dr Ewa Pyłka
advertisement
Dr Ewa Pyłka-Gutowska Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Wydział w Warszawie [email protected] Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej Edukacja leśna jest częścią edukacji ekologicznej - wiedzy o środowisku przyrodniczym, podświadomym motywem zachowań, integralną częścią kultury osobistej i społecznej, sposobem patrzenia na świat i jego rozumienia. To droga, odkrywania ekologicznego porządku życia poprzez bogactwo i różnorodność doświadczeń. W edukacji leśnej istotna jest nie tylko wiedza na temat lasu, zbiorowisk leśnych, parków narodowych, ale także działania kształtujące myślenie w kontekście zrównoważonego rozwoju. Ważne jest także rozwijanie umiejętności oraz kształtowanie proekologicznych postaw (przekonań, motywacji, nawyków). 1. Działalność Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli Działalność MSCDN w zakresie kształcenia i doskonalenia nauczycieli jest determinowana przez różne elementy środowiska oświatowego, głównie przez priorytety Mazowieckiego Kuratora Oświaty, Ministra Edukacji Narodowej oraz Dyrektora MSCDN, Rokrocznie dyrektor MSCDN planując obszary oraz tematykę form doskonalenia nauczycieli Województwa Mazowieckiego kieruje się diagnozą przeprowadzana przez Zespół diagnozy MSCDN. Jednym z priorytetów jest edukacja ekologiczna. Wynika ona m.in. z przesłanek i treści zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. MSCDN wychodząc naprzeciw oczekiwaniom nauczycieli organizuje na ternie województwa mazowieckiego różnorodne formy doskonalenia m.in. konferencje, kursy kwalifikacyjne, kursy doskonalące, warsztaty metodyczne, seminaria. W 2007 roku było to 1918 szkoleń, które ukończyło 45 937 nauczycieli. W obszarze edukacji matematyczno – przyrodniczej było to 155 szkoleń, które ukończyło 3879 nauczycieli. Jako prężnie działająca instytucja oświatowa MSCDN jest zaangażowane w wiele projektów krajowych i międzynarodowych m.in. Grundtwig, Comenius, EFS i in. Jednym z obszarów działalności MSCDN jest edukacja ekologiczna, w której realizowane są działania na rzecz edukacji leśnej. 2. Miejsce edukacji leśnej w podstawie programowej kształcenia ogólnego1 W odniesieniu do podstawy programowej kształcenia ogólnego zagadnienia dotyczące edukacji leśnej znajdują się w treściach ścieżek edukacji ekologicznej oraz treściach przedmiotów takich jak przyroda, biologia i geografia. Nie są one jednak formułowane w bezpośredni sposób (patrz załącznik 4). To sprawia, że edukacja leśna może, ale nie musi pojawiać się w kształceniu, choć z pewnością większość nauczycieli odnosi się do niej jako niezwykle atrakcyjnego zagadnienia w kontekście zdobywania umiejętności oraz możliwości kształtowania postaw proekologicznych wśród uczniów. Obecność środowisk leśnych w otoczeniu wielu szkół sprawia, że zdecydowana większość nauczycieli na danym etapie 1 Rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu nr 458, z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 1 edukacyjnym choć raz realizowała treści edukacji leśnej korzystając z zasobów tego cennego „laboratorium natury” jakim jest las. Może się jednak zdarzyć, że część nauczycieli, szczególnie z ośrodków wielkomiejskich, nie będzie zajmowała się edukacją leśną - a uczeń przechodzący przez poszczególne etapy edukacyjne jej nie doświadczy. Niezależnie od zapisów podstawy programowej i krytycznego nastawienia części nauczycieli do realizacji edukacji ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu lasu, MSCDN w swojej ofercie proponuje zróżnicowane formy doskonalenia nauczycieli w tym zakresie. 3. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej Działalność MSCDN w obszarze realizacji edukacji leśnej można podzielić na dwa oddziaływania: - bezpośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia (obligatoryjnie) dotyczą edukacji leśnej, nauczycieli bezpośrednio - pośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia nauczycieli w sposób pośredni (fakultatywny) nawiązują do edukacji leśnej, podczas realizowania zagadnień z edukacji ekologicznej. Adresatami szkoleń są nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych (kształcenia zintegrowanego oraz uczący przyrody), gimnazjalnych, pogimnazjalnych (nauczyciele biologii i geografii) oraz inni realizujący edukację ekologiczną. Także, choć rzadziej, są to nauczyciele szkół zawodowych. 3.1 Cele kształcenia i doskonalenia nauczycieli realizowane w zakresie edukacji leśnej Celem organizowanych form w zakresie edukacji leśnej jest: doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego (np. parku narodowego, parku krajobrazowego, lasu) w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczycieli; aktualizacja wiedzy dotyczącej znaczenia lasów, flory i fauny leśnej, zagrożeń; poszerzenie wiedzy zakresu zrównoważonego rozwoju; doskonalenie znajomości podstawowych gatunków środowisk leśnych; popularyzacja skutecznych metod pracy w edukacji ekologicznej(leśnej) obserwacji, pomiarów, sposobu rejestrowania wyników, planowania pomiarów, obserwacji; doskonalenie umiejętności planowania zajęć z uczniami w środowisku leśnym; doskonalenie metod i form pracy związanych z prowadzeniem zajęć w terenie (np. lesie); rozwijanie umiejętności przydatnych w pracy zawodowej w zakresie prowadzenie obserwacji i pomiarów w lesie; wykorzystanie w procesie edukacji ekologicznej technik i metod aktywizujących; ukazywanie znaczenia różnorodności biologicznej lasu oraz potrzeby jego ochrony; uświadamianie jak istotna rolę w budowaniu wśród uczniów postaw proekologicznych obecnych i przyszłych pokoleń odgrywa edukacja leśna. 