodzonych skłonności przestępczych. TEORIE SOCJOLOGICZNE Pozostające w ramach nurtu pozytywistycznego (socjologiczne są też teorie antynaturalistyczne) teorie grupuje się następująco: - koncepcje ekologiczne Wpływ środowiska na zachowanie człowieka jest oczywisty. Skłania to do poszukiwani związków między zachowaniem przestępnym a środowiskiem (wpływy klimatyczne, ukształtowanie terenu). Rozwój badań określonych jako ekologiczne jest wiązany z dokonaniami szkoły chicagowskiej(park, Burgess, Shaw- zajmowali się przestrzennym rozkładem przestępczości w miastach, a wyniki ich badań wskazywały na to, że w zależności od ukształtowania środowiska w obrębie wielkiego miasta zmienia się też nasilenie) Burgess wyróżnił następujące sfery powstające w wyniku rozwoju miasta: 1. Centralna- skoncentrowane są w niej instytucje , w związku z tym pojawiają się tam tysiące interesantów 2. Przejściowa- wdzierają się do niej instytucje ze strefy 1. i przemysł lekki 3. Mieszkań pracowniczych- zajmowana przez ludzi opuszczających strefę 2. ale pragnących mieszkać w pobliżu miejsca pracy 4. Willowa- zasiedlona przez osoby klasy średniej i wyższej, wysoki standard domów 5. Podmiejska- tereny poza granicami miasta o raz osiedla i miasteczka, skąd jedzie się kilkadziesiąt minut do strefy centralnej. Przestępczość nasilona w strefie centralnej, słabło w miarę przechodzenia do stref zewnętrznych. Oznacza to, że o nasileniu przestępczości nieletnich decyduje charakter środowiska oraz standardy i formy zachowania. Bernard Lander uważał, że w każdej strefie miasta działają czynniki wpływające na nasilenie przestępczości. Do koncepcji ekologicznych zaliczane są również prace zwracające uwagę na związek nasilenia przestępczości z typem zabudowy, oraz rozplanowaniem przestrzennym miast. - teorie strukturalne Zróżnicowanie społeczne powoduje, że ludzie uplasowani w różnych miejscach lub na różnych „poziomach”struktury społecznej mają odmienne możliwości działania. Powyższa obserwacja została uzupełniona przez Roberta Merona stwierdzeniem: wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo celem skłonienia ich do osiągania uznanych w tym społeczeństwie wartości. Im szersze możliwości działania ma do dyspozycji jednostka, tym łatwiej jej osiągnąć społecznie cenione cele i uzyskać prestiż. Taka sytuacja prowadzi do pojawienia się problemu przystosowania się jednostki do stawianych przez otoczenie wymagań. Merton wymienił 5 sposobów przystosowania: 1. konformizm- gdy jednostka przyswoiła co najmniej niektóre kulturowo określone cele i środki i ma dostęp do społecznie akceptowanych sposobów osiągania tych celów 2. innowacja- jednostka silnie przyswoiła co najmniej niektóre cele, lecz w niewystarczającym stopniu uwewnętrzniła niezbędność sięgania wyłącznie po kulturowo dopuszczalne środki. Jednostka wykazuje skłonność do podejmowania innych działań (np. popełniać przest…bpstwo, zachowywać się w sposób niemoralny) 3. Rytualizm- odrzucenie przekonania o potrzebie osiągania celów wyznaczonych przez kulturę, przy jednoczesnej silnej internalizacji społecznie aprobowanych sposobów dochodzenia do tych celów: jednostka redukuje wtedy aspiracje osiągnięcia wysoko cenionego sukcesu albo nawet z niego rezygnuje. 4. Wycofanie- co najmniej niektóre i wiodące do tych celów środki zostały silnie zinternalizowane, lecz środki te zawiodły lub są nieosiągalne, co powoduje niemożność osiągnięcia zinternalizowanych celów. Wtedy wykazuje tendencję do poniechania wysiłku związanego z osiągnięciem celów społecznie akceptowanych i podejmuje działalność zastępczą (włóczęgostwo, alkoholizm, narkotyzowanie) 5. Bunt- odrzucenie kulturowo określonych celów i norm wyznaczających sposoby i środki ich osiągania. Do buntu wg. Mertona, gdy istniejący system zinstytucjonalizowanych celów nie mieszczących się w tym systemie, a uznawanych za warte osiągania. - teorie zróżnicowania kulturowego Albert Cohen przyjął, że warstwą dominującą w społ. Amerykańskim jest warstwa średnia. Wymienia on cechy, które w hierarchii wartości warstwy średniej są wysoko cenione, a posiadanie ich warunkuje osiągnięcie wyższego statusu społecznego: 1. Ambicja- dążenie do stania się kimś 2. osobista odpowiedzialność- poleganie wyłącznie na sobie, a wspomagania innych gdy nie koliduje to z osiąganiem własnych celów 3. Szacunek dla osiągnięć 4. świecki ascetyzm- zdolność do odparcia pokusy natychmiastowego zaspokojenia swych życzeń i pragnień 5. racjonalność- zdolność przewidywania i planowania wydarzeń 6. dbałość o wygląd i maniery 7. eliminacja agresji fizycznej i przemocy 8. rozsądny wypoczynek- nie marnowanie czasu, lecz wykorzystanie na zdobywanie wiedzy, zainteresowań 9. szacunek dla własności- docenianie ważności prawa własności Według Millera warstwa niższa