3.2 Metody stosowane w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli w zakresie edukacji leśnej Nowoczesna edukacja powinna opierać się na czterech filarach nauczania i wychowania: 2 Uczyć się, aby wiedzieć (wiedza) Uczyć się, aby działać (umiejętności) Uczyć się, aby być (system wartości i postaw) Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi Aby wdrożyć nauczycieli do takiego myślenia i działania, szczególny nacisk podczas realizacji edukacji leśnej położony jest na doskonalenie wśród nauczycieli takich umiejętności, które pozwolą aktywizować pracę uczniów, a więc są to: odpowiednio dobrane i zaplanowane obserwacje, pomiary i doświadczenia właściwie dobrane techniki aktywizujące organizacja pracy w zespołach Zwraca się więc uwagę nauczycieli: Podczas zajęć terenowych w lesie na metody praktyczne m.in. dot. obserwacji i pomiarów w środowisku leśnym oraz rozpoznawania typowych gatunków roślin i zwierząt oraz metody waloryzacyjne ukierunkowane na przeżywanie; Podczas zajęć w salach dydaktycznych na wykorzystanie Internetu, stron WWW oraz metod aktywizujących takich jak np. metaplan, burza mózgów, drzewko decyzyjne, SWOT, debata ZA i PRZECIW, praca z materiałami źródłowymi, gry dydaktyczne, projekty i in. Tabela 1. Propozycja tematów realizowanych metodami aktywizującymi w edukacji ekologicznej, w tym leśnej Techniki aktywizujące Metaplan Drzewko decyzyjne Debata za i przeciw SWOT 635 Burza mózgów Mapa mentalna Ekologia i ochrona środowiska. Różnorodność gatunkowa - Wykorzystanie zasobów leśnych - Jak przestrzegam zasad ochrony przyrody w środowisku leśnym - Las w moim otoczeniu Jak chronić las przed odpadami? Czy powinniśmy tworzyć ścieżki edukacyjne w lesie? Jak chronić różnorodność biologiczna lasów w Polsce? Tworzenie obszarów chronionych Poszerzanie granic parków narodowych Budowa autostrady przez kompleksy leśne Wykorzystywanie zasobów leśnych Stosowanie chemicznych środków w walce ze szkodnikami drzewostanów leśnych Zwiększanie powierzchni obszarów chronionych Jak chronić las? Przyczyny degradacji lasu Skutki intensywnej eksploatacji zasobów leśnych Jak pomóc zwierzętom przetrwać zimę? Jak zapobiegać kłusownictwu w lasach? Budowa warstwowa lasu (flora i fauna) Znaczenie lasu w przyrodzie życiu człowieka 3.3 Sposoby kształcenia i doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji leśnej Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej ma wiele wymiarów i odbywa się na wiele sposobów. Pierwszy i podstawowy to rokroczne organizowanie różnorodnych form doskonalenia nauczycieli w postaci konferencji, seminariów, warsztatów metodycznych i lekcji otwartych. Tematyka konferencji głównie dotyczyła aktualnych problemów zagrożeń i ochrony środowiska leśnego, wdrażania nowoczesnych metod realizacji tych treści, zastosowania multimedialnych pomocy dydaktycznych w nauczaniu edukacji leśnej. Seminaria oraz terenowe warsztaty metodyczne koncentrowały się wokół uaktualnienia wiedzy 3 merytorycznej (m.in. jak rozpoznawać rośliny i zwierzęta, jak je obserwować, jak rejestrować wyniki obserwacji) i metodycznej (czyli jak efektywnie pracować z uczniami). Zajęcia te były prowadzone przez nauczycieli konsultantów MSCDN ds. przyrody, biologii i geografii, doradców metodycznych, pracowników uczelni (UW, SGGW), pracowników naukowych i dydaktycznych Instytutu Badawczego Leśnictwa, Instytutu na Rzecz Ekorozwoju, Ośrodków Edukacji Ekologicznej, GRiD-UNEP, LOP, pracowników parków narodowych, krajobrazowych, lasów miejskich, i in. Przykładowe uczelnie, ośrodki edukacyjne i instytucje naukowe współpracujące z MSCDN przedstawia tabela 2. Tabela 2. Formy doskonalenia Konferencje Seminaria Temat Dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe Polski a edukacja europejska Zielone ścieżki, czyli jak aktywnie uczyć przyrody O różnorodności biologicznej-poznaj, zrozum, nauczaj Przyroda wokół nas Świat przyrody-świat przygody Ekologiczna dekada dla zrównoważonego rozwoju 20052014 Lasy miejscem edukacji i rekreacji mieszkańców Warszawy i okolic. Edukacja ekologiczna w obszarach parków narodowych Natura 2000 –Nowe podejście do ochrony przyrody, nowe wyzwania dla rozwoju lokalnego Dialog z otoczeniem Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony środowiska Przykładowa tematyka: -Białowieski Narodowy i inne polskie obiekty na liście UNESCO- Różnorodność biologiczna. dr inż. Bogdan Jaroszewicz (Białowieski PN), -Dlaczego chronić? prof. Roman Andrzejewski (KUL) -Zarządzanie lasem-okiem praktyka-mgr inż. Sławomir Fiedukowicz(Nadleśnictwo Celestynów) -Leśnictwo w idei zrównoważonego rozwoju-dr hab. Lech Płotkowski (SGGW) -Komunikacja ze społeczeństwem-delikatny klucz do zarządzani środowiskiem- dr Anna Kalinowska (UW) -Parki Krajobrazowe miejscem realizacji zasad zrównoważonego rozwoju-Aleksandra Atłowska (Mazowiecki Park Krajobrazowy) -Jak tworzenie obszarów chronionych sprzyja lokalnemu rozwojowi -Jerzy Radziejowski (Wszechnica Polska) -Konflikty w parkach narodowych i sposoby ich zażegnywania − wybrane przykłady -dr Adam Hibszer (Uniwersytet Śląski) Nowoczesne nauczanie i uczenie się ekologii i ochrony środowiska (edukacja leśna) Współpraca Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Doradcy metodyczni MSCDN Centrum UNEP/GRiD Warszawa Doradcy metodyczni MSCDN Zespół Szkół nr 68 w Warszawie Doradcy metodyczni MSCDN Instytut na Rzecz Ekorozwoju LOP, ASP, SGGW Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytet Warszawski Akademia Świętokrzyska 4 Warsztaty metodyczne Wykorzystanie zasobów Internetu do realizacji treści ekologicznych Ocena zasobów leśnych Warszawy i okolic ze wskazaniem miejsc do realizacji zajęć dydaktycznych z biologii i ekologii Wykorzystanie ścieżek edukacyjnych na terenie Warszawy i okolic - warsztaty przedmiotowo-metodyczne Rozwijanie zainteresowań uczniów na lekcjach biologii – wykorzystanie ścieżek edukacyjnych na terenie Warszawy i okolic – warsztaty metodyczne dla nauczycieli biologii Zajęcia terenowe w kształtowaniu postaw i rozwijaniu zainteresowań młodzieży warsztaty przedmiotowometodyczne Edukacja przyrodnicza w Mazowieckim Parku Krajobrazowym Wiosenne spojrzenie na Kampinoski Park Narodowy Edukacja przyrodnicza na terenach chronionych Ptaki doliny środkowej Wisły F u nd acj a G AP P o l s ka Anna Woźniak - doradca metodyczny Anna Woźniak i Elżbieta Zalewska -doradcy metodyczni Barbara Kekusz - Lasy Miejskie Anna Woźniak i Elżbieta Zalewska - doradcy metodyczni Bożena Sienkiewicz - doradca Maria Sroczyńska-Łojek doradca metodyczny Barbara Król-doradca metodyczny Realizowane programy opracowane przez MSCDN w zakresie edukacji ekologicznej w tym leśnej są zgodne z obowiązującymi zasadami dydaktyki, a więc nastawione na aktywną pracę w celu doskonalenia i kształcenia właściwych umiejętności wśród nauczycieli. Przykładowy program formy doskonalenia przedstawiono w załączniku 1. Edukacji leśnej nie można prowadzić bez podstaw metodyki i dydaktyki. Podczas szkoleń uczono, jak przekazywać informacje o środowisku leśnym. A więc: metodami aktywizującymi, poprzez bezpośredni kontakt z otoczeniem, umiejętne stawianie pytań i stwarzanie optymalnych sytuacji dydaktycznych, wzbudzanie radości poznania, ucząc samodzielności, współpracy, odpowiedzialności i współdecydowania. Zwracano uwagę na zasady nauczania i pracy z uczniami, między innymi doskonalono umiejętności: - dokonywania wyboru miejsca prowadzenia zajęć w lesie, - trafnego doboru treści nauczania i dostosowania je do wieku odbiorcy, - uruchamiania samodzielnego i kreatywnego myślenia wśród uczniów, - skutecznego rozbudzania zainteresowań i aktywność wśród uczniów, - wyboru najistotniejszych treści nauczania, - wykorzystywania wybranych przez siebie metod, - radzenia sobie w nieprzewidzianych sytuacjach, - właściwego dokonywania oceny pracy ucznia. Tematyka edukacji leśnej pojawiała się także w postaci: szkoleń metodycznych adresowanych do nauczycieli dotyczących zastosowania pomocy multimedialnych w edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju: „Zielony pakiet”, „Zielony certyfikat”, „Elektroniczny atlas środowiska Polski” opracowany przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID - Warszawa; publikacji wydawnictwa ODN/MSCDN adresowanych do nauczycieli: - „Ścieżka dydaktyczna Lucień”, ODN Płock, 5 - „Ścieżka dydaktyczna w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasów GostynińskoWłocławskich”, ODN Płock, - „Nowe, nowsze, najnowsze w biologii”, MSCDN Warszawa (płyta CD); propagowania idei i realizacji konkursów: Las – Zielone Królestwo, Poznajemy parki krajobrazowe Polski, Porządkujemy Las, Leśny konkurs dla młodzieży (organizator: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Łodzi i Nadleśnictwo Łąck), Dzielnicowy konkurs ekologiczny w Gminie Białołęka-Warszawa (organizator: doradca metodyczny Barbara Król), „Ekosystemy leśne w Polsce” (dla uczniów szkół podstawowych), „Wiem wszystko o ochronie przyrody w Polsce” (dla uczniów klas I – III w gimnazjach); współpracy z Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym w ramach uaktualniania wiedzy z zakresu ekologii i ochrony środowiska, budowaniu portalu internetowego, przygotowania opracowania naukowego dotyczącego wykazu literatury o tematyce ekologicznej (w tym leśnej) dla poszczególnych etapów edukacyjnych; opiniowania i konsultowania autorskich programów nauczania nauczycieli koncentrujących się wokół edukacji ekologicznej (w tym leśnej), scenariuszy zajęć, kart pracy, testów sprawdzających, zadań konkursowych: Spotkania Rady Społeczno – Naukowej LKP w Łącku; Nadleśnictwo Łąck - pomoc merytoryczno - metodyczna, promocja ścieżki dydaktycznej w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasów Gostynińsko-Włocławskich; Przewodniczenie Komisji ds. edukacji leśnej społeczeństwa (konsultant), konsultacje przy tworzeniu Programu edukacji przyrodniczo-leśnej w Nadleśnictwie Łąck dla społeczeństwa, opiniowanie ww. programu; Nadleśnictwo Płock - konsultacje w zakresie Programu edukacji przyrodniczo-leśnej w Nadleśnictwie Łąck dla społeczeństwa; Wojewódzki Ogólnopolskiego Konkursu „Poznajemy parki krajobrazowe Polski”; Opiniowanie zadań konkursowych na konkurs oraz udział w pracach jury – doradcy metodyczni m.st. Warszawy Anna Woźniak, Bożena Sienkiewicz Recenzowania prac, materiałów dydaktycznych, publikacji i innych materiałów metodycznych, informacyjnych przeznaczonych dla nauczycieli itp.: - „Pozwólmy zwierzętom żyć tam gdzie się urodziły” - komplet materiałów WWF Polska; - „Jak ciekawie i bez obaw nauczać ekologii z wykorzystaniem Internetu?” - materiały dydaktyczne dla nauczycieli Fundacja GAP Polska; - projekt „Grzyby” – Ogród Botaniczny Uniwersytet Warszawski; - zestaw foliogramów do nauczania przyrody - Fotosystem; - rekomendacja projektu edukacyjnego „Jak uczyć o różnorodności biologicznej”; 6 - współpraca z Zespołem [email protected]; Parków Krajobrazowych „Edukacja PKMChiB” - opinia przydatności miesięcznika AURA - Dodatek ekologiczny dla szkół; 3.4 Ewaluacja form doskonalenia i kształcenia nauczycieli zakresie edukacji leśnej Wszystkie organizowane i realizowane formy kształcenia i doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji ekologicznej, w tym leśnej (warsztaty, seminaria, konferencje), poddawane były ewaluacji. Na podstawie uzyskanych informacji zwrotnych ustalono, że cieszyły się one dużym zainteresowaniem ze strony nauczycieli m.in. ze względu na atrakcyjne programy szkolenia, czas trwania oraz sposób prowadzenia zajęć (zastosowanie metod aktywizujących, różnorodnych środków multimedialnych), a także ze względu na bezpłatne materiały dydaktyczne m.in.: - płyty CD MSCDN zawierające propozycje scenariuszy zajęć, kart pracy dla ucznia w środowisku leśnym (patrz załącznik 2 i 3), - kasety wideo dot. charakterystyki parków narodowych w Polsce, roślin i zwierząt chronionych w Polsce, - gry dydaktyczne „Zielony Piotruś”, - plakaty informujące o gatunkach chronionych oraz propagujące ideę ochrony przyrody, pozyskiwane od różnych organizacji Ligi Ochrony Przyrody, Mazowieckiego Towarzystwa Przyrodniczego „Bocian”. Mocne strony kształcenia i doskonalenia nauczycieli Z ankiet jakie zostały wypełnione przez nauczycieli wynika, że formy doskonalenia nauczycieli organizowane przez MSCDN w zakresie edukacji ekologicznej, w tym leśnej, były bardzo cenne. W ocenie nauczycieli mocną stroną szkoleń była możliwość: realizacji warsztatów w obszarach lasu (edukacja leśna), łączenia warsztatów z czynnym wypoczynkiem oraz przeżywaniem, dzielenia się swoimi doświadczeniami, integrowania środowiska nauczycieli, ugruntowania wiedzy zdobytej na studiach, pokazania sprawdzonych form i metody pracy z uczniami, wykorzystania gotowych scenariuszy zajęć, kart pracy dla ucznia. Szczegółowy wykaz form doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji leśnej znajduje się w załączniku 5. Literatura polecana nauczycielom w zakresie edukacji leśnej 1. H. Będkowska: „Wycieczka do lasu”, Multico 2005 2. D. Zawadzka: „Ochrona przyrody w Lasach Państwowych”, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2002 3. H. Będkowska: „Zielone lekcje”, Oficyna Wydawnicza FOREST 4. J. Kamieniecka, B. Wójcik, B. Sienkiewicz, A. Haładyj: „Natura 2000 w edukacji szkolnej”, Instytut na rzecz Ekorozwoju 2007 5. Filmoteka Polskich Parków Narodowych, Media Promocja 2004 7 6. Parki Narodowe – filmy DVD, BWM Art. 7. Wirtualny Park Kampinoski Załącznik 1 PRZYKŁADOWY PROGRAM FORMY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI REALIZOWANEGO WE WSZYSTKICH WYDZIAŁACH MSCDN 1. Temat: Lekcje terenowe w lesie formą aktywizacji pracy uczniów. 