wytworzyła swoją specyficzną subkulturę. Tworzy ją sieć norm: 1. Trudność 2. Twardość 3. Cwaniactwo 4. Podnieceni 5. Los 6. Niezależność Podstawowa różnica między koncepcjami Cohena i Millera polega na tym, że Cohen postrzega zachowanie kryminalne jako reakcję na wymuszanie przez warstwę średnią stosowania się do przyjętych przez nią wartości i norm, Miller natomiast przedstawia zachowanie kryminalne jako produkt specyficznej kultury warstwy niższej. - teorie uczenia się Edwin Sutherland sformułował teorię zróżnicowanych powiązań. Opisał w niej mechanizm wyboru określonego zachowania. Obejmuje ona 9 stwierdzeń: 1. Zachowanie przestępne jest wyuczone 2. Zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się 3. Zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach. 4. Gdy zachowanie przestępne jest wyuczone to uczenie obejmuje: - techniki popełniania przestępstw – specyficzne ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw 5. Specyficzne ukierunkowanie motywów i dążeń jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norp prawnych jako wiążących bądź niewiążących 6. Jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu prawa przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu przepisów prawa 7. Zróżnicowane powiązania mogą się różnieć częstotliwością, trwałością, pierwotnością i intensywnością 8. W procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kryminalnymi i antykryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się 9. Ponieważ zachowanie przestępne jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, to nie można go wyjaśnić, odwołując się do tych potrzeb i wartości, gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości. Klarowniej te kwestie wyjaśnia teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury, która pozwala uzupełnić tezy Suthelranda twierdzeniami ukazującymi psychospołeczny mechanizm leżący u podstaw zachowań przestępnych. Wg. Bandury jednostka musi zetknąć się z określonym przestępstwem, musi je zaobserwować i zapamiętać. Teoria technik neutralizacji (Sykes i Matza) Stosuje argumenty służące usprawiedliwieniu zachowań przestępnych. NAWIĄZUJĄ DO TEZY 4 Sutherlanda i Bandury. Zakwestionowali oni pogląd o tworzeniu subkultur przestępnych, jako głównej przyczynie zachowań kryminalnych. Opisali następujące techniki neutralizacji: 1. Zaprzeczenie odpowiedzialności 2. zaprzeczenie bezprawia 3. zaprzeczenie ofiary 4. potępienie potępiających 5. powołanie się na wyższe racje Wspólną cechą wszystkich technik neutralizacji jest dokonanie pojęciowej manipulacji odbierającej w oczach sprawcy możliwość obciążenia go negatywnym zachowaniem. - teorie kontroli Emil Durkheim twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i będzie występowało w każdym społ. Są dwa powody tego stanu: 1. Zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo, nie pozwalającym mu trwać w bezruchu, a zmusze je do nieustannej rewizji swego stosunku do własnych wytworów kulturowych, dostarczając przy tym kryteriów ocen. W społeczeństwie aniołów ludzie i tak wynaleźli by zachowania ich zdaniem godne potępienia 2. ccczłowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma żadnych biologicznie warunkowanych hamulców powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi. Stan natury to-jak ujął Hobbes- wojna wszystkich przeciw wszystkim wg. Durkheima społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie we właściwych granicach. Właściwie postawiony problem wg. D., sprowadza się do pytania: dlaczego ludzie nie popełniają przestępstw i kiedy czynniki powstrzymujące ich przed takim działaniem stają się nieskuteczne? Travis Hirshi Centralną tezą jego teorii jest twierdzenie, że przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza się gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych. Wyróżnia następujące elementy więzi społecznej: 1. przywiązanie 2. zaangażowanie 3. zaabsorbowanie 4. przekonanie Brak lub osłabienie któregokolwiek z elementów tworzących więź społeczną może prowadzić do zachowań przestępnych. Słabością teorii kontroli jest założenie istnienia w społeczeństwie jednego „konwencjonalnego” systemu wartości i norm, co jest prostą konsekwencją założenia egoistycznej natury człowieka. Obraz człowieka zaplątanego w sieć nacisków wychodzących ze strony społeczeństwa i tylko z tego względu nie kierującego się „prawem pięści” ocenić trzeba jako rażąco jednostronny. W tym względzie teorie kontroli zbliżają się do koncepcji biopsychologicznych, poszukując jednego czynnika etiologicznego zachowań kryminalnych. Pozytywistyczne teorie socjologiczne wskazały na całą gamę czynników, które mogą przyczyniać się do powstawania zachowań przestępnych, ujawniły także społeczne mechanizmy zdolne do generowania zjawiska przestępczości.