2. Autorzy programu: zespół biologiczno-chemiczny MSCDN w składzie: dr Ewa Pyłka-Gutowska, Joanna Pocałuń, Urszula Kuna, Krzysztof Chodkowski, Teresa Stryjewska, Maria Sykut, Bogusława Zachłoszcz, Daniela Bednarczyk. 3. Liczba godzin: 10 4. Adresaci szkolenia: nauczyciele biologii, geografii, przyrody szkól gimnazjalnych i pogimnazjalnych i inni realizujący treści edukacji ekologicznej 5. Cele ogólne: Doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej. przyrodniczych środowiska 6. Tytuły modułów: 1. Planowanie lekcji terenowej w lesie. 2. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych środowiska leśnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczyciela. 7. Cele szczegółowe: Po zakończeniu szkolenia uczestnik kursu: wyjaśnia podstawowe zapisy w aktach prawnych dotyczących sposobu organizacji wycieczek szkolnych; określa rolę wycieczek w kształtowaniu postaw proekologicznych; wskazuje możliwości wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego(np. leśnego) do prowadzenia lekcji w terenie; planuje lekcje terenowe z uwzględnieniem zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego (np. leśnych); opracowuje scenariusz zajęć z uwzględnieniem karty pracy dla uczniów do wykorzystania podczas prowadzenia lekcji terenowej w środowisku lokalnym (leśnym); organizuje lekcje terenowe z uwzględnieniem zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego(leśnego). 8. Treści kształcenia: 1. Planowanie lekcji terenowej. - Zapoznanie się z przepisami i zarządzeniami władz dotyczącymi organizacji wycieczek szkolnych. 8 - Zajęcia terenowe (np. w lesie) a kształtowanie umiejętności. - Udział wycieczek w kształtowaniu postaw proekologicznych. - Planowanie i organizacja zajęć terenowych: określenie celu zajęć i ich roli w realizacji programu nauczania oraz pracy wychowawczej nauczyciela, ustalenie przez nauczyciela ogólnej tematyki, szczegółowego tematu oraz metod i form pracy, dobór obiektu adekwatnego do celów i zadań oraz treści przewidzianych na danej wycieczce, ustalenie zakresu materiału do opracowania w terenie, zorganizowanie grupy i skompletowanie pomocy dydaktycznych oraz ekwipunku. - Zasady tworzenia karty pracy do wykorzystania podczas lekcji terenowej. - Opracowanie przykładowego scenariusza zajęć terenowych (np. w lesie) i kart pracy na dowolnie wybrany temat. - Przykładowe organizacje i instytucje działające w lokalnym środowisku pomocne w realizacji zajęć w terenie (np. Centra Edukacji Ekologicznej przy parkach narodowych). 2. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczyciela. - Zajęcia terenowe w dowolnie wybranych obiektach przyrodniczych i środowiskowych, np. lekcja terenowa w pobliskim najbliższym parku narodowym, lesie, parku itp. (do wyboru przez realizującego zajęcia). 9. Sposoby realizacji (formy i metody pracy): - Formy: praca indywidualna, w parach, w grupach. - Metody: wykład, prezentacja, ćwiczenia praktyczne, metody aktywizujące. 10. Narzędzia ewaluacji: ankiety ewaluacyjne wg wzoru MSCDN 11. Literatura przedmiotu: Berne Irena (1984) „Zajęcia w terenie”, Warszawa, WSiP Brudnik Edyta, Moszyńska Anna, Owczarska Beata (2000) „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie”, Kielce, Zakład Wydawniczy SFS Cichy Danuta - praca zbiorowa (2002) „Edukacja środowiskowa- programy, metody, efekty”, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych Praca zbiorowa (2002) „Scenariusze zajęć lekcyjnych (II) dla nauczycieli gimnazjów”, Warszawa, Centrum Informacji o Środowisku Stawiński Wiesław - praca zbiorowa (1975) „Jak samodzielnie poznawać przyrodę”, Warszawa, WSiP Stawiński Wiesław - praca zbiorowa (2000) „Dydaktyka biologii i ochrony środowiska”, Wydawnictwo Naukowe PWN 9 Załącznik 2 PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ ZAJĘĆ REALIZOWANYCH W ŚRODOWISKU LEŚNYM 1. Wstęp. Koleżanko i kolego, Prezentowany poniżej scenariusz lekcji przyrody pt. „Zdrowy las – to Twoje zdrowie” sprawdził się z powodzeniem w praktyce szkolnej. Część zagadnień realizowana była w terenie, a część w klasie. Metody aktywizujące zaproponowane uczniom bardzo im odpowiadały. Ucząc się, świetnie się przy tym bawiły. Zachęcam do skorzystania z poniższych propozycji w całości lub do wybrania przydatnych na daną lekcję elementów. Autor - Hanna Habera – doradca metodyczny przyrody i geografii w MSCDN Wydział w Radomiu. 2. Temat lekcji. Zdrowy las – to Twoje zdrowie. 3. Poziom nauczania, klasa, jednostki lekcyjne. Szkoła podstawowa, klasa V, 2 x 45 minut (nie uwzględniono czasu potrzebnego na dojście i powrót z lasu). 4. Kompetencje. Kompetencja główna: poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji z różnych źródeł oraz efektywne posługiwanie się nimi. Kompetencja poboczna: rozwiązywanie problemów w sposób twórczy. 5. Cele operacyjne. Uczeń: - rozpoznaje wybrane gatunki roślin runa i podszytu, - rozpoznaje najczęściej występujące drzewa iglaste i liściaste, - wymienia cechy zdrowego lasu, - określa znaczenie lasu w przyrodzie, w życiu człowieka oraz w gospodarce, - ocenia wpływ działalności człowieka na stan zasobów leśnych człowieka, - jest świadomy konieczności ochrony lasów i przestrzegania zasad pobytu w lesie, - potrafi wskazać na mapie i nazwać kilka puszcz i parków narodowych, - przedstawia argumenty przemawiające za spędzaniem czasu wolnego w lesie z korzyścią dla swojego zdrowia i dla "zdrowia" lasu. 6. Środki dydaktyczne. Mapa ścienna, mapki topograficzne, atlasy, ilustracje prezentujące funkcje lasu, arkusze szarego papieru, flamastry, karteczki samoprzylepne, podręczniki do przyrody, przewodniki do rozpoznawania roślin. 7. Metody i formy. Metody i techniki pracy: 10 obserwacja pośrednia i bezpośrednia, dyskusja kierowana, gra i zabawa dydaktyczna, burza mózgów, mapa skojarzeń (plakat). Forma pracy: zbiorowa, grupowa, indywidualna. 11 8. Przebieg lekcji Czynności nauczyciela i ucznia Nauczyciel rozdaje uczniom mapy topograficzne okolicy szkoły. Metody praca z mapą Jesteśmy w lesie. technika podziału Uczniowie biegają swobodnie wokół na grupy nauczyciela udając „pszczółki”. Na znak „Pszczółki” dany przez nauczyciela, dobierają się w grupy o podanej liczebności np. nauczyciel klaszcze w dłonie i woła „czwórki”, wówczas dzieci dobierają się w czwórki. czas: 2 minuty Formy Materiały indywidualna praca mapki uczniów topograficzna praca z całą klasą Każda z grup otrzymuje od nauczyciela technika „Dokończ praca w grupach po dwie kartki: jedną z zadaniem, drugą zdanie” czystą. Zadanie polega na dokończeniu wypowiedzi: „ Co by było gdyby...” Grupa A- ......................nie było lasu? Grupa B- ..................nie było śmieci w lesie? Wskazówki Zajęcia zostały przeprowadzone w lesie położonym niedaleko szkoły. Przed wyruszeniem każdy uczeń otrzymał mapę topograficzną okolicy, na której zaznaczał kolorową kredką szkołę oraz drogę prowadzącą do lasu. Dostosuj liczebność grup do swojej klasy, tak by w klasie powstało nie więcej niż pięć grup (wykonanie zadań zajęłoby znacznie więcej czasu). Możesz dodatkowo kartki z zadaniami, opracować swoje czyste karki, zadania zgodnie z mazaki założonymi celami Twoje uwagi 12 Grupa C- ......................nie było czystego powietrza? Grupa X- ...............................................? Na czystej kartce każda z grup wyczerpująco kończy podaną przez nauczyciela myśl, nie powtarzając pytania w odpowiedzi. Następny krok to wymiana zapisanych kartek między grupami, bez podawania kartki z zadaniem. Na podstawie uzyskanych informacji grupy odgadują czego dotyczyło pytanie. czas: 10 minut Uczniowie obserwują las i wyróżniają elementy jego budowy: ściółka, runo, podszyt i drzewa. Zbierają w lesie różnorodne eksponaty (kawałki kory, gałązki drzew, krzewów, liście itp.), rozpoznają je oraz przyporządkowują do odpowiedniej warstwy lasu. Prezentują swoje zbiory pozostałym grupom. czas: 15 minut Pora na zabawę, w trakcie której dzieci uświadamiają sobie niezbędność drzew i produkowanego przez nie tlenu do oddychania. czas: 10 minut Na zakończenie pobytu, dzieci zbierają wszystko to, co w lesie pachnie. Przekonasz się, że omówione zadanie wprowadzi uczniów w zagadnienie oraz rozwijanie ich wyobraźnię. obserwacja, praca z praca w grupach przewodnikiem gra dydaktyczna „Do czego potrzebne są drzewa?” zabawa dydaktyczna pt. „Zapachowy czas: 8 minut kubek” przewodniki i klucze do rozpoznawania roślin zebrane „skarby” zabierzcie na wystawę do szkolnej pracowni przyrodniczej. praca z całą klasą opis gry – zał.1 indywidualna praca uczniów i w opis zabawy – zał.2 grupach Jesteśmy w pracowni. 13 Uczniowie opisują jak czuli się na wycieczce w lesie, ustalają swoją listę uczuć i prezentują ją pozostałym grupom. Nauczyciel kieruje do uczniów pytania: - Jakie uczucia przeważają, kiedy jesteśmy w lesie? - Jak las wpływa na nasze samopoczucie? Uczniowie swobodnie wypowiadają się na ten temat. czas: 5 minut Określanie funkcji, jakie spełnia las. Uczniowie w grupach opracowują jedną funkcję lasu. Np.: - funkcja przyrodnicza (wpływ na klimat, wody, gleby, rośliny, zwierzęta) - funkcja gospodarcza(gosp.przemysłowa, gosp.żywnościowa) - funkcja społeczna (rekreacyjna, wychowawcza, naukowa, artystyczna, zdrowotna, lecznicza) czas: 15 minut Prezentacja prac wraz z omówieniem poszczególnych funkcji. czas: 8 minut Pogadanka nauczyciela na temat zagrożeń, wpływu działalności człowieka i stanu zasobów leśnych praca w grupach wybranych w lesie burza mózgów praca z całą klasą „Poradnik [...]”, s.33) mapa skojarzeń „Poradnik [...]”, s.122) praca w grupach arkusz szarego papieru, flamastry, ilustracje prezentujące poszczególne funkcje lasu, podręczniki do przyrody prezentacja prac Praca może być wykonana dowolną techniką (opis, rysunek, naklejone ilustracje itp.) Klasę możesz podzielić na trzy grupy lub pozostać przy poprzednim podziale, a rozdzielić funkcje. praca z całą klasą pogadanka – rozmowa dydaktyczna „Poradnik [...]”, przygotowane plakaty praca z całą klasą mapa Polski 14 Polski (ze szczególnym uwzględnieniem s.199) obszarów chronionych). Uczniowie odszukują na mapie Polski wybrane parki narodowe. czas: 6 minut Ustalenie zasad właściwego zachowania w lesie. Każdy uczeń otrzymuje po dwie małe karteczki samoprzylepne, na których zapisuje po jednej wymyślonej przez siebie zasadzie zachowania się w lesie. Na tej podstawie powstaje wspólny plakat: „Zasady zachowania się w lesie”. czas: 8 minut Ewaluacja zajęć. Uczniowie wypełniają ankietę: „Czy ankieta zgadzasz się ze stwierdzeniem, że...” ewaluacyjna Wklejają uzupełnione ankiety do zeszytu. czas: 3 minuty indywidualna praca uczniów i z całą karteczki klasą samoprzylepne, karton szarego papieru z wypisanym w środku hasłem lub tablica indywidualna praca uczniów ksero ankiety (zał.3) 15 Załącznik nr 1 Gra dydaktyczna pt. „Do czego potrzebne są drzewa?” Dzielimy uczniów na dwie grupy (odliczanie 1,2,1,2,.....). Pierwsza grupa to drzewa, druga to zwierzęta. Uczniowie „drzewa” ustawiają się dowolnie. Nauczyciel informuje, że uczniowie „zwierzęta” mogą oddychać, odżywiać się, żyć tylko obok drzewa. Na dany przez nauczyciela znak muszą jednak zmienić drzewo, aby np. poszukać nowego pokarmu. W trakcie tej zmiany, tj. przebiegania od drzewa do drzewa, dzieciom nie wolno oddychać /oddychają tylko wtedy, gdy stoją obok „drzewa”/. Nauczyciel jest leśnikiem, który ścina „drzewa” i mówi na co przeznacza dane „drzewo”. Może też być dzikim wysypiskiem lub kwaśnym deszczem, który niszczy drzewo. „Drzewa” po „ścięciu” przemieniają się w „zwierzątka”. W miarę upływu czasu drzew jest coraz mniej, a zwierzątek coraz więcej. Robi się coraz ciaśniej wokół pozostałych drzew, a także zwiększa się odległość między nimi. Kiedy wszystkie dzieci zgromadzą się wokół ostatniego drzewa, zadajemy pytanie: „Do czego są potrzebne drzewa”. Załącznik nr 2 „Zapachowe kubki” Uczniowie otrzymują od nauczyciela papierowe kubki jednorazowe. Do kubeczka zbierają (ale nie zrywają)wszystko to, co w lesie pachnie. Tworzą własne kompozycje zapachowe. Po kilku minutach wracają w wyznaczone miejsce. Łączą się w grupy i ustawiają „zbiory” przed sobą. Następnie odwracają się, a nauczyciel zmienia ułożenie „zapachowych kubków”. Później uczniowie wąchają kolejno pachnące kompozycje i odszukują swoje. „Zapachowe kubki” zabierają do domu. Załącznik nr 3 Drzewo jest ważnym elementem środowiska naturalnego. Czy zgadzasz się z poniższymi stwierdzeniami? Podkreśl odpowiednie zdania. 1. Drzewo sprzyja relaksowi i wypoczynkowi człowieka. 2. Drzewo jest głównym producentem tlenu w powietrzu. 3. Drzewo jest cennym surowcem. 4. Drzewo powoduje oczyszczanie powietrza z dwutlenku węgla (CO2) 5. Drzewo jest regulatorem obiegu wody w przyrodzie. 6. Drzewo zmniejsza negatywne oddziaływanie hałasu. 7. Drzewo jest schronieniem dla wielu organizmów żywych. 16 Załącznik 3 KARTA PRACY DLA UCZNIA BIOLOGIA-GIMNAZJUM Temat zajęć terenowych: Poznajemy i porządkujemy las Karta pracy Grupa (Imiona i nazwiska) 1. .......................................................... 2. .......................................................... 3. .......................................................... 4. .......................................................... 5. .......................................................... 6. .......................................................... Data przeprowadzenia badań .................................................................................................... Miejsce przeprowadzenia badań (jeśli las ma swoja nazwę, zapisz ją) ………………………. Materiały: papierki lakmusowe, woda destylowana, słoiki, bibuła filtracyjna, skala porostowa 1. Określ, w jakim kierunku od szkoły znajduje się las, w którym się znajdujesz. ................................................................................................................................................ 2. Określ położenie lasu i ukształtowanie terenu. Zakreśl znakiem „x” właściwe odpowiedzi: a) przy ruchliwej drodze f) teren płaski b) z dala od głównej drogi g) teren falisty c) w pobliżu pól h) teren pagórkowaty d) w pobliżu łąk i) teren górski e) inne (jakie?) .................... 3. Zmierz wilgotność gleby w wyznaczonym miejscu. W tym celu połóż na bibule filtracyjnej grudkę ziemi wielkości piłeczki do tenisa stołowego i po 10 minutach ocen wielkość plamy na bibule. (Jeśli plama jest większa od po-wierzchni próbki gleby, to gleba jest mocno wilgotna. Jeśli plama jest równa wielkości próbki gleby, to gleba jest średnio wilgotna. Brak wilgotnej plamy na bibule oznacza, iż gleba jest sucha). Spostrzeżenia: .............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Wnioski: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7. Zmierz odczyn gleby za pomocą papierka lakmusowego. W tym celu zrób wodną zawiesinę z próbki gleby (dwie łyżki) i wody destylowanej. pH gleby .......................................................................................................................... 5. Wejdź w głąb lasu. Rozejrzyj się wokół i określ, jakie drzewa rosną w tym lesie - zaznacz znakiem „x” właściwą odpowiedź: a) drzewa iglaste i liściaste b) tylko drzewa iglaste c) tylko drzewa liściaste 6. Drzewem dominującym w tym lesie jest (podaj gatunek) .................................................. 17 7. Wyróżnij warstwy lasu i podaj po jednym gatunku rośliny dominującej w danej warstwie. Warstwy lasu Dominujący gatunek rośliny 8. Wybierz dowolne drzewo. Przeprowadź obserwacje i pomiary. Wyniki wpisz w odpowiednie miejsca na kartce. a) Za pomocą atlasu określ nazwę drzewa b) Stań w pewnej odległości od drzewa i narysuj jego sylwetkę. c) Zmierz rozpiętość korony drzewa w następujący sposób: jedna osoba z grupy staje w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Druga osoba idzie w przeciwnym kierunku i zatrzymuje się w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Mierzymy krokami odległość między tymi osobami i otrzymujemy rozpiętość korony drzewa. d) Podnieś spod drzewa jego liść (nie zrywaj!). Obrysuj go w miejscu do tego przeznaczonym e) Zebrane liście włóż do koperty i zabierz ze sobą do szkoły. Zrobisz z nich odbitki ksero. ad. a) Nazwa drzewa .................................................. ad. b) Rysunek sylwetki drzewa: ad. c) Rozpiętość korony drzewa (w metrach) ................................................ ad. d) Obrysowany kształt liścia: 9. Poszukaj w lesie pniaka po ściętym drzewie lub klocka drewna, na którym widoczne są jego słoje (pierścienie). Zwróć uwagę, że są one na przemian jasne i ciemne. Każda para tych pierścieni (jasny i ciemny) to jeden rok z życia drzewa. - Policz liczbę pierścieni na przekroju drzewa, a dowiesz się, ile lat miało drzewo, gdy zostało ścięte. Drzewo miało około ............................. lat. 18 10. Określ stopień skażenia powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki, używając skali porostowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 11. Rozejrzyj się po lesie i poszukaj śladów bytności innych ludzi. Wymień kilka z nich: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 12. Las to część przyrody bardzo ważna w życiu człowieka. Poniżej wymienione są różne funkcje lasu. Podkreśl te, które twoim zdaniem pełni las, w którym się znajdujesz: - fabryka tlenu - filtr powietrza - magazyn wody - zabezpieczenie przed lawinami śnieżnymi - źródło drewna - miejsce pracy ludzi - magazyn żywności dla ludzi i zwierząt - środowisko życia wielu organizmów - miejsce wypoczynku - tłumik hałasu - świadek historii - miejsce przyjemnych wrażeń - regulator klimatu 13. Dla chętnych Z materiałów, które znajdziesz w lesie, np. kory, szyszek itp., wykonaj w domu dowolną kompozycję plastyczną. Opracowanie: Teresa Stryjewska konsultant w zakresie biologii i edukacji ekologicznej MSCDN, Wydział Ciechanów (na podstawie materiałów metodycznych Wydawnictwa „Nowa Era”) Załącznik 4 TREŚCI EKOLOGICZNE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU nr 458 z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół 19 SZKOŁA PODSTAWOWA I ETAP EDUKACYJNY II ETAP EDUKACYJNY GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY SZOŁY POGIMNAZJALNE IV ETAP EDUKACYJNY Klasy I-III KSZTAŁCENIE ZINTEGROWANE Klasy IV-VI PRZYRODA +EDUKACJA EKOLOGICZNA Klasy I-III BIOLOGIA, GEOGRAFIA +EDUKACJA EKOLOGICZNA Klasy I-III LICEUM I TECHNIKUM BIOLOGIA, GEOGRAFIA +EDUKACJA EKOLOGICZNA Organizowanie działań umożliwiających poznawanie otaczającego świata Obserwowanie zjawisk i procesów przyrodniczych dostępnych doświadczeniu dziecka i mówienie o nich, Przyroda w otoczeniu dziecka Formy ochrony środowiska przyrodniczego w najbliższej okolicy, Budzenie zaciekawienia otaczającym światem poprzez prowokowanie pytań i dostarczanie radości odkrywania. Wykorzystywanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości: przyrodniczej poprzez obserwowanie, eksperymentowanie, odkrywanie, Rozbudzania potrzeby kontaktu z przyrodą. Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem. Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym. Zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu. Uczenie właściwych zachowań w stosunku do zwierząt i otaczającej przyrody. Umożliwianie prowadzenia obserwacji środowiska w najbliższej okolicy oraz poznawanych regionach Umożliwianie prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych, wykonywania prostych eksperymentów i interpretowania ich wyników. Pobudzanie wrażliwości uczniów na piękno świata i wartość życia. Kształtowanie postawy szacunku do zwierząt i przyrody oraz odpowiedzialności za ich stan. Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze Działania człowieka w środowisku przyrodniczym i ich konsekwencje Dostrzeganie wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze Dostrzeganie walorów przyrodniczych najbliższego regionu, znajomość prawnie chronionych obiektów i obszarów przyrodniczych. Rozpoznawanie, z wykorzystaniem atlasów Poznawanie różnorodności świata żywego i środowisk życia organizmów. Kształcenie zachowań ukierunkowanych na ochronę środowiska przyrodniczego Ukazywanie różnorodności złożoności świata żywego Umożliwienie podejmowania działań na rzecz najbliższego środowiska przyrodniczego i szacunku dla zwierząt. Analizowanie struktury i funkcjonowania wybranych ekosystemów. Ocenianie zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym w wyniku oddziaływania człowieka i ich wpływu na jakość życia i Rozumienie zależności człowieka od środowiska i wpływu człowieka na środowisko. Rozumienie potrzeby zachowania bioróżnorodności. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za działania podejmowane w najbliższym środowisku. Czynniki kształtujące różnorodność biologiczną i sprzyjające jej utrzymywaniu się (różnorodność siedlisk, zależności międzygatunkowe), Różnorodność biologiczna (genetyczna, gatunkowa i ekosystemów), Szata roślinna i świat zwierzęcy — geograficzne uwarunkowania rozmieszczenia i zróżnicowania, Funkcjonowanie wybranych typów środowisk przyrodniczych: strefowych i astrefowych. Znajomość przyczyn aktualnego stanu środowiska w skali lokalnej, krajowej, światowej oraz sposobów przeciwdziałania niekorzystnym zmianom. Świadomość wartości różnorodności biologicznej. Umiejętność analizowania zmian zachodzących w środowisku, oceniania ich skutków oraz odnajdywania sposobów naprawy szkód. Wykorzystywanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości: przyrodniczej poprzez obserwowanie, eksperymentowanie, odkrywanie, IV ETAP EDUKACYJNY ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWA GEOGRAFIA Z KSZTAŁCENIEM I OCHRONĄ SRODOWISKA Przygotowanie do wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju i racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi w miejscu pracy i w życiu codziennym w warunkach gospodarki rynkowej. Przyrodnicze podstawy gospodarowania: budowa geologiczna i surowce mineralne, rzeźba, klimat, wody, gleby, szata roślinna i świat zwierząt. Wzajemne relacje pomiędzy składnikami środowiska. Umiejętność dostrzegania i analizowania relacji między poszczególnymi elementami środowiska 20 Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych. i prostych kluczy, pospolitych gatunków roślin i zwierząt. Dostrzeganie zależności między czynnikami środowiska przyrodniczego i kulturowego. Dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającym środowisku oraz ich wartościowanie. Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych umiejętności odnajdywania środków zaradczych. Kształtowanie postawy szacunku dla przyrody. Gospodarowanie zasobami naturalnymi Ziemi. Różnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna oraz ekosystemów) — znaczenie jej ochrony Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych. przyrodniczego oraz działalnością człowieka w skali lokalnej, regionalnej i globalnej. Ekonomiczne i społeczne aspekty związków między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem. Wartość środowiska. Korzyści i straty związane z jego eksploatacją. Zasoby odnawialne i nieodnawialne Sposoby ochrony różnorodności biologicznej. Podejmowanie racjonalnych działań służących poprawie stanu środowiska w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej Załącznik 5 WYKAZ PRZYKŁADOWYCH FORM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI Z EDUKACJI LEŚNEJ EDUKACJA LEŚNA (Ewa Pyłka-Gutowska, MSCDN, Wydział Warszawie oraz doradcy metodyczni biologii, geografii i przyrody) ROK 2007 Temat Wykorzystanie ścieżek edukacyjne na terenie Warszawy i okolic w nauczaniu biologii Cele Doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej Moduły 1. Rozpoznawanie drzew – nie tylko w stanie ulistnionym. 2. Ścieżki edukacyjne na terenie Warszawy i okolic – miejscem pobudzania zainteresowań przyrodniczych młodzieży: - charakterystyka ścieżek edukacyjnych, - metody pracy podczas zajęć terenowych na ścieżkach edukacyjnych, - przykłady wykorzystania ścieżek edukacyjnych podczas lekcji biologii. 3. Planowanie lekcji biologii z wykorzystaniem wybranej ścieżki edukacyjnej. 4. Możliwości współpracy z leśnikami. 5. Otwarta lekcja terenowa z wykorzystaniem ścieżki edukacyjnej w Lesie Bielańskim. Forma Warsztat metodyczny 21 2007 Dialog z otoczeniem Poznanie i lokalizacja drzew objętych ochroną w naszej najbliższej okolicy Doskonalenie umiejętności 20042006 Ptaki doliny Środkowej Wisły Rozpoznawanie i obserwacja ptaków występujących w nadwiślańskich lasach łęgowych na terenie Białołęki. 2006 Pomniki przyrody w dzielnicy Białołęka Poznanie i lokalizacja drzew objętych ochroną w naszej najbliższej okolicy 2007 Ziemia na rozdrożuglobalne zmiany klimatu Inspirowanie nauczycieli do podejmowania działań z uczniami na rzecz przeciwdziałania globalnym zmianom klimatu 2008 Natura 2000, nowe podejście do ochrony przyrody, nowe wyzwania dla rozwoju lokalnego Upowszechnienie nowego podejścia do ochrony przyrody 2008 Zajęcia w terenie forma aktywizacji uczniów na lekcjach przyrody 20042008 Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony środowiska Wspierania nauczycieli w kształceniu umiejętności prowadzenia zajęć terenowych z uczniami Wzbogacanie warsztatu pracy nauczycieli Zachęcanie nauczycieli do prowadzenia zajęć terenowych Aktualizacja wiedzy ekologicznej (w tym leśnej) 1. Pomniki przyrody w Warszawie. 2. Podróż w zapomnianym krajobrazie -realizacja programu metodą projektu. 3. Drzewa i krzewy w mieście. 1. Budowa ptaków i miejsca gniazdowania ptaków żyjących w lasach łęgowych i borach sosnowych. 2. Obserwacje ptaków w różnych miejscach okolic szkoły i Białołęki. 3. Przyloty i odloty – Wisła korytarzem ekologicznym. 4. Ptaki spotykane na obszarze Białołęki – w obiektywie. 5. Wystawa fotografii. 1. Wyszukiwanie i rozpoznawanie drzew będących pomnikami przyrody. 2. Dokonywanie pomiarów drzewa. 3. Określanie wieku drzewa. 4. Znaczenie rezerwatów i pomników przyrody. 1. Pożary lasów. 2. Prognozowane zmiany klimatu Polski. 3. Wpływ na ekosystemy i wymieranie gatunków. 4. Ekspansja chorób i owadów leśnych. 5. Zmiany warunków życia organizmów leśnych. 6. Przesuwanie się nisz ekologicznych organizmów. 1. Natura 2000 – europejska inicjatywa w ochronie przyrody. 2. Wyznaczanie specjalnych obszarów siedliskowych. 3. Natura 2000 a dotychczasowe systemy ochrony przyrody. 4. Zobowiązania państwa i obywateli wobec wdrażania i funkcjonowania tego systemu. 5. Natura 2000 - wyzwania dla rozwoju lokalnego. 6. Siedliska leśne jako miejsca zachowania różnorodności biologicznej. Zajęcia terenowe w ekosystemach – las 1. Rodzaje lasów. 2. Ekosystem pnia. 3. Rozpoznawanie drzew występujących w lesie. 4. Rośliny zielne- zioła leśne. 5. Las miejscem występowania zwierząt: ślady, tropy. 1. 2. 3. 4. Zrównoważony rozwój w teorii i praktyce. Ochrona różnorodności biologicznej. Zagrożenia i ochrona lasów. Zarządzanie ochrona środowiska. Konferencja Projekt edukacyjny Warsztaty z leśnikiem w lesie na terenie Choszczówki Seminarium Konferencja Warsztaty metodyczne Seminarium 22 EDUKACJA LEŚNA (Krzysztof Chodkowski - MSCDN, Wydział Ostrołęka) ROK 2000 Temat Zielone Płuca Polski Cele Ja wygląda inicjatywa Zielonych Płuc w dniu dzisiejszym? Co z tej pięknej inicjatywy pozostało aktualnego? Moduły 1. Zielone Płuca Polski-geneza inicjatywy. 2. Założenia inicjatywy w odniesieniu do lasów. 3. Inicjatywa Zielonych Płuc Polski - Co pozostało z Zielonych Płuc Polski dla środowiska i człowieka. 4. Społeczne znaczenie inicjatywy. Forma Konferencja EDUKACJA LEŚNA (Urszula Kuna - MSCDN, Wydział w Radomiu oraz doradcy metodyczni przyrody i geografii) ROK 2007 Temat Zdrowy las – to Twoje zdrowie. Cele Wdrażanie aktywizujących metod nauczania w pracy z uczniami 2008 Nowoczesne nauczanie i uczenie się ekologii i ochrony środowiska Zapoznanie uczestników z przykładowymi scenariuszami zajęć o tematyce leśnej Moduły 1. Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin runa i podszytu, warstwy drzew. 2. Cechy zdrowego lasu. 3. Znaczenie lasu w przyrodzie, w życiu człowieka oraz w gospodarce. 4. Ocena wpływu działalności człowieka na stan zasobów leśnych człowieka. 5. Przestrzeganie zasad pobytu w lesie. 1. Zastosowanie metod aktywizujących w nauczaniu ekologii i ochrony środowiska. 2. Przykładowe scenariusze o tematyce leśnej. 3. Oznaczanie wybranych gatunków roślin i zwierząt oraz cech charakterystycznych populacji (zajęcia terenowe w lesie). 4. Nasze lasy ojczyste. Forma Lekcja otwarta w terenie Seminarium Zajęcia terenowe EDUKACJA LEŚNA (Joanna Pocałuń- MSCDN, Wydział w Płocku oraz doradcy metodyczni geografii, przyrody i biologii) ROK 2007r. Temat Możliwości edukacji przyrodniczo – leśnej dzieci i młodzieży na terenie Nadleśnictwa Łąck 2005r. Walory przyrodnicze ścieżki dydaktycznej w Soczewce Cele Prezentacja oferty edukacyjnej Nadleśnictwa Łąck. Przypomnienie znaczenia zajęć terenowych w edukacji przyrodniczej i ekologicznej. Promocja ścieżki dydaktycznej w Soczewce. 1. 2. 3. Moduły Rola zajęć terenowych w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych. Propozycja zajęć w Nadleśnictwie Łąck. Walory przyrodnicze i przydatność dydaktyczna ścieżki przyrodniczo – leśnej (zajęcia terenowe). 1. Charakterystyka przyrodnicza ścieżki dydaktycznej w Soczewce. 2. Propozycje zajęć terenowych. Forma Konferencja Zajęcia terenowe 23 2004r. Wykorzystanie materiałów kartograficznych na zajęciach terenowych Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych 2004r. Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin leśnych Zajęcia terenowe na ścieżce dydaktycznej w Sikorzu Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych 2003r. 1. 2. 3. 1. 1. 2. 972003 Cykl seminariów z zajęciami terenowymi w Nadleśnictwie Łąck prowadzone przez pracowników naukowych SGGW Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Zajęcia prowadzone przez zespół doradców we współpracy z nadleśnictwami Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych 1. 2. 3. 4. 5. Materiały kartograficzne, rodzaje, przykłady. Możliwości wykorzystania materiałów kartograficznych na zajęciach terenowych. Działalność innowacyjna w edukacji ekologicznej. Rozpoznawanie drzew i krzewów. Spotkanie metodyczne. Elementy badań terenowych w zakresie hydrografii i gleboznawstwa. Realizacja ćwiczeń przyrodniczych na ścieżce dydaktycznej w Sikorzu. Szkodniki leśne. Strategia ochrony lasu. Dynamika lasu. Znaczenie ścieżek dydaktycznych edukacji przyrodniczo – leśnej. Polskie Parki Narodowe model turystyki w obszarze chronionym. Gospodarka leśna a rozwój zrównoważony. Związki edukacji leśnej z ekologią. Charakterystyka terenów zalesionych, struktura gatunkowa i wiekowa lasów w Polsce. Praca z kluczami do oznaczania gatunków roślin i zwierząt. Jak korzystać ze ścieżki dydaktycznej Łąck? Jak korzystać ze ścieżki dydaktycznej Lucień? Zajęcia terenowe formą integracji między przedmiotowej. Stan lasów w województwie płockim. Zajęcia terenowe Zajęcia terenowe Wykład, zajęcia w terenie Zajęcia terenowe, warsztaty 24
